„რაჲ სარგებელ არს კაცისა, უკუეთუ
შეიძინოს სოფელი ესე ყოველი და სული
თჳსი იზღვიოს? ანუ რაჲ მისცეს კაცმან ნაცვალად სულისა თჳსისა?“
(მრკ. 8, 36-37)
ქვეყანა და სული ის ორი რამაა, რომელთა შეცნობაც ადამიანებს არ ძალუძთ, რამეთუ კაცობრივი განსჯა ცრუა. მთელი მათი აზროვნება თითქოსდა მხედველობაშია თავმოყრილი; ადამიანები მხოლოდ იმას აკეთებენ, რასაც ხედავენ, ხოლო რასაც ვერ ხედავენ, არ აფასებენ. ხედავენ ისინი ქვეყანას და იმაზე მეტად აფასებენ, ვიდრე საჭიროა; ვერ ხედავენ სულს და საერთოდაც ვერ აფასებენ მას. ამიტომაც მართალნი არ არიან, ცრუობენ, როცა ქვეყანასა და სულზე მსჯელობენ „ცრუ არიან ძენი კაცთანი სასწორთა“ (ფს. 61,9). ქვეყანა და სული - ამ ორ საგანზე მსჯელობა არ იციან ცოცხლებმა, მასზე მსჯელობა მხოლოდ მკვდრებს შეუძლიათ.
მიწიერო მეფენო, ქალაქთა მმართველნო, ამაქვეყნის მდიდარნო! თქვენ მიწიერი დიდებით, სილამაზით, სიმდიდრით ტკბებით. ბოლოს და ბოლოს რა მოიხვეჭეთ? თან რა წაიღეთ სამარეში? თქვენ მოკვდით და ქვეყანაც მოკვდა თქვენთვის. მაგრამ ქვეყნიურის გამო სულის დაკარგვით ყველაფერი დაკარგეთ: ზეცა, სამოთხე, საუკუნო ცხოვრება, ღმერთი. მაშ რა სარგებელი აქვს ადამიანს, თუკი ის მოიპოვებს ქვეყანას, რომელიც სიცოცხლესთან ერთად მთავრდება და თავის უკვდავ სულს დაღუპავს? არანაირი სარგებელი, პირიქით - ეს უდიდესი დანაკარგია. ოჰ, ნეტავ ცოცხლებს გაეგოთ მკვდრებისგან, რა არის ქვეყანა, რა არის სული? როგორ, განა ჩვენ არ ვიცით ქვეყანა რა არის? ეს ჩვენ ძალზე კარგად ვიცით, რამეთუ მის ცვალებადობას თვალნათლივ ვხედავთ. ვხედავთ რარიგ ძნელია მისი სიკეთეების მიღწევა, მწარეა შეგრძნებით, ახლოა დასასრულთან, ვხედავთ ამდენი საზრუნავი, შიში, შური, გაჩანაგება როგორ არყევენ, ასუსტებენ, ამწარებენ და ანგრევენ კიდეც მიწიერ კეთილდღეობას. ვხედავთ რამდენი ტანჯვა და ავადმყოფობა, რამდენი ომი და ვერაგი ზრახვა ატორტმანებს ცხოვრებასა და ქვეყნიურ სიმშვიდეს. ვხედავთ, რომ მდინარის წყლები არ მიედინება ისე სწრაფად, მინდვრის ყვავილები ისე ადვილად არ ჭკნებიან, ცაში ელვა ისე მყისიერად არ ქრება, როგორ სწრაფადაც მიდის, ჭკნება, ერთ წამში ნადგურდება ქვეყნის მთელი სიტკბოება, სიამოვნება და სიხარული. კარგად ვიცით, რა არის ქვეყანა, რამეთუ მას ვხედავთ, მაგრამ ჭეშმარიტად არ ვუწყით, თუ რა არის სული, რადგან მისას ვერც სილამაზეს ვხედავთ და ვერც ბუნებას. ამიტომ დღეს მინდა გესაუბროთ იმაზე, თუ რა არის სული, რომ ის ერთადერთია, და მისი დაკარგვით ყველაფერს ვკარგავთ, და გითხრათ ისიც, რომ ის უკვდავია და თუ ერთხელ დავღუპავთ, მას სამუდამოდ დავკარგავთ.
რომ გვეკითხა ბრძენთათვის, ბუნების სიღრმეებს დიდი ძალისხმევით რომ იკვლევენ, თუ რა არის სული, ისინი მრავალგვარ, მაგრამ ნაკლებ შესაფერის პასუხს გაგვცემდნენ. ამიტომ თავი ვანებოთ ფილოსოფოსთა ამაო სიტყვებს და ეკლესიის მამათა სწავლების მიხედვით ჭეშმარიტების სუფთა სარკეს, ღვთაებრივ წერილს მივმართოთ, რათა შევიტყოთ რა არის სული - ეს არის კეთილშობილი, ძვირფასი არსება, რომელიც არაფერზე გაიცვლება.
