უწმინდესი იერემია, ახლისა რომისა - კონსტანტინოპოლისა და მსოფლიო პატრიარქი,
უნეტარესი ათანასე, პატრიაქრი ღვთისა ქალაქისა ანტიოქიისა,
უნეტარესი ხრიზანთოსი, პატრიარქი წმიდისა ქალაქისა იერუსალიმისა
და თანამდგომელნი ჩვენნი ყოვლადსამღვდელონი მღვდელმთავარნი, მიტროპოლიტნი, არქიეპისკოპოსნი და ეპისკოპოსნი, და ქრისტიანული აღმოსავლეთის ყოველი მორწმუნე მართლმადიდებელი.
მოგმართავთ თქვენ, დიდ ბრიტანეთში მყოფნო ღირსნო და ქრისტეს მიერ საყვარელნო არქიეპისკოპოსნო, ეპისკოპოსნო და ყოველნო პატივდებულნო დასნო, და გისურვებთ ყოვლადსრულ მადლსა და ღვთისმიერ ცხონებას.
მივიღეთ წერილი - მომცრო წიგნაკი, რომელშიც თქვენ, თქვენის მხრივ, მსჯელობთ ჩვენ მიერ თქვენდამი ადრე გამოგზავნილ პასუხებზე. მისგანვე შევიტყვეთ თქვენი კარგად ყოფნა. აგრეთვე - თქვენმიერი გულითადობა და პატივისცემა აღმოსავლეთის წმინდა ეკლესიისადმი. ერთობ გავიხარეთ, რადგან გვემცნო თქვენი კეთილი და ღვთისნიერი განზრახვა, ზრუნვა და გულმოდგინება ეკლესიათა ერთიანობისათვის. ამგვარი ერთიანობა განამტკიცებს მორწმუნეებს, ამიტომაც სათნოყოფს მას თვით ჩვენი უფალი და ღმერთი იესო ქრისტე, რომელმაც თავისთან ურთიერთკავშირის ნიშნად სამღვდელო მოწაფეებსა და მოციქულებს ამცნო ურთიერთსიყვარული, თანხმობა და ერთსულოვნება.
ასე რომ, თანახმად თქვენი თხოვნისა, ამჯერად მოკლედ მოგახსენებთ:
ყურადღებით წავიკითხეთ თქვენი უკანასკნელი ეპისტოლე, ჩავწვდით მის აზრსა და ახლაც გავიმეორებთ, რაც ადრე გიამბეთ და გამცნეთ ჩვენი ანუ აღმოსავლეთის ეკლესიის რწენისა და მოძღვრების შესახებ - თქვენს მიერ ჩვენდამი შემოთავაზებული წინადადებების თაობაზე კვლავაც გეტყვით ადრე ნათქვამს, ე.ი. იმას, რომ ჩვენი დოგმატები და მოძღვრება აღმოსავლეთის ეკლესიისა ადრევეა ჩამოყალიბებული, მართებულად და კეთილად გამოძიებული და დამტკიცებული წმინდა და მსოფლიო საეკლესიო კრებების მიერ. ამიტომაც, მათდამი რისიმე დამატება ან დაკლება დაუშვებელია. ხოლო მართლმადიდებლური რჯულის საღმრთო დოგმატებში ვისაც სურს თანადგომა ჩვენთან, თავმდაბლობით, ყურადღებით, ყოველგვარი განსჯა-გამოკვლევისა და ცნობისმოყვარეობის გარეშე უნდა მიენდოს და დაემორჩილოს ყოველივეს, რაც განსაზღვრული და დადგენილია წმ. მამების ძველი გადმოცემით, განმტკიცებულია წმიდა და მსოფლიო საეკლესიო კრებათაგან, მოციქულთა და მათ მონაცვლეთა, ჩვენი ეკლესიის ღმერთშემოსილ მამათა დროიდან. და თუმცა საკმარისი უნდა ყოფილიყო ჩვენი პასუხები ყოველივე იმის შესახებ, რაზეც თქვენ მოგვმართავდით, საბოლოო და უცილობელი საბუთიანობისათვის გიგზავნით განვრცობილ განმარტებას აღმოსავლეთის წმ. მართლმადიდებელი ეკლესიის რწმენისა. გულმოდგინედ გამოკვლევის შემდეგ იგი ჯერ კიდევ 1672 წელს დაამტკიცა იერუსალიმის კრებამ, ხოლო მისი შინაარსი ბერძნულ და ლათინურ ენებზე გამოქვეყნდა პარიზში 1675 წელს და, შესაძლებელია, იმხანად თქვენამდეც კი მოაღწია და ახლაც თქვენს ხელთაა.
შეგიძლიათ, მისმიერ გულისხმაყოთ და უფრო კარგად შეიმეცნოთ ჩვენი ეკლესიის ღვთისმოსავი და მართლმადიდებლური არსი. თუკი დაგვეთანხმებით ჩვენ, შეიწყნარებთ მოძღვრებას, რომელსაც ამჯერად გამცნებთ, ყოველმხრივ ვიქნებით გაერთიანებულნი და აღარავის ხელეწიფება ჩვენი გაყოფა. რაც შეეხება დანარჩენ ჩვეულებებსა და საეკლესიო წეს-განგებებს, ჟამისწირვის აღსრულების სახეს, ღვთის წყალობით ერთიანობის მიღწევის შემდეგ ამას ადვილად და მარჯვედ მოევლება, ვინაიდან, როგორც საეკლესიო-ისტორიული წიგნები გვამცნობს, ზოგიერთი ჩვეულება და წეს-განგება სხვადასხვა ადგილასა და სხვადასხვა ეკლესიაში ექვემდებარებოდა და დაექვემდებარება ცვალებადობის კანონს, ხოლო განუყოფლობა და ერთსულოვნება რწმენასა და დოგმატებში კი ჰგიებს უცვალებელად.
