მე ვამბობდი, რომ ერთ-ერთი იმ პრობლემათაგანი, რომელთა წინაშეც გამუდმებით ვდგავართ და რომლებივ აუცილებლად უნდა გადაიჭრას, არის ის, თუ საით მივმართოთ ლოცვა. და მე ამგვარი რამ შემოგთავაზეთ: საკუთარი თავისკენ... მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ლოცვა, რომელიც გვსურს ღმერთს შევწიროთ, თავად ჩვენს მიერ შესაფერისად გააზრებული და განცდილია, შეგვიძლია, მასთან ერთად წარვდგეთ ღვთის წინაშე. თუ უყურადღებონი ხართ იმ სიტყვების მიმართ, რომელსაც წარმოსთქვამთ, თუ თქვენი გული არ ეხმაურება მათ და თუ თქვენი ცხოვრება არ მიილტვის იქით, საითაც - თქვენი ლოცვა, ის ღმერთამდე ვერ ამაღლდება. ამიტომ, როგორც უკვე ვთქვი, პირველი, რისი გაკეთებაც გვმართებს, ესაა ავირჩიოთ ის ლოცვა, რომლის წარმოთქმასაც შევძლებთ მთელი ჩვენი გულით, ჩვენი გონებით, ჩვენი პირადი ნებით. ლოცვა, რომელიც შეიძლება, არც იყოს ლიტურგიკული პოეზიის საუკეთესო ნიმუში, მაგრამ აუცილებლად უნდა იყოს მართალი და არა იმაზე სუსტი, რისი გამოხატვაც ჩვენ გვსურს. ჩვენ ეს ლოცვა მთელი მისი სიზუსტითა და სიმდიდრით უნდა გვახსოვდეს.
ლოცვის სიტყვების შერჩევისას სამი რამ უნდა გავაკეთოთ: შეგვიძლია, საკუთარი სიტყვებით ვილოცოთ. - ეს ის ლოცვაა, რომელიც ჩვენი საკუთარი სულიდან გადმოჩქეფს; შეგვიძლია, წარმოვთქვათ მოკლედ ფორმულირებული ლოცვა, ლოცვის ეს სახე სიმოკლის გამო მეტად ინტენსიურია, დიდ სივრცეს მოიცავს და მეტად დიდი მნიშვნელობა აქვს. ასევე შეიძლება, გამოვიყენოთ ლოცვა, რომელსაც ხშირად დაუდევრობის გამო „მზა ლოცვებს“ უწოდებენ. ესაა ყველაზეზ უფრო მიწიერი წარმოშობის მქონე ლოცვები. ადამიანებს სჭირდებათ ლოცვა, რომელიც სხვადასხვა ყოფით პრობლემებთან არის დაკავშირებული. მათ წმიდანების საკუთარი სულიერი მოთხოვნილებების მიხედვით კი არ ქმნიდნენ, არამედ სულიწმიდა წერდა მათ სულებში ამ ლოცვების სიტყვებს. მინდოდა, რომ ლოცვის თითოეული ამ სახეობის შესახებ მეთქვა რაიმე.
„თავისუფალი“, „ბუნებრივი“ ლოცვა, ლოცვა საკუთარი სიტყვებით ორ შემთხვევაშია შესაძლებელი. მაშინ, როდესაც ჩვენ უცაბედად ღვთის მყოფობას შევიცნობთ და ეს შეცნობა ჩვენგან ლოცვით გამოძახილს, სიხარულს, პასუხის ყოველგვარი იმ ფორმით გამოხატვას მოითხოვს, რისი ძალაც შეგვწევს, იმისათვის, რომ ბოლომდე გულწრფელნი ვიყოთ და ცოცხალი ღმერთის წინაშე შევძლოთ წარდგომა. ან მაშინ, როდესაც გავაცნობიერებთ, რომ სასიკვდილო საფრთხის წინაშე აღმოვჩნდით, ღმერთს მივმართოთ და სასოწარკვეთილებისა და მარტოობის სიღრმიდან ვყვირით, ვყვირით იმ გრძნობით, რომ არ არსებობს შველა, თუ ღმერთი არ გვიშველის.