ღვთის შემოქმედებითმა ყოვლადბრძნობამ და ძალამ ადამიანის შექმნისას სამი თავისებურება გამოავლინა. უწინარეს ყოვლისა ერთი სიტყვით მან შექმნა ზეციური და მიწიერი „ცანი ცათანი და წყალნი“ (ფს. 148,4) - იმავწუთს გაჩნდა მზე, მთვარე, ცაზე ვარსკვლავები და ზეცაში ფრინველნი, დედამიწაზე ამდენი ცხოველი და მცენარე. მაგრამ როცა ადამიანს ქმნიდა, მან არა მხოლოდ სიტყვა თქვა, წინასწარ თითქოს დაფიქრდა და მოითათბირა: „ვქმნეთ კაცი“ (დაბ. 1,26) - თითქოსდა სამების სხვა პირებს სათათბიროდ იწვევდა. ეს გრიგოლ ნოსელსაც ანცვიფრებდა „ჰოი, სასწაული - ამბობდა ის, - ყოველთა ყოფიერება ერთი სიტყვით იწყება და წინ არანაირი თათბირი არ უძღვის. ადამიანის შექმნას კი დაფიქრებით იწყებს“. შემდგომ, იმისათვის, რომ დანარჩენი ქმნილებები გააჩინოს, ღმერთი მხოლოდ ამბობს: „იქმენინ“ - და მეტს არაფერს. ადამიანის შესაქმნელად კი ის ლაპარაკობდა და მოქმედებდა. სხეულის შესაქმნელად თავისი ღვთაებრივი ხელით აიღო და შეაწება „მტუერი ქუეყანისაგან“. სულის შესაქმნელად კი „შთაბერა პირსა მისსა სული სიცოცხლისაჲ“ (დაბ. 2, 7) ბოლოს მთავარი: არც ერთი ქმნილება ღვთის მსგავსი არ შექმნილა. ეს პატივი მხოლოდ ადამიანს ერგო წილად. მაგრამ ადამიანი ხატი და მსგავსია ღვთისა არა სხეულით, როგორც ამბობენ ერეტიკოსი ანთროპომორფისტები, რამეთუ ღმერთი ბუნებით უხორცოა, არამედ სულით, რომელიც არის - სული ისევე, როგორც ღმერთია სული. ამაში მდგომარეობს სულის თანდაყოლილი თვისება, ამაშია მისი კეთილშობილება.
თვით წმინდა ანგელოზნი, ეს მეორადი ნათელი პირველი ნათლისაგან, გონიერი სამყაროს ეს ცისკრის ვარსკვლავნი, რომლებიც ღვთივსაწყისის სამბრწყინვალე ნათებას ასე ახლოდან აისახავენ, სულს რომ შევადაროთ, არ ვიცი რითი უნდა აღემატონ მას. მათ აქვთ გონიერებაება - სულიც გონებაა; ისინი უხორცონი არიან - სულიც უხორცოა; უკვდავნი არიან - სულიც უკვდავია. ისინი სამსამად არიან დაყოფილნი, საერთოში კი ცხრა დასად იყოფიან, როგორც აღნიშნავენ არეოპაგელი და დამასკელი. პირველში შედიან სერაფიმები, ქერუბიმები და საყდარნი; მეორეში უფლებანი, მთავრობანი, ძალნი; მესამეში - ხელმწიფებანი, მთავარანგელოზნი და ანგელოზნი. სულის ძალებსა და უნარებშიც ამის მსგავსს ვპოულობთ. სერაფიმები სუფთა სიყვარულის ალით გიზგიზებენ, ამიტომაც ცეცხლოვანნი გამოისახებიან, - იგივეა სულის ნება, რომელშიც სიყვარულის ალი სულ უფრო მხურვალედ აღინთება და სასურველს მიელტვის; ქერუბიმებს ფხიზელი ჭვრეტა ახასიათებთ, ამიტომაც მათ მრავალთვალიანებს უწოდებენ. სულსაც იგივე თვისება აქვს, მაშინაც კი, როცა სხეული ღრმა ძილს მისცემია, ის, მართლაცდა მრავალთვალა, ჭვრეტისათვის მარად მზადმყოფია. საყდრებზე სამართლიანობაა დაბრძანებული - სულიც ასევე გონებით შეცნობილისა და ნებისთვის სასურველის არსი - უზუსტესი სასწორია; უფლებანს შორეულ სამყაროში მეფური ღირსების დიდება აქვთ - სულსაც ვნებათა მეუფე ჰყავს; მთავრობანს სამყაროს განგება უპყრია - სულიც ფლობს განსჯის უნარს. ძალნი ციურ სხეულებს გასაოცარი ჰარმონიით ამოძრავებენ - სულიც ამოძრავებს სხეულის ნაწილებს ესოდენ საოცარი მოხდენილობით. ხელმწიფებანი საგანთა საყოველთაო წესრიგს იცავენ - სულიც იცავს ცხოვრების წესრიგს; მთავარანგელოზებში იმ ზეციურ გამოცხადებათა საგანძურია, რომლებიც ღვთაებრივი