ამ თავში საუბარი მსურს იმ მომენტებზე, როდესაც ჩვენ იმგვარად ვართ განწყობილი, რომ ლოცვა ნამდვილად შესაძლებელი ხდება და იგი ცოცხლდება. იქიდან, რაც უკვე ვთქვი და წინაპირობების ფონის მიხედვით აშკარაა, რომ ლოცვა არის დამოკიდებულება, შეხვედრა, საშუალება და გზა ცოცხალ ღმერთთან ურთიერთობისათვის. რაღაც მომენტში ეს ურთიერთობა გაცოცხლდება. და რამდენადაც ეს ურთიერთმიმართების საკითხია, მინდა ვთქვა რაღაც, რაც ერთნაირად ეხება როგორც ლოცვას, ისე - ადამიანურ ურთიერთობებს.
დამოკიდებულება ცოცხალი და პირადი ხდება მაშინ, როდესაც ადამიანს ბრბოსთან გარკვეული აზრით ერთადერთი გახდება, როდესაც ის უკვე აღარ იქნება უსახო ანონიმი. ვიღაცამ ასეთი ტერმინი იხმარა „ანონიმური საზოგადოება“, როდესაც სახელისა და გვარის, თვისებებისა და პიროვნულობის გარეშე განგვსაზღვრავენ კრებითი ტერმინებით, როგორიცაა, მაგ. „გადასახადის ამკრეფები“. ადამიანთა შორის ურთიერთობისას ძალიან ხშირად ანონიმურობის ელემენტი არსებობს: „ისინი“. ჩვენ მესამე პირში ვსაუბრობთ, როდესაც ვგრძნობთ, რომ ერთ ადამიანს მეორის შეცვლა სულ ადვილად შეუძლია. იმიტომ, რომ ურთიერთობები ფუნქციალურად იგება. და არა - პირადად. და მოცემული ფუნქცია, შესაძლოა, რაღაც სხვა ფუნქციამ შეცვალოს; მაშინ, როდესაც მოცემული პიროვნების სხვა პიროვნებით შეცვლა შეუძლებელია. ენების შესახებ - ინგლისურის გარდა - ვიტყოდი, რომ ურთიერთობა რეალური ხდება, როდესაც ადამიანზე ფიქრს იწყებ „შენ“ კატეგორიით, იმის მაგიერ, რომ მასზე „თქვენ“ კატეგორიით იფიქრო. ეს ენის ცვლილებას არ მოითხოვს, ეს შინაგანი ცვლილებაა. დარწმუნებული ვარ, რომ თქვენ შესანიშნავად იცით, რომ შესაძლოა ვიღაცასთან იყოს ურთიერთობა: „მე და შენ“, ან „მე და ის“.
ამგვარად ლოცვა ცოცხლდება, როდესაც იმის მაგიერ, რომ იფიქრო ღმერთზე, როგორც რაღაც შორეულზე - „მასზე“, „ყოვლადძლიერზე“ და ა.შ. იწყებ ფიქრს მასზე, როგორც „შენზე“, როდესაც მესამე პირთან ურთიერთობა პირველ და მეორე პირზე გადადის. აიღეთ, მაგალითად, იობის წიგნი, სადაც სახეზეა კონფლიქტი. აიღეთ წმიდა წერილიდან და წმიდანების თუ ცოდვილების ცხოვრებიდან უამრავი მაგალითები, სადაც დაძაბულობა და ვნებანი, დაპირისპირებებია აღწერილი; ეს ყოველთვის პირადი გამოვლინებებია. ლოცვა არარსებულია მანამ, ვიდრე ურთიერთობა დაძაბულია, თავშეკავებულია, ცივია, ვიდრე ჩვენსა და ღმერთს შორის ცერემონიულობა არსებობს, ვიდრე ჩვენ არ შეგვიძლია მასთან ლაპარაკი, როდესაც ჩვენ სიტყვებისა და ქმედებების გრძელი და ბნელი რიგი გვჭირდება. მაგრამ არსებობს წამი, როდესაც ყოველივე ამას დავუძვრებით და პირველ და მეორე პირში ვლაპარაკობთ. ჩვენ ვამბობთ: - „მე“ და ველით, რომ ღმერთი არის „შენ“. არა - მრავლობითი, ზრდილობიანი „თქვენ“, არამედ ერთადერთი და განუმეორებელი - „შენ“.
