ღვთის განგებულება საერთოდ სამყაროზე
„მამაჲ ჩემი მოაქამომდე იქმს და მეცა ვიქმ“ (ინ. 5,17) - უფალ იესო ქრისტეს ამ სიტყვებში ჩანს სამყაროზე საღვთო განგებულების უწყვეტობის ჭეშმარიტება. მართალია, „აკურთხა ღმერთმან დღე მეშვიდე და წმიდა-ჰყო იგი, რამეთუ მას შინა დასცხრა ყოველთაგან საქმეთა მისთა“ (შესაქ. 2,3), მაგრამ მას სამყარო ბედის ანაბარა არ მიუტოვებია. ღმერთი „თავად მოსცემს ყოველთა ცხორებასა და სულსა ყოვლით კერძო... რამეთუ მის მიერ ცხოველ ვიქცევით და ვართ“ (საქმ. 17,25,28). სამყაროს არსებობა ღვთიური ძალის ხელშია, იგი მონაწილეობს ქმნილ ძალთა ყოველ ქმედებაში. ღვთის ცხოველი ნების წყალობით ხდება ეგრეთწოდებულ ბუნების კანონთა მუდმივობის შენარჩუნება, სხვანაირად ისინი უძლურნი და უმოქმედონი იქნებოდნენ.
ღვთის განგებულება ყოველივეს მოიცავს სამყაროში: უფალი განაგებს არა მარტო დიადსა და უზარმაზარს, არამედ მცირეს და ერთი შეხედვით უმნიშვნელოსაც კი; განაგებს ცასა და დედამიწას, ანგელოზებსა და ადამიანებს და მათთან შედარებით უმცირეს ქმნილებებსაც: ფრინველებს, ბალახს, ყვავილებს, ხეებს. მთელი წმიდა წერილი გაჯერებულია საღვთო დაუღალავი განგებულებითი მოღვაწეობის შესახებ მაგალითებით.
ღმერთის სურვილით დგას სამყაროს უკიდეგანო სივრცე. უფალი აღავსებს ცასა და დედამიწას (იერ. 23,24), გარე-მიიქცევს პირს და შეძრწუნდებიან ყოველნი (ფს. 103,29).
საღვთო განგებულებით ცოცხლობს მცენარეთა სამყარო. ღმერთმა „შემოსნის ცანი ღრუბლითა და განუმზადის წვიმაჲ ქუეყანასა, რომელმან აღმოაცენის თივაჲ მთათა და მწუანე სამსახურებელად კაცთა“ (ფს. 146,8). იგი ზრუნვას არ აკლებს მინდვრის შროშანებსაც - ანიჭებს მათ და სხვა ყვავილებს გამაოგნებელ სილამაზეს (მთ. 6,29).
საღვთო განგებულება განეფინება მთელს ცხოველთა სამყაროს. „თუალნი ყოველთანი შენდამი ესვენ და შენ მოსცი საზრდელი მათი ჟამსა. აღაღებ შენ ხელსა შენსა და განაძღებ ყოველსა ცხოველსა ნებისაებრ“ (ფს. 144,15-16). ღმერთი ზრუნვის გარეშე არ ტოვებს პატარა ჩიტებსაც კი: „ერთიცა მათგანი არა დავარდების ქუეყანასა ზედა თჳნიერ მამისა თქუენისა“ (მთ. 10,29).
საღვთო მამობრივი განგებულება დედამიწაზე ყველაზე მეტად ადამიანზე ვრცელდება. ღმერთმა იცის თითოეულის ზრახვანი (ფს. 138,2), გულისთქმანი (ფს. 7,10) და სულთქმანი (ფს. 77,11). ღმერთი საჭიროებისამებრ მიაგებს ყველას და არ ელოდება მათ თხოვნას (მთ. 6,32), აყურადებს მვედრებელის ლოცვას, ასრულებს მის ყოველგვარ სათხოვარს, თუკი იგი წრფელია, სარწმუნოებიდან მოდის (მთ. 17,20) და სასიკეთოდ წაადგება ადამიანს ღვთის სასუფევლის ძიებაში (მთ. 6,33). უფალი გზააბნეული ადამიანის მეგზური ხდება (იგავ. 20,24), აღატაკებს და ამდიდრებს, ამცირებს და განადიდებს, თავად მიაყენებს ჭრილობებს და თავადვე აშუშებს, დასცემს და განკურნავს (იობ. 5,18). მას უყვარან მართალნი, მაგრამ ცოდვილთ სწყალობს: „არა სრულიად განრისსნეს, არცა უკუნისამდე ძჳრი იხსენოს“ (ფს. 102,9). დიდხანს ითმენს, რათა მისმა სიკეთემ ისინი „სინანულად მოიყვანოს“ (რომ. 2,4). სამყაროში უფლის ეს ყოვლისმომცველი, დაუღალავი მოღვაწეობა სარწმუნოების სიმბოლოში (მრწამსში) გამოიხატება მამა ღმერთის სახელდებით - „ყოვლისამპყრობელი“.