ყოვლადბრძნობის გამოუთქმელ საიდუმლოს სარწმუნოს ხდიან - სულსაც აქვს ხსოვნა, ცნობელობის სამყოფელი, სადაც გონება შემეცნების საგანძურს ფარავს; ანგელოზები მომსახურე სულები არიან, რომლებიც სამსახურისთვის იგზავნებიან, არსით უხორცონი, მოძრაობაში უსწრაფესნი, დაუღალავნი, ადიან ზეცად, მიწაზე ჩამოდიან, მთელ ქმნილებებს გარს უვლიან - სულსაც ყავს თავისი მსახურნი - აზრები, რომლებიც შეუჩერებლად იბადებიან, წამში გადაიფრენენ აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ, მიწიდან ზეცისაკენ, ზეციდან ჯოჯოხეთში, გადაივლიან უსასრულო სივრცეებს, კელდეებს, მთებს, ზღვებს, მათ ვერ აფერხებენ გუშაგები, ციხე სიმაგრეები და ვერც კლიტეები.
სული სახეა ღვთისა სამი მიმართებით: ბუნებით, მადლით და დიდებით. ბუნებით: რამეთუ შექმნისას ის ღვთის ხატად იქმნა; გონებით ყოველივეს მცნობელობის წყაროს - მამას ჰგავს; შინაგანი გონებით - ყოვლადბრძნობის საწყისს - ძეს; თავისუფალი ნებით ყველა სიკეთის წყაროს - სულიწმიდას; მადლით: აღმშენებლობაში, შვილად მიღების მეშვეობით ის თვით ღვთის ძესთან მოიაზრება, ამბობს პავლე მოციქული: „რომელნი-იგი წინაჲსწარ იცნნა, წინაჲსწარცა განაჩინნა თანა-მსგავსად ხატისა მის ძისა თჳსისა“ (ჰრომ. 8,29) დიდებით: ნეტარებაში, ღვთაებრივი ნათლის ძალით თვით ღმერთის სახეს მიიღებს „დიდებასა უფლისასა განვიცდით, მასვე ხატსა მივიცვალებდით დიდებითი დიდებად“ (2 კორ. 3,18); იოანეც ამბობს: „მსგავს მისა ვიყვნეთ, რამეთუ ვიხილოთ იგი, ვითარცა იგი არს“ (1 ინ. 3,2) მაშ ასე, ვინც კითხულობს, რა არის სული, დაე იცოდეს, რომ ეს არის ღვთაებრივი ბჭობის უდიადესი საქმე, ცოცხალი ბეჭედი წმინდა სამებისა. ჰოი, უჭკნობელო სილამაზევ სულისა! ქრისტიანენო, როგორი წარმოგიდგენიათ ცათა სასუფეველი, სამოთხის ნეტარება, მართალთა დიდება? ეს სხვა არაფერია, თუ არა ღვთის სახის ჭვრეტა. ეს სახე ისეთი მშვენიერია, რომ ყველა ანგელოზი მზადაა მუდამ მას უმზიროს. ისინი მწყურვალნი უცქერენ ამ მიუდგომელი ნათლის დაუშრეტელ წყაროს. ამიტომაც ამბობს პეტრე მოციქული: “რომლისათვის გული უთქუამს ანგელოზთა ხილვად“ (1 პეტ. 1,12). სულ ერთი წამით ის ჯოჯოხეთში რომ გამოცხადებულიყო, ჯოჯოხეთი სამოთხედ იქცეოდა, და მცირე ხნით სამოთხეში თვალს რომ მიფარებოდა, სამოთხე იქცეოდა ჯოჯოხეთად. ამ ღვთაებრივი სახის გამოხატულებაა სული. რას გაიღებს ადამიანი თავისი სულის სანაცვლოდ? რით შეუძლია შეცვალოს მან ესოდენ მშვენიერი არსება, რომლის მსგავსს ვერც ზეცაში იპოვის, ვერც დედამიწაზე? მე, რომელიც ჩემს სულში ასეთ სილამაზეს ვჭვრეტ, განა შემიძლია ამის შემდეგ ამქვეყნად სხვა სილამაზეს ვუმზირო? პატივი მივაგო პატარა დაფას, რომელზეც მეფე ან დიდებულია გამოსახული და არ ვცე პატივი ჩემს სულს, რომელზეც თავისი სახე მოხაზა ღმერთმა?! როცა ხორციელი სურვილებით სულს ვიბილწავ, მაშინ ღვთის ხატს ლაფში და სიბინძურეში ვსვრი და არც კი ვაღიარებ, რომ დიდ ბოროტებას ჩავდივარ. ჰოი სულო, რარიგ ხშირად განადგურებ! ჰოი უფალო, როგორ ითმენ ასეთ შეურაცხყოფას! სავსებით სამართლიანია, რომ სულზე ძვირფასი არაფერი გაქვს, მაგრამ ისე ნაკლებ არაფერს ვაფასებთ, როგორც სულს. ამ უძვირფასეს საგანძურს ცოდვით ტკბობაში, უმნიშვნელო სიმდიდრეში ვცვლით, დროებითი დიდების ერთდღიანი ბრწყინვალებისათვის ვყიდით...