ეს მდგომარეობები ორ სრულიად ურთიერთსაწინააღმდეგო პოლუსზე იმყოფებიან: როდესაც ვხედავთ საკუთარ უსასოო მდგომარეობას, საკუთარ მარტოობას, უღმერთობას, მწუხარებას და არ ძალგვიძს, მათ დავუძვრეთ. ან - სასწაული: რომ ჩვენ უეცრად ღვთის პირისპირ აღმოვჩნდით, როდესაც შეგვიძლია, როდესაც შეგვიძლია, სპონტანურად ვილოცოთ, ხოლო რომელ სიტყვებს გამოვიყენებთ, განსაკუთრებული მნიშვნელობა არა აქვს. შეიძლება გუჩერებლად ვიმეოროთ: - „რა კარგია! რა კარგია!“ შეიძლება, ნებისმიერი სიტყვები წარმოვთქვათ, იმიტომ, რომ სიტყვებს მნიშვნელობა არა აქვს, ისინი მხოლოდ განწყობილებას გადმოსცემენ. ბრმად და უგუნურად გამოხატავენ ჩვენს სიყვარულსა თუ ჩვენს მწუხარებას. თქვენ ალბათ გახსოვთ ის ეპიზოდი სახარებიდან, როდესაც ფერისცვალებისას პეტრე მიმართავს ქრისტეს: - „ვქმნათ აქა სამ ტალავარ: ერთი შენთვის, ერთი მოსესთვის და ერთი ელიასთვის“. და მახარებლის თქმით - „არა იცოდა, რაიმცა მიუგო“ (ნახ. მარკ. 9,6), იმიტომ, რომ საკუთარ თავს არ ეკუთვნოდა; ის პირისპირ აღმოჩნდა რაღაც ისეთი შემაძრწუნებელის პირისპირ, რომ თქვა ის, რაც პირველად მოუვიდა თავში. გრძნობათა სიჭარბის გამო თავისი მდგომარეობა ამგვარად გამოხატა.
ამიტომ თუ გვეგონება, რომ მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეგვიძლია, ჩვენი სიტყვებით ვილოცოთ, ე.ი. ბავშვურ ცდომილებაში ვიმყოფებით. „თავისუფალი ლოცვა“ გულის სიღრმიდან უნდა იყოს ამოხეთქილი. ჩვენ ვერ შევძლებთ, უბრალოდ ონკანი გავხსნათ, რომ ის წამოვიდეს. არ არსებობს ისეთი ჭა, რომლიდანაც მას ნებისმიერი დროს ამოვხაპავთ. ის ჩვენი სულის წიაღიდან ძგერს - ან სასოწარკვეთილების ან განცვიფრების გამო და არა - იმ საშუალო მდგომარეობაში, როდესაც ჩვენ არც ღვთისმყოფობით ვართ შეძრულნი, არც იმ საშინელებით, რომ ჩვენ ასეთები ვართ და რომ ასეთია ჩვენი მდგომარეობა!.. ასეთ მდგომარეობაში იმის მცდელობა, რომ თავისუფალ ლოცვას მივმართოთ, სრულიად ილუზიური სავარჯიშოა. არის დროის მონაკვეთები, როდესაც არა ზღვის ფსკერზე ვართ ჩაძირულები და არც ტალღების თავზე ვართ მოქცეულები და იმისათვის, რომ ვილოცოთ, აუცილებელია, რაღაც საკუთარ თავზე ძალდატანებით მოვიმოქმედოთ. ეს ის პერიოდებია, როდესაც სპონტანური ლოცვა არ შეგვიძლია და ამიტომ ლოცვისათვის ძალისხმევაა საჭირო. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ ლოცვითი ცხოვრების დასაწყისში ბევრს ჰგონია, რომ არ არის საკმარისად გულწრფელი, თუკი ლოცვის ყველა სიტყვას და ფრაზას მთელი ძალით არ განიცდის და ამიტომ მისი ლოცვა უმართებულოა. ზოგჯერ შესაძლოა, ვიყოთ სრულიად გულწრფელნი გონების სინათლითა თუ ნების მიმართულებით, თუმცა ამა თუ იმ მომენტში სიტყვა და თვით ქმედებაც კი გამოხატავს იმას, რასაც ამ წუთას არ განიცდი.