რაც შეეხება იმ მოჩვენებით უსამართლობას, რასაც ხშირად ვხედავთ სათნო ადამიანების ტანჯვისა და უკეთურთა კეთილდღეობის ცხოვრების მაგალითებში, ამის თაობაზე წმ. იოანე ოქროპირი შემდეგი სიტყვებით გვმოძღვრავს: „თუ ზეციური სასუფეველი განგვიღეს და საიქიო ცხოვრებაში მისაგებელი გვიჩვენეს, აღარც კი ღირს გაარკვიო, თუ რატომ ეწამებიან სააქაოში მართალნი, უკეთურნი კი განცხრომას მისცემიან. თუ საიქიოში თითოეულს დამსახურებისამებრ მიეგება, რატომღა უნდა შეგაწუხოს სააქაო ბედნიერმა ან უბედურმა ამბებმა?! ღმერთი მისდამი მორჩილთ ასეთი უბედურებებით, როგორც მამაც მეომრებს, ისე აწრთობს. შედარებით სუსტებს, დაუდევრებსა და სიძნელეთა ამტანობას მოკლებულ ადამიანებს კეთილი საქმეების კეთებისთვის წვრთნის“1. და მართლაც, თავადაც ვხედავთ, რომ კაცთა მიერ გადატანილი უბედურებანი და განსაცდელები ხშირად საუკეთესო მასწავლებლად და აღმზრდელად გვევლინებიან.
საღვთო განგებულება თავისი არსით უწყვეტი და განუყოფელი ქმედებაა სამყაროზე, მაგრამ ჩვენი გონებაშეზღუდულობა ამას სამყაროში არსებული მრავალჯეროვანი და ცვალებადი სახეებისა და ფორმების საშუალებით აღიქვამს. განგებულებითი ქმედებების ძირითადი ფორმები გადმოცემულია „ვრცელ მართლმადიდებლურ კატეხიზმოში, რომლის თანახმადაც ღვთის განგებულება:
„ა. არის ყოვლისშემძლეობის, ზესიბრძნისა და სახიერების განუწყვეტელი მოქმედება, რომლითაც ღმერთი იცავს ქმნილებათა არსებობას და ძალებს;
ბ. წარმართავს ქმნილებებს კეთილი მიზნებისკენ;
გ. გვევლინება ყოველი სიკეთის თანამონაწილედ;
დ. აღკვეთს სიკეთისგან განდგომით წარმოშობილ ბოროტებას ან გამოასწორებს და კეთილაღ დაასრულებს მას“2.
საღვთო განგებულების მოქმედება, ასე ვთქვათ, არც შესაქმისთანავე დაწყებული ჩარევაა სამყაროს ცხოვრების დინებაში და არც ღვთის ნების ცალკეული შეჭრა მასში. სამყაროს ცხოვრება მუდამ უფლის მარჯვენას უპყრია. „სამყარო თვალის დახამხამებაში შეწყვეტდა არსებობას, ღმერთს თავისი განგებულება რომ წაერთმია“ (ნეტარი ავგუსტინე). „ყოვლადძლიერი და უწმიდესი სიტყვა მამისა გარს უვლის ყოველივეს, ყველგან წარმოაჩენს თავის ძალას და განწმენდს ხილულსა და უხილავს: ყოველივეს მოიცავს და იტევს, არაფერზე იშურებს ძალ-ღონეს, ყველას ყველაფერში განაცხოველებს და იცავს თითოეულ არსებას და ყველას ერთად“3.
