მართალია, უკვე საკმაოდ ვისაუბრეთ იმ საშუალებათა შესახებ, რომლებიც ვნებების გადასალახად და სათნოებების მოსახვეჭადაა აუცილებელი, მაინც კიდევ რამდენიმე დარიგებაა საჭირო.
ა) სათნოებების მოხვეჭის გზაზე ნურასოდეს მიბაძავ იმათ მაგალითს, ვინც საკუთარ სულიერ მოღვაწეობას კვირის შვიდი დღის მიხედვით ანაწილებს: ერთ დღეს ერთ სათნოებას უთმობს, მეორე დღეს - სხვას და ა.შ. ამავე დროს სრულიად არ აინტერესებს, საჭიროა თუ არა მისთვის ან ერთი ან მეორე. არ გირჩევ ასეთ მოქმედებას, განსაკუთრებით იმ ვნების წინააღმდეგ შეიარაღდი, რომელიც ყველაზე მეტად გებრძვის, უამრავჯერ დაგამარცხა და კვლავ აპირებს თავდასხმას. შეიარაღდი და ეცადე, რაც შეგიძლია განმტკიცდე მის საპირისპირო სათნოებაში. საამისოდ ყველანაირი ქმედება და გმირობა გამოიყენე. რაც უფრო სწრაფად წარემატები ამაში, მით უფრო გააღვივებ შენში სხვა დანარჩენ სათნოებებს და მათით შეიმოსები, როგორც ჯავშანით, რომელიც ვნებების ისრებისგან დაგიცავს. ჩვენი გული ბუნებრივად კეთილი განწყობებითაა სავსე, მაგრამ ვნებები ძალმომრეობენ და ახშობენ მათ. ეს ვნებები სხვადასხვაგვარია: ერთში ერთი სჭარბობს, მეორეში სხვა და ეს ძირითადი ვნება მართავს დანარჩენებს. როგორც კი მთავარს დაამარცხებ, სხვებიც შესუსტდებიან და განგეშორებიან. განთავისუფლებული კეთილი განწყობები კი სრული ძალმოსილებით შეიმოსებიან, მზად იქნებიან უდარაჯონ შენი გულის კარიბჭეს და საჭიროებისამებრ მოგემსახურონ.
2) სათნოებების მოსახვეჭად განსაზღვრულ დროს ნუ დანიშნავ: ნურც დღეებს, კვირეებს, თვეებსა თუ წლებს. ნუ ეტყვი საკუთარ თავს: „ვიშრომებ, იქ კი შევისვენებ, რათა კვლავ გავაგრძელო შრომა“. არა, ამ საქმეში დასვენება არ გამოდგება. წმიდა პავლე მოციქულის მსგავსად, რომელიც ამბობს: ისე როდი გავრბივარ, თითქოს არ ვიცოდე, - მიველტვი მიზანს (1კორ. 9,26; ფილ. 3,12), - მუდმივი შრომის, ღვაწლისა და ბრძოლისათვის მოემზადე. სათნოებების მოხვეჭის გზაზე შესვენების მიზნით შეჩერება ახალი ძალების მოკრებას კი არა, შეძენილის დაკარგვას და დასუსტებას ნიშნავს. ეს კი იგივეა, უკან დაბრუნდე ან შრომით აშენებული კვლავ დაანგრიო. შეჩერებაში ოცნებას ვგულისხმობ, როდესაც გვგონია, თითქოს სათნოება უკვე მოვიხვეჭეთ, სრულყოფილებას მივაღწიეთ და ყურადღებას აღარ ვაქცევთ ნაკლოვანებებს და ხელიდან ვუშვებთ სიკეთის კეთების შემთხვევებს. ეცადე, მუდამ მხნე და მუყაითი იყო. თვალს ნუ დახუჭავ და პირს ნუ იბრუნებ, როდესაც ასეთი შემთხვევა მოგეცემა. პირიქით, მისკენ ისწრაფე და სიყვარულით შეხვდი. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სიკეთის გასაკეთებლად გარკვეული სიძნელეები გელოდება. სიკეთის გზაზე დაბრკოლებათა გადასალახად ძალთა დაძაბვით ჩვენში სათნო ჩვევა დამკვიდრდება და გულში ღრმად გაიდგამს ფესვს. ოღონდ ყოველნაირად ერიდე ისეთ შემთხვევებს, უბიწოების გამოვლენის საბაბით ავხორცობით აღგზნების საშიშროებას რომ გიქმნიან. არ მოუშვა ეს ცეცხლი შენი სხეულის ნაწილებამდე, რათა არ დაიწვა.