მაგალითი, რომელიც ახლა გამახსენდა ასეთია: როდესაც ოჯახთან ცხოვრობთ და მომქანცველ სამუშაოზე მუშაობთ, ხშირად სახლში დაბრუნება გადაქანცულს გიხდებათ. ასეთ დროს თუ დედა, მამა, და ან ოჯახის რომელიმე სხვა წევრი გკითხავს: - „შენ მე გიყვარვარ?“ შენ უპასუხებ: - „დიახ“. მაგრამ თუკი ადამიანი დაიჟინებს: - „მაგრამ დანამდვილებით გიყვარვარ სწორედ ახლა, განიცდი ამ სიყვარულს?“ ასეთი შემთხვევაში პატიოსნად თუ უპასუხებდით, ალბათ იტყოდით: „არა, ამჟამად არ განვიცდი არაფერს - ზურგის ტკივილის და სხეულის დაღლილობის გარდა“. მაგრამ სრულიად მართალი იქნებით, თუ იტყვით, რომ გიყვართ, იმიტომ, რომ შესანიშნავად იცით, დაღლილობის საფარქვეშ სიყვარულის ცოცხალი წყარო იმალება. და როდესაც ქრისტე ამბობს: „ვისაც ვუყვარვარ, ჩემი მცნებები აღასრულოს...“ ეს არ ნიშნავს: „თუ მე გიყვარვარ, გამუდმებით აღტაცებულ მდგომარეობაში უნდა იმყოფებოდე...“ არამედ - „თუ ჩემი გჯერათ, იმის მიხედვით იცხოვრეთ, რაც მოგეცათ“. ეს იმას ნიშნავს, რომ იმაზე ცოტა მეტი გავაკეთოთ, რაც მოგვეთხოვება, სულ ცოტა მეტი, იმაზე, რასაც ჩვენი სურვილით გავაკეთებდით.
ასე რომ, ლოცვის საჭიროება და აუცილებლობა ნამდვილად არის, არსებობს უამრავი ლოცვა, რომელიც მამებმა შექმნეს და სულიწმიდის მიერ არის ნაკარნახევი. არსებობს ფსალმუნები, უამრავი მოკლე თუ ვრცელი ლოცვა. საჭიროა, საკმარისი რაოდენობით მოვიძიოთ და ვისწავლოთ ისინი, რომ საჭიროების დროს გამოვიყენოთ, თითოეული ჩვენგანი ხომ განსაკუთრებით მგრძნობიარეა ამა თუ იმ ლოცვის მიმართ, მეტად განიცდის მის სიტყვებს, რადგან ეს სიტყვები გამოხატავენ რაღაცას ღმერთის, საკუთარი თავის, ცოდვის თუ ნეტარების შესახებ, რაღაცას - ისეთს, რაც ჩვენ უკვე ვიცით გამოცდილებით. ზეპირად ისწავლეთ ეს სიტყვები და მაშინ, როდესაც სულით იმდენად დაეცემით, როდესაც სასო იმდენად წარგეკვეთებათ, რომ საკუთარ თავში ვეღარ აღმოაჩენთ პირადად თქვენს სიტყვებს, ისეთს, ღმერთს რომ შესწირავდით, ლოცვის ეს სიტყვები თქვენს ცნობიერებაში ამოტივტივდებიან, როგორც საჩუქარი ღვთისა და ეკლესიისა და თქვენს დაშრეტილ ძალებს აღადგენენ. ასე რომ, ჩვენ ნამდვილად გვჭირდება ლოცვები, რომელთაც ვისწავლით ზეპირად და იმდენად გავითავისებთ, რომ საკუთარი არსების ნაწილად ვაქცევთ.