არის კიდევ ერთი თბილ, ადამიანურ ურთიერთობებში: ეს მაშინ, როდესაც ჩვენ ვჩხრეკთ და ვეძებთ, თუ რა ვუწოდოთ ადამიანს. მე არ ვლაპარაკობ გვარზე, რომელიც განსაკუთრებულს არაფერს შეიცავს, არამედ იმ მომენტს, როდესაც იმის განჭვრეტას ვიწყებთ, თუ რა კავშირშია ადამიანი და მისი სახელი; თქვენ, ალაბთ, იცით, რამდენიმე, უარყოფითი ან დადებითი აზრის მქონე მეტსახელი. მეტსახელმა შესაძლოა, დათრგუნოს, ცხოვრებიდან ამოგშალოს, დაანგრიოს ყველაფერი, რაც შეიძლება, ორ ადამიანს შორის არსებობდეს. მაგრამ ის შეიძლება იყოს სახელი, რომელსაც იყენებს ორი, ან სულ რამდენიმე ადამიანი, რომლებიც იმდენად მჭიდროდ და ღრმად არიან ერთმანეთთან დაკავშირებულნი, რომ ეს მეტსახელი მათთვის აზრითაა სავსე, რამდენადაც ის უსაზღვროდ პირადულია. რაღაც აზრით, რამდენადაც ის აბსურდულია, იმდენად პირადულია, იმიტომ, რომ ვერავინ, შენს გარდა, მას ვერ მოიფიქრებდა.
არსებობს გვარებიც. გვარი ხშირად გამაუცხოებლად გვეჩვენება, ის თითქოს რაღაცნაირად განსაზღვრულია - „კაცობრიობის“ მსგავსად: იმდენად ბევრი ატარებს ერთ გვარს. მაგრამ, ამასთან, თუ გვარს უფრო ყურადღებით და ადამიანური ურთიერთობიდან გამომდინარე შევხედავთ, შეიძლება მივხვდეთ, რომ გვარი არის ერთობის ნიშანი - თაობიდან თაობამდე - ისტორიის სიღრმეში, ჩვენი სისხლის ადამიანებთან, ვისი ცხოვრებაც ჩვენს ძვლებშია, ჩვენს მემკვიდრეობაში, ჩვენს ფსიქიკაში. ისინი ატარებდნე ამავე გვარს, და ის გვაკავშირებს ჩვენ, გადადის შორეულ წარსულში - მთელ თაობებზეა და სავარაუდოა, რომ მოამავალთანაც დაგვაკავშირებს - ახალ თაობებთან, ხოლო სხვადასხვაგვარი საქორწინო კავშირები ქმნიან ადამიანთა ფართო ქსოვილს. თუ, იმის მაგიერ, რომ გვარზე ვფიქრობდეთ, ვიფიქრებთ მემკვიდრეობითობაზე, გენეალოგიაზე - განა ეს ის არ იქნება, რაც ქრისტეს გენეალოგიასთან დაკავშირებით არის სახარებაში?! განა სწორედ ეს არ მიგვანიშნებს მის გვარტომობას: თაობიდან თაობამდე ერთმანეთთან დაკავშირებულ კონკრეტულ, რეალურ ადამიანებს?! ასე რომ, შეიძლება, გვარს უდიდესი ყურადღებით მოვეკიდოთ, იმიტომ, რომ ის მთელს ჩვენს წარსულს ერთ სიტყვაში ათავსებს; და თუ სხვა ადამიანებზეც ამავე კატეგორიებით იფიქრებთ, მაშინ თვით გვარიც შეიძლება, გაცოცხლდეს. მეტსახელისგან განსხვავებით, რომელიც ადამიანის განსაკუთრებულობას ან ჩვენი მისდამი დამოკიდებულების განსაკუთრებულობას ასახავს, გვარი - ამ განუმეორებელი ადამიანის საშუალებით - მთელ სამყაროსთან გვაკავშირებს.