3) სიბრძნე და გონიერება გამოიჩინე ხორციელი ღვაწლის - მარხვის, მღვიძარების, შრომის ტვირთვისას. ისინი აუცილებელია და მათ გარეშე სულიერ ცხოვრებაში წარმატებაზე ოცნებაც არ ღირს, მაგრამ ეცადე, აქაც ზომიერი იყო. ზომიერება შუალედია ხორცის მაამებლობასა და არასაჭიროებისამებრ მის უწყალო გამოფიტვას შორის. ეს შუალედი საქმითა და გამოცდილებით ეძიე და არა თეორიით. ამ საქმეში წესად გქონდეს თანმიმდევრობა, თანაც ქვემოდან ზემოთ. ეძიე და ჰპოვებ. რაც შეეხება შინაგან, სულიერ სათნოებებს: ღვთის სიყვარულს, ამა სოფლის მოძულებას, თვითდამდაბლებას, ვნებებისა და ცოდვებისგან განდგომას, მოთმინებასა და თვინიერებას, ყველასადმი - შენი მოძულეებისა და მაჭირვებლების ჩათვლით - კეთილგანწყობას და ა.შ. აქ რაიმე განსაზღვრული ზომა არ მოგეთხოვება. მათი სრულყოფა შინაგანად თავისთავად მოწესრიგდება. შენ გევალება, შეუსვენებლად და დაუღალავად აიძულო თავი ნებისმიერი ასეთი სახის ქმედებაზე და ყოველგვარი გადადებისა და ზოზინის გარეშე იმოქმედო. ამაშია მთელი სიბრძნე და ძალა.
4) ასეთი ღვაწლისას ბოლომდე გაიაზრე, მთელი ძალით ისურვე და მთელი გულით ეძიე იმ ვნებებზე გამარჯვება, რომელსაც ებრძვი და რომელიც იმჟამად გებრძვის. ეცადე, მის მაგივრად საპირისპირო სათნოება დაამკვიდრო, მრომელიც იმჟამად ვნებითაა დაძლეული. დაე, ეს შენთვის უმთავრეს და სანუკვარ მიზანს წარმოადგენდეს. გწამდეს, რომ მხოლოდ მისით შეძლებ ღირსეულად სათნოეყო ღმერთს. ჭამ თუ მარხულობ, შრომობ თუ ისვენებ, გძინავს თუ ფხიზლობ, სახლში ხარ თუ გარეთ, ლოცულობ თუ ყოფითი საქმითა ხარ დაკავებული, მუდმივად მზად იყავი იმისთვის, რომ აღძრული ვნება გადალახო და მისგან დათრგუნული სათნოება აღადგინო. ძირითადი ვნების დამარცხებაზე უკვე ვისაუბრეთ, ამჯერად კი იმ ვნებას ვგულისხმობ, რომელიც მოცემულ მომენტში გებრძვის - მთავარი იქნება თუ არამთავარი. როგორაც ხილულ ბრძოლაში, ხან მთავარსარდლის რაზმს ებრძვი, ხან კი უბრალო ოფიცრისას, უხილავ ბრძოლაშიც ასევეა: ყოველთვის მთავარი ვნება როდი გებრძვის. ზოგჯერ ის თავის მაგივრად დამხმარეებს აგზავნის, რომლებთანაც უმეტესწილად გიწევს შერკინება. მაგრამ მათ დასამარცხებლადაც არანაკლები ძალისხმევაა საჭირო.
5) დაუძინებელი მტერი იყავი ყოველგვარი მიწიერი სიამისა და გრძნობადი სიამოვნებისა, რომელთა მშობელიც თავმოთნეობაა. თუ ამას შეძლებ, იშვიათად დაგესხმიან თავს არა მხოლოდ ხორციელი, სხვა ვნებებიც. თავმოთნეობა ყოველგვარი ვნების საფუძველია. მისი მოკვთითა და მოშთობით ვნებები ნიადაგს, ძალასა და გამძლეობას კარგავენ. ნუ გაცდუნებს გულისსიტყვა: მხოლოდ ერთხელ დავტკბები, ერთხელ ვისიამოვნებ. თუნდაც ეს არ იყოს რაიმე ცოდვა, როგორც კი მოისუსტებ და თავმოთნეობას დანებდები მაშინვე ყველა ვნება მატლივით წამოყოფს თავს და საეჭვოა, ამ დაუნდობელ ბრძოლაში გაიმარჯვო. ნურასოდეს დაივიწყებ წმიდა წერილის სიტყვებს: ვისაც თავისი სული უყვარს (სწორედ ისაა თავმოთნე), დაღუპავს მას; და ვისაც თავისი სული სძულს ამ ქვეყნად (ვინც არ ემონება თვითმაამებლობას), საუკუნო სიცოცხლისთვის შეინახავს მას (იოან. 12,25). ამრიგად, ძმანო, ხორცის მოვალენი როდი ვართ, რომ ხორცისამებრ ვიცხოვროთ, რადგანაც თუ ხორცისამებრ ცხოვრობთ, სიკვდილი გელით, ხოლო თუ სულით მოაკვდინებთ სხეულის საქმეს, ცოცხალნი იქნებით (რომ. 8, 12-13).
