მცონარების ბოროტი ვნება რომ არ დაგეუფლოს, რაც სრულყოფილებისკენ სვლას შეგაწყვეტინებს და მტრის ხელთ ჩაგაგდებს, უნდა გაექცე ყოველგვარ ცნობისმოყვარეობას (მიყურადება, მზვერავობა, უქმად ხეტიალი, ამაოდმეტყველება), ნებისმიერი მიწიერი საგნისადმი მიჯაჭვულობას, თვითნებურ საქციელსა და რაცა გსურს, იმის კეთებას. ეს შენს მდგომარეობას სრულებით არ შეეფერება. პირიქით, უნდა ეცადო, რაც შეიძლება სწრაფად და ხალისით შეასრულო წინამძღვრისა და სულიერი მოძღვრის დავალებები, იმ დროს და იმგვარად, როგორც მათ სურთ.
არანაირი საქმის დაწყება არ დააყოვნო, რადგან პირველი ხანმოკლე შეყოვნება შემდგომ ხანგრძლივ შესვენებას გამოიწვევს, მეორე - მესამეს, და ასე გაგრძელდება. ამის გამო საქმე დიდი ხნით დაბრკოლდება, ვერ მოესწრება ან საერთოდ შეჩერდება. შენც, რაკი ერთხელ იგემებ უქმადყოფნის სიამეს, საქმეზე მეტად შეიყვარებ. ხოლო როდესაც ამ სურვილს დაიკმაყოფილებ, უდებებასა და სიზარმაცესაც შეეჩვევი და იმდენად დაგეუფლება ეს ვნება, რომ ვერც მიხვდები, რამდენად უმსგავსი და დანაშაულებრივია. როდესაც სიზარმაცე დაგამძიმებს და გაგაბეზრებს, მხოლოდ მაშინ დაიწყებ საქმის გულმოდგინედ კეთებას. ბოლოს მიხვდები სირცხვილეული, როგორ მცონარებდი და რამდენი საჭირო რამ არ გააკეთე ცარიელი და უსარგებლო თვითნებობის გამო.
მცონარება ძლივსშესამჩნევად იწყება, ყველაფერს მსჭვალავს და თავისი შხამით წამლავს არა მხოლოდ ნებას, რომელსაც ნებისმიერი შრომის, სულიერი ღვაწლისა და მორჩილებისადმი სიძულვილით აღავსებს, არამედ გონებასაც აბრმავებს. არ აძლევს საშუალებას, იმ ზრახვების უგნურება და სიცრუე გაიაზროს, რომლებზედაც ამგვარი განწყობააა დამყარებული და ცნობიერებას ის ჯანსაღი განსჯა წარუდგინოს, რაც გაზარმაცებულ ნებას გამოასწორებდა; უბიგებდა მას, რაც შეიძლება სწრაფად და მონდომიებით აღესრულებინა საჭირო საქმე და სხვა დროისთვის არ გადაედო. საკმარისი არ არის საქმის სწრაფად კეთება. ნებისმიერი საქმე საჭირო დროს და მთელი მონდომებითა და გულისყურით უნდა კეთდებოდეს, რომ შეძლებისდაგვარად სრულყოფილი იყოს. ისმინე, რას წერენ: წყეულიმც იყოს, ვინც დაუდევრად აკეთებს უფლის საქმეს (იერ. 48,10). ამგვარ უბედურებას თავად იტეხ თავს, რადგან გეზარება იფიქრო იმ საქმის მნიშვნელობასა და ღირებულებაზე, რომელიც უნდა შეგესრულებინა. გეზარება მისი კეთება დროულად და იმგვარი სიმტკიცითი, რაც სიზარმაცისგან მოვლენილ გულისსიტყვებს გაგიფანტავდა და უდებებისგან გიხსნიდა.
