„ფარისეველი და მეზვერე“

„რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი...“

მაგრამ, მადლობა უფალს, ცოდვილის გზა მხოლოდ მანამდე მიემარდება ჯოჯოხეთისაკენ, სანამ იგი თავისი ნებით არ დაიშლის და არ მოერიდება ცოდვას, მანამდეა იგი ცოდვის მუშაკი, სანამ არ მოიძაგებს ამ ცოდვას, არ უარყოფს ამპარტავნებას; და როდესაც მეზვერის სინანულსა და თამდაბლობას აირჩევს, იგი, ცოდვის მუშაკი, ღვთის მსახურად იქცევა. აი, მაშინ კი, ეს ღვთის მსახური ნამდვილ ქრისტიანულ საქმეს ჰკიდებს ხელს და თავისი ნებით ებმება სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში ამპარტავნების წინააღმდეგ. ქრისტიანობის ყველაზე ბასრი იარაღი ამ ბრძოლაში თავმდაბლობაა, თავმდაბლურად აღვლენილი სინანულის ლოცვაა, რადგან „თავმდაბლობა ცოდვის სიმძიმეს აღემატება და ცოდვის მძლეველია“.

კიდევ ერთი დიდი საქმე აქვს ქრისტიანს. - მას არასოდეს უნდა დაავიწყდეს ღვთის წყალობა, - გვასწავლიან წმიდა მამები. ვისაც არ ახსოვს ღვთის წყალობა, იგი შლეგივით იქცევა და ქრისტიანობისა არა აცხია რა. ლოცვა-ვედრებასთან ერთად, მარხვაცა და მოწყალების გაღებაც ქრისტიანმა ღვთის წყალობის მისაღებად უნდა წარმართოს, რადგან ჩვენი განმართლებაც, ცოდვათაგან დახსნაც და დასაღუპავად განწირული სულის გადარჩენაც მხოლოდ ღვთის წყალობით შეიძლება აღსრულდეს. ვთქვათ და, მოგვცა ღმერთმა წყალობა, ყოვლადმოწყალე უფალმა ჩვენმა იესო ქრისტემ მოგვანიჭა იგი. მაშინ ქრისტიანის საქმე ღვთისადმი მადლის შეწირვა და ღვთის დიდება ხდება. თუკი რაიმე სიკეთე გამოვა ჩვენი ხელიდან, თავმდაბლურად უნდა ვაღიაროთ, რომ ესეც ღვთის წყალობით შევძელით, მხოლოდ ამ წყალობით გამოღებული ნაყოფია ეს ვითომდა ჩვენი სიკეთე.

ყოველივე ამის გამო მარადის უნდა ვმადლობდეთ უფალს, ოღონდ არა ფარისევლის მსგავსად, არა ამპარტავნებით, არა დაყვედრებითა და თავმომწონებით, არამედ მეზვერის მსგავსად - თავმდაბლობით, სინანულით. გულის შემუსვრილობითა და მორჩილებით ყველანაირი განსაცდელიც უფლისაგან ასე უნდა მივიღოთ. აი, რას გვირჩევს წმიდა იოანე ოქროპირი ერთ-ერთ თავის ქადაგებაში თავმდაბლობის გამო: „სიღარიბეში ვართ - ვმადლობდეთ, სნეულებაში ვართ - ვმადლობდეთ, გაჭირვებაში ვართ - ვმადლობდეთ, ბოროტი გვესხმის თავს - ვმადლობდეთ, რადგან მხოლოდ მადლიერება გვაახლოვებს ღმერთთან“.

თავმდაბლობის არაერთი დიდებული მაგალითია წმიდა წერილში: „არა ღირს ვარ მე რაჲთა განვჰჴსნნე საბელნი ჴამლთა მისთანი“ („მე იმის ღირსიც არ ვარ, რომ შევუხსნა მას ხამლის საკვრელი“ - იოანე 1,27) - ამას წმიდა იოანე ნათლისმცემელი აღიარებს უფალი იესო ქრისტეს გამო. „მე ვარ ნარჩევი მოციქულთაჲ, რომელი არა ღირს ვარ წოდებად მოციქულად“ (უმცროსი და უღირსი ვარო მოციქულთა შორის) - ამას კი მოციქულთა თავი, წმიდა პავლე ამბობს (I კორ. 15,9).

