დღევანდელი ადამიანები დაიღალნენ. ცოდვამ და ეგოიზმმა გამოთაყვანებამდე და გონების დაბნელებამდე მიიყვანა ისინი. ამიტომ დღეს – გაცილებით მეტად, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ეპოქაში – იგრძნობა აუცილებლობა კარგი და გამოცდილი მოძღვრებისა, რომლებიც უბრალოებითა და შეუორგულებელი სიყვარულით იქნებიან განწყობილნი ხალხისადმი და სულიერ საკვებს გონივრულად მიაწვდიან მას, რათა ადამიანებს შორის მშვიდობა დამკვიდრონ. თუ კარგი მოძღვრები არ გვყავს, ცარიელდება ტაძრები და ივსება ფსიქიატრიულები, ციხეები და საავადმყოფოები. ადამიანებმა უნდა გააცნობიერონ: ისინი იტანჯებიან, რადგანაც მეტად შორს არიან ღვთისაგან. მათ უნდა მოინანიონ და სიმდაბლით აღიარონ ცოდვები. მოძღვრის საქმე ადამიანის შინაგანი განკურნებაა. არ არსებობს იმ გამოცდილ მოძღვარზე უკეთესი ექიმი, რომელიც თავისი სიწმიდით საკუთარი თავისადმი ნდობას ნერგავს ადამიანების გულებში, ღვთის უფაქიზესი ქმნილებაში ეშმაკის მიერ შეტანილ აზრებს განწმენდს და წამლის გარეშე, ღვთის მადლით განკურნავს სულსაც და ხორცსაც. რაგანაც საღვთო განათლებას, ღვთის სულს ფლობს, მოძღვარს ესმის ის მდგომარეობა, რომელშიც იმყოფებიან ადამიანები და შეუძლია, მათ სწორი მიმართულება მისცეს. კარგია, თუ მოძღვარი მრავალი საზრუნავით არ იქნება მოცული, რათა შეძლოს, ყოველ სულს მისთვის აუცილებელი დრო დაუთმოს და თავისი სამუშაო სწორად შეასრულოს. სხვაგვარად მოძღვარი ემსგავსება კარგ ქირურგს, რომელიც დღეში რამდენიმე ოპერაციას აკეთებს, ძალიან იღლება და ამიტომ ვეღარ ახერხებს, თითოეულ ავადმყოფს იმდენი დრო დაუთმოს, რამდენიც მას სჭირდება. ამიტომ მოძღვარი ნაკლებად მნიშვნელოვან ოჯახურ საკითხებში არ უნდა ერეოდეს, სჯობს, შემოიფარგლოს მხოლოდ იმით, რაც დაკავშირებულია კონკრეტულ შემთხვევაში – კონკრეტული ადამიანის სულთან. ამ შემთხვევაში მას ექნება დრო, რომ შედეგიანად დაეხმაროს მას. ამასთან არც აღსარებაზე მისულმა ადამიანმა უნდა დაახვიოს თავბრუ მოძღვარს კითხვებით, რომლებზეც გაცილებით უკეთ უპასუხებენ მეტად კომპეტენტური ადამიანები: მაგალითად, რომელი სახლი აირჩიოს საცხოვრებლად, რომელ მოსამზადებელ კურსებზე შეიყვანოს ბავშვი და ა.შ.
აღსარებაზე პასუხისმგებლობა ეკისრება მოძღვარსაც და აღმსარებელსაც. სულის ხელმძღვანელობის საკითხში ძალიან ეხმარება სულიერი თავისუფლება. ანუ – მოძღვარი, ადამიანთა სულების ხელმძღვანელობისას, უნდა ეყრდნობოდეს იმას, თუ რას ამბობენ წმიდა მამები და არა იმას, თუ რას მიაწერენ მათ სხვები. ის განსჯით უნდა მოქმედებდეს, ადამიანის დაცემულობისა და მისი სინანულის შესაბამისად. თუმცა, ზოგჯერ (თვით სასულიერო პირთა შორისაც არ არსებობს გულწრფელობა), მაგალითად, ადამიანი გადაეყარა ჯადოქრებს, მაცდურებსა და მათ მსგავსებს, ზოგიერთ სასულიერო პირს კი, რომელსაც ადამიანების სულებზე პასუხისმგებლობა აკისრია, არ შეუძლია, ესაუბროს ამ საბრალოებს, აიძულოს, რომ მცირედ დაფიქრდნენ ისინი. მათ საკუთარი პოზიციის გამოხატვისა ეშინიათ. გაურბიან ამას, რომ ამ ჯადოქრების, მაცდუნებლებისა და სხვა მათნაირი მატყუარებისაგან უსიამოვნება არ შეხვდეთ. ანუ, რა გამოდის: იმისათვის, რომ არც ერთთან და არც მეორესთან ურთიერთობა არ გაგვიფუჭდეს, იმისათვის, რომ ისინი ჩვენზე კარგს ლაპარაკობდნენ, დიდი სიხარულით გადავცემთ ადამიანების სულებს დასაღუპავად ეშმაკს?!