რამდენიმე სული რომ გვქონდეს, კიდევ მოსათმენი იქნება, ერთი თუ დაიღუპება, მეორე დარჩება, მაგრამ ჩვენ მხოლოდ ერთი სული გვაქვს, რომლისთვისაც ზეციური და მიწიერია შექმნილი, რომლისთვისაც ბუნება იღვწის, მოძრაობს ზეცა, ანათებს მზე, ნაყოფს იძლევა მიწა, ჩნდებიან მცენარეები და ცხოველები; რომლისთვისაც დანერგილია სამოთხე, განმზადებულია ცათა სასუფეველი, უსასრულო ნეტარება, უსაზღვრო დიდება და საუკუნო ცხოვრების ყველა ის სიკეთე, „რომელი თუალმან არა იხილა, და ყურსა არა ესმა, და გულსა კაცისასა არა მოუხდა“ (1 კორ. 2,9). სულის დაღუპვით ყველაფერს ვკარგავთ: ცას, მიწას, სოფელს, სამოთხეს, დროებითს და მარადიულს, ყველაფერს, ყველაფერს! იმისათვის, რომ მართალი იობის მოთმინება გამოეცადა, ღმერთმა ეშმაკს ნება მისცა ეცდუნებინა იგი, ევნო მისთვის, გაემწარებინა და შვილებითა და ავადმყოფობით ზიანი მიეყენებინა „აჰა ეგერა, ყოველი, რაცა არს მისი, მიგეც ხელთა შენთა, არამედ მას ნუ შეახებ“ (იობი, 1,12). უმდიდრესი იობი თვალის დახამხამებაში გაღატაკდა. მისი მსხვილფეხა და წვრილფეხა საქონლის ნაწილი ყაჩაღებმა მოიტაცეს, ნაწილი ელვამ დაწვა. მისი მაღალი საცხოვრებლები ძლიერმა ქარიშხალმა დაანგრია, ძენი და ასულნი ერთდროულად უეცარი სიკვდილით დაეხოცა, თავად კი ღატაკი, უშვილო, უსახლკარო, ქალაქის გარეთ, თავით ფეხამდე წყლულებით დაფარული, ჩირქში იწვა. დღისით მზის სხივები წვავდა, ღამის სიცივე კიდევ უფრო მეტად აწამებდა. იობმა ყველაფერი დაკარგა: სიმდიდრე, შვილები, ჯანმრთელობა; არსებითად კი მას არაფერი დაუკარგავს, რადგან მან თავისი სული არ დაღუპა. რას ამბობს, რა დავკარგეო? სიმდიდრე? მაგრამ მე ხომ შიშველი დავიბადე, რა გასაკვირია, თუ შიშველი მოვკვდები? „მე შიშუელი გამოვედ მუცლისაგან დედისა ჩემისა, შიშუელივე მივიქცე...“ (იობი, 1,21) ჯანმრთელობა დავკარგე? - ღმერთს ასე სურდა „ვითარცა უნდა ეგრეცა-ქმნა“ (იქვე) შვილები დავკარგე? „უფალმანცა მომცა, უფალმანცა მიმიღო“ (იქვე). მე ყველაფერი დავკარგე და მაინც არაფერი დამიკარგავს იქამდე, ვიდრე სულს არ დავკარგავ. ჩემი უწინდელი კეთილდღეობის, სიმდიდრის, შვილების, ჯანმრთელობის გარეშეც ჯერ ისევ მართალი ვარ ღვთის წინაშე. ვინც მომცა და წამართვა, ისვე დამიბრუნებს იმას, რაც წამართვა. თუმცა ყველაფერი დავკარგე, ამისთვისაც ვადიდებ, ვაკურთხებ მის წმინდა სახელს, რამეთუ მან დაუშვა ჩემზე ეს ყოველმხრივი განსაცდელი, რათა მომეღო სული „იყავნ სახელი უფლისაჲ კურთხეულ“. ასე რომ, კაცთმოყვარე ღმერთს ასეთი დიადი განგებულება აქვს - როცა ჩვენზე განსაცდელს ან სასჯელს დაუშვებს, ის ეშმაკს ნებას რთავს ამქვეყნად ყველაზე ძვირფასის მეშვეობით გვაცდუნოს და გვავნოს, მაგრამ უბრძანებს: „არამედ მას ნუ შეახებ“, რათა გაფრთხილდეს და არაფერი ავნოს სულს, ქრისტეს ამ მხოლოდშობილ ასულს, მისი სასუფევლის