წმიდა იოანე ოქროპირის პედაგოგიური შეხედულებები
იოანეს სახარების განმარტების მაგალითზე

IV საუკუნის  გამოჩენილი თეოლოგის იოანე ოქროპირის ცხოვრება და მოღვაწეობა საყოველთაოდ ცნობილი და აღიარებულია. განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს მისი ეგზეგეტური საქმიანობა. ამ სფეროში კლასიკურად ითვლება წმ. იოანე ოქროპირის „თარგმანებაჲ იოანეს სახარებისაჲ“, რომლის ძველქართული თარგმანი ეკუთვნის წმ. ექვთიმე მთაწმინდელს (იხ. „განმარტება იოანეს სახარებისა“, გამოცემული მზ.შანიძისა და ზ.სარჯველაძის რედაქციით, თბილისი, 1993 წ. - ციტირებისას ვუთითებ ამ პუბლიკაციას).

ნებისმიერი განმარტებითი ლიტერატურა მჭიდროდ არის დაკავშირებული სწავლებასთან, ხოლო საღმრთო წერილისა - სწავლების გარდა, აღზრდასთანაც. ამდენად, წმ. იოანე ოქროპირი თვინიერ საკუთრივ საღვთისმეტყველო საკითხებისა ჟამითი-ჟამად წმინდა პედაგოგიური სახისა თუ ხასიათის შენიშვნებსაც აკეთებდა, რაც დღევანდელი გადასახედიდანაც კი ძალიან აქტიურად ჩანს. ქვემოთ რამდენიმე ამ ტიპის მოსაზრებაზე ვისაუბრებთ.

I. განათლების უმთავრესი მიზანი

წმ. იოანე იქროპირის აზრით, განათლების, სწავლებისა და აღზრდის უთავრესი მიზანია ამ ქვეყნად ზეცად ამაღლება, ზეცასთან ზიარება. მას იდეალურ მაგალითად მოაქვს კაცობრიობის უპირველესი მასწავლებლის, მაცხოვრის, ქმედება, რომელმაც „...ასწავა კაცთა სათნოებაჲ და სარწმუნოებაჲ მართალი და აღამაღლნამცა ქუეყანით ზეცად“ (გვ.16).

ზეციურ გზაზე დადგომა ღვთაებრივ ჰარმონიასთან, წესრიგთან წილნაყარობას ნიშნავს. ყოველგვარი ზედმეტობა, უსაზომობა, ეშმაურია: „რამეთუ ესრეთ არს ეშმაკისა საბრჴჱ, რომელ არსადა უტეობს საზომსა ზედა დადგომად, არამედ ანუ უზეშთაეს ზომისა აღამაღლებს, ანუ უზეშთაეს ზომისა დაამდაბლებს მორჩილთა მისთა“ (გვ.17).

თუკი ადამიანი ესწრაფის ამგვარ ამაღლებას, წმ. ილია მართლის სიტყვისამებრ - ის აქავ ეწაფება უკვდავების წყაროსა. ამას წმ. იოანე ოქროპირი ასე გამოხატავს: „...რომელნიცა მიიღებდნენ მას სურვილით და დაჰმარხვიდენ გულთა შინა მათთა, არღარა არიან იგინი კაც ქუეყნის, არამედ უზეშთაეს ყოველთა საქმეთა ამის სოფლისათა შინა მკჳდრ იყვნეს, ესრეთ იყოფებიან ქუეყანასა ზედა“ (გვ. 6).

II. „სულის თვალი“

ადამიანი ჩვეულებრივ, „წუთისოფლურ მდგომარეობაში“ ვერ „ხედავს“ ზეცას. არსებითი ამოცანაა „სულის თვალის“ ახელა, რის გარეშეც შეუძლებელია ზეცასთან ზიარება; „ვითარცა უკუე მზისა ბრწყინვალებასა ხილვად ვერ შემძლებელ ხარ, უკუეთუ არა აღიხილნე თუალნი, ეგრეთვე ამისცა ნათლისა ხილვაჲ შეუძლებელ არს თჳნიერ ახილვისა თუალთა სულისათა“ (გვ. 4მ).

მაგრამ როგორ აიხილება „სულის თვალი“? მხოლოდ და მხოლოდ ვნებათა ჭუჭყისაგან თავდახსნით: „გარნა განწმენდითა სულისაჲთა ვნებათა მწჳრისაგან...“ (გვ. 4მ).