გონების თვალი ღმერთს მიაპყარ და გწამდეს, რომ ღვთის სადიდებლად და პატივის მისაგებად ერთი მდაბალი მუხლმოდრეკა ბევრად უფრო ფასეულია, ვიდრე მთელი მსოფლიოს საგანძური. ყოველთვის, როდესაც მცონარებას განვაგდებთ და საკუთარ თავს ვაიძულებთ, მონდომებით აკეთოს საჭირო საქმე, ზეციური ანგელოსები დიდებისა და გამარჯვების გვირგვინს გვიმზადბენ. მცონარებისთვის კი არათუ გვირგვინებია ღვთისგან განმზადებული, ის ნიჭებიც წაერთმევათ, რაც ღვთისთვის უწინდელი გულმოდგინე მსახურებისთვის მიეცათ. თუ უდებებით იცხოვრებენ, უფალი არც სასუფეველს დაუმკვიდრებს, როგორც ნადიმზე წვეულთა იგავშია: რადგანაც გეუბნებით თქვენ: ვერცერთი იმ წვეულთაგანი ვერ იხილავს ჩემი სადილის გემოს (ლუკ. 14,24). ასეთია მცონარეთა ხვედრი. მას, ვინც გულმოდგინეა და თავს კეთილი საქმეების აღსრულებას აიძულებს, უფალი ამქვეყნად სათნო ნიჭებს განუმრავლებს და ზეციურ სასუფეველში მარადიულ ნეტარ ცხოვრებას განუმზადებს, როგორც აღუქვა: ცათა სასუფეველი ძალით იღება, და მოძალადენი მიიტაცებენ მას (მათ. 11,12).
თუ ბოროტ გულისსიტყვას სურს, მცონარება მოგგვაროს, წარმოგისახავს, რომ სასურველი სათნოებების მოსახვეჭად უდიდესი და ხანგრძლივი შრომაა აუცილებელი, რომ მტერი ძლიერი და მრავალრიცხოვანია, შენ კი - ერთი სუსტი, რომ მიზნის მისაღწევად უამრავი საქმის კეთება მოგიწევს. როდესაც მცონარების ასეთი გულისსიტყვა დაგეუფლება, ნუ მოუსმენ მას, არამედ იფიქრე: რა თქმა უნდა, საქმის კეთება მომიწევს, მაგრამ არცთუ ისე ბევრის; უნდა ვიშრომო, მაგრამ არცთუ მძიმედ და დიდხანს; მტერსაც გადავეყრები, მაგრამ არც ისე მრავალრიცხოვანს, არამედ მხოლოდ ერთს და, თუნდაც ის ჩემზე ძლიერი იყოს, ღვთის შემწეობისა და უფლისადმი მტკიცე სასოების წყალობით ადვილად გავუმკლავდები. თუ ასე მოიქცევი, უდებება უკან დაიხევს, მის მაგივრად კი, კეთილი აზრებისა და გრძნობების ზემოქმედებით, შენში შემოვა მხურვალე მოშურნეობა და სრულიად განმსჭვალავს ხორციელ და სულიერ ძალებს.
ასე მოიქეცი ლოცვის მიმართაც. თუ რაიმე ლოცვის აღსასრულებლად, ვთქვათ, ერთი საათია საჭირო და შენი სიზარმაცის გამო მისი აღსრულება მძიმედ გეჩვენება, ლოცვის დაწყებისას ნუ იფიქრებ, რომ მთელ საათს უნდა იდგე. წარმოიდგინე, რომ ეს მხოლოდ საათის მეოთხედს გასტანს და ეს დრო შუმჩნევლად გაივლის ლოცვაში. ამასობაში საკუთარ თავს შეაგონე: კიდევ თხუმეტ წუთს ვიდგეთ, როგორც ვხედავთ, ეს ბევრი არაა. ასე მიიქეცი მესამედაც, მეოთხედაც და ლოცვისთვის განკუთვნილი დრო ისე დასრულდება, რომ სიმძიმეს და სიძნელეს ვერც იგრძნობ. თუ ამ ხნის განმავლობაში ხანდახან ისეთ სიმძიმეს იგრძნობ, რაც ლოცვასაც ხელს უშლის, დროებით შეწყვიტე ლოცვა, ცოტა ხნის შემდეგ კი გააგრძელე და დაასრულე.
ასევე მოიქეცი ხელსაქმისა და მორჩილების დროსაც. გგონია, რომ საქმე დიდძალია, დრტვინავ და მზადა ხარ, იარაღი დაყარო. მაგრამ საქმის სიმრავლეზე ნუ იფიქრებ, გული გაიმაგრე, მთელი მონდომებით შეუდექი ერთის კეთებას, თითქოს დანარჩენი არც არსებობდეს და, მშვიდად დაასრულებ. სხვა საქმიანობის დროსაც იგივე გაიმეორე და, მერწმუნე, ყველაფერს მშვიდად, შფოთისა და გაწამაწიის გარეშე გააკეთებ.