დაე, მეუფემ და ყოვლისგანმგებელმა ღმერთმა, რომელსა ყოველთა კაცთა ჰნებავს ცხორებაჲ და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა მისლვა (1ტიმ. 2,4), მოგვმადლოს, რომ ყოველი განბჭობა და გამოკვლევა წარიმართოს მისივე ღვთაებრივი ნების თანახმად, სულისმარგებლად და მაცხოვნებელი სარწმუნოების წიაღში დამამკვიდრებლად.
აი, რა გვწამს და როგორ ვაზროვნებთ ჩვენ, აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ქრისტიანენი:
გვწამს ერთი ღმერთი, - ჭეშმარიტი, ყოვლისმპყრობელი და დაუსაბამო: მამა, ძე და სულიწმინდა. მამა - უშობელი; ძე - უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა მამისაგან შობილი და თანაარსი მისი; სულიწმინდა, რომელი მამისაგან გამოვალს და მამისა თანა და ძისა თანა თანაარსია. სამივე პირს (იპოსტასს), არსებით ერთს, სახელვდებთ ყოვლადწმინდა სამებად, რომელიც ყოველი ქმნილებისაგან მარად კურთხეულიქმნების, იდიდების და თაყვანისიცემების.
გვწამს, რომ საღმრთო და სამღვდელო წერილი ღვთის მიერაა შთაგონებული. ამიტომაც გვმართებს, ეჭვგარეშე ვირწმუნოთ იგი. ამასთანავე: არა ჩვენმიერი გააზრებით, არამედ ისე, როგორც გვამცნობს და გვიმარტავს კათოლიკე ეკლესია. თუმცა ამაოდმბრძნობი ერეტიკოსებიც არ უარყოფენ საღმრთო წერილს, მაგრამ აუკუღმართებენ მას: სარგებლობენ რა ქარაგმებით, იგავური გამონათქვამებითა და ადამიანისეული სიბრძნის ხრიკება-მანქანებით, ერთმანეთთან ათანხმებენ შეუთანხმებელს და ჩჩვილებრ ათამაშებენ ისეთ საგნებს, რომლებიც სალაღობოდ არ არიან შექმნილნი. ანდა: ყველას რომ ყოველდღიურად თავ-თავისებრ განემარტა საღმრთო წერილი, მაშინ კათოლიკე ეკლესია - ეს ჭეშმარიტი მადლი ქრისტესი - დღეს უკვე აღარ იქნებოდა ამგვარი: განუყოფელი რწმენით, მარადჟამიერ ერთსულოვანი და შეურყეველი. იგი უთვალავ ნაწილებად დაიშლებოდა ანუ განწუალდებოდა ერესებად; ეკლესიის წმიდა საყდარი ანუ სვეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისა გარდაიქმნებოდა თვალთმაქცობის ტაძარ-საკრებულოდ, - იქნებოდა ეკლესია იმ მწვალებლებისა, რომლებიც ჯერ განისწავლებიან მისგან, შემდეგ კი მასვე უარყოფენ ურცხვად და უსჯულოდ.
ამასთანავე გვჯერა, რომ კათოლიკე ეკლესიის მოწმობას არანაკლები ძალა აქვს, ვიდრე საღმრთო წერილს, ვინაიდან ორივეს საფუძველია სულიწმიდა. ამიტომაც თანაარსია: გვამცნობს საღმრთო წერილი თუ მსოფლიო ეკლესია.
ადამიანი, რომელიც ლაპარაკობს თავით თვისით, შესაძლებელია სცოდავდეს, იტყუებოდეს ან ტყუვდებოდეს. მსოფლიო ეკლესია კი, რადგანაც არასდროს მეტყველებს თავით თვისით, არამედ მხოლოდ ღვთიური სული (განუხრელად რომ ახლავს და უკუნითი უკუნისამდე მასწავლებლად ეგულვება) შთააგონებს, - შეუძლებელია სცოდავდეს, ტყუოდეს, ანდა ტყუვდებოდეს. საღმრთო წერილის მსგავსად, იგი არის უმწიკვლო და მარადჟამიერ სანუკვარი.
გვწამს, რომ ყოვლადმოწყალე ღმერთმა დიდებისათვის წინასწარვე განკუთვნა ისინი, რომლებიც გამოარჩია მარადიოსბიდან. ხოლო ვინც უარყო, მისცა სასჯელს. ოღონდ არა იმიტომ, თითქოს ასე სურდა მას: გაემართლებიან ერთნი, სხვანი კი განეგდო და დაესაჯა უმიზეზოდ. არა! ეს არ გახლავთ ბუნება ღვთისა, ყველასათვის საერთო და მიუკერძოებელი მამისა, „რომელსა ყოველთა კაცთა ჰნებავს ცხორებაჲ და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა მისვლა“ (I ტიმ. 2,4). ღმერთმა იმთავითვე განჭვრიტა, რომ ერთნი კეთილად ირგებენ თავისუფალ ნებას, მეორენი კი - ბოროტად. ამიტომ ზოგისთვის განკუთვნა დიდება, ზოგისთვის - სასჯელი.