მართლმადიდებელ ეკლესიას აქვს საკმაოდ ვრცელი დალა-საღამოს ლოცვები. მათი კითხვა ნახევარი საათის განმავლობაში გრძელდება და ხშირად ხდება, რომ მორწმუნეებმა ეს ლოცვები ზეპირად იციან, რათა საჭიროებისას წარმოთქმა შეძლონ. თუ ჩვენი ცხოვრება არ არის მოქმედი ლოცვა, თუ ჩვენი ცხოვრება და ლოცვა ერთმანეთზე არ არის გადაჯაჭვული, მაშინ ლოცვა იმ თავაზიან მადრიგალებს ემსგავსება, რომელსაც მოცალეობისას შევწირავთ ღმერთს მაშინ, როდესაც მისთვის დროს ვიპოვით. თუ დილის ლოცვაში წარმოსთქვით ლოცვის რომელიმე სიტყვები, მოვალენი ხართ, ეს სიტყვები მთელი დღის განმავლობაში განახორციელოთ კიდეც. ალბათ ვერ შესძლებთ, რომ აიღოთ რომელიმე ლოცვა და მთელი დღის განმავლობაში მისით ცხოვრობდეთ, ნახევარი საათის განმავლობაშიც რომ შესძლოთ ეს, დიდი მიღწევა იქნება, აბა შეეცადეთ და აიღეთ ეს სიტყვები: „განმზადებულ არს გული ჩემი შენდამი, ღმერთო...“ და ნახევარი საათის განმავლობაში ისე იცხოვრეთ, რომ თქვენი გული მისი ნების აღსასრულებლად იყოს გახსნილი. ნახევარი საათის შემდეგ რაიმე სხვაზე გადადით. იმიტომ რომ, თუ ერთ ლოცვას დიდი ხნის განმავლობაში გაიმეორებთ, ბოლოს იმით დაამთავრებთ, რომ იტყვით: - „მორჩა, მეტი აღარ შემიძლია“. და სრულიად მიატოვებთ ამ საქმიანობას. მაგრამ თუ რამდენიმე ლოცვით ფრაზას შეარჩევთ და დროის გარკვეულ მონაკვეთებში ერთმანეთს შეუნაცვლებთ მათ, ნახავთ, რომ ლოცვის სიტყვები თანდათანობით გაცოცხლდებიან თქვენში, განმსჭვალავენ თქვენს ნებას და სახეს უცვლიან მასაც და თქვენს სხეულსაც, იმიტომრ, რომ მცნებების აღსრულება მხოლოდ სხეულის მონაწილეობით არის შესაძლებელი.
შესაძლოა, ისიც მოხდეს, რომ თქვათ: - „მე არცთუ ისე განვიცდი ამ სიტყვებს“. მაგრამ მთავარი მაინც ის არის, რომ ისინი თქვენს ღრმა, უმთავრეს რწმენას გამოხატავენ.
ამასთან, შეგიძლიათ ილოცოთ გამუდმებული (რამდენადაც ეს შესაძლებელია) ლოცვითი მოხმობით, რომელიც შეიძლება მთელ დღეს ან მთელ თქვენს ცხოვრებას ფონად გასდევდეს. ამჯერად მხედველობაში მაქვს სპეციალური მართლმადიდებლური პრაქტიკა, რასაც იესოს ლოცვას ვუწოდებთ: უფალო, იესო ქრისტე, შემიწყალე მე, ცოდვილი. ეს ლოცვა უპირატესია ბერ-მონაზონთათვის, მაგრამ მას ერისკაცებიც იყენებენ. ეს ლოცვა ღმერთის პირისპირ გვაყენებს და პირადად ჩვენს მდგომარეობას განსაზღვრავს.
ამ ლოცვაში პირველ რიგში ვაღიარებთ ქრისტეს, როგორც უფალს, ანუ ვაღიარებთ მის ძალაუფლებას ჩვენზე, ანუ იმას, რომ იგი არის უფალი და ღმერთი ჩვენი. ეს იმას გულისხმობს, რომ ჩვენს ნებას მის ნებას გადავცემთ. შემდეგ სახელით - იესო ვაღიარებთ განხორციელების რეალურობას და ყოველივე იმას, რასაც განხორციელება გულისხმობს. შემდეგ - ქრისტე: ეს ის არის, ვისშიც განხორციელებულ ღვთის სიტყვას ვხედავთ, ძველი და ახალი აღთქმის მიხედვით - ცხებული ღვთისა. ანუ ჩვენ ვაღიარებთ ჩვენს რწმენას არა მხოლოდ იესო ქრისტეს, არამედ სამპიროვანი ღმერთის მიმართ, იმიტომ, რომ იგია ძე მამისა და გალილეველ წინასწარმეტყველში ვერავინ შეიცნობს განხორციელებულ ღვთის სიტყვას, თუ სულიწმიდა არ ასწავლის მას დაინახოს, შეიცნოს, და თაყვანისცეს მას. სარწმუნოების ეს მეოთხე აღიარება უფლებას გვაძლევს, სიმართლით ვიდგეთ ღმერთის პირისპირ. და ბოლოს - შეგვიწყალენ ჩვენ. რაც ბერძნულად ჟღერს, როგორც - კირიე ლეისონ.