მემკვიდრეს, რომელსაც დასაცავად მფარველ ანგელოზს უგზავნის, რათა მან მოუაროს და დაიცვას „არა გეშინოდის შიშისაგან ღამისა და ისრისაგან, რომელი ფრინავნ დღისი; ღუაწლისაგან, რომელი ვალნ ბნელსა შინა, შემთხუევისაგან და ეშმაკისა შუვა დღისა“ (ფს. 90,5-6). რატომ? „იმიტომ, რომ სხვა ყველაფერი მრავლადაა და თუ რაიმე ერთში იზარალებ, მეორეთი ისარგებლებ“ ამბობს ოქროპირი და განაგრძობს: დღეს თუ ერთი დაკარგე, ხვალ იპოვი, როგორც იობმა - ორმაგად და სამმაგად. სული კი ერთადერთია და ყველაფერი დანარჩენი მასზეა დამოკიდებული. მას თუ დავღუპავთ, რითიღა ვიცხოვრებთ? ამიტომ თუ ჩვენს განძს დავკარგავთ, უძრავ ქონებას, სახლს, მშობლებს, ძმებს, შვილებს, ჯანმრთელობას, დიდებას, პატივს, მაგრამ, ამავდროულად შევინარჩუნებთ სულს, - ჩვენ არაფერი დაგვიკარგავს. მაგრამ სულს თუ დავკარგავთ, მაშინ ყველაფერს დავკარგავთ და შემდგომი შენაძენი ვერაფერს აგვინაზღაურებს. სული ერთადერთია, რომელიც ადამიანებს სიცოცხლეს აძლევს, სამოთხეში კი - ნეტარი ცხოვრების იმედს. ის თუ დავღუპეთ, ეს ნიშნავს, რომ დავკარგეთ მშვიდობა და სამოთხე, დავკარგეთ ყველაფერი. რატომ? მას თუ დავღუპავთ, რითიღა ვიცხოვრებთ?
უცნაურია! თუ ერთადერთი შვილი გვყავს, როგორ ვზრუნავთ, რომ ის მზემ არ დაწვას, ქარმა არ გააციოს, ვინმემ არ აწყენინოს. მაგრამ ჩვენი ცხონება ხომ ამ ბავშვზე არ არის დამოკიდებული. თუ ძვირფასი ქვა გვაქვს, ისეთი რუდუნებით ვინახავთ, რომ მზად ვართ გულში მივუჩინოთ ადგილი. განა ამ ქვით სამოთხეს ვიყიდით? და არაფრად ვაგდებთ სულს მაშინ, როცა სწორედ მასზეა დამოკიდებული გარეგანი კეთილდღეობა და სამოთხის მომავალი ნეტარება? ამ ფასდაუდებელ საგანძურს, რომლის დაკარგვითაც ყოველივე ზეციურს და მიწიერს ვკარგავთ, იმ ხელს მივანდობთ, რომელზე საუბრისაც მრცხვენია!
ალკიბიადე [*] განდევნილ იქნა ათენიდან, როცა განდევნიდან დიდმა დრომ გაიარა, ათენელებს იგი ომში დასჭირდათ და მის მოსაყვანად ხალხი გაგზავნეს წერილით, სადაც ყველა არქონტი (მაღალი პასუხისმგებლობის პირი) მას უსაფრთხოებას პირდებოდა. ალკიბიადე, რომელმაც თანამოქალაქეების უპირობა კარგად იცოდა, მათ დანაპირებს არ ენდო და დაბრუნებაზე უარი შეუთვალა. „ეს როგორ, ალკიბიადე, უთხრა მას ერთმა მეგობარმა, მთელი სამშობლო გიხმობს, უსაფრთხოებას გპირდება და შენ არ გჯერა?“ - „სამშობლოს, რაც გამაჩნია ყველაფერს მივცემ, მაგრამ ჩემს სიცოცხლეს ვერავის ვანდობ, დედასაც კი, ვინძლო მანაც უმეცრებით ერთის მაგივრად მეორე გააკეთოს“ - ამით ალკიბიადეს უნდოდა ეთქვა, რომ ათენელების სჯერა, მაგრამ რაც შეეხება მის სიცოცხლეს, იმას ვერავის, საკუთარ დედასაც კი ვერ ანდობს. რატომ? იმიტომ, რომ ერთი სიცოცხლე მაქვს, მხოლოდ ერთი და თუ დავღუპავ, ყველაფერს დავკარგავ. ასე მსჯელობდა ალკიბიადე, რამეთუ სიცოცხლე ერთადერთია.