„თავისუფლებით სარგებლობაზე“ ჩვენ ვმსჯელობთ შემდეგნაირად: ღვთის წყალობამ დაგვასაჩუქრა ღვთაებრივი და განმანათლებელი მადლით, რომელსაც ჩვენ ვუწოდებთ აგრეთვე წინამძღოლს. და სწორედ იგი, ვითარცა ნათელი, განანათლებს ბნელსა შინა მავალთ და გაუკვლევს გზას. ვინც თავისუფალი ნებით დაემორჩილება მას (მეძიებელთა და დამყოლთა შემწეს) და აღასრულებს ღვთის ბრძანებას, აუცილებელს ხსნისათვის, შეიმოსება განსაკუთრებული მადლით, რომელიც განგვამტკიცებს და მარად სრულგვყოფს ღვთისმიერი სიყვარულით, ე.ი. იმ სათნო საქმეთა აღსრულებისათვის, რომელთაც გვავალებს მხოლოდ ღვთიური მადლი და გვყოფს წინაგანჩინებულად. ისინი კი, რომელთაც არ სურთ მორჩილება და შედგომა მადლისა, არ იმარხავენ ღვთის მცნებებს, ხოლო მორჩილებენ სატანის შთაგონებებს, ბოროტად იყენებენ თავიანთ თავისუფლებას, ბოძებულს ღვთისაგან იმისათვის რათა ნებაყოფლობით იქმოდნენ მადლს, მიეცემიან საუკუნო სასჯელს.
ღვთისმგმობელი ერეტიკოსები ამბობენ, თითქოს ღმერთი ყოველივეს წინასწარ განსაზღვრავს და განსჯის ისე, რომ არც კი ითვალისწინებს წინასწარგანსჯილთა მომავალ საქმიანობას. ეს თვალსაზრისი ჩვენ მიგვაჩნია გონების სიშლეგედ და უკეთურებად, რადგან, ამ შემთხვევაში, საღმრთო წერილი თავად დაუპირისპირდებოდა თავის თავს. ბიბლიის თანახმად ამა თუ მორწმუნეს განამართლებს მხოლოდ სარწმუნოება და საქმენი თვისი. ამასთანავე ღმერთია ჩვენი ხსნის ერთადერთი საფუძველი. სწორედ იგი გვანიჭებს წინასწარ განმანათლებელ მადლს, რომლისაგანაც შევიძენთ ღვთაებრივი ჭეშმარიტების შემეცნების უნარს და სწავლა-მოძღვრებას, რათა შევიმოსოთ ხატება და მსგავსება ღვთისა (თუკი სურვილიც გვექნება ამისა). ამ მადლით ძალგვიძს ქმნა კეთილისა, რომელიც სათნოეყოფების ღმერთს და რომელიც მოგვმადლებს ხსნას, ოღონდ მოგვმადლებს იმგვარად, რომ არ დათრგუნავს ადამიანის თავისუფალ ნებას. იგი გვაძლევს არჩევანის თავისუფლებას: დავემორჩილოთ ან არ დავემორჩილოთ ღვთის განზრახვას. და ყოველივე ამის შემდეგ განა უაზრობა და უსაფუძვლო არ იქნება იმის მტკიცება, თითქოს მსჯავრდებულთა ხვედრი ღვთის სურვილია? და განა ეს ცილისწამება არ არის ღვთისადმი? ნიშნავს თუ არა ეს საშინელ უსამართლობას და გმობას ზეცისა? ღმერთი არ არის თანამდგომი არავითარი ბოროტებისა. მას ყოველი კაცის ხსნა თანაბრად სურს, მასთან არა აქვს ადგილი თვალღებას (მიკერძოებას). ამიტომაც ვაღიარებთ, რომ ღმერთი სამართლიანად სჯის მათ, ვინც დარჩენილა ცოდვის მორევში თავისივე გამრუდებული ნებითა და მოუნანიებელი გულით. არასდროს ვრაცხდით და არც შევრაცხთ სამუდამო სასჯელისა და ტანჯვის მიზეზად ღმერთს, მით უფრო - კაცთმოძულედ. მან ხომ თავად ბრძანა: სიხარული ისადგურებს ზეცად, ცოდვილთაგან ერთმაც რომ შეინანოსო. სხვაგვარ რწმენასა და ფიქრს ჩვენ არასდროს გავიკარებთ, სანამ ვაზროვნებთ. მათ კი, რომელებიც უკუღმართად ფიქრობენ და ქადაგებენ, ჩვენ გადავცემთ სამუდამო ანათემას და ვრაცხთ ურწმუნოთა შორის ურწმუნოდ.
გვწამს, რომ სამჰიპოსტასიანი ღმერთი - მამა, ძე და სულიწმინდა - შემოქმედია ყოველივე ხილულისა. უხლილავ სამყაროდ ვრაცხთ ანგელოზთა დასებს, გონიერ სულებს და დემონებს (მიუხედავად იმისა, რომ ღმერთმა დემონები შექმნა არა ისეთნი, როგორნიც შემდგომ გახდნენ საკუთარი ნებით). ხილულს ვეძახით ცასა და ყოველივეს ცისქვეშეთში. შემოქმედი თავისი არსებითა არის კეთილი: რაც კი მან შექმნა, კეთილად ქმნა. ბოროტისყოფა არასდროს და არავისთვის სურს. და თუკი ადამიანსა და დემონში (და არა თავად ბუნებაში) მაინც ბუდობს რაიმე ბოროტება, ე.ი. ცოდვა, ეს ღვთის ნების წინააღმდგომია. ეს ბოროტება გამომდინარეობს ან თვით ადამიანიდან, ანდა ეშმაკიდან. უდავოა და არავითარ ეჭვს არ იწვევს ის, რომ ღმერთი შეუძლებელია იყოს ბოროტების მიზეზი. სრული სამართლიანობა მოითხოვს, არ მივაწეროთ იგი ღმერთს.