– წმიდაო მამაო, როგორ მიგაჩნიათ, ჩვენს დროში, როდესაც ქვეყნად ამდენი ცოდვა შემოვიდა, სასულიერო მოღვაწეობა განა უკიდურესად ძნელი არ არის?
– დიახ, არის. ამიტომ, თავდაპირველად მოძღვარი უნდა შეეცადოს, რომ მონანულის ყველაზე მძიმე ცოდვები გამოასწოროს, რათა ღვთის ქმნილება ცოდვათა სიმრავლისაგან გათავისუფლდეს და სულიერ ხელმძღვანელობას უკეთ დაექვემდებაროს. მოძღვარი მონანულის მიმართ შემწყნარებელი უნდა იყოს, მაგრამ ამავდროულად ისე უნდა მიუდგეს, რომ მან გააცნობიეროს საკუთარი ცოდვები და ღმერთს შენდობა სთხოვოს. აუცილებელია, მოძღვარი მასთან აღსარებაზე მისულ ადამიანს ახსენებდეს იმას ღვთის წყალობის მისაღებად რომ სინანული და ცხოვრების შეცვლაა საჭირო. გარდა ამისა, მცირე სარგებლობის მომტანი როდი იქნება ისიც, თუ მოძღვარი სიყვარულით ესაუბრება ადამიანებს, ღმერთის ჩვენდამი უსაზღვრო სიყვარულზე, ისე, რომ თვით მათშიც გამომუშავდეს ღვთისმოსაობა, რათა საკუთარი შეცდომები იგრძნონ და უარი თქვან ცუდ ჩვევებზე.
ვიდრე სასულიერო პირი საკმარის გამოცდილებას არ მოიხვეჭს, ჯობს, რომ ადამიანებს უმნიშვნელო ვითარებაში დაეხმაროს. ზოგიერთი „რთული“ მონანული, რომელიც თავის მოძღვარს გამუდმებით „დივერსიებს“ უწყობს, შეძლებს, რომ მის სულიერ წარმატებულობას ხელი შეუშალოს და უაღრესად დიდი დრო დააკარგინოს. თუკი ამ დროს ახალგაზრდა მოძღვარმა სიფრთხილე არ გამოიჩინა, ყოველთვის ზედმეტ ყურადღებას მიაქცევს მის მიერ მოწყობილ სცენებს, ამ ადამიანზე უშედეგოდ დახარჯავს ძალას და დაიტანჯება. როდესაც გამოცდილებას შეიძენს, მოძღვარს უკვე ეცოდინება, როდის უნდა მიაქციოს ყურადღება რაიმეს და როდის – ყურს მიღმა გაატაროს. აი, მაგალითად, მეც: როდესაც წერილს ვხსნი, ერთ თვალს გადავავლებ მას და თუ მართლაც არის იქ რაიმე სერიოზული, მერე ყურადღებით ვკითხულობ; ხშირად ხომ მაცდური უმნიშვნელო საქმეებზე ყურადღების გადატანით კლავს ჩვენს დროს. არიან ისეთი ადამიანები, რომელთაც შეუძლიათ, გითხრან: „ორი წუთით შეიცადე, კარს ნუ დახურავ, რაღაცას ძალიან სწრაფად გეტყვი, არც კი შემოვალ“. მერე კი ზღურბლზე მთელი საათი გაგაჩერონ და დგახარ ასე ოფლიანი, გაღებულ კართან ორპირში, კანკალს გაწყებინებს, ეს ადამიანი კი ჩამომდგარა და ათასგვარ უაზრო ისტორიას გიამბობს. განა ეს ღვთისაგან არის? ამის შემდეგ კი ავად ხდები, ვეღარც ქვეყნისათვის ლოცულობ, ვეღარც – საკუთარი თავისათვის და რამდენიმე დღის განმავლობაში სრულიად დაუძლურებული ხარ. ხოლო როდესაც ნამდვილად გაჭირვებული ადამიანი მოგაკითხავს, ვეღარც მას ეხმარები.