აქ აღსანიშნავია ერთი მომენტი, რომლის გაფიქრებაც ადამიანს კეთილკრძალულებით აღაფრთოვანებს: შემოქმედმა, რომლის მარჯვენასაც უპყრია ყოველივე, შესაქმისთანავე ყველა ორგანულ არსებას, და მათ შორის მცენარეულ სამყაროსაც, მიანიჭა თავიანთი ბუნებისა და მოწყობის შესაბამისი ზრდა-განვითარების, საკუთარ ძალთა გამოყენებისა და გარემოთი სარგებლობის თავისუფლება. უფრო ფართო თავისუფლება შემოქმედმა დედამიწის უმაღლეს, გონიერ და ზნეობრივი პასუხისმგებლობის მქონე ქმნილებას - ადამიანს უბოძა.
საღვთო განგებულება განეფინება ყოველივეს: თავისთავში მოიცავს და საერთო განგებულებითი გეგმით წარმართავს ბუნებრივ და ინსტიქტურ სწრაფვათა მრავალგვარობას თუ მოაზროვნე სამყაროსთვის დამახასიათებელ ლტოლვას ზნეობრივი თავისუფლებისაკენ. საღვთო სიკეთე აწესრიგებს და კურნავს სამყაროსეულ მრავალგვარ მისწრაფებათა ურთიერთშეჯახებისას წარმოქმნილ ყოველგვარ არასრულყოფილებას, ტანჯვასა და სნეულებას, იგი აცხრობს მტრობას და მთელი სამყაროს ცხოვრებას მისთვის განსაზღვრული კეთილი მიზნისკენ წარმართავს. თავისსავე შექმნილ გონიერ არსებებს კი უფლის მარადი განდიდებისკენ სავალ გზას უხსნის.
დაე, კაცობრიობამ როგორც სურს, ისე დაამახინჯოს აზრი თავის დანიშნულებაზე სამყაროში, დაეცეს, რამდენჯერაც უნდა: დაე, მიემხრონ ადამიანთა მასები ბოროტ ბელადებს და მათი წინამძღოლობით უარყონ ღვთის მცნებები, განუდგნენ უფალს ისე, როგორც ახლა ვხედავთ ამას - სულ ერთია, სამყაროს ისტორია მაშინ დასრულდება, როცა მიიღწევა საღვთო განგებულებით დადგენილი მიზანი - დადგება საღვთო სიმართლის ზეიმი და განიღება სამეუფო დიდებისა, სადაც „იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა“ (I კორ. 15,28).
სამყაროში ღვთის დიდების, ზესიბრძნისა და სახიერების მჭვრეტელი პავლე მოციქული ღაღადებს:
„ჵ, სიღრმე სიმდიდრისა და სიბრძნისა და მეცნიერებისა ღმრთისაჲ!... რამეთუ ვინ ცნა გონებაჲ უფლისაჲ? ანუ ვინ თანა-მზრახველ ეყო მას, ანუ ვინ წინაჲსწარ მი-რაჲმე-სცა მას და კუალად მიეგოს მას? რამეთუ მისგან და მის მიერ და მისა მიმართ არის ყოველი. მისა დიდება უკუნითი უკუნისამდე, ამინ!“ (რომ. 11, 33-36).
ღვთის განგებულება ადამიანზე მის დაცემამდე
შემოქმედმა შექმნა კაცი და პირველქმნილი ადამიანები თავისი განგებულების მიღმა არ დატოვა. საღვთო მადლი მუდამ მკვიდრობდა ჩვენს პირველმშობლებში, ის წმიდა მამათა გამოთქმით, მათი ზეციური სამოსი იყო. ისინი სრულად შეიგრძნობდნენ ღვთის სიახლოვეს. თავად ღმერთი იყო მათი პირველი აღმზრდელი და მასწავლებელი. უფალი ღირს-ყოფდა მათ, ყოფილიყვნენ მისი უშუალო გამოცხადებათა მოწმენი, ევლინებოდა, ესაუბრებოდა და თავის ნებას აუწყებდა.
შესაქმის წიგნის მე-2 და მე-3 თავები გვამცნობენ პირველ ადამიანთა ცხოვრებას.