„როგორ უნდა ემართლებოდეს ადამიანი ღმერთს?.. მართალიც რომ ვიყო, არ შევეპასუხები, მხოლოდ შევევედრები ჩემს მსაჯულს... თუ დამნაშავე ვარ - ვაიმე ჩემს თავს! თუ მართალი ვარ, თავს ვერ ვწევ მაღლა, რადგან სავსე ვარ სირცხვილით“ - ამ სიტყვებს მართალი იობი წარმოთქვმს (9,2; 9,15;10,15). მიუხედავად წარმოუდგენელი ტანჯვისა და მწუხარებისა, მძიმე სნეულებით გამოწვეული აუტანელი ტკივილებისა, იობს ერთხელაც არ შეუცოდავს თავისი ბაგეებით უფალი ღმერთის წინაშე, ერთხელაც არ ამოსვლია პირიდან ღვთის საგმობი სიტყვები. მას ხომ სწორედ თავისი მოთმინების, მორჩილების, თავმდაბლობისა და მადლიერების გამო ეწოდა - „მართალი“, და საბოლოოდ მიიღო კიდეც ღვთისაგან განმართლება. წმიდა დავით მეფსალმუნეც გვიზიარებს თავის კეთილ, ბრძნულ გამოცდილებას და ამბობს: „არამედ დავიმდაბლე თავი ჩემი, ხოლო აღვიმაღლე სული ჩემი“ (ფსალმ. 130,2).

არანაკლებია წმიდა მამათაგან აღვლენილი ქება და ხოტბა თავმდაბლობისა, მოვუსმინოთ მათ:

არაფერი ისე სწრაფად არ მიანიჭებს მონანიე ცოდვილს ზეციერი მამის წყალობასა და მადლმოსილ შეწევნას, როგორც თავმდაბლობა.

თავმდაბლობის გარეშე მარხვა არ ესათნოება ღმერთს.

თავმდაბლობის გარეშე ლოცვა კაენისაგან შეწირულ მსხვერპლს ემსგავსება.

რაც გვალვიანი მიწისათვის წვიმაა და გემისათვის - ღუზა, ის არის თავმდაბლობა კაცის სულისათვის, მით უფრო - ცოდვილი სულისთვის.

თავმდაბლობა ის ფარია, რომელიც მაცდურის ისრებისაგან იცავს კაცის სულს.

თავმდაბლობა სამოთხის კარის გასაღებიცაა. იგი სამოთხეში ჩარგული სიცოცხლის ის ხეც არის, რომელიც უკვდავების ნაყოფს აწვდის ღვთის მორჩილსა და მადლიერს.

მაგრამ პირველმა ადამიანმა ამ ხისაკენ ამპარტავნების დამანგრეველი ხელი გაიწოდა. ასე დავკარგეთ სამოთხეც, უკვდავებაც და პირველქმნილი სიწმინდე სულისა! ნურასოდეს დავივიწყებთ და მუდამ გვახსოვდეს ის, რაც ამ უკვდავების ნაყოფის ნაცვლად შეგვრჩა ხელთ: მის წილ იბარტყა ურჩობამ, უმადურობამ, შურმა, სიძულვილმა, ბოროტებამ. საბოლოოდ კი სიკვდილი მოვიმკეთ, სულწარწყმედილნი დავრჩით და სასოწარკვეთილებმა შევღაღადეთ ღმერთს: როგორ, როგორ დავიბრუნოთ პირველქმნილი სული და უკვდავება?