არსებობს სახელიც, რომელიც ნათლობისას გვეძლევა: ამ სახელით ღმერთი იძენს ადამიანს. ნათლობის სახელი ადამიანს ღმერთთან აკავშირებს, იმიტომ, რომ მისი მიღებისას ადამიანი ქრისტესთან ერთად კვდება და აღდგება მასთან; მაგრამ ეს სახელიც უამრავ სხვა ადამიანთანაც გვაკავშირებს, იმათთან, ვინც ამ სახელს ატარებდა და განსაკუთრებით იმ ადამიანთან, ვინც ეს წარმართული სახელი ქრისტიანულად აქცია: პირველ წმიდანთან, რომელმაც ეს სახელი ეკლესიაში შემოიტანა.
არსებობს კიდევ ერთი სახელი, რომელიც ჩვენ არ ვიცით. გაიხსენეთ ნაწყვეტი გამოცხადების წიგნიდან, სადაც წერია, რომ მომავალ სამეფოში თითოეული მიიღებს თეთრ ქვას და რომ ამ ქვაზე მისი სახელია დაწერილი და ეს სახელი ცნობილია მხოლოდ ღმერთისთვის და მისთვის, ვინც მას იღებს. ეს მეტსახელი არ არის, არც - გვარი, არც - სახელი, რომელიც ნათლობისას მიენიჭა, არამედ სახელი, რომელიც ჩვენ სრულად აგვსახავს, ჩვენი იდენტურია, ის არის - ჩვენ... თითქმის შეიძლება ითქვას, რომ ეს ის სიტყვაა, რომელიც წარმოთქვა ღმერთმა, როდესაც ჩვენი ყოფიერებაში მოსვლა ინება. ის არის ჩვენ და ჩვენ ვართ ის. ეს სახელი ღმერთთან ჩვენს აბსოლუტურ განუმეორებელ მიმართებას განსაზღვრავს. არავის შეუძლია ამ სახელის ცოდნა, ისევე როგორც, საბოლოო ჯამში, არავის შეუძლია, გვიცნობდეს ისე, როგორც ღმერთი გვიცნობს. და ამასთან, ამ სახელიდან მოედინება ყოველივე დანარჩენი, რაც შეიძლება ჩვენს შესახებ იყოს შეცნობილი.
შეიძლება, გაიკვირვოთ ჩემი ასეთი ყურადღება სახელების მიმართ. ამას იმიტომ ვაკეთებ, რომ ჩვენი ლოცვა ნაწილობრივ უშუალოდ ღმერთს მიემართება და მასთან ჩვენ პირად კავშირს შეადგენს, მაგრამ ნაწილობრივ ლოცვა - ესაა ჩვენი კავშირი მთელს გარესამყაროსთან; და როდესაც ვლოცულობთ ერთმანეთისთვის, ვლოცულობთ მთელი სამყაროსთვის, ჩვენ ღვთის წინაშე მიგვაქვს სახელები და სხვა არაფერი, მაგრამ ეს სახელები ან აზრითაა სავსე, ან სრულიად ცარიელია - ვითარებისდამიხედვით, იმის მიხედვით, შეგვიძლია თუ არა ჩვენივე ნათქვამის სიღრმე გავაცნობიეროთ. თუ ღმერთის წინაშე ვასახელებთ ადამიანებს, ისე რომ სახელებს არ ვაცნობიერებთ, წარმოვქვამთ მათ, როგორც იარლიყს - ყოველგვარ სიღრმეს მოკლებულს, მაშინ ჩვენი ურთიერთობები ძვირი არ ღირს; მაგრამ თუ სახელის წარმოთქმაში არის იმ შემცველობის რაღაც ნაწილი, რომლის მოკლედ გადმოცემასაც მე ვცდილობდი, მაშინ ლოცვა არა მარტო მიიტანს ადამიანს ღმერთამდე, თითქოსდა - ხელისგულზე დადებულს, არამედ ჩვენს გვაკავშირებს მასთან სიღრმით - არა თანაგრძნობისა და სიყვარულის, არამედ იგივეობრიობის, ერთიანობის, სოლიდარობის სულ სხვა სიმაღლით.