მუდამ ასე იმოქმედე, და იცოდე, თუ გონებას არ მოუხმობ და არ დაძლევ სიძნელისა და სიმძიმის შეგრძნებას, რასაც მტერი მოსალოდნელი საქმის გამო წარმოგისახავს, საბოლოოდ დაგეუფლება მცონარება. მაშინ უკვე უშუალოდ შრომის დაწყებისას კი არ იგრძნობ უდებებას, მანამდეც უდიდეს სიმძიმეს იგრძნობ მხრებზე და ისე დაიტანჯები, როგორც თავისუფლებაწართმეული ტყვე. სიმშვიდის ჟამსაც ვერ დაწყნარდები და უსაქმოდ მყოფსაც საქმეებით დამძიმებული გეგონება თავი.
ისიც იცოდე, ჩემო შვილო, სიზარმაცის სენი და მცონარება ნელ-ნელა ხრწნის არამარტო ნორჩ ყლორტებს, საიდანაც თანდათან უნდა ამოზრდილიყო სათნო ჩვევები, არამედ მათაც, რომლებიც უკვე ღრმადაა ფესვგადგმული და კეთილგონიერი ცხოვრების საფუძველს წარმოადგენს. როგორც ჭია ნელ-ნელა აფუღუროებს ხეს, ასევე მცონარება შუმჩნევლად ანადგურებს და სპობს სულიერი ცხოვრების ნერგებს. მისი მეშვეობით სატანა ყოველ ადამიანს მაცდუნებელ ბადეს უგებს. ის განსაკუთრებული მონდომებითა და მზაკვრობით ცდილობს, სულიერი ცხოვრების მოშურნენი მოაქციოს ამ ბადეში, რადგან იცის, რომ ზარმაცი და მცონარა ადვილად ემონება სურვილებს და ცდუნდება, როგორც დაწერილია: ზარმაცის სული მოწყურებულია, მაგრამ არაფერი აქვს (იგავ. 13,4).
მუდამ იფხიზლე, ილოცე და გულმოდგინება შეინარჩუნე, როგორც მამაც მებრძოლს შეჰფერის: მუყაითნი კი დანაყრდებიან (იგავ. 13,4). ხელებს ნუ ჩამოუშვებ და საქორწინო სამოსლის შეკერვას იმ დრომდე ნუ გადადებ, როცა უკვე შემოსილი უნდა შეეგებო იესო ქრისტეს - სასიძოს მობრძანებას. ყოველდღე შეახსენე საკუთარ თავს, რომ აწმყო შენს ხელთაა, ხვალინდელი დღე - უფლისაა, ხოლო დილა, რომელიც გაგითენდა, არ გპირდება საღამოს. ამიტომ ნუ მოუსმენ სატანას, რომელიც წაგჩურჩულებს: მომეცი დღევანდელი დღე, ღმერთს კი ხვალინდელს მისცემ! - არა, არა! მთელი ცხოვრება ისე გაატარე, რომ ეს უფლისათვის სათნო იყოს. მუდმივად იფიქრე, რომ ამჟამინდელი დროის გარდა სხვა აღარ მოგეცემა და რომ ამ საათის ყოველი წამისთვის ანგარიშის ჩაბარება მოგიწევს. გახსოვდეს, დრო, რომელიც შენს ხელთაა, შეუფასებელია და თუ უქმად გაფლანგავ, მოაწევს ჟამი, როცა მოიძევ მას და ვერ მოიპოვებ. დაკარგულად ჩათვალე დღე, როდესაც კეთილ საქმეს კი იქმოდი, მაგრამ საკუთარ მავნე მიდრეკილებებსა და სურვილებს არ ებრძოდი.
ჩემი დარიგების დასასრულს მოციქულის სიტყვებს გავიმეორებ: იღვაწე რწმენის კეთილი ღვაწლით (1ტიმ. 6,12). ხშირად მოშურნეობის ერთ საათს სამოთხე მოუპოვებია, მაშინ, როდესაც მცონარების ერთ საათს იგი დაუკარგავს. გულმოდგინება შეინარჩუნე, თუ გსურს, ღვთის წინაშე საკუთარი ცხონებისადმი მტკიცე სასოება დაამოწმო. უფალზე დანდობილი კი აშენდება (იგავ. 28,25).