III. როგორ ხდება ადამიანის მიდრეკა ღვთისკენ?

ადამიანის ზეცისკენ აღსვლა მეყსულადაც შეიძლება და თანდათანობითი ძალისხმევითაც (ორივე პიროვნების თავისუფალი ნების აქტიურობას გულისხმობს). პირველ მომენტს წმ. იოანე ოქროპირი მარჯვენა ავაზაკთან აკავშირებს:

„არამედ იხილეთ, ავაზაკი იგი ვითარ სათნოებასა მიიწია მეყსა შინა და სამოთხის მკჳდრად გამოჩნდა, ... რამეთუ შესაძლებელ არს მყისსა შინა შეცვალებაჲ და თიჴისა წილ ოქროჲსად ქმნაჲ თავთა თჳსთაჲ, ვინაითგან საქმე ესე ნებასა ჩუენსა ზედა არს: გინა თუ შეცვალებაჲ, გინა თუ დადგომაჲ ბოროტსა ზედა“ (გვ. 11).

მეორე მომენტი წარმოჩენილია ვაჭართა სახეში: „...ყოველთა ჰნებავს აღსლვაჲ ზეცად, არამედ საქმეთა მიერ ჯერ-არს ნებისა გამოჩინებაჲ, ვითარცა იგი ვაჭართა ჰნებავს განმდიდრებაჲ, გარნა არა ნებასა ზედა ოდენ დაადგრებიან, არამედ საქმეთა იქმან, და ნავსა მოიმზადებენ, და ზღუათა განჰვლიან, და ოქროსა ივასხებენ, და უცხოსა ქუეყანასა მოვლენ და მრგვალთა ღელვასა თავს-იდებენ. ეგრეთ უკუე გჳჴმს ჩუენცა გამოჩინებად ნებისა ჩუენისა, რამეთუ ჩუენცა ვალთ ზღუასა შინა, არა ქუეყანით ქუეყანად მიმყვანებელსა, არამედ ქუეყანით ზეცად აღმყვანებელსა“ (გვ. 11).

IV. აღზრდის უმთავრესი პრინციპი

წმ. იოანე ოქროპირი დაუღლელად ასწავლის, რომ ცოდნას არ შეიძლება თავისთავადი მნიშვნელობა და ღირებულება ჰქონდეს, თუ ის არ „გაცოცხლდა“ რეალურ ცხოვრებაში, ამიტომ აღზრდის უმთავრეს პრინციპად მოაზრებულია ცოდნის ქცევაში გადაზრდა, ჭეშმარიტების არა მხოლოდ თეორიული აღქმა, არამედ პრაქტიკული განხორციელებაც. უაზრობაა, მხოლოდ ისმენდე მართალ სიტყვას და არ ცხოვრობდე მის შესაბამისად: „...რაჲ არს სარგებელი სმენისაჲ, უკუეთუ წარხჳდეთ, და ვითარცა არა გასმიოდა, ესრეთ არარაჲ იცოდით?“ (გვ. 22).

ამ სიტყვებს ასწლეულების მიღმიდან ეხმაურება შოთა რუსთაველი, რომელიც ბრძანებს:

„არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა,
მით ვისწავლებით, მოგვეცეს შერთვა ზესთ მწყობრთა წყობისა“.

წმ. იოანე ოქროპირი საგანგებოდ აღნიშნავს იესო ქრისტეს ამქვეყნიური ცხოვრების უარსებითეს პრინციპს - „მოღუაწებაჲ და არა ძიებაჲ“ (გვ. 203) და ყველა ადამიანს მოუწოდებს მუდმივად, მიზანმიმართულად, თანდათანობით აშენოს თავისი სული, არ გამოიჩინოს სულსწრაფობა, მიჰბაძოს მაცხოვარს როგორც ხორციელი, ისე სულიერი საქმის კეთებაში: „კეთილ არს კაცისა, რაჲთა, არა ყოველსავე ერთბაშად ისწრაფდეს ქმნად, არამედ მცირედ აღასრულებდეს საქმესა თჳსსა, რამეთუ ესრეთ იქმნების სწავლაჲ ჴელოვნებათა, ესრეთ აღეშენებიან ქალაქნი და ტაძარნი, ესრეთ ჰგიეს ყოველივე ცხორებაჲ კაცთაჲ. და არა ჴორციელი ოდენ, არამედ სულიერიცა საქმჱ ესრეთ სრულ იქმნების...“ (გვ. 199).