ჩვენ, ქრისტიანენო, რამდენი სიცოცხლე გვაქვს? მამულისთვის, მშობლებისთვის, ძმებისთვის, შვილებისთვის, მასწავლებლებისთვის და სხვათათვის სიამოვნებით გავწირავდი ფულსა და ქონებას, ყველაფერს, რაც ამქვეყნად გამაჩნია. მაგრამ როცა ლაპარაკია სულზე, იმ ერთადერთზე, რომლის დაკარგვითაც ყველაფერს ვკარგავ, დაე მაპატიონ მამულმა, მშობლებმა, ძმებმა, მეგობრებმა და მასწავლებლებმა, ჩემს სულს ვერავის ვანდობ! ალკიბიადემ არ ინდომა საფრთხეში ჩაეგდო თავისი სიცოცხლე, რომელიც დროებითია და როგორღაც დასრულდება; მე მზად ვარ საფრთხეში ჩავაგდო ჩემი სიცოცხლე, თუკი ამას აუცილებლობა მოითხოვს, რა მნიშვნელობა აქვს დღეს მოვკვდები თუ ხვალ? მაგრამ საფრთხეში ჩავაგდო ჩემი უკვდავი სული, რომლის დაღუპვაც საუკუნო დაღუპვას ნიშნავს? ამას არასდროს, არასდროს ვიზამ!
უკვდავება სულის მეორე და საუკეთესო უპირატესობაა. ამ ამაო და ხრწნილ სამყაროს მთელი მისი სიმშვენიერითა და ყოველივე ფასეულით, რაც მასშია, ზღვარი აქვს დადებული „რამეთუ წარვალს ხატი ამის სოფლისაჲ“ (1 კორ. 7,31). ადრე თუ გვიან მოვა სიკვდილი და ყველაფერს დაასრულებს. რაც გვაბადია ყველაფერი ან გვტოვებს, როცა ვკარგავთ, ან ვტოვებთ, როცა ვკვდებით. „ყოველი ჴორცი თივა და ყოველი დიდებაჲ კაცისა, ვითარცა ყუავილი თივისა“ (ეს. 40,6). ჩვენში მხოლოდ სულია უკვდავი, რომელიც მარად ცოცხალია და არ კვდება. „რაჲ სარგებელ არს კაცისა, უკუეთუ შეიძინოს სოფელი ესე ყოველი და სული თჳსი იზღვიოს?“ (მრკ. 8,36). რომ დავკარგო ნივთი, მას კვლავ შევიძენ, ღირსება რომ დავკარგო, შემიძლია დავიბრუნო, თუ თავისუფლებას დავკარგავ, გამოვისყიდი, ჯანმრთელობას ვუწამლებ, სიცოცხლეც რომ დავკარგო, მკვდრეთით აღვდგები, რამეთუ მწამს „მოველი აღდგომასა მკვდრეთით“, მაგრამ სულს თუ დავღუპავ, არ არის გამოსასყიდი, არ არის კურნება, არ არის აღდგომა. მე ის ერთხელ და სამუდამოდ დავკარგე. ჰოი, შესაძლებელი რომ იყოს, რომ ეს სამუდამოდ შემოვიდეს ჩვენს გონებასა და გულში! ღმერთმა სამოთხე და ჯოჯოხეთი შექმნა, პირველი - ადგილი საუკუნო ცხოვრებისა, მეორე - საუკუნო ტანჯვისა. იქ - მართალთა სულებია, აქ - სულები ცოდვილთა. „და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა, ხოლო მართალნი ცხოვრებასა საუკუნესა“ (მთ. 25,46). სამოთხის კლიტენი ადამიანებს ჩააბარა „და მიგცნე შენ კლიტენი სასუფევლისა ცათაჲსანი“ (მთ. 16,69) ეუბნება უფალი პეტრეს და სხვა მოციქულებს. ჯოჯოხეთის კლიტე არც ადამიანებს მისცა, არც ანგელოზებს, ისინი თავად მას უპყრია. ამას თვითონვე ამბობს გამოცხადების პირველ თავში „და მქონან კლიტენი სიკუდილისა და ჯოჯოხეთისანი“ (18). რატომ მისცა სამოთხის, ღვთაებრივი დიდების სასახლის გასაღები მონებს, ანუ ადამიანებს, ხოლო ჯოჯოხეთის, ამ საშინელი საპყრობილის, დაფლეთილ სულთა სატანჯველის გასაღები თავად მეუფეს და უფალს უპყრია? ეს იმისათვის, რომ მივხვდეთ: ამ ცხოვრებაში, როცა კი მოვისურვებთ ჩვენი სულების საცხოვნებლად სამოთხის კარის გაღებას, გასაღებს ადვილად ვიპოვით. ისინი აქ, დედამიწაზე ადამიანებს აბარიათ. რა წუთსაც მოვექცევით, მაშინვე მას ეპისკოპოსის ან რომელიმე სულიერი მოძღვრის ხელში ვპოულობთ. მაგრამ თუკი უეცარი ან ბუნებრივი სიკვდილი ქვეყნიურ ზრუნვაში ან ქვეყნიური ჯაჭვებით შებორკილებს, გამოუსწორებლებს მოგვისწრებს, ჯოჯოხეთში აღმოვჩნდებით. იქ კარის გასაღებად სადღა ვიპოვით გასაღებს? ეს გასაღები ადამიანებს არა აქვთ, ის არც ანგელოზებს აქვთ, არამედ ღმერთს უპყრია.