ღმერთმა ადამ და ევა დაადგინა, რათა ემუშაკათ და დაეცვათ სამოთხე ანუ ედემის ბაღი („სიტკბოებათა სამოთხე“), სადაც იზრდებოდა ყოველი ხე „შუენიერი ხილვად და კეთილი საჭმელად“. ედემის ბაღის დარ მშვენიერ ადგილს პირველ ადამიანებში უნებურად უნდა აღეძრა სიხარულის გრძნობა და მათი აზრები სამყაროს უსრულყოფილესი ხელოვანის - ღმერთისკენ აღეტაცებინა. შრომა კი მათი ფიზიკური და ასევე სულიერი ძალების განვითარების ხელშემწყობი უნდა ყოფილიყო. როგორც შესაქმისაღმწერი მოგვითხრობს, ღმერთმა ადამიანს მიუყვანა ყოველი ცხოველი, რათა სახელები დაერქმია მათთვის. ცხადია, ამით მას, ერთი მხრივ, ცხოველთა სამყაროს სიუხვისა და მრავალფეროვნების გაცნობის საშუალება მისცა, მეორე მხრიკ კი, დაეხმარა, განევითარებინა გონებრივი მონაცემები, რათა სრულად შეეცნო თავისთავი თვალწინ გადაშლილ სამყაროში და შეეგნო თავისი მეფური უპირატესობა ყველა მიწიერ არსებაზე.
გასაგებია, რომ პირველ ადამიანებში სულიერად ყრმა და უბრალოებით აღსავსე პირველყოფილ მდგომარეობას ზნეობრივი სისუფთავეც თან სდევდა. ღვთისადმი ზნეობრივად მიმსგავსებისა და მასთან შეძლებისდაგვარად მჭიდრო ერთობის დასამყარებლად მიმართულ ძალთა სწრაფად და ჰარმონიულად განვითარებისთვის მათ ყველა მონაცემი გააჩნდათ.
ეს იყო სუფთა, ნათელი, ჯანსაღად მოაზროვნე გონება. მაგრამ ამასთან შეზღუდული და ცხოვრებისეულ გამოცდილებას მოკლებული, რაც ცოდვით დაცემით გამოჩნდა კიდეც. მისთვის აუცილებელი იყო შემდგომი განვითარება და სრულყოფა.
ზნეობრივი თვალთახედვით, პირველქმნილი ადამიანი სუფთა და უბიწო იყო. სიტყვებს: „და იყვნეს ორივენი შიშუელ, ადამ და ცოლი მისი, და არა რცხუენოდა“ (შესაქ. 2,25), ღირსი იოანე დამასკელი განმარტავს, როგორც „უვნებობის მწვერვალს“. თუმცა პირველი ადამიანების სისუფთავე არ უნდა გავიგოთ ისე, თითქოს თავიდანვე გააჩნდათ ყველა სათნოება და სრულყოფა უკვე აღარ სჭირდებოდათ. არა, თუმცა შემოქმედის ხელიდან გამოსული ადამ და ევა სუფთანი და უბიწონი იყვნენ, შემდგომში მათ სიკეთეში განმტკიცება და ღვთის შემწეობით სულიერად ამამაღლებელი პირადი მოღვაწეობა ელოდათ. როგორც წმ. ირინეოს ლიონელი გამოთქვამს: „მყოფობის მიმღები ადამიანი უნდა აღზრდილიყო, შემდეგ კი დავაჟკაცებული, გაძლიერებული, სრულქმნილი და განდიდებული ღირსიც გახდებოდა ღვთის ხილვისა“4.
ადამიანი ღვთის ხელიდან უზადო სხეულით გამოვიდა. უეჭველია, ამ გამაოგნებლაღ მოწყობილ ორგანიზმს არც შინაგანი ნაკლი მიუღია შემოქმედისგან და არც გარეგანი. მასში იყო ახალი, დაუზიანებელი ძალები, არ არსებობდა ოდნავი გაუმართობაც კი და არ ეკარებოდა სნეულება და ტანჯვა, რომელთაც შესაქმის წიგნი განიხილავს, როგორც სასჯელს ჩვენი წინაპრების დაცემისა და ცოდვის ჩადენისთვის.