6) და უკანასკნელი რჩევა: ყველაზე მეტად სულისთვის სასარგებლო და, უკეთ რომ ვთქვათ, შენთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია საფუძვლიანი აღსარება. აღიარება ჯეროვანი ყურადღებითა და საამისოდ საჭირო ქმედებებით - განსჯითა და გადაწყვეტილებებით, რათა ამის შემდეგ სული აგევსოს სრული რწმენით, რომ ღვთის მადლით დგახარ, მისით, ვინც ყოველგვარი სულიერი ნიჭის, სათნოებისა და ძლევის მომნიჭებელია.
მართალია, ქრისტეს ჭეშმარიტ მეომარს, ვინც მთელი გულით მიილტვის სრულყოფილებისაკენ, არ შეჰფერის საკუთარი მისწრაფებებისა და წარმატებისათვის რაიმე ზღვარის დაწესება, მაგრამ მისთვის აუცილებელია, განსჯით გაზომოს და კეთილად წარმართოს საკუთარი ჭარბი სულიერი გულმოდგინება. ასეთი აღტყინება, განსაკუთრებით დასაწყისში, მოულოდნელად დიდი ძალით აენთება და შეუპოვარია, შემდეგ თანდათან ჩაინავლება, ხანდახან სულაც ქრება და შუა გზაზე უმწეოებს გვტოვებს ხოლმე. არა მარტო გარეგანი, სხეულებრივი სათნოებები უნდა მოვიპოვოთ ნელ-ნელა, თითქოსდა საფეხურეობრივად, შინაგანი, სულიერი სათნოებების მოხვეჭისასაც თავისებური წესი და თანმიმდევრობა უნდა დავიცვათ. მხოლოდ ასე იქცევა მცირე დიდად და სამუდამოდ დამკვიდრდება ჩვენში. მაგალითად, შინაგანი სათნოების - მოთმინების მოხვეჭის დროს არ შეიძლება მაშინვე გაიხარო ცილისწამების, წყენისა და სხვა უსიამოვნებების გამო, ელტვოდე მათ და გიხაროდეს, თუმცა შეგიძლია მოთმინებით აიტანო ეს ყველაფერი. ასეთი სწრაფვა და სიხარული მოთმინების უმაღლესი ხარისხის გამოვლინებაა, სადამდეც შენ ჯერ დაბალი საფეხურები უნდა გაიარო: სიმდაბლით თვითდამცრობა - როდესაც თვლი, რომ ყოველგვარ შეურაცხყოფას იმსახურებ; შურისძიების სურვილის ჩახშობა - სამაგიეროს გადახდის შესახებ ნებისმიერი აზრის შეძულება და ა.შ.
ერთბაშად ყველა სათნოების, ან თუნდაც რამოდენიმეს მოპოვებას ნუ შეეცდები. ჯერ ერთში განმტკიცდი და მერე გადადი მეორეზე. თუ ასე მოიქცევი, ყველა სათნო ჩვევა იოლად და მტკიცედ დამკვიდრდება სულში. როდესაც ერთი რომელიმე სათნოების მოსახვეჭად დაუღალავად ივარჯიშებ, შენი მეხსიერება მხოლოდ მისით იქნება დაკავებული, გონებაც მხოლოდ მას მიეჯაჭვება, მის აღსასრულებლად საჭირო ხერხებისა და შემთხვევების ძიებაში დახელოვნდება და ნებაც ხალისით დამორჩილდება გონებას. სათნო ჩვევების მოსახვეჭად ეს უფრო დაგეხმარება, ვიდრე ერთბაშად უამრავი რამის ტვირთვა და მიდებ-მოდება.