V. „უცოდველი ნული“ თუ „სიბრძნით დინამიური ერთი“?

არ ეზიარო ცოდვას, საკმარისი არ არის, აუცილებელია აკეთო სიკეთე სიბრძნით, რადგან, როგორც წმ. იოანე ოქროპირი განმარტავს: „...არა თუ უმანკოებაჲ ოდენ გჳბრძანა უფალმან, არამედ სიბრძნეცა“. არ დააშავო, სიბრძნის ერთი ნაწილია მხოლოდ, რაც ამ ნაწილობასაც ვეღარ ინარჩუნებს სიკეთის ქმნის გარეშე და არაფრობად, ზნეობრივ, მეტიც, სარწმუნოებრივ ნულად იქცევა. ამას ისიც ემატება, რომ „ნაწილობრივ სიკეთეც“ არასაკმარისი და უსარგებლოა - არ შეიძლება მხოლოდ გარკვეულ ადგილას ან დროს იყო კეთილი, ან გარკვეულ სარბიელზე ან სფეროში ამჟღავნებდე სიკეთეს და სხვაგან თუ სხვა დროს - არა. არ შეიძლება ადამიანი ნაწილობრვი ქრისტიანი იყოს! - „რამეთუ, რომელსა ერთი აქუნდეს კეთილი და მეორე არა აქუნდეს, იგი არა სრულ არს. რამეთუ რაჲ სარგებელი არს, უკუეთუ ილოცვიდეს ფრიად, და მოწყალებაჲ არა აქუნდეს? ანუ მოწყალებაჲ აქუნდეს, გარნა მოტაცებულისაგან, ანუ მაჩუენებლობით კაცთათჳს, ანუ კეთილად იქმოდის მოწყალებასა, გარნა ზუაობდეს, ანუ მდაბალი იყოს, გარნა ვერცხლისმოყვარებაჲ აქუნდეს, დედაჲ იგი ყოველთა ბოროტთაჲ?“ (გვ. 270-271).

VI. სიკეთის გარჩევა - დაბადებიდან

წმ. იოანე ოქროპირი განგვიმარტავს, რომ ჩვენი „არსად მოსვლაჲ“, ანუ დაბადება, რაიმე წინა ცხოვრების დამსახურებათა გამო კი არ გვებოა, არამედ ღვთიური განუზომელი სახიერებით და ამ განსაცვიფრებელი სიკეთის შეგრძნება შობიდანვე მოგვეცა: „და არა თუ კეთილი რაჲმე პირველ გუექმნა და სასყიდლად მისა მოგუეცა ჩუენ საქმე ესე, რომელნი არასადა ვიყვენით, ვითარცა არა გუექმნა კეთილი, არამედ ყოველივე სახიერებითა ღმრთისაჲთა მოგუეცა ჩუენ, და არა ოდენ არაარსისაგან არსად მოსლვაჲ, არამედ ესეცა, რომელ ვიშვენით რაჲ, მეყსეულად ვისწავეთ, თუ რაჲსა ჯერ-არს ქმნაჲ, ანუ რაჲრა არა ჯერ-არს. და შჯული საქმეთაჲ მათ გონებასა ჩუენსა დაენერგა და სჳნიდისისა იგი სამშჯავროჲ დააწესა ჩუენ შორის შემოქმედმან....“ (გვ. 100-101).

ამიტომ არ უძნელდება თუნდაც მცირეწლოვან ადამიანს იმ ერთი უპირველესი ქრისტიანული პრინციპის აღქმა, რომელიც აცხადებს, რომ უწინარესი მსხვერპლი, ღვთის წინაშე კაცისაგან გაღებული, მოყვასის სიყვარული და კეთილი საქმეა - იგულისხმება, რომ ეს უნდა იყოს ჭეშმარიტი აღზრდის ქვაკუთხედი. წმ. იოანე ოქროპირი ასე მიმართავს მსმენელსა და მკითხველს; „ამისთჳს უკუე გევედრები, საყუარელნო, შევწიროთ ესევითარი ესე მსხუერპლი საკურთხეველთა ამას ზედა, რომელი-ესე უტიოსნეს არს მარხვისა და ლოცვისა და სხუათა მრავალთა სათნოებათაჲსა, რამეთუ ესევითარი უყუარს მსხუერპლი ღმერთსა....“ (გვ. 94).