შესაქმის წიგნი აგრეთვე საიდუმლოდ მიანიშნებს ცხოვრების ხეზე, რომლის ნაყოფის ჭამა პირველ ადამიანებს ცოდვით დაცემამდე შეეძლოთ - ის მათ ფიზიკური სიკვდილისაგან იცავდა. ადამიანისთვის სიკვდილი გარდაუვალი რამ არ ყოფილა. წმ. თეოფილე ანტიოქიელის თანახმად: „ღმერთმა შექმნა ადამიანი არც სრულად მოკვდავი და არც უკვდავი, არამედ როგორც ერთის, ისე მეორის მიმღები“5.
რაოდენ სრულიც არ უნდა ყოფილიყო ადამიანის ბუნებრივი ძალები, იგი მაინც შეზღუდულ არსებად რჩებოდა და ყოველივე ქმნილის მსგავსად მასაც იმთავითვე სჭირდებოდა, რათა ღმერთს - ყოველივე სიცოცხლის წყაროს, განემტკიცებინა ისინი. სიკეთის გზაზე შემდგარი ადამიანის გასაძლიერებლად საჭირო გახდა შესაფერისი საშუალებების გამოყენება. თავდაპირველად ასეთი საშუალება იყო მორჩილების მცნება - არ ეჭამათ ნაყოფი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხიდან. თავისუფალი ნებით მორჩილება ზნეობრივი წინსვლის გზაა. იქ, სადაც კეთილნებობითი მორჩილებაა:
ა. იხშობა საკუთარი უცდომელობის რწმენისაკენ მიმავალი გზა;
ბ. პატივს მიაგებენ და ენდობიან მაღლა მდგომთ:
გ. არის თავშეკავებაც.
მორჩილება კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს გონებაზე და ბოჭავს მისეულ სიამაყეს, ასევე მოქმედებს გრძნობებზე და თრგუნავს საკუთარი თავისადმი სიყვარულს, და ნებაზე - აქ ის ადამიანის თავისუფლებას სიკეთისკენ წარმართავს. ადამიანს ამ გზაზე თან სდევს საღვთო მადლი და აძლიერებს მას. ეს გზა უნდა გაევლოთ პირველ ადამიანებს, - ჩვენს პირველმშობლებსაც. „ღმერთმა შექმნა ადამიანი ბუნებით უცოდველი და ნებით თავისუფალი. უცოდველი არა იმიტომ, თითქოს ცოდვას არ მიიღებდა. მხოლოდ ღვთაებას ვერ ეკარება ცოდვა. არამედ, იმიტომ რომ ცოდვის ქმნა დამოკიდებული იყო არა მის ბუნებაზე, არამედ თავისუფალ ნებაზე. საღვთო მადლის შეწევნით მას შეეძლო სიკეთეში დარჩენა და წინსვლა. თავისი თავისუფლებით და ღვთის დაშვებით ასევე შეეძლო სიკეთისგან განდგომა და ბოროტებაში ყოფნა“6.
ძნელია და თითქმის შეუძლებელიც კი, ჩვენმა თანამედროვემ წარმოიდგინოს ადამიანის ის ჭეშმარიტი სამოთხისეული, სულიერი ყრმობის მდგომარეობა, რომელშიც თავს იყრიდა ზნეობრივი სისუფთავე, ნათელი გონება, პირველქმნილი სრულყოფილება და ღვთისადმი სიახლოვე. მაინც საჭიროა აღინიშნოს, რომ ყველა ხალხური გადმოცემა მოგვითხრობს ზუსტად ასეთ მდგომარეობაზე ადამიანებისა რომლებიც, პოეტების გამოთქმით, კაცობრიობის „ოქროს ხანაში“ არსებობდნენ (ჩინური, ინდური, სპარსული, ბერძნული და სხვა გადმოცემები). ქრისტიანობის ეპოქამდელი დიდი მოაზროვნეები ამტკიცებდნენ, რომ ძველად მცხოვრებნი, გვიანდელ ადამიანებთან შედარებით, უფრო სუფთა და ზნეობრივად სრულნი იყვნენ (სოკრატე); მათი აზრით, უძველესი რელიგიური გადმოცემები და ცნებები უფრო სრულყოფილი იყო, ვიდრე გვიანდელი წამართული. ეს იმიტომ, რომ პირველი ადამიანები ღმერთთან უფრო ახლოს იყვნენ, იცნობდნენ მას, როგორც შემოქმედსა და მამას (პლატონი, იგივეს იმეორებს ციცერონიც).