გარდა ამისა, სასულიერო პირმა, უნდა გაითვალიწინოს: იმ ადამიანებისათვის, რომელთაც მართლაც რაიმე სერიოზული პრობლემები აქვთ, საკმარისი არ არის მხოლოდ მოსმენა და როდესაც ნახავს, რომ ნამდვილად იტანჯებიან, თქმა: „რამოდენიმე აბი ასპირინი მიიღეთ“.
„სულ რამდენიმე წუთს შეგაჩერებ, მანქანა მელოდება“, – გეტყვის ვინმე და მოულოდნელად იწყებს საუბარს ძალიან სერიოზულ პრობლემაზე. ეს დაახლოებით ისაა, რომ კიბოთი დაავადებულმა კაცმა ექიმს სთხოვოს: „დროზე გამიკეთე ოპერაცია, თვითმფრინავზე მაგვიანდება“. ყოველ დაავადებას გარკვეული დრო ჭირდება, რათა ყურადღება მიექცეს, თუ საიდან დაიწყო ის, რა სიმპტომები აღენიშნება ავადმყოფს და ა. შ. სერიოზული საკითხის ხელაღებით გადაწყვეტა არ შეიძლება. ერთხელ ბრწყინვალე შვიდეულში წმიდა მთაზე ლიტანიით მივდიოდით. გორაკზე ასვლა რომ დავიწყეთ, ერთი მორჩილი მოვიდა და თხოვნა დამიწყო, მასთან გონიერი ლოცვის შესახებ მესაუბრა. ადრე ჩემთან სენაკში ის არაერთხელ მოსულა, მაგრამ ამის შესახებ არასოდეს უკითხავს; აქ კი, აღმართზე, ხომ ხედავთ, შთაგონება ეწვია! მაგრამ სერიოზული საკითხები არც ლიტანიაზე და არც მთის აღმართზე არ განისჯება.
– წმიდაო მამაო, პავლე მოციქული წერს: „რომელი არაღირსად ჭამდეს და სუმიდეს, დასასჯელად თავსა თვისისა ჭამს და სუამს, რამეთუ არა გამოიკითხნა ხორცნი უფლისანი“ [1].
– საფუძველი არის ის, რომ საღვთო ზიარებაზე საკუთარი უღირსების სრული შეგრძნებით მივდიოდეთ. ქრისტე ჩვენგან გულის შემუსვრილებასა და თავის დამდაბლებას ელის. თუკი ჩვენს სინდისს რაიმე აშფოთებს, თავი უნდა მოვიწესრიგოთ. მაგალითად, თუ ვინმესთან ნაჩხუბარი ვარ, პირველ რიგში ამადამიანს უნდა შევურიგდე და ზიარებაზე მხოლოდ ამის შემდეგ მივიდე.
– წმიდაო მამაო, ზოგიერთი ადამიანი მოძღვრის კურთხევის მიუხედავად, ზიარებას ვერ ბედავს.
– შენით არ უნდა წყვეტდე, ეზიარო თუ – არა. თუკი ადამიანი თავად მიიღებს ასეთ გადაწყვტილებებს, ეშმაკი ამით ისარგებლებს და მის დამუშავებას (განსაცდელებით) შეუდგება. ზოგჯერ ხომ გვგონია, რომ ზიარებას ვიმსახურებთ, მაგრამ სინამდვილეში ეს ასე არ არის. სხვა შემთხვევაში კი, თუ ჩვენს მდგომარეობას სჯულის შესაბამისად განვიხილავთ, ნამდვილად ზიარების უღირსად გამოვჩნდებით, მაგრამ წმიდა მამათა თანახმად, მკურნალობისათვის საღვთო სისხლის გადასხმა გვჭირდება. ანდა, ჩვენთვის საღვთო ნუგეშია საჭირო, რადგან უდიდესი შემუსვრილების საშუალებით მტერმა შესაძლოა, სასოწარკვეთილებისაკენ გვიბიძგოს და „მარჯვნიდან“ მოგვიდგეს გასაძარცვად.