გვწამს, რომ ყოველივე არსებული, ხილული და უხილავი, ღვთის განგებით წარიმართება. ამასთანავე ბოროტებას, როგორც ასეთს, ღმერთი მხოლოდ წინასწარჭვრეტს და ნებაზე უშვებს, მაგრამ არა სათნოჰყოფს, რადგან, თვით არ შეუქმნია იგი. თუმცა წარმოშობილი ბოროტება მაინც მიემართება რაღაც სარგებლისაკენ უმაღლესი მადლის ძალით [იგულისხმება: თვით ბოროტებასაც კი მოაქვს რაღაც სარგებლობა, დგება სიკეთის სამსახურში გარკვეული თვალსაზრისით. გრიგოლ ნოსელის თქმით „ბოროტი არ არის უსაზღვრო, არამედ დადგენილ საზღვართა მიერ შემოწერილი, რის გამოც ბოროტების დასასრულს უცილობლად მოჰყვება მოქცევა კეთილისაკენ.“ (მთარგმ. შენ.)]. ეს მადლი, რა თქმა უნდა, თვითონ არ ქმნის ბოროტებას, არამედ, რამდენადაც შესაძლებელია, მხოლოდ წარმართავს მას უკეთესისაკენ. გვმართებს, რათა არა განვსცადოთ, არამედ მოკრძალებით მივენდოთ ღვთაებრივ განგებასა და მისმიერ მსჯავრს, იდუმალსა და მიუკვლეველს. ამასთანავე, ყველაფერი, რასაც გვამცნობს საღმრთო წერილი მარადიული ცხოვრების შესახებ, კეთილგონივრულად უნდა შევისწავლოთ და, როგორც უმთავრეს მოძღვრებას ღვთაებაზე, ვენდოთ ერთგულებით.
გვწამს, რომ პირველი ადამიანი, შექმნილი ღვთისაგან, დაეცა სამოთხეში მაშინ, ოდეს ეურჩა ღვთის მცნებას და აღასრულა გველის მზაკვრული რჩევა. სწორედ იქიდან გავრცელდა მემკვიდრეობითი წინაპართა ცოდვა შემდგომ თაობებზე. ასე რომ, არ არსებობს დაბადებულთაგან ძეხორციელი, თავისუფალი რომ იყოს ამ ტვირთისაგან და დღევანდელ ცხოვრებაში არ აჩნდეს პირველცოდვის დაღი. ამგვარ ტვირთად ანუ გადაცემის შედეგად ჩვენ მიგვაჩნია არა თვით ცოდვა, როგორიცაა, უპატიოსნება, ღვთის გმობა, მკვლელობა, მძულვარება და სხვა ამგვარი, რაც მომდინარეობს, ღვთის ნების საწინააღმდეგოდ, ადამიანის ბოროტი გულიდან და არა ბუნებიდან (რადგან ბევრი მამამთავარი, წინასწარმეტყველი და სხვა უამრავი წმინდანი ძველი და ახალი აღქმისა, აგრეთვე, ღვთის წინამორბედი და, უპირატესად, სიტყვისა ღვთისა მშობელი და ყოვლადწმინდა მარიამი არ იყვნენ თანამონაწილენი ამ და მსგავს ცოდვათა). ეს ტვირთი ანუ დაცემის შემდეგი არის მიდრეკილება ცოდვისაკენ და ის უბედურებანი, რაც ღვთის მართლმსაჯულებამ განუჩინა ადამიანს მისივე ურჩობის გამო, ესენია: მომქანცველი შრომა, მწუხარება, ფიზიკური უძლურება, სალმობანი შრომისა, განსაზღვრულ დრომდე ამ ქვეყნად ცხოვრება-ხეტიალი, ბოლოს კი ხორციელი სიკვდილი.
გვწამს, რომ ღვთის ძემ, ჩვენმა უფალმა იესო ქრისტემ, თავისთავი დაიმდაბლა, ე.ი. საკუთარი იპოსტასი შემოსა ადამიანური ხორცით; სულიწმიდის მიერ ჩაისახა ქალწული მარიამის საშოში და განკაცდა; იმავე ქალწულისაგან იშვა კვნესისა და ტკივილის გარეშე, ხოლო მშობელმა ქალწულება დაიმარხა; ივნო; დაეფლო, მაგრამ დიდებით აღდგა მესამესა დღეს თანახმად წერილისა; ამაღლდა ზეცად და მჯდომარე არს მარჯვენით მამისა; და კვლავაც მომავალ არს დიდებით განსჯად ცოცხალთა და მკვდართა.
გვწამს, რომ უფალი იესო ქრისტე არის ერთადერთი მეოხი ჩვენთვის. მან გაწირა თავი თვისი, რათა გამოვესყიდეთ, ე.ი. საკუთარი სისხლის გაღებით ადამიანი შეარიგა ღმერთს. ვინც შეუდგება მის კვალს, მწედ და მფარველად, ცოდვათმიმტევებლად ექმნება იგი. ვაღიარებთ, აგრეთვე, რომ უფლისადმი ლოცვა-ვედრებით წმინდანები შუამდგომლობენ ჩვენთვის. ხოლო ყველაზე მეტად ყოვლადწმინდა მშობელი სიტყვისა ღვთისა, აგრეთვე: წმინდა ანგელოზნი, მფარველნი ჩვენნი; მოციქულნი წინასწარმეტყველნი; მარტვილნი; მართალნი და ყოველნი, რომელნიც მან, უფალმა განადიდა, ვითარცა ერთგულნი მსახურნი. მათ რიცხვს მივაკუთვნებთ ჩვენ აგრეთვე მღვდელმთავრებსა და მღვდლებს ანუ წმინდა ტრაპეზის მსახურთ, ასევე - მართალ ადამიანთ, კეთილშობილებით გასხივოსნებულთ. და, როგორც გვაუწყებს საღმრთო წერილი, საჭიროა ერთმანეთისათვის ლოცვა. ამასთანავე: მრავლისშემძლეა მართალთა ლოცვა და ღმერთიც ხომ მეტად მოუსმენს წმინდანთ, ვიდრე ჩაფლულთ ცოდვის მორევში? ვაღიარებთ აგრეთვე, რომ წმინდანნი მოწოდებულნი არიან ჩვენი მეოხებისა და შუამდგომლობისათვის ღმერთის წინაშე, თანაც არა მხოლოდ აქ, ოდეს იმქვეყნად ცხოვრობდნენ ისინი, არამედ, უფრო, სიკვდილის შემდეგ, რაჟამს ყოველგვარ მიწიერთაგან დახსნილნი (რაზეც მიგვანიშნებს მოციქული), მთელ სიცხადით ჭვრეტენ წმინდა სამებას და მის დაუსაბამო ნათელს. ჩვენ ეჭვიც არ გვეპარება, რომ წინასწარმეტყველნი, ჯერ კიდევ მოკვდავ სხეულში მყოფნი, ხედავენ ზეციურ საგნებს და ამიტომაც წინასწარმეტყველებდნენ მომავალს. ასევე: ჩვენ არამც თუ ეჭვი არ გვეპარება, არამედ მტკიცედ გვწამს და ვაღიარებთ, რომ ანგელოზები და წმინდანები, რომლებიც იქმნენ ანგელოზებად, ღვთის დაუვსებელ ნათელში ჭვრეტენ, თუ რაი გვიხმს.