არ შეიძლება აქ არ გავიხსენოთ მათეს სახარება: „უკეთუ შესწირავდე შესაწირავსა საკურთხეველსა ზედა და მუნ მოგეჴსენოს შენ, ვითარმედ ძმაჲ შენი გულძჳრ რაჲმე არს შენთჳს, დაუტევე შესაწირავი იგი წინაშე საკურთხეველსა მას და მივედ პირველად და დაეგე ძმასა შენსა და მაშინ მოვედ და შეწირე შესაწირავი შენი“ (გვ. 5,23-24).

მოყვასის სიყვარულით გაკეთებული კეთილი საქმეა სარწმუნოების, ჭეშმარიტი ცხოვრების არსება - ღვთის წინაშე ყველაზე მეტად შენსას მაშინ აღასრულებ, როდესაც სხვისთვის იღვწი, იმიტომ რომ, ჭეშმარიტებაში მყოფი კაცობრიობა, გარდა ინდივიდუალურ-პიროვნული არსებობისა, მთელის, ერთიანის არსებობაცაა „ღვთაებრივი თვალისთვის“: „...ყოველნი ნათელღებულნი ერთ გუამ ვართ...“ (გვ. 111) და ხორციელება არ უნდა ათავისუფლებდეს სულიერ მთლიანობას: „...ნუცამცა განგუყოფენ ჴორციელნი ესე საქმენი, რომელნი სულიერად ერთ ვართ...“ (გვ. 112).

ადამიანები, როგორც წმ. იოანე ოქროპირი განმარტავს, უნდა მიხვდნენ, რომ მხოლოდ საკუთარი თავის მოძიება არ ნიშნავს ღვთის ნების თანახმად ცხოვრებასა და ხსნას, ამასთან ერთად მოყვასიც თუ არ მოვიძიეთ, საკუთარ თავსაც დავკარგავთ; „...არა თჳსთა თავთასა ვეძიებდეთ ყოვლადვე, არამედ მოყუასთაცა, ვითარცა-იგი ქრისტემან ქმნა. და რაჟამს კაცი არა თჳსსა ეძიებდეს, არამედ მოყუასისა, მაშინ ეძიებს თჳსსა...“ (გვ. 111).

VII. საკუთარი სიწმინდე

წმ. იოანე ოქროპირი არსებითად ეხება ცნობილ ადამიანურ თვისებას, რაც გულისხმობს სხვა ადამიანების სიწმინდითა და სათნოებით თავმოწონებას, თითქოს ეს რაიმე ზედმეტ ღირსებას მატებდეს უკეთურ ადამიანს და მოგვიწოდებს:

„და ჩუენცა უკუე ნუმცა ვზუაობთ სიწმიდესა ზედა ნათესავთასა, არამედ ჩუენ თჳთ ვისწრაფოთ, რაჲთა სათნო ღმრთისა ვიქმნნეთ, რამეთუ ესე უფროჲსად დასაშჯელ არს, უკუეთუ მამაჲ გესუას წმიდაჲ, ანუ ძჱ, ანუ ძმაჲ, და ჩუენ უკეთურნი ვიყვნეთ“ (გვ. 147-14მ).

სხვაგვარი ფიქრი უსარგებლოა, რადგან: „...უკუეთუ ჩუენ არა შემკულ ვიყვნეთ სათნოებითა, არა ვინ გუერგოს ჩუენ მას დღესა“ (გვ. 147).

VIII. სწავლება

1. სწავლების დაწყების ასაკი

რაკი კეთილისა და ბოროტის „დამტკიცების ჟამი“ პატარაობის ასაკია, წმ. იოანე ოქროპირი სწორედ სიცოცხლის ადრეულ წლებს მიიჩნევს სწავლების დაწყების დროდ, „რამეთუ იგი ჰასაკი ჩჩჳლთაჲ უმეტჱსად შემძლებელ არს მიღებად სწავლათა სილბოჲსათვის ბუნებისა მათისა, ვითარცა ცჳლმან ლბილმან მიიღოს კეთილად ბეჭედი, და კუალად ამისთჳსცა რამეთუ ჰასაკისა მათსა აქუს ჟამი დამტკიცებისაჲ გინა თუ კეთილსა ზედა, გინა თუ ბოროტსა“ (გვ. 24).

არსებითია, რომ სიკეთის კეთება ბავშვის ბუნებას შეეთვისოს და ჩვევად იქცეს: „შეექმნას მათ სათნოებაჲ ბუნებად და არღარა ენებოს კეთილისაგან მიდრეკად, რაჟამს ჩვეულებაჲ სათნოებისა მიმართ მიჰზიდვიდეს...“ (გვ. 24).