ღვთისმოსაობის მოშურნეთათვის მუდმივ საფიქრალს და განუწყვეტელი გმირობის საგანს უდნა წარმოადგენდეს ჩვენი ხუთი გარეგანი შეგრძნების მართვა და კეთილად გამოყენება. ესენია: მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, გემოვნება და შეხება. ჩვენი გული განუწყვეტლივ ეძებს და ესრაფვის სიამეს და ტკბობას. მას ეს ყველაფერი შინაგანად უნდა მოეპოვებინა, საკუთარ თავში რომ ატარებდეს მას, ვის ხატებადაც შეიქმნა ადამიანი, ვინც ყოველგვარი ნუგეშის წყაროა, მაგრამ როდესაც დაცემულნი ღმერთს განვეშორეთ, საკუთარ თავშიც ვერ დავმკვიდრდით, ხორცში დავინთქით, მისით გარეთ გამოვედით და იქ დავიწყეთ სიხარულისა და სიამოვნების მოძიება. ამ ძიებისას ჩვენს მეგზურად და ხელძღვანელად ჩვენივე გრძნობები იქცნენ. სული მათი მეშვეობით გარეთ გამოდის, საგნებს იგემოვნებს და, რომელნიც მის გრძნობას დაატკბობენ, თავადაც მათით ტკბება. ასეთი საგნების ერთობლიობით იქმნის სიამოვნებისა და ნუგეშის ერთგვარ წყაროს და მათ დაგემოვნებაში ხედავს უპირველეს სიკეთეს. ასე შეირყვნა წესრიგი: სული გულში ღვთის ძიების მაგივრად გარეთ ეძებს სიამეს და მისით კმაყოფილდება.
შეინანეთ, - ამბობს უფალი, ვინც ამ ხმას ისმენს, სინანულშია და საკუთარ თავში პირვანდელი ცხოვრების წესის აღდგენას ისახავს მიზნად. ანუ ცდილობს დაუბრუნდეს შინაგანს და უშინაგანესში - ღმერთს, რათა მასში და მისით იცხოვროს. ამაში ხედავს უპირველეს სიკეთეს და თავადვე ატარებს შვების წყაროს. ამგვარი წესრიგის აღდგენა უმალ არ ხდება, თუნდაც მას ძლიერი სურვილი და მტკიცე გადაწყვეტილება უძღოდეს წინ. ამის მოსურნეს ხანგრძლივი ბრძოლა და შრომა მოუწევს საკუთარი თავის სიამოვნებისა და ნუგეშისცემის უწინდელ ჩვევებთან, ვიდრე მათ განიშორებდეს და ახალი ცხოვრების ჩვევებით შეცვლიდეს. სწორედ ამ დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გარეგანი გრძნობების მართვას და მათით სარგებლობას.
ყოველ გრძნობას სასიამოვნო და არასასიამოვნო საგანთა საკუთარი წრე აქვს. სასიამოვნო სამშვინველს ატკბობს და, მიჩვევის შემდეგ, მათდამი ავხორცული ნდომა წარმოიშვება. ამ გზით ყოველი გრძნობისგან სამშვინველში რამდენიმე სახის ავხორცული ნდომა, მიდრეკილება თუ ვნება მკვიდრდება. ისინი სამშვინველში ბუდობენ და ვიდრე აღმგზნები საბაბი არ არსებობს, უხმოდ არიან. აღიგზნებიან ამ საგანთა შესახებ გულისთქმებით, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც აღნიშნული საგნები მათს გრძნობებს წარმოუდგება და განცდის. ამ დროს ხორციელი ნდომა შეუფერხებლად იზრდება და მასში, ვინც ჯერ კიდევ მის ტყვეობაშია, გულისთქმას ჩასახავს და შობს ცოდვას; ცოდვა კი ჩადენის შემდეგ, შობს სიკვდილს (იაკ. 1,15), ასე აღსრულდება მასზე წინასწარმეტყველება: სარკმლებით შემოგვივიდა სიკვდილი (იერ. 9,21), ანუ გრძნობათა მეშვეობით, რომელთა არსიც გარესამყაროსთან სამშვინველის ურთიერთობაა. ხოლო მასში, ვინც არ ნებდება, იწყება ბრძოლა, რომელიც დაცემის საშიშროებას შეიცავს. ამიტომ ასეთ ადამიანს აუცილებლად უნდა შეეძლოს გრძნობების მართვა და მათით სარგებლობა ისე, რომ მათი მეშვეობით ხორციელი ნდომა კი არა, საპირისპირო გრძნობების გამომწვევი შთაბეჭდილებანი აღეძრას.