გვწამს, რომ არავის ძალუძს ხსნა რწმენის გარეშე. რწმენად კი სახელვდებთ მართებულ წარმოდგენას ღმერთზე და ღვთიურ საგნებზე. თუკი წარმართებულია სიყვარულით, ანდა, რაც იგივეა, ღვთის მცნებათა სრულყოფით, ეგევე რწმენა გაგვამართლებს ჩვენ ქრისტეს მეშვეობით. მის გარეშე კი შეუძლებელია სათნოვეყოთ ღმერთს.
გვწამს ისე, როგორც ნამცნები გვაქვს სარწმუნოება, როგორადაც სახელდებულია, როგორიცაა ის თავის არსში, ე.ი. გვწამს წმიდა, მსოფლიო და სამოციქულო ეკლესია, რომელიც აერთიანებს ქრისტეს მორწმუნეებს, ვინც უნდა იყვნენ ისინი, - ყველას და ყველგანმყოფთ, რომლებიც ამჟამად იმყოფებიან მიწიერ გზაზე და ჯერაც არ დამკვიდრებულან მამისეულ სასუფეველში. მაგრამ ერთმანეთში არ უნდა ავურიოთ და არ უნდა გავაიგივოთ ეკლესია ამქვეყნიური და ეკლესია ზეციური, თუნდაც ისე, როგორც ფიქრობს ზოგიერთი ერეტიკოსი, რომ ერთიც და მეორეც თანაარსებობენ, რომ ისინი შეადგენენ ორ სამწყსოს ერთი და იმავე მწყემსმთავრისა - ღმრთისა, ნათელღებულნი არიან ერთი წმინდა სულით. ამგვარი აღრევა უადგილოა და შეუძლებელი, რადგან ერთი იბრძვის და გზად იმყოფება ჯერაც. მეორე კი უკვე ზეიმობს გამარჯვებას, რადგან მიაღწია მამულს და მიიღო ჯილდო მსოფლიო ეკლესიის საფერი. რადგან ადამიანი მოკვდავია და არ ძალუძს მუდმივი მეთაურობა ეკლესიისა, ჩვენს მეუფეს იესო ქრისტეს, როგორც მეთაურს, თავად უპყრია ეკლესიის მართვა-განმგებლობის საჭე და მართავს მას წმიდა მამების მეშვეობით. ამისათვის წმიდა სულმა თითოეულ ეკლესიას, დაარსებულს კანონიერად და კანონის საფუძველზევე აგებულს, განუწესა ეპისკოპოსები, როგორც ხელისუფალნი, მწყემსნი, თავნი და წინამძღვარნი, რომელბმაც თავიანთი არსება კანონიერებას უნდა დაუმორჩილონ და არა ბოროტებას, რათა მათ შორის გამოიკვეთოს წინამძღვრისა და ჩვენი მხსნელის სახე, რათა მორწმუნეთა საზოგადოება სწორედ მათივე წინამძღვრობით ეზიაროს ძალს ღვთისას. ამასთანავე, ერეტიკოსები სხვა ბიწიერ თვალსაზრისთა შორის იმასაც ამტკიცებენ, თითქოს რიგითი მღვდელი და მწყემსმთავარი თანასწორუფლებიანნი არიან, რომ მიზანშეწონილია ცხოვრება მწყემსმთავრის გარეშეც, რომ მღვდელსაც კი ხელეწიფება მართოს ეკლესია, რომ მღვდლად ხელდასხმა ძალუძს არა მხოლოდ მწყემსმთავარს, არამედ მღვდელსაც და რომ რამდენიმე მღვდელს შეუძლია ქიროტონია მღვდელმთავრისა… თანაც გაიძახიან, რომ თითქოს აღმოსავლური ეკლესიაც აღიარებს, მათთან ერთად, ამ ცდომილებას. მაგრამ ჩვენ, თანახმად იმ თვალსაზრისისა, რომელიც უძველესი დროიდან ბატონობს აღმოსავლეთის ეკლესიაში, ვამტკიცებთ: ეპისკოპოსის წოდება იმდენადაა აუცილებელი ეკლესიაში, რომ მის გარეშე ეკლესია არ არის ეკლესია, ხოლო ქრისტიანი - ქრისტიანი. არამცთუ არ არის, უბრალოდ, დარქმევაც კი შეუძლებელია, რადგან ეპისკოპოსი, როგორც მოციქულთა მემკვიდრე, ხელდასხმული და სულიწმიდის მიერაა მოწოდებული, რომელსაც ღვთისგან მემკვიდრეობით ემადლა ძალაუფლება განხსნისა და შეკვრისა. იგი არის ცოცხალი სახე ღვთისა ამქვეყნად და, სულიწმიდისაგან ბოძებული მღვდელმსახურების უნარით, წარმოადგენს დაუვსებელ წყაროს ყოველგვარი საეკლესიო საიდუმლოებისა, რომლისგანაც მოგვენიჭა ხსნა. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ეპისკოპოსი ისევე აუცილებელია ეკლესიისათვის, როგორც სუნთქვა ადამიანისათვის და მზე -ქვეყნიერებისათვის. ამიტომაც მოხდენილადაა ნათქვამი მღვდელმთავრული ხარისხის სადიდებლად: „როგორც ღმერთი თავსაკიდურია ზეციური ეკლესიისა, მზე - ქვეყნიერებისა, ასევეა ეპისკოპოსი საკუთარი მრევლისათვის. მან უნდა გაასხივოსნოს და გაათბოს სამწყსო, გარდაქმნას იგი ტაძრად ღვთისა“. ეპისკოპოსობის უდიდესმა საიდუმლომ და ხარისხმა ჩვენამდე რომ მემკვიდრეობით მოაღწია, სრულიად ნათელია, რადგან ღმერთმა თავად აღგვითქვა - თქვენთანა ვარ უკუნითი უკუნისამდე. და მართლაც, თუმცა ჩვენ შორის იგი სხვა ღვთიური და მადლმოსილი სახეებითაც სუფევს, სწორედ ეპისკოპოსის მიერ აღსრულებული მღვდელმსახურების წყალობით მოგვეახლება უფალი განსაკუთრებული სიცხადით, დაივანებს ჩვენს შორის და გვითვისებს ჩვენ წმინდა საიდუმლოს მეშვეობით, რომლის უპირველესი აღმასრულებელი და მღვდელმსახური სულიწმინდის მიერ არის ეპისკოპოსი. და ეს ფაქტი არ გვაძლევს უფლებას, ერესში გადავარდნისა. ამიტომ წმინდა იოანე დამასკელი თავის მე-4 წერილში აფრიკელებისადმი ამბობს, რომ პეტრეს მოსაყდრეებად მიიჩნევიან: პირველი ეპისკოპოსი რომში - კლიმენტი, ანტიოქიაში - ევლოგი, ალექსანდრიაში - მარკოზი, რომ წმ. ანდრიამ დაადგინა კონსტანტინოპოლის საყდარზე სტაქია, ხოლო წმ. ქალაქს, დიდ იერუსალიმს ღმერთმა განუჩინა ეპისკოპოსად იაკობი, რომელიც შეცვალა მემკვიდრემ, მემკვიდრე - მემკვიდრემ და ასე შემდეგ ვიდრე ჩვენამდე. სწორედ ამიტომ ტერტულიანე, პაპიანესადმი წერილში, ყველა ეპისკოპოსს მოციქულთა მოსაყდრედ სახელდებს. მათ მოციქულებრივ მემკვიდრეობას, ღირსებასა და ძალაუფლებას გვიდასტურებს აგრეთვე ევსევი პამფილელი და მამათაგან მრავალი, რომელთა ჩამოთვლაც იქნებოდა ზედმეტი. აგრეთვე, - მსოფლიო ეკლესიის საზოგადო და ძველი ტრადიცია. ცხადია აგრეთვე, რომ ხარისხი ეპისკოპოსისა განირჩევა ჩვეულებრივი მღვდლობისგან, რადგან მღვდელს აკურთხებს ეპისკოპოსი, ხოლო ეპისკოპოსს - არა მღვდელთაგანი, არამედ მოციქულთა კანონით, ორი ან სამი მღვდელმთავარი. ამასთანავე, მღვდელს გამოარჩევს და განაწესებს ეპისკოპოსი, ხოლო მღვდელმთავარს არა მღვდელთაგანი, ანდა პრესვიტერი, არცა საერო ხელისუფლება, არამედ უმაღლესი საეკლესიო კრება იმ ქვეყნისა, რომელსაც ეკუთვნის ქალაქი, მღვდელმთავარი რომ უნდა დაუდგინონ. შესაძლებელია აგრეთვე, უკიდურეს შემთხვევაში, საკუთარი ეპისკოპოსი გამოარჩიოს თვით საეკლესიო ოლქის ანუ ეპარქიის საგანგებო კრებამ. ზოგჯერ კი, სხვათა შორის, ამგვარი რამ საქალაქო კრებასაც ძალუძს, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში შერჩეული კანდიდატი უსათუოდ უნდა წარუდგინონ უმაღლეს საეკლესიო კრებას და, თუ ეს არჩევანი აღმოჩნდება კანონის შესაბამისი, მღვდელმთავრად განმზადებულს, სულიწმინდის მოწოდებით, ხელთდაასხამენ ეპისკოპოსნი. გარდა ამისა: მღვდლობა - ძალაუფლება და მადლი მღვდელობისა - განკუთვნილია მხოლოდ და მხოლოდ იმისთვის (ე.ი. მღვდელისათვის). ეპისკოპოსს კი ძალუძს საკუთარი ხარისხისმიერი მადლი გადასცეს სხვებსაც. პირველს მხოლოდ ეპისკოპოსისაგან მიემადლება მღვდელობა, იგი აღასრულებს მხოლოდ წმინდა ნათლობას ლოცვებითურთ, სწირავს უსისხლო მსხვერპლს, აზიარებს ხალხს ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის იესო ქრისტეს წმიდა სისხლთან და ხორცთან, სცხებს მირონს ნათელღებულთ, ჯვარს სწერს კეთილად და კანონიერად შეუღლებულთ, ლოცვებს აღავლენს სნულთათვის, იღწვის ხალხის საცხონებელად და მოსამზადებლად ჭეშმარიტების შემეცნებისა, შესთხოვს უფალს მართლმადიდებელთა - ცოცხალთა და მკვდართა - შენდობასა და ცოდვათმიტევებას. და, ბოლოს, ვინაიდან ხუცესნი გამოირჩევიან ცოდნითა და ქველმოქმედებით, ისინი, ეპისკოპოსის მიერ ბოძებულნი უფლებით, მოძღვრავენ და შთააგონებენ იმ მართლმადიდებლებს, რომელბიც მიმართავენ მათ. სწორედ მღვდელი უჩვენებს სამწყსოს გზას, რათა ცხოვარნი ეზიარონ ციურ სასუფეველს, ღირსიქმნენ წმიდა სახარების ქადაგებისა. მღვდელმთავარი კი, იმის გარდა, რომ თავადაც