– რამდენად ხშირად უნდა ვეზიარებოდეთ?
– ყველა ადამიანის ერთ თარგზე მოჭრა არ შეიძლება არც იმასთან დაკავშირებით, თუ რა სიხშირითაა საჭირო ზიარება და რამდენი დღე მარხულობა – ზიარებამდე. მოძღვარმა უდიდესი გულმოდგინებით უნდა განსაჯოს, რამდენჯერ ეზიაროს მორწმუნე და ზიარებამდე რამდენი დღე იმარხულოს. ეს იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად განმტკიცებულია ადამიანი. ამავე დროს მოძღვარმა ადამიანი სულიერ მარხვას – ვნებათაგან თავშეკავებას უნდა აზიაროს. ამგვარი სულიერი მარხვის ინტენსიურობას ასევე ადამიანის სულიერი დახვეწილობის დონე უნდა არეგულირებდეს, იმისდა მიხედვით, რამდენად აცნობიერებს ის თავის ცოდვას. გარდა ამისა, მოძღვარი უნდა საზღვრავდეს იმასაც, რამდენად დიდი ვნება შეუძლია, შეამთხვიოს ეშმაკმა მგრძნობიარე ადამიანის სულს, თუ მას სასოწარკვეთილებაში ჩაგდების მიზნით შეებრძოლება. ვთქვათ, ადამიანი დაეცა ხორციელად ისე, რომ მას ზიარებისაგან ორმოცდღიანი განშორება შეესაბამება. მაგრამ ოცდამეთხუთმეტე დღეს ეშმაკს შეუძლია, ეს ადამიანი კვლავ იმავე ცოდვით დასცეს და თუ ცოდვილს კვლავ ორმოცდღიან ეპიტიმიას დაადებენ, ეშმაკი სძლევს ამ სულსდა მას შფოთი და სასოწარკვეთილება შეიპყრობს. ამ შემთხვევაში ეპიტიმიის პირველ დღეებში მოძღვარს შეუძლია, მონანულს უთხრას: „კიდევ ერთ კვირას ნუ ეზიარები“, კვირის გასვლის შემდეგ კი ყოველ საღვთო ლიტურგიაზე ზიარების კურთხევა მისცეს. ადამიანის სული შემუსვრილია და ამავე დროს მას შეუძლია, წინ აღუდგეს ეშმაკს. თუკი ადამიანი სწორი სულიერი ცხოვრებით ცხოვრობს, მას შეუძლია, მაშინ ეზიაროს, როდესაც ამის აუცილებლობას იგრძნობს და არა უბრალოდ – ჩვეულების გამო. მაგრამ მოძღვრის კურთხევა ასეთი ადამიანისათვის აუცილებელია.
– წმიდაო მამაო, მცნებების უნაკლო შესრულება ღვთის ცოცხალ შეგრძნებაში თუ ეხმარება?
– რომელი მცნებების, მოსესი?
– არა, – სახარების.
– მცნებების დაცვა ეხმარება. მაგრამ ეს სწორად უნდა კეთდებოდეს, რადგან მცნებების მოჩვენებითად დაცვაც შეიძლება. სულიერ ცხოვრებაში სჯულის მშრალი დაცვა კი არა,– საღვთო სამართლიანობაა საჭირო. წმიდა მამები გვასწავლიან, რომ თვით წმიდა კანონებიც კი უდიდესი სიფრთხილით უნდა მივიღოთ. როდესაც რომელიმე ცოდვის გამო სასჯელის დადებაზე საუბრობს, ჩვენი ეკლესიის ყველაზე მკაცრი მასწავლებელი, ყველაზე მკაცრი კანონიკური წესების ავტორი, წმიდა ბასილი დიდი ამბობს: „სასჯელის ხანგრძლივობა კი არა, მისი სახე გამოსცადე“. ანუ, ერთი და იმავე ცოდვის გამო ორი ადამიანისათვის სასჯელის დაწესებისას მოძღვარი მხედველობაში იღებს თითოეულის სინანულს და შეიძლება, სხვადასხვა ეპიტიმია დაადოს: პირველი ორი წლით დააყენოს ზიარებისაგან, მეორე კი – ორი თვით. ასეთი დიდია განსხვავება.