ხედავ, ძმაო, როგორ საფრთხეში შეიძლება ჩაგაგდოს საკუთარმა გრძნობებმა? გახსოვდეს და ეცადე, აღკვეთო ასეთი საფრთხე. ყოველნაირად ეცადე, არ მისცე მათ აქეთ-იქით სურვილისამებრ ხეტიალისა და სხვადასხვა გრძნობადი სიამოვნებით დატკბობის საშუალება. იმისკენ მიმართე, რაც სათნო, საჭირო და სასარგებლოა. თუ აქამდე შენი გრძნობები სიტკბოებისკენ ილტვოდნენ, ამიერიდან ეცადე, ლაგამი ამოსდო და გართობის გზა გადაუკეტო. კეთილად მართე ისინი. სადაც ძველად ამაო და სულისათვის საზიანო სიამოვნებას ემონებოდნენ, დაე, ახლა ნებისმიერი საგნისა და ქმნილებისგან სულისათვის სასარგებლო შთაბეჭდილება მიიღონ და ის შემოიტანონ სამშვინველში. ასეთი შთაბეჭდილებები სამშვინველში სულიერ გულისთქმებს აღმოდაბადებენ, გულისყურს მოუკრებენ მას და გონებისმიერი შემეცნების ფრთებით მიაღწევენ ღვთის ჭვრეტასა და დიდებას, როგორც ნეტარი ავგუსტინე ამბობს: „რაც კი შექმნილია სამყაროში, ყველა მათგანი ესაუბრება ღვთისმოსავ მოღვაწეთ. მართალია, მუნჯურად, უხმოდ, მაგრამ მაინც დიდმნიშვნელოვან, მათთვის ადვილად გასაგებ, ადვილად მოსასმენ ენაზე საუბრობენ, ამიტომ სახიერებითა და კეთილკრძალული აზრებით აღივსებიან და ღვთისადმი ცეცხლოვანი სიყვარულით მოსაგრეობენ“.
ეს შენც შეგიძლია მოიმოქმედო და აი, როგორ. როდესაც შენს გარეგან გრძნობებს რაიმე გრძნობადი საგანი წარმოუდგება - მხედველობითი იქნება, სმენითი, შეხებითი, გემოვნებითი თუ ყნოსვითი - შეეცადე, ერთმანეთისგან განაცალკევო, რა არის მასში გრძნობად-ნივთიერი და რა - ღვთის შემოქმედი სულისმიერი. გაიაზრე, რომ შეუძლებელია, საგანს თავისით ჰქონდეს ის, რაც აქვს, რომ მასში ყველაფრი ღვთისგანაა, რომელიც უხილავი ძალით აღჭურავს საგანს ყოფიერებით, კეთილთვისებრიობით, სილამაზითა და ბრძნული მოწყობილობით, სხვებზე ზემოქმედების უნარით, სხვათა ზემოქმედებისადმი მდგრადობითა და ყოველივეთი, რაც კი მასში კარგია. ამგვარი აზრები სხვა ხილულ საგნებზედაც განავრცე და გულწრფელად განიხარე, რომ მხოლოდ უფალია მიზეზი და საწყისი ასეთი მრავალფეროვანი, დიდებული და საოცარი სრულყოფილებისა, იმისა, რაც შექმნილთა მიერ განგვეცხადება. თავად უფალი თავის თავში უსასრულოდ მოიცავს აბსოლუტურ სრულყოფილებას და ის სრულყოფანი, რაც მის ქმნილებებში ჩანს, სხვა არაფერია, თუ არა უსაზღვრო ღვთაებრივი სრულყოფილების ოდენ სუსტი აჩრდილი და გამოხატულება. ნებისმიერი ქმნილების დანახვისას ასეთი აზრებით ავარჯიშე გონება და შეეჩვევი, რომ ხილული საგნის მზერისას ყურადღება მხოლოდ გარეგანზე კი არ შეაჩერო, სიღრმესაც ჩასწვდე, ანუ იმას, რაც მასში ღვთიურია - უხილავ, ფარულ გონებაჭვრეტით სილამაზეს. ამის შდეგად, რაც კი საგნებში შენი გრძნობიერებისათვის გარეგნულად მიმზიდველია, გრძნობასა და გულისყურზე კვალს არ დატოვებს და გონება მხოლოდ საგანთა შინაგან არსს შეიმეცნებს, სულიერი ჭვრეტით აღინთება და ისაზრდოებს და ღვთის სადიდებლად იშრომებს.