აღასრულებს ყოველივე ზემონათქვამს (ვინაიდან, როგორც აღვნიშნეთ, იგი წარმოადგენს წყაროს ღვთიურ საიდუმლოთა, ვისაც მიმადლებია სულიწმინდისმიერი ძალა), არის ერთადერთი განმგებელი წმიდა მირონის კურთხევისა. მხოლოდ მას აქვს შეთვისებული ხელდასხმის აღსრულების წესი ყველა ხარისხსა და საეკლესიო თანამდებობაში. მას განსაკუთრებით და აღმატებით ხელეწიფება, რათა შეკრას და გადაწყვიტოს და შეადგინოს ღმრთის მცნებათა კვალობაზე ღვთისავე სათნო სასამართლო; ქადაგებს წმიდა სახარებას და მართლმადიდებელთა შორის განამტკიცებს სარწმუნოებას, ხოლო ურჩთ, როგორც წარმართებსა და ურჯულოებს, განკვეთს ეკლესიისაგან. ერეტიკოსებს კი შეაჩვენებს და ანათემას გადასცემს, და თავის სულს დადებს ცხოვართათვის. ამრიგად: უკვე აშკარაა, თუ რაოდენ განსხვავდება რიგითი მღვდელი ეპისკოპოსისაგან. ცხადია ისიც, რომ მთელს ქვეყანაზე არც ერთ მღვდელს არ შეუძლია მღვდელმთავრის გარეშე ღვთის ეკლესიის დამწყემსვა და სრულყოფილად მართვა. სამართლიანად აქვს აღნიშნული წმ. მამათაგან ერთ-ერთს, - ადვილი არ გახლავთ ერეტიკოსთა შორის მოძებნოთო გონებადამჯდარი შემდეგი მიზეზისა გამო: ზურგს აქცევენ რა ეკლესიას, ისინი რჩებიან სულიწმინდის გარეშე. ამიტომაც მათთან, ცოდნისა და ნათლის ნაცვლად, ისადგურებს ბნელეთი და სიჩლუნგე. და მართლაც, ასე რომ არ იყოს, ერეტიკოსები ალბათ ვერ უარყოფდნენ სიმართლეს, თანაც ისერიგად ცხადს, როგორიცაა, მაგალითად, დიადი და ჭეშმარიტი საიდუმლო ეპისკოპოსობისა, რომლის თაობაზეც გვამცნობს საღმრთო წერილი, გვაუწყებს საეკლესი ისტორია, გვიამბობენ წმინდანები და რაც მსოფლიო ეკლესიის მიერ ყოველთვის იყო აღიარებული და დადასტურებული.
გვწამს, რომ კათოლიკე ეკლესიის წევრია ყველა მორწმუნე და მხოლოდ მორწმუნე, ე.ი ისინი, რომელებიც არიან ერთგულნი და მტკიცედ აღიარებენ იესო მაცხოვრის წმიდა სარწმუნოებას (თავად ქრისტემ, მოციქულებმა და მსოფლიო კრებებმა რომ მოგვმადლეს), მიუხედავად იმისა, რომ იმათგან ზოგი სხვადასხვა ცოდვის გამო არის დამძიმებული. და რომ ისინიც - ერთგულნი, მაგრამ ცოდვილნი - არ იყვნენ ეკლესიის წევრნი, არც დაექვემდებარებოდნენ მის სამსჯავროს. სწორედ ეკლესია ასამართლებს მათ, მოუწოდებს მონანიებისაკენ, უსახავს გზას მაცხოვნებელი მცნებებისაკენ და მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად ვარდებიან ცოდვებში, თუკი არ განდგებიან და შეინარჩუნებენ კათოლიკე - მართლმადიდებლურ რწმენას, მაინც იქნებიან შერაცხილნი და აღიარებულნი კათოლიკე ეკლესიის წევრებად.
გვწამს, რომ თავად სულიწმინდა შთააგონებს კათოლიკე ეკლესიას. სწორედ იგია ის ჭეშმარიტი ნუგეშისმცემელი, რომელიც ქრისტეს მიერ გარდამოვა მამა ღმერთისაგან, რათა გვამცნოს ჭეშმარიტება და გაფანტოს ბნელეთი მორწმუნეთა გონებიდან. ამასთანავე, სულიწმინდა ეკლესიას შთააგონებს წმ. მამებისა და თვით კათოლიკე ეკლესიის მასწავლებელთა მეშვეობით. როგორც საღმრთო წერილი მთლიანად, რაც საყოველთაოდაა აღიარებული, არის სულიწმინდის სიტყვა, არა უშუალოდ, არამედ მოციქულთა და წინასწარმეტყველთა მეშვეობით წარმოთქმული, - ასევე: ეკლესიაც განისწავლება ცხოველმყოფელი სულის მიერ შუამდგომლობითა წმიდა მსოფლიო კრების მიერ და მათი უგულვებელყოფა ჩვენგან არ ეგების. სწორედ ამიტომ ჩვენ არა მხოლოდ დარწმუნებულნი ვართ, არამედ თამამად ვაღიარებთ როგორც უქცეველ ჭეშმარიტებას, რომ კათოლიკე ეკლესიას არ შეუძლია ცოდვაში ჩავარდნა: იგი არ ცდება და არ ამბობს ტყუილს ჭეშმარიტების წილ, რადგან სულიწმინდა, რომელიც მარად თავსევლება ჭეშმარიტმსახურ მამათა და მოძღვართა მეშვეობით, იმთავითვე ყოველგვარ ცდომილებათაგან იფარავს მას.