ეს სამართლიანია სხვა მიმართულებითაც. თუ ღმერთისთვის ზუსტი სახელის მოძებმა არ შეგვიძლია, მაშინ მასთან თავისუფალი, რეალური, სასიხარულო, გახსნილი მისვლა შეუძლებელია. ვიდრემდე ჩვენ მოგვიხდება, რომ ღმერთს ფორმალური სახელებით მივმართოთ, როგორიცაა, მაგალითად, „ყოვლადმაღალი“, „უფალი ღმერთი“, რითაც თითქოს მხოლოდ მის კატეგორიებს აღვნიშნავთ, ისე რომ, ამ მიმართვას ანონიმურ, კრებით ტერმინად ვაქცევთ, მაშინ ვერ შევძლებთ, რომ სიტყვა საკუთარი სახელივით გამოვიყენოთ.
მაგრამ რაღაც მომენტში სულიერ მწერლებს შეიძლება, წამოსცდეთ მიმართვა, რაღაც მეტსახელის მსგავსი, სიტყვა, რომელსაც სხვა ვერავინ, ვერანაირ მიმართებაში ვერ წარმოსთქვამდა. სიტყვა, რომელცი შესაძლებელისა და შეუძლებელის ზღვარზე იმყოფება. და რომლის წარმოთქმაც მხოლოდ იმიტომ შეიძლება, რომ რეალური ურთიერთობა არსებობს.
გაიხსენეთ ფსალმუნი, სადაც დავითი მიმართვის უაღრესად თავშეკავებულ ფორმებს მოაყოლებს - „სიხარულო ჩემო!..“ ამ წამში მთელი ფსალმუნი ცოცხლდება. როდესაც ვამბობთ: „შენ ხარ უფალი ჩვენი!“ „ჰოი, ყოვლისმპყრობელო!“ და ა.შ. თითქოს ღმერთს მის შესახებ ფაქტებს ვთავაზობთ; მაგრამ როდესაც აღმოგვხდება „სიხარულო ჩემო!..“ - ეს სულ სხვა საქმეა. და როდესაც შეგიძლია ღმერთს უთხრა: „სიხარულო!“ ან უთხრა: - „ჰოი, ჩემი ცხოვრების ტკივილო... ჰოი შენ, რომელიც ჩემი ცხოვრების გულისგულში ტკივილის წყაროსავით ხარ, როგორც პრობლემა, როგორც ქვა შებრკოლებისა“... როდეაც შეგიძლია მიმართო ცხარედ, გრძნობით - მაშინ ლოცვითი ურთიერთობა შემდგარია.
ამიტომ ჩვენთვის მეტად მნიშვნელოვანია, დავფიქრდეთ და დავრწმუნდეთ, არის თუ არა ჩვენს გამოცდილებაში ისეთი მიმართვა, რომელსაც ღმერთს მივუსადაგებთ. ამასთან, მიმართვები შესაძლოა, დროდადრო შეიცვალოს. გარკვეულ პერიოდში ღმერთთან ჩვენი ურთიერთობის რომელიმე ასპექტს მეტად ვეხმაურებით; ხოლო მეორე პერიოდში - სხვა ასპექტს; ისევე როგორც ადამიანური ურთიერთობებისას - მეგობრობის თუ სიყვარულის დროს მიმართვის მხოლოდ ერთ ფორმას არ ვიყენებთ - შუქ-ჩრდილებისა და ნიუანსების დიდი მრავალფეროვნება არსებობს. არის მიმართვა - „ყოვლისმპყრობელო...“ არის მიმართვა - „შემოქმედო...“ არის - „სიბრძნეო...“ მაგრამ არის ასევე ძალიან უბრალო სახელი იესო, რომელსაც მე „ქრისტიანულ“ სახელს ვუწოდებდი.