როდესაც ოთხ სტიქიას - ცეცხლს, ჰაერს, წყალს და მიწას შეხედავ და მათ არსს, ძალასა და ქმედებას გაიაზრებ, უდიდესი სულიერი ნუგეშით აღვსილი მოუწოდებ უზენაეს შემოქმედს: „ღმერთო დიდებულო, უსაზღვრო ძლიერებაო და ძალო! ვხარობ და ვმხიარულობ, რომ შენ ერთი ხარ მიზეზი და საწყისი ყოველი ქმილებისა, ძალისა და ქმედებისა!“ როცა ზეცისა და ციური მნათობების - მზის, მთვარის, ვარსკვლავების დანახვისას გაიაზრებ, რომ მათ თავიანთი შუქი და ბრწყინვალება ღვთისგან მიიღეს, ასე შეჰღაღადებ: „ყოველგვარ ნათელზე უნათლესო ნათელო, რომლისგანაც შეიქმნა ნებისმიერი ნივთიერი თუ არანივთიერი სინათლე! ნათელო საოცარო, ანგელოსთა უპირველესო სიხარულო და წმიდანთა სასოებაო, რომლის განუხრელ ჭვრეტაშიც ჩაძირულა ქერუბიმთა მზერა და რომელთან შედარებითაც ყველა გრძნობადი სინათლე უკუნად მოჩანს! დიდებისგმეტყველებ და ქებას შეგასხამ შენ - ჭეშმარიტ ნათელს - რომელიც ამქვეყნად ყოველ ადამიანს ანათლებ! ღირსმყავ, მუდამ გონივრულად გიჭვრიტო, რათა სრული სიხარულით აღმესვოს გული!“ ასევე ხეების, ბალახისა თუ სხვა მცენარეთა შემხედვარე, გაიაზრებ თუ როგორ ცხოვრობენ ისინი, როგორ იკვებებიან, იზრდებიან და აღმოაცენებენ ახალს. მათ ხომ თავისთავად არ მინიჭებიათ სიცოცხლე, მათში ყველაფერი შემოქმედი სულისგანაა, რომელსაც ვერ ხედავ და რომელიც ცხოველსმყოფელობას ანიჭებს მათ. ამ დროს ასე შეჰღაღადე: „აი, სადაა ჭეშმარიტი სიცოცხლე. მისით, მისგან და მასში ცხოვრობს, საზრდოობს და მრავლდება ყველაფერი! ო, ჩემი სულის ცხოვერლმყოფელო ნეტარებავ!“ ასევე, როდესაც ცხოველებზე ფიქრობ, შეგიძლია გონებით ამაღლდე ღმერთამდე, ვინც მათ გრძნობა და მოძრაობის უნარი მიანიჭა და აღმოთქვა: „ჰოი, ყოველივეს უპირველესო მამოძრავებელო, რომელიც ყველაფერს მოძრაობას ანიჭებ, თავად კი უძრავად ჰგიებ! როგორ ვხარობ და ვმხიარულობ შენი ამგვარი უმოძრაობისა და, ამავე დროს, ყველგანმყოფობის გამო!“
საკუთარი თავის ან სხვა ადამიანების შესახებ კი იფიქრე, რომ მხოლოდ შენ, ადამიანს მოგენიჭა მაღალი მდგომარეობა; დედამიწაზე მყოფი ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ შენ ერთადერთს, ჯილდოდ მოგეცა გონება და ნივთიერი და არანივთიერი ქმნილეებბის შერწყმისა და შეკავშირების წერტილი ხარ. შემოქმედისა და ღვთის სადიდებლად განეწყე და აღმოთქვი: „ჰოი, ყოვლადწმიდა სამებაო, მამაო, ძეო და წმიდაო სულო! კურთხეულ იყავ უკუისამდე! რაოდენ უნდა გმადლობდე არა მხოლოდ იმისათვის, რომ მიწისგან შექმნილი სხვა არამიწიერი ქმნილებების მეუფედ დამადგინე; შენს ხატებად შემქმენი და გონება, სიტყვა და ცოცხალი სხეული მიბოძე, უფრო მეტად იმისათვის, რომ მომანიჭე უფლება, თავისუფალი ნებისა და სათნოებების მეშვეობით, მოგემსგავსო, სამუდამოდ დაგიმკვიდრო ჩემში და ვინეტარო შენში!“
ახლა კი თითოეული გრძნობა განვიხილოთ: სხვადასხვა ქმნილებათა სილამაზისა და კეთლისახიერების ხილვისას გონებით განასხვავე მათი უხილავი სულიერი მნიშვნელობა ხილულისაგან. გაიაზრე, რომ ეს კეთილსახიერი სილამაზე, რასაც გარეგნულად ჭვრეტ, უხილავი და ულამაზესი შემოქმედი სულისგან მოდის, იმ სულისგან, რომელიც ნებისმიერი გარეგნული სილამაზის მიზეზია. სიხარულით აღივსე და თქვი: „ეს ბარაქა და მადლი უქმნელი წყაროსან მომდინარეობს. ეს ყოვლის დამარწყულებელი წვიმა ყოველგვარი სიკეთის ულევი ზღვიდან მოდის. როგორ ვხარობ გულის სიღრმეში, როდესაც ჩემი შემოქმედის გამოუთქმელ სილამაზეზე ვფიქრობ - ვინც ყოველგვარი შექმნილი სილამაზის საწყისი და მიზეზია! როგორი სულიერი ნეტარება მავსებს, როდესაც გონებით ღვთის უსაზღვრო და მიუვდომელ სილამაზეს წარმოვიდგენ, ვისშიც ყოველი სილამაზის საწყისი ძევს!“
როდესაც სასიამოვნო ხმებს ან ჰარმონიულ მელოდიებს ისმენ, გონებით ღმერთამდე ამაღლდი და მიმართე: „ჰარმონიათა ჰარმონიავ, უფალო ჩემო! როგორ ვხარობ შენი უსაზღვრო სრულყოფილებით, რომელიც შენში - ზებუნებრივ ჰარმონიაში მკვიდრობს, ზეციურ ანგელოსთა კრებულში აისახება და სხვა ურიცხვ არაზეციურ ქმნილებასთან ერთად ერთ წარმოუდგენლად მწყობრ სიმფონიას ქმნის!“ და კიდევ : „უფალო, როდესაც ჩემი ჟამი დაჰკრავს, ჩემმა შინაგანმა სმენამ, დაე, შენი უტკბესი ხმა მოისმინოს: შენ მოგეცა ჩემი სიმშვიდე - სიმშვიდე ვნებებისგან! ტკბილია შენი ხმა - როგორც მღერის სასძლო „ქებათა ქებაში!“
როდესაც სურნელოვან ღვინოს ან ყვავილს დაყნოსავ, ამ გარეგნული კეთილსურნელების მიღმა სულიწმიდის დაფარულ სურნელზე იფიქრე: „ის ყოველგვარ ყვავილზე კეთილსურნელოვანი და ყოველგვარ ღვინოზე დაულევნელია და ღვთის ყველა ქმილებაზეა გადმოღვრილი, როგორც „ქებათა ქებაშია“: „მე ვარ ნარგიზი შარონისა და ღელეთა შროშანი, და კიდევ: ღვინოზე ტკბილია შენი ალერსი. ეს კეთლისურნელოვანი წყარო თავის ღვთაებრივ სუნთქვას უხვად ავრცელებს ყველაზე - უმაღლესი წმიდა ანგელოსებიდან უმდაბლეს ქმნილებებამდე და ყოველივეს კეთილსურნელოვანჰყოფს“. ოდესღაც ისააკმა, იყნოსა რა საკუთარი ვაჟის იაკობის სუნი, თქვა: აჰა, სუნი ჩემი შვილისა ვითარცა სუნი უფლის კურთხეული მინდვრისა! (დაბ. 27,27).
როდესაც ჭამ ან სვამ, იფიქრე, რომ უფალი ანიჭებს საზრდოს ჩვენთვის სასიამოვნო გემოს. ამ დროს მხოლოდ ღვთით დატკბი და თქვი: „განიხარე, სულო ჩემო, რომ ღვთის გარეშე არ არსებობს არანაირი კმაყოფილება, სიამე და ნუგეში. თუ შეიცნობ და მიეწებები, მასში ჰპოვებ ყოველგვარ სიტკბოებას, როგორც დავით მეფსალმუნე მოგვიწოდებს: განიცადეთ და იხილეთ, რამეთუ ტკბილ არს უფალი (ფს. 33,8) და როგორც ბრძენი სოლომონი გვარწმუნებს ამ ჭეშმარიტებაში: ნაყოფი მისი ეტკბო ჩემს სასას“. (ქებ. 2,3).