2. სწავლის ძირის სიმწარე

ყველას გვახსოვს დავით გურამიშლის სიტყვები; „სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდების“. ამაზე თხუთმეტი საუკუნით უადრეს ითქვა წმ. იოანე ოქროპირისაგან: „...სასასა ჩუენსა მწარედ ჩნდეს წამალი იგი სწავლისაჲ, არამედ გჳხაროდენ, რამეთუ უკუანაჲსკნელ ფრიად ტკბილი ნაყოფი მოგუეცეს ჩუენ...“ (გვ. 105).

IX. სწავლების პრინციპები

ა) მოსწავლეთა ნებისყოფისა და ყურადღების სრული კონცენტრაცია

რაკიღა განათლება ღვთიური სიტყვის მოსმენა და გაზიარებაა, რაც ზეცასთან ზიარებას, ზეციურ წესრიგში ჩართვას ნიშნავს, ბუნებრივია, წმ. იოანე ოქროპირი საგანგებოდ აღნიშნავს გონების (ნებისყოფისა და ყურადღების) სრული კონცენტრაციის აუცილებლობას. თუკი ნებისმიერი წუთისოფლური საქმის შესწავლა შესაბამის ძალისხმევას ითხოვს, საღვთო სიტყვასთან ზიარება, ზეციურ ჭეშმარიტებასთან მიახლება განუზომლად დიდ ყურადღებას და განწყობას გულისხმობს: „...უკეთუ წინწილსა და ფანდურსა ვერვინ დაისწავლის, უკეთუ არა ყოველი გონებაი თჳსი მუნ შემშჭუალოს, ვითარ შეუძლოთ საღმრთოთა ამათ საიდუმლოთა დაჴსნილობით სმენად?“ (გვ. 10)

ბ) ნათლად თქმის კულტურა

არ შეიძლება ერთი უცნობის მეორეთი ახსნა. ცოდნას ცნობიერებაში მხოლოდ სინათლე შემოიტანს. წმ. იოანე ოქროპირი მაცხოვარს იმოწმებს, რომელმაც „არა ბნელსა შინა დაფარა ძალი სიტყუათა თჳსთაჲ“ (გვ. 16), როგორც ამას ფილოსოფოსები აკეთებდნენ (წმ. იოანე ასახელებს პითაგორასა და პლატონს), „არამედ ამისნი სწავლანი უფროჲს მზისა ბრწყინვენ“ (გვ.16).

სწავლების სინათლე სიკეთესთან არის წილნაყარი; სიბნელე - ბოროტებასთან.

წმ. იოანე თქროპირი ნათლად თქმის აპოლოგეტია.

„განმარტების“ ავტორი კვლავ მაცხოვარს იმოწმებს: „...ესრეთ ადვილ-ყო სიტყუაჲ თჳსი, ვიდრეღა ყრმათაცა მცირეთა მიერ საცნაურ არიან, რამეთუ ჭეშმარიტ არიან და საჴმარ ყოველთათჳს... და ყოველი სოფელი მოიზიდა მისა მიმართ...“ (გვ. 16).

იმავეს იმეორებს დავით გურამიშვილიც:

„ამისთვის მე არ შევსძეძვე, რაც დავრგევ იგავთ ხე ველად,
უფრო ადვილად აღვლიან ზედ ყრმანი დასარხეველად“.

გ) „მცირე ულუფათა“ მიწოდების პრინციპი

არ შეიძლება მოწაფეს მივაწოდოთ იმდენი ინფორმაცია, რასაც ის ასაკის, გონებრივი მომზადების დონისა თუ განათლების ხარისხის გამო ვერ აღიქვამს, გააანალიზებს და შეისისხლხორცებს - ამას რეალური შედეგი არ ექნება, ხოლო უშედეგო სწავლება დროის ფუჭი ხარჯვაა და უსარგებლოა.

„...ამისთჳს მცირედ-მცირედ გითხრობ თქუენ, რაჲთა შეუძლოთ ადვილად სწავლად ყოველსავე და არა დაგავიწყდებოდის“ (გვ. 22), - ამბობს წმ. იოანე ოქროპირი. ამ შემთხვევაში ის მხოლოდ ბავშვებს არ გულისხმობს, მოზრდილებსაც მიმართავს - წუთისოფლისგან დამძიმებულ გონებას ვერ ძალუძს ბევრის ერთად მოსმენაო; „...უდებსა და დაჴსნილსა ადრე მოეწყინების და მცირედი დიდად უჩნს და ადვილი - ძნელად“ (გვ. 21).