გვწამს, რომ ადამიანს გაამართლებს არა მხოლოდ სარწმუნოება, არამედ სიყვარულით წარმართებული სარწმუნოება, ე.ი. რწმენისა და საქმის ერთობლიობა. ვაღიარებთ აგრეთვე, რომ სრულიად შეუწყნარებელია აზრი, თითქოს რწმენა, საქმის ალაგას ჩანაცვლებული, მოგვანიჭებს გამართლებას ქრისტეს მიერ. ვინაიდან ამგვარი რწმენა შესაძლებელია გააჩნდეს ყველას, მაგრამ ცხადია, შეცდომა იქნება ვიფიქროთ, ამის გამო აღარავინ დარჩება ხსნის გარეშე. წინააღმდეგ ამისა ჩვენ გვწამს, რომ არა ოდენ რწმენის აჩრდილი, არამედ თავად რწმენა, გაცხადებული საქმით, გაგვამართლებს ქრისტეს მიერ. ხოლო თვით ეს საქმეები ჩვენ მიგვაჩნია არა მხოლოდ დასტურად იმისა, რომ ვდგავართ მოწოდების სიმაღლეზე, არამედ ნაყოფადაც, მოწამედ იმისა, რომ რწმენა გაგვიცხადებია მოღვაწებით, რომ ღვთაებრივი აღთქმის თანახმად, მხოლოდ ამ გზითაა შესაძლებელი, - მიეზღოს თითოეულს დამსახურებისამებრ სასყიდელი: კეთილი ანუ ბოროტი, - იმისდა მიხედვით, თუ რასა იქმოდა იგი გვამით თვისით.
გვწამს რომ ადამიანი, რომელიც დაეცა დანაშაულის გამო, დაემსგავსა პირუტყვს, ე.ი. დამდაბლდა ანუ დაკარგა სრულყოფილება და უბიწოება ვნებათაგან. თუმცა ის ბუნება და ძალა, რომლითაც შემოსა იგი ყოვლადკეთილმა ღმერთმა, კვლავაც შერჩა. წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი ხომ გარდაიქმნებოდა უგონო არსებად, ე.ი. არაადამიანად. ასე რომ, მას დღესაც ამკობს ის ბუნება, რომლითაც შექმნილია, - მას ამკობს თანდაყოლილი ძალა - თავისუფალი, ცოცხალი, შემოქმედებითი. ამდენად, ადამიანს, თანხმად მისივე ბუნებისა, ძალუძს: გამოარჩიოს და ქმნას კეთილი, განერიდოს და უარყოს ბოროტება. ადამიანს რომ ბუნებით შესწევს უნარი სიკეთის ქმნისა, მიგვანიშნებს თავად უფალი, როდესაც ამბობს: წარმართებსაც უყვართო თავიანთი მოყვასი. უფრო ცხადად ამასვე გვამცნობს მოციქული პავლე ეპისტოლეში რომაელთა მიმართ (1,19). განსაკუთრებით იქ, სადაც ამბობს: „წარმართთა, რომელთა შჯული არა აქუნ… ბუნებითსა მას შჯულსა ჰყოფდეს“ (რომ. 2,14). აქედან აშკარაა, რომ ადამიანის მიერ ქმნილი სიკეთე არ შეიძლება იყოს ცოდვა, ვინაიდან სიკეთე შეუძლებელია იყოს ბოროტება. სიკეთე ანუ ქველმოქმედება, თუკი ნებისაებრ-ბუნებითია იგი, შეიქმს ადამიანს მხოლოდ მშვინვიერს. და არა სულიერს. და მხოლოდ მას (სიკეთის ქმნას), არსებულს რწმენის გარეშე, არ შეუძლია არც ხსნა და, მაშასადამე, ცხადია, არც დასჯა, რადგან სიკეთე, როგორც ასეთი, შეუძლებელია იყოს ბოროტების მიზეზი. ხოლო მადლით ძლევამოსილი სიკეთე, მადლითვე აღორძინებულთა შორის, მიაღწევს სრულყოფილებას და გახდის ადამიანს ხსნის ღირსად. თუმცა შესაძლებელია ისიც, რომ ადამიანი, საკუთარი ბუნების წყალობით, ამგვარ აღორძინებამდეც იყოს მიდრეკილი სიკეთისადმი: ამოირჩიოს და ქმნას ზნეობრივი სიკეთე. მაგრამ რომ აღორძინდეს და შეეძლოს სულიერი სიკეთის ქმნა (რწმენისეული საქმეები, - არიან რა ხსნის მიზეზნი, განსრულებულნი ზებუნებრივი მადლით, - ჩვეულებრივ იწოდებიან სულიერად, სულიერ სიკეთედ) საჭიროა მადლი წინამსწრობი და წინამძღოლი (როგორც ეს ნათქვამია შერაცხილთა შესახებ). ასე რომ, მას (ადამიანს) თავისთავად არ შეუძლია მოიმუშაკოს ქრისტესმიერი ცხოვრების ღირსი საქმენი, ხელეწიფება მხოლოდ, რომ ჰქონდეს ან არ ჰქონდეს სურვილი მადლის მიხედვით მოქმედებისა.