შეიძლება, უცნაურად ჟღერდეს, რომ ქრისტეს „ქრისტიანული სახელი“ აქვს, მაგრამ ვიმედოვნებ, მიხვდებით, თუ რა მაქვს მხედველობაში. ეს მახსენებს ერთი ქალბატონის ამბავს - ჩემი მრევლიდან. იგი - ქრისტიანი არაქრისტიანზე იყო გათხოვილი. ქმარი ორმოცი წლის განმავლობაში ცდილობდა, მისთვის ქრისტიანობის არარაობა დაემტკიცებინა და ერთხელ სასოწარკვეთილმა ქალმა მას უთხრა: - „როგორ შეგიძლია ასე ლაპარაკი, როცა თვით ღმერთი თავდაპირველად იუდეველი იყო და შემდეგ გახდა ქრისტიანი?!“ და აი, როდესაც ვამბობ, რომ იესო „ქრისტიანული სახელია“, ეს მეტად პრიმიტიული სვლა მახსენდება. და თუ ჩვენ მუდამ გვემახსოვრება ეს, თუ მივხვდებით, თუ როგორ გვაახლოებს ეს სახელი ქრისტესთან, მაშინ გავიგებთ, თუ რატომ იყო ასე ძვირფასი ეს სახელი ქრისტიანთა თაობებისათვის. ალბათ არა იმიტომ, რომ, როგორც პავლე მოციქულლი ამბობს: - „სახელისა მიმართ იესო ქრისტესისა ყოველი მუხლი მოდრკეს“. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მართლაც ასეა, სახელს ეს არ აქცევს ესოდენ თბილად და საყვარელად. პავლეს სიტყვები მიემართება უფრო მეტად „ყოვლისმპყრობელსა“ და „უფალს“, მაგრამ სახელი იესო ცოცხალი, რეალური, პირადი სახელია.
შენ შეგიძლია, უამრავი სხვა სახელი იპოვო. სრულიად დარწმუნებული ვარ, რომ თუ ოდესმე აღმოგხდება: - „ჰოი, სიხარულო!“ ან ნებისმიერი მსგავსი შეძახილი, ამ მომენტში ღმერთთან შენი პირადი ურთიერთობა იპოვე, იმ მიმართვისაგან განსხვავებით, რომელსაც უამრავი სხვა ადამიანის მსგავსად წარმოსთქვამ. ამით იმის თქმა არ მინდა, რომ ზოგადი, სხვა ადამიანებთან საერთო სახელით არ უნდა მიმართო ღმერთს. ღმერთისთვის გვაქვს სიტყვები, რომლებიც ყველას ერთად გვეკუთვნის, მაგრამ არსებობს სიტყვები, რომლებიც ან მარტო ჩემი კუთვნილებაა, ან - მარტო შენი. ისევე, როგორც ადამიანურ ურთიერთობებში არსებობს გვარი, არსებობს ნათლობის სახელი და არსებობს მეტსახელი. და კარგი იქნება, თუ გაქვს ის სახელი, რომლითაც შეგიძლია, მიმართო ყოვლისმპყრობელ ღმერთს და მასში ჩადო მთელი შენი გულის სიღრმე და სითბო. ეს ნიშნავს: „ჩემს განუმეორებლობაში მე ასე ვიღებ შენს განუმეორებლობას“.
თუ ძიების პროცესში იქ, სადაც შენ დგახარ ღმერთთან მიმართებაში იმდენად გაუცხოებული და შორეული ხარ მისგან დადგება დრო იმისა, რომ კარზე დარეკო, მაშინ სულ უფრო და უფრო ღრმად შედი, ლოცვა საკუთარი თავსიკენ მიმართე, იმ წერტილისკენ, რომელ წერტილშიც კარი სადაც რეკენ შეიძლება გაიღოს. და მართლაც, დადგება წუთი, როდესაც ის გაიღება და ამ დროს შენ აუცილებლად უნდა გქონდეს სახელი, შენ უნდა შეგეძლოს თქვა სიტყვა, რომელიც დაამოწმებს, რომ მას სწორედ შენ ეძებდი, არა - ვიღაც ურთიერთშემცვლელი ადამიანური არსება, რომელიც ანონიმურ ღმერთს ეძებს, არამედ შენ...
