ადამიანის შესახებ
ასე დააარსა ღმერთმა, ერთი მხრივ, გონისეული არსება, კერძოდ, ანგელოზები და ყველა ციური მწყობრი, რადგან ისინი აშკარად გონისმიერი და უსხეულო ბუნებისა არიან (მაგრამ „უსხეულოდ“ ვამბობ მათ ნივთიერების განხშოებასთან შეფარდებით, რადგან მხოლოდ ღვთიურობაა ნამდვილად უნივთო და უსხეულო) მეორე მხრივ, მან შექმნა, აგრეთვე, ის, რაც გრძნობადია: ცა, მიწა და მათ შუაში მდებარენი.
პირველი მათგანი საკუთრივია ღვთისთვის (რადგან ესაკუთრება ღმერთს მოაზროვნეობითი და მარტოდენ გონებით აღქმადი ბუნება), მეორე კი ყოვლითურთ შორს მყოფია მისგან როგორც, ცხადია, გრძნობას დაქვემდებარებული.
მაგრამ საჭირო იყო, რომ შექმნილიყო ორივე მათგანის ნაზავი და, ღვთის გამომეტყველი გრიგოლის სიტყვისებრ, „უფრო დიდი სიბრძნისა და ბუნებათა მიმართ უშურველობის ნიშანდება“, როგორც რამ ნაერთობა „ხილული და უხილავი ბუნებისა“. ამასთან, როდესაც ვამბობ: „საჭირო იყო“, ვგულისხმობ შემოქმედის ზრახვას, რადგან სწორედ ესაა უმართებულესი განჩინება და რჯული; და ვერავინ ეტყვის შემძერწველს; „რად შემქმენი ასე?“ რადგან აქვს მექოთნეს უფლება, რომ თავისი თიხისგან სხვადასხვა ჭურჭელი დაამზადოს საკუთარი სიბრძნის წარმოსაჩენად.
ამრიგად, რადგან ასე იყო ეს ყველაფერი, ხილული და უხილავი ბუნებისგან საკუთარი ხელებით შექმნა მან ადამიანი თავისი ხატისებრ და მსგავსებისებრ, შეძერწა რა სხეული მიწისგან და მისცა რა მას, საკუთარი შთაბერვის მიერ, მოაზროვნე და გონისმიერი სული, რასაც საღვთო ხატად ვამბობთ, რადგან „ხატისებრობა“ გონისმიერობასა და თვითუფლებრივობას აღნიშნავს, „მსგავსებისებრობა“ კი - ძალისამებრ სათნოების მსგავსებას.
ერთობლივად შეიძერწა სხეული და სული, არათუ სული პირველად, სხეული კი შემდგომ, თანახმად ორიგენეს ნაყბედობისა.
ამრიგად, ღმერთმა ადამიანი შექმნა უბოროტო, წრფელი, სათნო, უჭირველი, უზრუნველი, ყველა სათნოებით გაბრწყინებული და ყველა სიკეთით დამშვენებული, როგორც რამ მეორე ქვეყნიერება, მცირე დიდში, სხვა ანგელოზი, თაყვანისმცემელი, შეზავებული, ხილული შესაქმის განმჭვრეტი, გონებისეულის მესაიდუმლე, მიწისეულთა მეფე, ზენა მეუფებას დაქვემდებარებული1, მიწიერი და ზეციური, წუთიერი და უკვდავი, ხილული და გონებისეული, სიდიადესა და სიმდაბლეს შუა, ერთი და იგივე - სულიც და ხორციც (ხორცი - ამპარტავნების წინააღმდეგ, სული - მადლისთვის, პირველი იმიტომ, რომ ევნოს და ვნებულმა გაიხსენოს და განსწავლა მიიღოს, მეორე კი იმიტომ, რომ იყოს და ადიდოს ქველმოქმედი), სიდიადით პატივდებული, ცხოველი, რომელიც აქ, ესე იგი ამჟამინდელ ცხოვრებაში უნდა ყოფილიყო ნამოღვაწები, ხოლო შემდეგ გადანაცვლებული სხვაგან, სამომავლო საუკუნეში და, საიდუმლოს დასასრულს, განღმრთობილი ღვთისადმი მინდობით, ანუ განღმრთობილი საღვთო გამობრწყინების წილმქონეობით და არა საღვთო არსებად გარდაქმნით.
ამრიგად, შექმნა მან იგი ბუნებით უცოდველი და ნებელობით თავისუფალი, მაგრამ უცოდველს ვამბობ არა იმიტომ, თითქოს არ იყო ცოდვის მიმღები (რადგან მხოლოდ ღვთიურობაა არმიმღები ცოდვისა) არამედ იმიტომ, რომ ბუნებაში არ ჰქონდა მას მცოდველობა; უმალ არჩევანში ჰქონდა მას ეს, ანუ უფლებამოსილი იყო იგი, როგორც სიკეთეში დარჩენისა და წარმატებისა საღვთო მადლის თანამოქმედებით, ასევე, კეთილისგან უკუმიქცევისაც და ბოროტებაში ყოფნისა, რასაც უშვებდა ღმერთი [ადამიანის] თვითუფლებრივობის გამო, რადგან არ არის სათნოება ის, რაც იძულებით კეთდება.