– წმიდაო მამაო, ეპიტიმია ხელს უწყობს ვნებების მოკვეთას?
მონანულს უნდა ესმოდეს, რომ დაკისრებული ეპიტიმია ეხმარება მას. განა რისთვის არის ის? ადამიანის ძალით გამოსწორებას თუ შეეცდები, ვერაფერს მიაღწევ. საშინელი განკითხვის დღეს, მას, ვინც ძალით ცდილობდა ძმის გამოსწორებას, ქრისტე ჰკითხავს: „შენ რა, ახალი დეოკლიტიანე გახდი“?! ხოლო მას, ვის გამოსწორებასაც ცდილობდნენ, შეეკითხება: „შენ ყველაფერი ძალდატანებით გააკეთე და არა – შენი ნებით“. როდესაც ადამიანის სამოთხეში გაგზავნა გვინდა, კი არ უნდა დავახრჩოთ ის, არამედ, ისე დავეხმაროთ, რომ მან თავად ინებოს ღვაწლის აღება. მან იმ მდგომარეობას უნდა მიაღწიოს, რომელშიც გაახარებს შეგრძნება იმისა, რომ ცოცხალია, გაახარებს ისიც, რომ სიკვდილი ელის.
ეპიტიმიის ზომა მოძღვრის განსჯაზეა დამოკიდებული. მათდამი, ვინც ცოდვაზე გააზრებულად მიდიან, მოძღვარი გარდაუვალად მკაცრი უნდა იყოს. იმ ადამიანს კი, ვინც ვნებისაგან იძლევა, მაგრამ შემდეგ ნანობს, მდაბლდება, ქედს იხრის, შენდობას ითხოვს, მოძღვარი გონივრულად უნდა დაეხმაროს ღმერთთან კვლავ მიახლოებაში. ბევრი წმიდანი ხომ სწორედ ასე იქცეოდა. მაგალითად, ღირსი არსენი კაპადოკიელი, რომელიც მღვდელი იყო, ჩვეულებრივ ეპიტიმიას არავის უწესებდა. მას სურდა, ისე მოსულიყო გონს მონანული, რომ თვითონვე ეთხოვა რაიმე ღვაწლის აღება: იქნებოდა ეს მოწყალება, თუ სხვა რომელიმე კეთილი საქმე. ხოლო, როდესაც ეს ღირსი მამა შეპყრობილ ადამიანს, ან სნეულ ბავშვს ნახავდა და ხვდებოდა, რომ მიზეზი მშობლების ცოდვა იყო, ჯერ ბავშვს განკურნავდა, ხოლო შემდეგ უწესებდა ეპიტიმიას მშობლებს, რათა შემდეგში უფრო გაფრთხილებულიყვნენ.
ზოგიერთი კი ამბობს: „იცით, ეს მოძღვარი როგორ მისდევს წმიდა მამათა გზას?! ის ისეთი მომთხოვნი და გონიერია, ყველაფერი ახსოვს, „პიდალიონი“ [3] ზეპირად იცის“. მაგრამ იმ მოძღვარმა, რომელიც სიტყვასიტყვით მიყვება „პიდალიონში“ მოცემულკანონებს, შესაძლოა, ავნოს ეკლესიას. წარმოიდგინეთ, რომ მოძღვარი ხელში იღებს წიგნს და მასთან მისულ ცოდვილებს ეუბნება: „მაშ, ასე, აბა, რომელი ცოდვა ჩაიდინე? აჰა, ესე იგი ეს: ვნახოთ, რა წერია ასეთ შემთხვევასთან დაკავშირებით. წმიდა ზიარებისაგან განშორება ამდენი წლით! ახლა შემდეგი: შენ რაღა მოიმოქმედე? ვაი-ვაი-ვაი. ახლა კი წავიკითხოთ, რას იმსახურებ. აჰა, აი, მაგის ეპიტიმიაც.
– წმიდაო მამაო, მოძღვარმა ბევრი რამ უნდა გაითვალიწინოს?
– დიახ, განსაკუთრებით ჩვენს ეპოქაში ეკლესიის ყველა კანონის განუსჯელი სიმკაცრით გამოყენება არ გამოვა. ნაცვლად ამისა, მოძღვარმა ადამიანებში ღვთისმოსაობა უნდა აღზარდოს. თავდაპირველად მან საკუთარ თავზე უნდა იმუშაოს, რათა ხალხის დახმარება შეეძლოს. სხვაგვარად თავისი განუსჯელობით ის ადამიანებს თავს ამტვრევინებს.