თუ ლოცვაში ჩვენს მიერ გამოყენებულ სიტყვენს ჩვენსავე რეალურ სიტყვებს არ შევუთავსებთ, ისინი აზრს მოკლებულნი აღმოჩნდებიან: ისინი დაემსგავსებიან მშვილდს - ლარის გარეშე. საიდანაც ისრის გასროლა შეუძლებელია. დიდი უაზრობაა, ღმერთს სთხოვო რაიმე ისეთი, რისთვისაც თვითონ მზად არა ხარ. როდესაც ვამბობთ: „უფალო მიხსენ მე ამ განსაცდელისაგან“ და ამავ დროულად ამ განსაცდელთა შეხვედრას ყოველგვარი ხერხებით ვცილობთ, თანაც გვჯერა, რომ ღმერთი სადარაჯოზეა და ძალით გამოგვტაცებს განსაცდელის ხელიდან, ასეთ შემთხვევაში ძალიან მცირე შესაძლებლობა არსებობს წარმატებისათვის. ღმერთი ძალას გვაძლევს, მაგრამ ეს ძალა თვითონ უნდა მოვიხმაროთ. როდესაც ლოცვაში უფალს ვთხოვთ, მოგვცეს ძალა მისი სახელის განსადიდებლად, ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ ვთხოვთ, ჩვენს მაგივრად იმოქმედოს, იმიტომ რომ, თვითონ მეტისმეტად უნებისყოფოები ვართ და მოქმედება არ შეგვიძლია.
წმიდათა ცხოვრებაში ძალიან ბევრი მაგალითია. დასავლეთის ეკლესიის ერთ-ერთი წმინდანის ცხოვრებაშიც ხდება ასეთი შემთხვევა: ფილიპე ძალიან ფიცხი ხასიათის ადამიანი იყო, ხშირად ჩხუბობდა, მონასტრის ძმები ბევრს ითმენდნენ მისგან და თვითონაც მეტისმეტად შეწუხებული იყო. ერთხელ მან იგრძნო, რომ ასე გაგრძელება აღარ შეიძლებოდა, ცნობილი არ არის, მასში სათნოებებმა გაიღვიძა თუ თანამოძმეების ატანა ვეღარ შეძლო. იგი შევარდა სამლოცველოში, ქრისტეს გამოსახულების წინაშე მუხლზე დაემხო და შეევედრა მას, ეხსნა იგი - ფილიპე მრისხანების ვნებისაგან. ამის შემდეგ იგი იმედით აღსავსე გამოვიდა სამლოცველოდან, პირველი, ვინც გზად შეხვდა, იყო ერთი ძმა, რომელსაც მასში მრისხანება არასოდეს გამოუწვევია და ცხოვრებაში პირველად ეს ძმა მას უხეშად და კადნიერად გამოელაპარაკა. ფილიპე განრისხდა და გაბრაზებულმა განაგრძო გზა. უცებ იგი მეორე ძმას შეხვდა, რომელიც მას ყოველთვის სიხარულსა და სიმშვიდეს ანიჭებდა. მაგრამ ამჯერად ისიც გამომწვევად მოექცა. მაშინ ფილიპე სამლოცველოში დაბრუნდა, კვლავ ქრისტეს ფეხთა ქვეშ დაეცა და მიმართა: - „უფალო, მე ხომ გთხოვე გაგეთავისუფლებინე მრისხანების ვნებისაგან“?! და უფალმა მიუგო: „დიახ, ფილიპე, სწორედ ამიტომ გივლენ ამდენ განსაცდელს, რომ განეშორო ამ ვნებას.