სული არის არსება ცოცხალი, მარტივი, უსხეულო, თავისი ბუნებით სხეულებრივ თვალთაგან უხილავი, უკვდავი, მოაზროვნე და გონისმიერი, უაღნაგობო, ორგანული სხეულით მოსარგებლე და მისთვის სიცოცხლის, ზრდის, გრძნობისა და შობადობის მიმნიჭებელი, გონების მქონე, თუმცა არათუ თავისი თავისგან განსხვავებულისა, არამედ - თავისივე უწმინდესი ნაწილისა (რადგან როგორც თვალია სხეულში, იმგვარადვეა სულში გონებას თვითუფლებრივი, მნებებელი და მოქმედი, ცვალებადი ანუ ნებსითცვალებადი, როგორც, აგრეთვე, ქმნილი, რომელსაც მისი შემოქმედის მადლისგან ბუნებით აქვს შეთვისებული ყოველივე ეს, რადგან მადლისგანვე მიუღია მას არსებობაც და ბუნებით ამგვარად არსებობაც.
უსხეულონი, უხილავნი და უაღნაგობონი ორგვარად გაიაზრება: ერთი მხრივ - არსობრივად, მეორე მხრივ - მადლისმიერად, ანუ ერთი მხრივ - ბუნებით, მეორე მხრივ - ნივთიერების განხშოებასთან შეფარდებით. ამიტომ, ერთი მხრივ, ღვთის შესახებ ბუნებითად ითქმის ეს, მეორე მხრივ კი, ანგელოზების, ეშმაკებისა და სულების შესახებ - მადლისმიერად.
სხეულია ის, რაც სამად არის განფენილი ანუ რასაც აქვს სიგრძე, სიგანე და სიღრმე ანუ სისქე. ყოველი სხეული ოთხი სტიქიონისგან შემყარდება, ხოლო ცხოველთა სხეულები - ოთხი სითხისგან.
გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ეს ოთხი სტიქიონია: მიწა - მშრალი და გრილი, წყალი - გრილი და ნოტიო, ჰაერი - ნოტიო და თბილი, ცეცხლი - თბილი და მშრალი. მსგავსადვე არსებობს ოთხი სითხეც, შესაბამისად ოთხი სტიქიონისა: შავი ნაღველი, რაც შეესატყვისება მიწას (რადგან იგი მშრალია და გრილი); ბალღამი, რაც შეესატყვისება წყალს (რდგან იგი გრილია და ნოტიო); სისხლი - ჰაერის შესატყვისი (რადგან იგი ნოტიოა და თბილი); ყვითელი ნაღველი, რაც შეესატყვისება ცეცხლს (რდგან იგი თბილია და მშრალი). ნაყოფი სტიქიონებისგან შემყარდება, სითხეები - ნაყოფთაგან, ხოლო ცხოველთა სხეულები - სითხეთაგან; შემდეგ ამათვე მიმართ იშლებიან ისინი, რადგან ყოველი შედგენილი იმად იშლება, რისგანაც არის იგი შემდგარი.
გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ადამიანი უსულოებსაც ეზიარება, პირუტყვთა სიცოცხლის წილმქონეცაა და აზრისმიერთა ცნობიერების წილმიმღებიცაა, რადგან ეზიარება იგი უსულოებს სხეულებრივად და ოთხი სტიქიონისგან შეზავებულობის გამო, მცენარეებს - ზემოთქმულთა მიხედვითაც და, აგრეთვე, მასაზრდოებლოებითი, ზრდადობითი და თესლოვნებითი ანუ მშობელობითი ძალის მხრივ, პირუტყვებს - ყოველივე ამითაც და, კიდევ, წადილის (ანუ რისხვისა და ნდომის) გრძნობადობისა და აღძვრითი მოძრაობის შესაბამისად.
გრძნობა არის ხუთი. მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, გემო და შეხება.
აღძვრითი მოძრაობა - ესაა ადგილიდან ადგილზე გადანაცვლებადობა, მთელი სხეულის მოძრაობითობა, ხმოვანება და ამომსუნთქველობა, რადგან ჩვენზეა დამოკიდებული, გავაკეთებთ ამათ, თუ არ გავაკეთებთ.
ადამიანი მოაზროვნეობის მიერ უკავშირდება უსხეულო და გონისმიერ ბუნებებს, რადგან იგი ყოველივეს განბჭობს, მოიაზრებს და განსჯის, ამასთან, ესწრაფვის სათნოებებს და შეიტკბობს კეთილმსახურებას, როგორც სათნოებათა მწვერვალს. ამიტომ არის ადამიანი მცირე ქვეყნიერება.