ძებნის პროცესში ტკივილს განიცდი, განიცდი წუხილს, იმედს, მოლოდინს, ადამიანურ იმედგაცრუებასაც, ის იქნება იგი, ვინც გენატრება და ისიც, ვინც გძულს, იმიტომ, რომ იგი ხელიდან გისხლტება. იქნებ ის, ვინც ქვეყანაზე ყველაზე მეტად გიყვარს, ვის გარეშეც სიცოცხლე არ შეგიძლია და ისიც, ვისაც ვერ აპატიებ, რომ არ გეხმაურება... და კიდევ ბევრი რამ. და ამ ძიების განმავლობაში იშობა სიტყვები, რომლითაც შეგიძლია მიმართო ღმერთს შენი - საკუთარი გამოცდილებიდან, სიტყვები, რომლებიც პირადად შენ გეკუთვნის. შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ ბევრი მათგანი ემთხვევა იმ სიტყვებს, რომლებსაც სხვა ადამიანები იყენებენ, მაგრამ ისინი მაინც დაკარგავენ ანონიმურობას, ეს ის სიტყვები იქნება, რომელთაც სხვა ადამიანებთან იყოფ, მაგრამ ამავდროულად ნამდვილად შენი სიტყვებიცაა. მაგრამ ნუ გამოიყენებ სიტყვებს საერთო ლექსიკონიდან, სიტყვებს, რომლებიც შენი არ არის. როდესაც კარზე ჯაჭვის ჩხაკუნი შემოგესმება, როდესაც იგრძნობ, რომ კარი იღება, მზად გქონდეს შენი საკუთარი სიტყვები. იმ სახელით მოუხმე ღმერთს, რომელიც მან მოიპოვა, მონახა პირადად შენს ცხოვრებაში. სწორედ ამ მომენტში ხდება თქვენი შეხვედრა. ჩაუღრმავდი იმ ურთიერთობებს, რომლებიც შემდეგ გექნება, შენ დიდი დრო დაგრჩება იმისთვის, რომ იპოვო სხვა სიტყვები, რომლითაც სიძულვილისა და შიშის სიტყვებს გადაფარავ. და როგორც გამოცხადების წიგნში ნახსენები მოწამეები, შენ იტყვი: - „მართალ და ჭეშმარიტ არიან გზანი შენნი“ (15,3) და მაშინ ეს სიტყვები შეარყევენ სიმწარის სიტყვებს, ყოველგვარ მიმართვას, სასტიკად რომ ჟღერდა; არამედ დარჩება ყველა ის სიტყვა და სახელი, რომელიც პირადია, შენ გეკუთვნის და რომლებიც მიემართებიან ცოცხალ ღმერთს.
ყველაფერი, რაც იმაზე ვთქვი, თუ როგორ ისწავლება ლოცვა, საკმაოდ პრაქტიკული მეჩვენება, ასე რომ, შეგიძლიათ სინჯოთ. სრულიად აშკარაა, რომ არის მრავალი რამ, რაც შეიძლება ამავე საკითხზე ითქვას და მრავალი რამ, რისი თქმაც სხვა საკითხებზე შეიძლება. მაგრამ შეეცადეთ, რომ იმ მიმართულებით წახვიდეთ, რომელიც მე შემოგთავაზეთ და ნახავთ, რომ ეს დროის ამაო ფლანგვა არ არის. ეძებე სახელი, მაგრამ თუ სახელს ვერ იპოვი, ნუღარ გაგაკვირვებს, რომ შენი არავის ესმის: ეს იმიტომ, რომ შენ არ ეძახი.
ტექსტი მომზადებულია საქართველოს საპატრიარქოს პრეს-ცენტრში
თინათინ გოგოჩაშვილის მიერ
წიგნიდან „შეხვედრა ცოცხალ ღმერთთან “, თბილისი, 2004 წ.