როდესაც რაიმე საქმისთის ემზადები, გაიაზრე, რომ, ღმერთი, ვინც მოქმედების ძალასა და უნარს განიჭებს, ყოველგვარი მოძრაობის პირველმიზეზია. შენ მხოლოდ ცოცხალი იარაღი ხარ მის ხელში; გონებით ამაღლდი მასთან: „რამხელა შინაგან სიხარულს განვიცდი, ყოველთა უზენაესო უფალო, როდესაც გავიაზრებ, რომ შენს გარეშე არანაირი საქმის კეთება არ ძალმიძს და რომ შენ ხარ ყოველგვარი საქმის პირველდამწყები და მოქმედი!“.
ხოლო როდესაც სხვებში სიკეთეს, სიბრძნეს, სიმართლეს ან სხვა რომელიმე სათნოებას აღმოაჩენ, ამ დროსაც ერთმანეთისგან განასხვავე ხილული და უხილავი და უფალს მიმართე: „ყოველგვარი სათნოების უმდიდრესო საგანძურო! უდიდესია ჩემი სიხარული, როდესავ ვხედავ და ვაცნობიერებ, რომ ყოველგვარი სიკეთე შენგან მოდის და ნებისმიერი ჩვენი კეთილი საქმე შენს ღვთაებრივ სრულყოფილებასთან შედარებით არაფერია! გმადლობ, უფალო ღმერთო ჩემო, ყველა სიკეთისთვის, რასაც ჩემს მოყვასს ანიჭებ. მოიხსენე, სახიერო, ჩემი სიგლახაკე და ყოველგვარ სათნოებაში უდიდესი მწიკვლოვანება“.
საერთოდაც, ყოველთვის, როდესაც ღვთის ქმნილებებში რაიმე მიმზიდველსა და სასიამოვნოს დაინახავ, მხოლოდ ამაზე ნუ გაამახვილებ ყურადღებას, გონებით ღმერთი მოიძიე და თქვი: „უფალო, თუ ასე მშვენიერი, მომხიბვლელი და სიხარულის მომნიჭებელია შენი ქმნილებები, რაოდენ მშვენიერი, სიხარულის მომინჭებელი და საამო ხარ შენ - ყოველთა შემოქმედი!“
ჩემო საყვარელო, თუ ასე მოიქცევი, შენი ხუთი გრძნობის მეშვეობითაც შეძლებ ღვთის შემეცნებას, შექმნილთაგან გონებით მუდამ შემოქმედთან ამაღლებას. მაშინ ყოფიერება და შექმნილი სამყაროს წესრიგი შენთვის ღმრთისმეტყველების წიგნად იქცევა და ჯერ კიდევ ამ გრძნობად სამყაროში ეზიარები იმიერსამყაროს ცოდნას. ჭეშმარიტად, მთელი კოსმოსი და ბუნება სხვა არაფერია, თუ არა ერთი მთლიანობა, რომელშიც ხილულს მიღმა უხილავად თავად მისი შემოქმედი მყოფობს, მოქმედებს და გონიერი არსებების მზერას ხილულად და ნივთიერად წარმოუდეგნს საკუთარ უხილავ და არანივთიერ ქმედებასა და სრულყოფილებას. ამიტომ, ერთი მხრივ, ბრძენი სოლომონი ამბობს, რომ ქმნილებათა სიდიადისა და მშვენების კვალზე მათი შემოქმედიც შეიცნობა (სიბრ. 13,5), მეორე მხრივ კი, წმიდა პავლე მოციქული ამოწმებს: ის, რაც უხილავია მასში, მარადიული ძალა და ღვთაებრიობა მისი, სამყაროს შექმნიდან მისსავე ქმნილებებში ცნაურდება და ხილული ხდება (რომ. 1,20). ღვთის მიერ შექმნილ სამყაროში, ერთი მხრივ ბრძნულად ქმნილი არსებები მკვიდრობენ, მეორე მხრივ, გონებრივი ძალმოსილებით დაჯილდოებული ადამიანები, რათა მათ შექმნილ არსებებში საკუთარი გონების ძალით განჭვრიტონ და შეიგრძნონ უსაზღვრო სიბრძნე; შეიცნონ და შეიმეცნონ მარადიული იპოსტასური სიტყვა: ყველაფერი მის მიერ შეიქმნა (იოან. 1.3). და ჩვენც, ბუნებრივია, ქმედებით შევიცნობთ შემოქმედს. საჭიროა მხოლოდ ჭეშმარიტი და საღი განსჯა, რომ ქმნილებით რწმენა შევიძინოთ და შექმნილში შემოქმედი ღმერთი ვიხილოთ.