ამავე დროს, სათნოებებისთვის საჭირო ქმედებანი ერთმანეთს ჰგვანან და დროთა განმავლობაში ნაკლებად ძნელი გვეჩვენება. როგორც წესი, ერთი სათნოება, მეორეს, მის მსგავსს განაპირობებს და ეხმარება კიდეც იმით, რომ როდესაც გულში დამკვიდრდება, თავისივე მსგავსის მისაღებად ამზადებს მას, თითქოსდა წინასწარ უმზადებდეს კვარცხლბეკს.
ჩემს მიერ გამოთქმული აზრი სწორი და ჭეშმარიტია. გამოცდილებით ვიცით, რომ ვინც ერთი სათნოების მოსახვეჭად მონდომებით ვარჯიშობს, არა მხოლოდ წინასწარ სწავლობს, როგორ ივარჯიშოს მეორის მოსაპოვებლად, ერთ სათნოებაში ჩვევების შეძინებით აღვიძებს,ზრდის და განამტკიცებს დანარჩენ სათნოებებსაც, მათი განუყოფლობის მიზეზით. ისინი ხომ ერთი ღვთაებრივი ნათლისაგან გამომავალი სხივებია.
სათნოებების მოსახვეჭად აუცილებელია ვაჟკაცური სული და არა სუსტი და მოდუნებული, არამედ ძლიერი, მტკიცე ნება, რომელიც მზადაა უამრავი დაბრკოლების გადასატანად და მძიმე ღვაწლის სატვირთად. ასეთ განწყობას საფუძვლად უნდა დაედოს სათნოებათმოყვარეობა, სათნო ცხოვრების სიყვარული ზოგადად და მხურვალე მოშურნეობა. ამაშია ღვაწლის გზით მოძრავი სათნოების ძალა, რომელიც მუდმივად უნდა აღვაგზნოთ, რათა არ დასუსტდეს და დაუძლურდეს, რაც უცილობლად გამოიწვევს მოძრაობის შეწყვეტასაც. ასე რომ, ნუ დაგეზარება სათნოებათა მოსახვეჭად მოშურნეობის გაღვივება. გულწრფელად გაიაზრე, როგორ სათნოა ღვთისთვის კეთილკრძალული ცხოვრება, რა მშვენიერი და ამაღლებულია სათნოება თავისთავად და როგორ აუცილებელი და სასარგებლოა ჩვენთვის, რადგან მასშია ჩვენი ჭეშმარიტი სრულყოფილების საწყისი, სასრული და წარმატების შესაძლებლობა.
ამიტომ ყოველ დილით წინასწარ მთელი ყურადღებით განიხილე და განჭვრიტე, დღის განმავლობაში რა შემთხვევები შეიძლება მოგეცეს ამა თუ იმ კეთილი საქმის აღსასრულებლად. ამავე დროს, საკუთარ თავში ასეთი საქციელის სურვილი და გადაწყვეტილება გააღვივე. საღამოს კი შეამოწმე, თუ შეასრულე და როგორ შეასრულე დილანდელი კეთილი განზრახვები და სურვილები. მეორე დილას კვლავ იგივე სურვილები და განზრახვები განაახლე და კვლავ მხურვალე მოშურნეობით შეუდექი მათ ჯეროვნად შესრულებას.
შეეცადე, ყველაფერი იმ სათნოების მოსახვეჭად მიმართო, რომლის დაუფლებაც გსურს. წმიდანთა მაგალითები, ლოცვა, უფალ იესო ქრისტეს ცხოვრებასა და ვნებაზე ფიქრი და ყველაფერი, რაც სულიერ ცხოვრებასა და სათნოებებში წარსამატებლად სასარგებლო და აუცილებელია, მეტწილად იმ სათნოებისკენ უნდა მიმართო, რომლის მოპოვებასაც ესწრაფვი. დღის ნებისმიერი შემთხვევაც, ეცადე, ისე გამოიყენო, რომ ხელი კი არ შეუშალოს შენს განზრახვას, უფრო მეტად დაგეხმაროს იმ სათნოების დამკვიდრებასა და განმტკიცებაში, რომლისთვისაც განსაკუთრებით მოშურნეობ.
ჩვევის შეძენისას შენთვის გარკვეული ზღვარი იყოს ეს - შესძელი ისე მსუბუქად და ხალისით აღასრულო შინაგანი თუ გარეგანი სათნო საქმე, როგორც მანამდე მის საწინააღმდეგო ქმედებას აღასრულებდი. ანუ ისევე ბუნებრივი გახდეს შენთვის სათნო საქმე, როგორც ბუნებრივი მოთხოვნილებებია. შეგახსენებ უკვე ნათქვამსაც: რაც უფრო მეტ გარეგან თუ შინაგან წინააღმდეგობას შეხვდები რომელიმე სათნოების მოხვეჭისას, მით უფრო სწრაფად და ღრმად გაიდგამს ფესვს იგი სულში. ოღონდ უდიდესი სიმტკიცითა და თვითშებრალების გარეშე უნდა ვისწრაფვოთ ამ დაბრკოლებათა გადასალახად.