ვფიქრობ, მეტად მნიშვნელოვანია, გავაცნობიეროთ, რომ ღმერთი სწორედ ამგვარად მოგვექცევა ჩვენც; ის ყოველდღიურად, კვლავ და კვლავ არ ავა ჯვარზე ჩვენთვის. რაღაც ეტაპზე თვით ჩვენ უნდა ავიღოთ ეს ჯვარი და ვზიდოთ იგი. თითოეულმა ჩვენგანმა თავისი ჯვარი უნდა იტვირთოს და როდესაც ლოცვაში ვითხოვთ რაიმეს, ეს იმას გულისხმობს, რომ თვითონაც მთელი ძალით შევუდგებით საქმეს, მთელი ჩვენი გონებითა და სულით, რაც კი შეგვიძლია, ყველაფერი ჩავდოთ თითოეულ ქმედებაში, მთელი ჩვენი ვაჟკაცობითა და ენერგიით, რაც გაგვაჩნია. ამის გარდა ჩვენ ვასრულებთ საქმეს მთელი იმ ძალით, რასაც ღმერთი გვაძლევს, თუ ამას არ ვიზამთ, ჩვენი ლოცვა დროის ამაო ხარჯვა ყოფილა. ეს იმასაც ნიშნავს, რომ სიტყვები - „უფალო, შეგვიწყალენ!“ ან ნებისმიერი სხვა სიტყვა, რომელსაც წარმოვსთქვამთ, თვით ჩვენსკენ უნდა მოვმართოთ; გონება სიტყვების მიერ უნდა იყოს ფორმირებული, მათთან შეწყობილი, ჰარმონიულად არსებობდეს მათთან, მათით იყოს სავსე. ჩვენს გულს ეს სიტყვები სრული დამაჯერებლობით უნდა კვებავდეს და გამოხატავდეს მას მთელი ძალით - რამდენადაც ამის ძალა შეგვწევს; ჩვენი ნება მათ მიერ უნდა იყოს მოცული და ქმედებაში გადაიზარდოს. ამგვარად, ლოცვა და მოქმედება უნდა იქცეს ლოცვითი მდგომარეობის ორგვარ გამოხატულებად ღვთის წინაშე, საკუთარი თავის წინაშე, ყოველივე იმის წინაშე, რაც ჩვენს ირგვლივ არსებობს. სხვაგვარად დროს ტყუილუბრალოდ დავკარგავთ. რა აზრი აქვს, უამბო ღმერთს იმაზე, რომ რაღაც ისე არ არის, ხოლო, როდესაც იგი ბრძოლისათვის მოგცემს ძალას, იჯდე და ელოდო, ვიდრე შენს მაგიერ იგი თავად მოიმოქმედებს ყველაფერს. რა აზრი აქვს, ამტკიცო რაღაც სიტყვებით, რომლებიც ისე ღატაკნი, ისეთი უაზრონი არიან, რომ ჩვენსა და ღმერთს შორის აბლაბუდას ქსელივით არიან გაბმულნი.
ამიტომ ზუსტი, საჭირო სიტყვები იპოვე; იპოვე და მათ მთელი ყურადღებით მიეჯაჭვე. ეს ხომ სიმართლის სიტყვებია, ის სიტყვები, რომელთაც ღმერთი შეისმენს, თუკი ისინი მართალია. მთელი შენი გული ჩადე მათში. დაე, ეს სიტყვები აზრობრივად გაცოცხლდნენ, იმიტომ, რომ ისინი მართალია და საშუელება მიეცი მათ, რომ შენი გული ღრმად გამსჭვალონ.
ლოცვის სიტყვებს აქვს ზემოქმედების ისეთი ძალა, რომელიც მათ აღსრულებას ვალად გაკისრებს. ლოცვის სიტყვები შეიძლება, წარმოთქვათ მხოლოდ იმის გაცნობიერებით, რომ „რადგან მე ვამბობ, ეს ნიშნავს, რომ მე გავაკეთებ ამას, როგორც კი საშუალება მომეცემა“. როდესაც თქვენ ღმერთს ეუბნებით: „ნებისმიერ ფასად, ნებისმიერ ფასად, უფალო, მიხსენ მე!“ თქვენ უნდა გახსოვდეთ, რომ ამით მთელი ძალისხმევით მობილიზება გაუკეთოთ საკუთარ ნებას, იმიტომ, რომ ოდესმე ღმერთი გეტყვით: „აი, ფასი, რომელიც უნდა გადაიხადოთ“. ძველი მწერლები ამბობდნენ: „დაღვარე სისხლი და მიიღებ სულს“. აი - ფასი. მიატოვე ყველაფერი და მიიღებ ზეცას; მიატოვე მონობა - მოიპოვებ თავისუფლებას. და ასევე, როგორც თქვენი ნება მხოლოდ ლოცვის აქტში კი არ მონაწილეობს, არამედ მისგან გამომდინარე ყოველ მოვლენაში მონაწილეობს სხეულიც. იმიტომ, რომ ადამიანი მარტო უბრალოდ სული კი არ არის, რომელიც მხოლოდ გარკვეული ხნითაა შეკავშირებული სხეულთან; ადამიანი არის სხეული და სული - ერთი მთლიანი არსება. ამიტომ ლოცვაში ფიზიკური ძალისხმევაც უნდა ჩაერთოს, ფიზიკური მზაობა; თუ საკვები ზედმეტად გამძიმებთ და ლოცვის საშუალებას არ გაძლევთ, ეს ძალისხმევა მარხვაშიც უნდა ჩავრთოთ. ამგვარად თუ მოიქცევით, ეს იმას ნიშნავს, რომ კარზე აკაკუნებთ.