გვმართებს ვიცოდეთ, რომ მხოლოდ სხეულისთვისააა ნიშანდობლივი გაკვეთადობა, დენადობა და ცვალებადობა, კერძოდ, ცვალებადობა - რაგვარობისამებრ, ანუ სითბოს, სიგრილის და სხვა ამგვართა მიხედვით, ხოლო დენადობა - დაცლისამებრ, რადგან იცლება მშრალიც, ნოტიოც და სასუნთქიც, რომლებსაც ავსება სჭირდებათ. ამიტომ, ბუნებისეული განცდებია შიმშილიცა და წყურვილიც.
სულს განეკუთვნება კეთილმსახურება და შემცნობლობა, ხოლო სულისა და სხეულისათვის საერთოა სათნოებანი, რომლებიც, აგრეთვე, სულამდე ადის, რადგან სულია სხეულით მოსარგებლე.
გვმართებს ვიცოდეთ, რომ ის, რაც მოაზროვნეობითია, ბუნებით მოთავეობს არამოაზროვნეობითს, რადგან სულის ძალები განიყოფება მოაზროვნეობითად და არამოაზროვნეობითად. არამოაზროვნეობითს ორი ნაწილი აქვს: ერთი მათგანი აზრისადმი დაუმორჩილებელია ანუ არ ექვემდებარება აზრს, მეორე კი მორჩილია და აზრს დაქვემდებარებული. დაუმორჩილებელია და აზრს არ ექვემდებარება ცხოველმყოფელობითი [ნაწილი] ანუ ის, რასაც ეწოდება, აგრეთვე, გულისცემითი ანდა თესლოვნებითი ანუ მშობელობითი, ან კიდევ, აღმოცენებითი, რასაც მასაზრდოებლობითიც ჰქვია (ამ უკანასკნელს განეკუთვნება, აგრეთვე, ზრდადობითობა და სხეულთა შემძერწველობითობა). ესენი იმართებიან არა აზრით, არამედ ბუნებით.
მეორე მხრივ, ის, რაც აზრს ემორჩილება და ექვემდებარება, განიყოფება ნდომად და რისხვად.
სულის არამოაზროვნეობით ნაწილს ზოგადად ეწოდება განცდითი და მოსურვებითი. გვმართებს ვიცოდეთ ისიც, რომ აზრს ექვემდებარება, აგრეთვე, აღძვრითი მოძრაობა.
აზრს არ ექვემდებარება ის, რაც მასაზრდოებლობითია, მშობელობითია და გულისცემითი. ამასთან, მასაზრდოებლობითი და მშობელობითი იწოდება ზრდადობითად, გულისცემითი კი - ცხოველმყოფელობითად.
მასაზრდოებლობითის ძალები ოთხია; მომზიდველობითი (რაც მოიზიდავს საკვებს), მპყრობელობითი (რაც იპყრობს საკვებს და არ ანებებს მას, დაუყოვნებლივ გამოიყოს), მცვალებლობითი (რაც სითხეებად ცვლის საკვებს), გამომყოფელობითი (რაც განსავლის მიერ გამოყოფს და განაგდებს ზედმეტს).
საჭიროა ვიცოდეთ, რომ ცხოველისეული2 ძალებისგან ნაწილი არის სულისმიერი, ნაწილი - აღმომაცენებლობითი, ნაწილი კი - ცხოველმყოფელობითი. სულისმიერია ის, რაც არჩევანს ეხება, ანუ რაც არის აღძვრითი მოძრაობა და გრძნობა.
აღძვრით მოძრაობას განეკუთვნება ადგილის მიხედვით გადანაცვლებადობა და მოძრაობითობა მთელი სხეულისა, აგრეთვე, ხმოვანება და ამომსუნთქველობა, რადგან ჩვენზეა დამოკიდებული, გავაკეთებთ მათ თუ არა. აღმომაცენებლობითი და ცხოველმყოფელობითი ძალები არჩევანის გარეშეა. აღმომაცენებლობითია მასაზრდოებლობითი, ზრდადობითი და თესლოვნებითი ძალები, ცხოველმყოფელობითი კი - გულისცემითი, რადგან ისინი, გვნებავს თუ არ გვნებავს, მოქმედებენ.
საჭიროა ვიცოდეთ, რომ საქმეთაგან ნაწილი არის კეთილი, ნაწილი კი - უკეთური. მოსალოდნელი სიკეთე ნდომას წარმოშობს, არსებული კი - სიამოვნებას. ასევე, მოსალოდნელი ბოროტება შიშს აღძრავს, არსებული კი - მწუხარებას. საჭიროა იმის ცოდნა, რომ როდესაც „სიკეთეს“ ვამბობთ, ვამბობთ ნამდვილ სიკეთესაც და მოჩვენებითსაც. იგივე ითქმის „ბოროტების“ შესახებაც.
1. სიტყვ. „მეუფებული ზემოდან“.
2. ბერძ. τό ζωον, რაც ნიშნავს ზოგადად „ცოცხალ არსებას“.
| წინა თავი |