სასარგებლოა წმიდა წერილის გამონათქვამები, როდესაც მათ ხმამაღლა, ანდა გონებაში წარმოთქვამ. ისინი გასაოცრად ზემოქმედებენ გონებაში სასურველი სათნოების აღბეჭდვასა და გულში მის მიმართ კეთილგანწყობის გაღვივებაზე. ორივე ერთად კი დიდად ეხმარება მოშურნე ადამიანს. მოძებნე საღვთო წერილში ასეთი ადგილები და დაისწავლე, რათა ხშირად იმეორო. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც შენთვის სასურველი სათნოების საწინააღმდეგო ვნება აღგეძვრება.
მაგალითად, როდესაც მოთმინების მოხვეჭა გსურს, შეგიძლია შეარჩიო, დაისწავლო და ხშირად იმეორო საღვთო წერილიდან შემდეგი ადგილები: სულგრძელ კაცს დიდი გონირება ახლავს (იგავ. 14,29); თმენაი დავრდომილთაი არა წარწყმდეს სრულიად (ფს. 9,18); ვაი, თქვენ, მოთმინების დამკარგავნო! (ზირ.2,14); სულგრძელი კაცი მამაცს სჯობია, საკუთარი თავის ხელმწიფე კი - ქალაქის ამღებს (იგავ. 16,32) მოთმინებითა თქვენითა მოიპოვეთ სული თქვენი (ლუკ.21,19); მოთმინებით გავლიოთ ჩვენს წინაშე მდებარე სარბიელი (ებრ. 12,1)); აჰა, ჩვენ შევნატრით ჭირთამთმენთ (იაკ. 5,11); ნეტარია კაცი, რომელიც გაუძლებს საცდურს (იაკ. 1,12); მოთმინების საქმე სრულქმნილი უნდა იყოს (იაკ. 1,4); მოთმინება გმართებთ, რათა ჰყოთ ნება ღმრთისა და მიიღოთ აღთქმული (ებრ. 10,36).
ამ ყველაფერს შეგიძლია დაურთო ასეთი ან მსგავსი მოკლე ლოცვითი მიმართვები: „ღმერთო ჩემო, როდის შეიჭურვება ჩემი გული მოთმინების იარაღით!“ „ბოლოსდაბოლოს, როდის შევძლებ ყოველი უსიამოვნების მშვიდი გულით ატანას და როდის იხარებს უფალი ჩემი ჩემს გამო!“ „ო, როგორ მიყვარხართ მწუხარებანო, თქვენ ხომ ჩემთვის ვნებულ უფალ იესოს მიმამსგავსებთ!“ „იესო ჩემო, შენი სახელის დიდებისთვის, თუნდაც ხანდახან შემაძლებინე, მშვიდად ვიცხოვრო უამრავ გასაჭირს შორის!“ „ნეტარი ვიქნები, თუ ჭირთათმენის ცეცხლშიც უფრო მეტი ტკივილის გადატანის სურვილით აღვინთები!“.
ასეთი ლოცვები უნდა მოვიშველიოთ, რათა სათნოებებში წარვემატოთ. ყოველთვის შესაფერისი ლოცვა უნდა გამოვიყენოთ, რათა რწმენა და ღვთისმოსაობის სული შევითვისოთ. მოკლე ლოცვები სამართლიანად იწოდება წინასწარმეტყველის მიერ: აღსვლაი გულსა თვისსა-დ (ფს. 83,5), რომლებიც რწმენითა და სასოებით სავსე გულიდან მოედინება, ზეცამდე აღწევს და ღმერთთან მიდის. ესაა სულთქმა (ფს. 37,10), რომელიც არასოდეს დაიფარება მოწყალე უფლის თვალთაგან. ესაა ღაღადება, მუდამ შესმენილი და შეწყნარებული ყოველივე კეთილის მომგებელი უფლისგან. არ უნდა დაგვავიწყდეს, მათ თან ვაახლოთ ორი რამის რწმენა, როგორც ორი ფრთა: რომ ღმერთი ხარობს, როდესაც ხედავს ჩვენს შრომას სათნოებების მოსახვეჭად და მათი სრულყოფის მხურვალე სურვილს; რომ სხვას არაფერს ვეძიებთ, გარდა ღვთის სათნოყოფისა.