ჰოი სულო ჩემო! შენს დაღუპვას მიჯობს მთელი ქვეყნიერება დაიღუპოს ჩემთვის. ანკი რა არის ქვეყანა? - რაღაც ზმანება, შენ კი უმშვენიერესო ქმნილებავ, სახე ხარ ღვთისა; უძვირფასესი ქონება ხარ, რამეთუ შენი დაღუპვით ყველაფერს ვკარგავ; შენ უკვდავი ხარ, შენი ერთგზის დაკარგვა შენს სამუდამოდ დაკარგვას ნიშნავს. რისთვის დაგღუპო? გან შენ რომელიმე მხეცის სამშვინველი ხარ? ან რომელიმე მოსისხლე მტრის სული? არა, შენ ჩემი სული ხარ. ვინც თავის სულს ამ ამაო და ხრწნილ სამყაროზე ათასჯერ მეტად არ აფასებს, მას ან საერთოდ არა აქვს სული, ან მისი ღირსი არ არის.
სული და ქვეყანა, ეს ის ორი რამაა, რის შესახებაც ადამიანები ძალზედ არასამართლიანად განსჯიან. ადამიანთა მთელი საზრუნავი, მთელი სიყვარული ქვეყნისაკენ არის მიმართული, სულს კი დაუდევრობა და უპატივცემულობა ერგო წილად. ილია თეზბიტელის ლოცვით სამწელიწადნახევრის მანძილზე წვიმა არ ყოფილა დედამიწაზე „სიყმილი იგი განსასტიკებულ იყო სამარიას“ (3 მეფ. 18,2). რა შესაბრალისი სანახაობა იქნებოდა: მთელი სამეფოს მიწა გამოშრა, გაშიშვლდნენ ხეები, ადამიანებიდან ზოგი მოკვდა, ზოგი სულს ღაფავდა. აქაბ მეფე ცდილობს ქვეყანას რაიმეთი დაეხმაროს „და მოუწოდა აქაბ აბდიას ... და ჰრქუა მეფემან აქაბ აბდიას: მოვედ და ვიქცეოდით ყოველსა მას ქუეყანასა წყაროსთავთა წყალთასა და ნაღვარევთა და ჰე, თუმცა ვპოოთ ... და განიყვნენ სლვად გზათა და აქაბ წარვიდა გზასა ერთსა მარტო და აბდია სხუასა გზასა მარტო“ (3 მეფ. 18,3-6) რა კარგი მეფეა, რა კარგი მამაა თავისი ხალხისა! ის ირჯება და საკვების საძებნელად თვითონ მიდის! არა, ჩემო მსმენელებო, ჩვენ ვცდებით! იცით, რის საძებნელად მიდის აქაბ მეფე? თავისი ცხენების და ხარებისთვის თივა უნდა იპოვოს; „და იყო მოსრვასა მას იეზაბელისასა წინასწარმეტყუელთა მათ უფლისათა დამალა აბდია ასი კაცი წინასწარმეტყუელთაგანი ერგასის-ერგასისი თითოსა ქვაბსა და ზრდიდა მათ პურითა და წყლითა“ (3 მეფ. 18,4). ოჰ, ნეტავ ადამიანთა შორის მხოლოდ მცირე ნაწილს გაეზიარებინა აქაბის არაადამიანური აზრები. მათ შორის რამდენი ზრუნავს უფრო მეტად ცხოველებზე, ვიდრე ადამიანებზე! განა იმ ხარჯიდან, რაც ცხენებისა და მონადირე ძაღლების მოვლას ხმარდება, არ შეიძლება ცოტაოდენი ქვრივ-ობლების გამოკვებას მოხმარდეს? მაგრამ ასე მოითხოვს ქვეყანა და ეს სრულდება, მაგრამ რაც აუცილებელია სულისთვის - არ სრულდება. ის, რასაც გაუმაძღარი მხეცების გამოსაკვებად გაიღებენ, უმჯობესი არ იქნებოდა დატუსაღებული მოვალეს გამოხსნისთვის, ან ღარიბი ქალწულის გათხოვებისთვის გამოეყენებინათ? მაგრამ სრულდება არა სულის, არამედ ქვეყნის მოთხოვნა. ის, რაც სანახაობებზე და გარყვნილებაზე იხარჯება, განა არ ჯობდა ეკლესიებს და მონასტრებს მისცემოდა? მაგრამ პირველი სურს ქვეყანას და ის სრულდება, მეორე კი სულისთვის არის საჭირო და ამიტომაც ამას არავინ ასრულებს. ყველა იმ ცუდ მეფე აქაბს ბაძავს, რომელიც სიყმილის ჟამს თავისი ცხენებისა და ხარების გამოკვებაზე ფიქრობდა, მაგრამ არავინ ბაძავს კეთილ აღმშენებელ აბდიას, რომელიც ას მშიერ წინასწარმეტყველს აპურებდა. რასაც ქვეყანა მოითხოვს, სრულდება, ხოლო რაც სულს უნდა - არა. ყველაფერი სხეულის მოკაზმვასა და სანოვაგეს ხმარდება, მაგრამ არაფერი იხარჯება - მოწყალებაზე. ჰოი ადამიანის უსამართლობავ! ჰოი, უბედურებავ სულისა, ადამიანო! შენი სული კეთილ საქმეთა შიმშილით იღუპება და ეს შენ არ გეხება? ამის შემდეგ ფიქრობ და იღწვი იმისათვის, რომ დააპურო პირუტყვი, რომლებიც შენს წყალობას ვერ მიხვდებიან? ბასილი დიდი გეუბნება, რომ პირიქით უნდა მოიქცე: „სხვა რა უნდა აკეთო, თუ არა ის, რომ ყველა საქმე გადადო და შენს სულზე იზრუნო?“
ჯვარცმულო იესოვ ჩემო, ძეო ღვთისა ცხოველისაო! შენ შენი სუნთქვა მოგვეცი, რათა ეს სული შეგექმნა; შენი სისხლი დათხიე, რათა ის გამოგესყიდა, ღვთაებრივი ნათლისღების ემბაზი გვიბოძე, რათა ის განგვებანა, მეორე ნათლისღება - სინანული დააწესე, რათა ის განგვეწმინდა, შენი ყოვლადწმინდა საიდუმლოების ტრაპეზი განგვიმზადე, რათა ის განგეძღო; აქ ეკლესია მოაწყე, რათა ის გეკურთხებინა; იქ კი - სამოთხე, რათა მისთვის ნეტარება მიგემადლებინა; შენ ყველაფერი გააკეთე, რისი გაკეთებაც უკიდურეს სიკეთეს შეეძლო, იმისათვის, რათა ეს სული გეხსნა. ჩვენ კი ყველაფერს ჩავდივართ, რისი ჩადენაც შეუძლია ჩვენს უკიდურეს ბოროტებას, რათა ის დავღუპოთ! საუკუნო სასიძოვ ჩვენი სულებისა, ეს არ მოხდება! გვიჯობს ყველაფერი დავკარგოთ, მაგრამ სული შევინარჩუნოთ. რამეთუ მისი ერთხელ გადარჩენით მას სამუდამოდ გადავარჩენთ „რაჲ სარგებელ არს კაცისა, უკუეთუ შეიძინოს სოფელი ესე ყოველი და სული თჳსი იზღვიოს?“ შენი მადლი მოგვფინე, რათა ის შენი სასუფევლისთვის მოვიხვეჭოთ. ამინ!
წიგნიდან: ეპისკოპოსი ილია მინიატისი „მე გიხმობთ დღეს!“
მთარგმნელ-გამომცემელი: ნინო გულიაშვილი
თბილისი 2007
* ალკიბიადე (დაახლ. 450-404 წ.ქ.შ-მდე) ათენელი სტრატეგი პელოპონესის ომის დროს. ორგანიზება გაუკეთა 415 ექსპედიციას სირაკუზის წინააღმდეგ, შემდეგ სპარტის მხარეს გადავიდა, მოგვიანებით სპარსეთში გაიქცა. 411 წ. მხარს უჭერდა ათენის ოლიგარქიულ, შემდეგ კი დემოკრატიულ მმართველობას. 411-408 წლებში მოიგო საზღვაო ბრძოლა აბიდოსისა და კიზიკიისათვის.