დ) სწავლების მეთოდი - ერთი და იგივე სხვადასხვა ასპექტით

სასწავლბელად ახლად მოსულებს ნამდვილი მოძღვარნი სწავლას არ დაუმძიმებენ და მათ სულებს ჭეშმარიტების სიტყვათა არაერთგზის განმეორებით აღაშენებენ: „სასწავლოდ ახლად მოსრულთა ყრმათა მოძღუარნი არცა მეყსა შინა ფრიადსა სწავლასა მიუთხრობენ, არცა დასდებენ მათ ზედა მძიმეთა ტჳრთთა სწავლისათა არამედ მცირე-მცირედ ასწვლიან მათ და ერთსა სიტყუასა მრავალგზის უთხრობენ, რაითა ესრეთ კეთილად შევიდენ სწავლანი იგი გონებად მათა და რაჲთა არა შეშინდნენ პირველვე დაწყებასა ფრიადთა მათ სწავლათაგან და იწყონ უდებებად. ხოლო მეცა ამისვე სახისათჳს მნებავს, რაჲთა არა დაგიმძიმო ტჳრთი. და ამისთჳს მცირედ-მცირედ მოვიღებ სიტყუათა სწავლისათა და გასწავლი თქუენ. და დავსთესავ სულთა შინა თქუენთა. ამისთჳს უკუე ჯერ-მიჩნს, რაჲთა მათვე სიტყუათა თქუმად ჴელ-ვყო, არა თუ, რაჲთა რომელი მითქუამს, კუალად მათვე ვიტყოდი, არამედ რაჲთა რომელი - იგი დაგჳკლიეს, აღვასრულოთ“ (გვ. 31-32).

ე) სწავლების მეთოდი - თანდათანობითობა

წმ. იოანე ოქროპირი განმარტავს, რომ „ყველაფრის ერთად სწავლება“, ერთბაშად, უშედეგობისათვის არის განწირული - თუკი წინა ცოდნა არ განმტკიცდა ადამიანში, ფუჭია ახლის მიწოდება. მოძღვარს უნდა შეეძლოს უარი თქვას, ერთი შეხედვით, სასურველ, მაგრამ ზედაპირულ შედეგზე, მიზანმიმართულად, მოთმინებით და შეუპოვრად „აშენოს სული“.

„...არა ყოველსავე ერთბაშად გეტყჳთ, რაჲთა კეთილად და ადვილად შეუძლოთ თქუმულთა მათ დამარხვა, რამეთუ რომელი - იგი კედელსა აღაშენებ და ვიდრე ერთი ქვაჲ არა დაამტკიცის, სხუაჲ დადვის თუ მის ზედა. იგი უჴმარს კედელსა აღაშენებს. ხოლო რომელი პირველდადებულთა მათ ქვათა დაამაგრებდეს, და ესრეთ სხუასა დასდებდეს, იგი მტკიცე და შეურყეველ-ჰყოფს ნაშენებსა მას ნელად და კეთილად გებითა მისითა. და ჩუენცა უკუე ვჰბაძვიდეთ ესევითართა მათ მაშენებელთა და ესრეთსახედ აღვაშენებდეთ სულთა თქუენთა, რამეთუ გუეშინის, ნუუკუე ვიდრეღა პირველაღშენებული იგი არა განმტკიცებული იყოს, სხუაი მოვაწიოთ მის ზედა სიღრმჱ სიტყუათაი და ვერ იტჳრთოს გონებამან იგი ყოველი, რაჲ არს უკუე, რომელი-ესე დღეს აღმოვიკითხეთ...“ (გვ. 54).

აღზრდისა და სწავლების ის პრინციპები თუ მეთოდები, რომლებსაც ახლა შევეხეთ, დღესაც ძალიან აქტუალური და სასარგებლოა - ჭეშმარიტება და სიკეთე არ ბერდება. ამდენად, ჩვენ გვმართებს გავითვალისწროთ დიდი თეოლოგის მოსაზრებები, როგორც სასულიერო, ისე საერო განათლების ორგანიზებისას.

საზოგადოდ, ეკლესიის მამათა პედაგოგიური შინაარსისა და ხასიათის სწავლება პირველხარისხოვანი მნიშვნელობისაა და მიზანმიმართული შესწავლის ობიექტად უნდა იქცეს - ის არა მხოლოდ წარსულია, არამედ მომავალიც.

გია მურღულია
ჟურნალი „რწმენა და ცოდნა“ № 2(6), 2001 წ.