„პიდალიონი“ ეწოდება იმიტომ, რომ ეს წიგნი, ამა თუ იმ საშუალებით ხელმძღვანელობს ადამიანებს ცხონების საქმეში. მსგავსად მესაჭისა, რომელსაც გეზი ნაპირისაკენ უჭირავს და საჭეს ხან მარჯვნივ ატრიალებს და ხანაც – მარცხნივ. გამუდმებით ასწორებს გეზს, თუ საჭე სწორად არ მოატრიალა, მესაჭე გემს მეჩეჩზე შესვამს, ჩაძირავს მას და ხალხს დაღუპავს. თუკი მოძღვარი კანონს ზარბაზანივით ხმარობს [4], ანუ – განუსჯელად, მხედველობაში არ იღებს კონკრეტულ ადამიანს, მისი სინანულის ზომას, სახესა და სხვა ამის მსგავსს, მან სულის განკურნების ნაცვლად შესაძლოა, სრულიად დაღუპოს ის.
ზოგიერთ მოძღვარს ასეთი „ტიპიკონი“ აქვს: იმ აღმსარებელს, რომელიც ზიარებას არ იმსახურებს, შენდობის ლოცვას არ უკითხავს. ზოგი მათგანი კი ამასაც ამბობს: „შენდობის ლოცვა ყოველთვის არ იკითხება, ეს ჩვენი პრინციპია“. ეს უკვე პროტესტანტიზმს გავს. ერთხელ ჩემთან სენაკში ერთი ყმაწვილი მოვიდა, რომელსაც ცხოვრებაში მრავალი ცოდვით დაცემა შეხვდა. ის იყო სასულიერო პირთან, აღიარა ეს ცოდვები, მაგრამ მან შენდობის ლოცვა არ წაუკითხა. საბრალო სასოწარკვეთილებამ შეიპყრო. იფიქრა: „რაკი ღვთისმსახურმა არ წამიკითხა შენდობის ლოცვა, ესე იგი, ღმერთიც არ შემინდობს“. და ამ აზრებმა მას თვითმკვლელობა აფიქრებინა. წადი მოძღვართანდა უთხარი, ლოცვა წაგიკითხოს, მაგრამ თუკი ეს მოძღვარი უარს გეტყვის, მაშინ სხვა მოძღვარი ნახე“. თუ მონანულს შენდობის ლოცვა არ წაეკითხა, ის გამუდმებით დაეცემა, რადგანაც ეშმაკი უფლებას შეინარჩუენებს მასზე. ხოლო ადამიანი, რომელსაც კვლავ და კვლავ ეშმაკი ეუფლება, ბრძოლას როგორღა შეძლებს? ის ადამიანი გათავისუფლებული არ არის და ეშმაკეულ ზემოქმედებას იღებს. მაშინ, როცა, თუ ადამიანზე შენდობის ლოცვა წაკითხულია, ეშმაკეული ზემოქმედება წყდებადა ღვთის მადლი კვლავ „პლაცდარმს“ იკავებს. ასე რომ საბრალო ადამიანი შემწეობას იღებს და შეუძლია, იტვირთოს რამენაირი სულიერი ბრძოლა, ღვაწლი, რათა გათავისუფლდეს ცოდვებისაგან.
[1] - 1 კორ. 11, 29.
[2] - „საჭიროა... მკურნალობა განისაზღვროს არა ხანგრძლივობით, არამედ – სინანულის სახით“. ნახ. ბასილი დიდი პირველი კანონიკური ეპისტოლე ამფილოქე იკონიელი ეპისკოპოსისადმი. „სჯულის კანონის“ კანონი 2.
[3] - „პიდალიონი“ (სიტყვასიტყვით – ხომალდის საჭე) მართლმადიდებლი ეკლესიის წმიდა კანონების მეტ-ნაკლებად სრული კრებული – განმარტებებით. შედგენილია 1793 წელს ღირსი ნიკოდიმოს მთაწმინდელისა და ბერი აღაპიოსის მიერ.
[4] - ერთგვარი სიტყვის თამაში.