ტკბილადმხედმა და ყოვლადმოწყალე ღმერთმა ისმინა ჩვენი და თავისი მხოლოდშობილი ძე გამოგვიგზავნა. განხორციელებულმა ძე ღვთისამ, ჩვენმა უფალმა, იესო ქრისტემ, გაგვახსენა ის, რაც დიდი ხნის წინათ დაგვიწყა სამოთხის პირველმა მკვიდრმა:

„ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათაჲ“;

„ნეტარ იყვნენ მგლოვარენი გულითა, რამეთუ იგინი ნუგეშინისცემულ იქმნენ“;

„ნეტარ იყვნენ მშჳდნი, რამეთუ მათ დაიმკჳდრონ ქუეყანაჲ“ (მათე 5, 3-5).

როგორც მიუთითებენ, შემთხვევით არ იწყება „ცხრა ნეტარება“ სწორედ სულით გლახაკთა ნეტარებით. წმიდა მართლმადიდებელი ეკლესიის კატეხიზმო გვასწავლის, რომ „გლახაკი სულითა“ - არის თავმდაბალი ადამიანი, რომელსაც შეგნებული აქვს თავისი სულიერი უღირსება, თავისი სულიერი სიგლახაკე ღვთის წინაშე. მას შეგნებული აქვს ისიც, რომ არაფრის ქმნა არ შეუძლია ღვთის შქწევნის გარეშე. სწორედ სიმდაბლით იწყება ჭეშმარიტი ქრისტიანის სულიერი ცხოვრება, ეს არის მისი პირველი სათნოება, რადგან მხოლოდ საკუთარი სულიერი სიგლახაკის შეგრძნება აიძულებს კაცს, ეძიოს ღვთის შემწეობა და არ ჰქონდეს სასოება მარტო თავისი თავისა. როგორც ამპარტავნებაა დასაწყისი ცოდვისა, ისე სიმდაბლეა დასაწყისი ცხონებისა: „დავმდაბლდი და მაცხოვნა მე“ (ფსალმ. 114, 16) - წმიდა დავით მეფსალმუნის ცხონების გზაც ეს არის.

პირველი ნეტარების ნიმუშად კატეხიზმოში მეზვერის ლოცვაა დასახელებული და ნათქვამია, რომ „ეს არის ლოცვა ყველა მდაბალთა და გლახაკთა სულითა“ ასეთ კაცს შეგნებული აქვს, რომ ჩვენში ნდომასაც და ქმედებასაც სათნოებისათვის ღმერთი იწვევს თავისი კეთილნებელობით (ფილიპელთა მიმართ 2, 13). ყოვლისმხედი ღმერთი თავის კეთილ მზერას მხოლოდ სულით გლახაკებს მიაპყრობს და ცათა სასუფეველსაც მათ აღუთქვამს.

„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში მლოცველი მეზვერე თავმდაბლობასთან ერთად ღრმა სინანულითაც აღავლენს თავის ლოცვას. სიმდაბლის შეგნებას აუცილებლად მოსდევს გლოვა და ტირილი საკუთარ ცოდვათა გამო. რაკი ქრისტიანი თავის სულიერ სიღატაკესა და უძლურებას განიცდის და შეიგნებს, უეჭველად იწყებს გლოვას, იგი ღმერთს ცოდვათა მიტევებასა და შეწევნას სთხოვს. ამის მაგალითებია წმიდა მეფე დავით წინასწარმეტყველის სინანულის ლოცვა (50-ე ფსალმუნი), წმიდა მოციქულ პეტრეს ტირილი ქრისტეს უარყოფის გამო და სხვა მრავალი. სულით გლახაკთა ნეტარებას ამიტომაც მოსდევს გულით მგლოვარეთა ნეტარება: „ნეტარ იყვნენ მგლოვარენი გულითა, რამეთუ ისინი ნუგეშინისცემულ იქმნნენ“.

მონანიე ცოდვილის სული სრულ ნუგეშისცემას მომავალ ცხოვრებაში იგემებს. თუმცა მანამდე ღმერთი მას სულის სიმშვიდესაც მიანიჭებს, და მესამე ნეტარებაშიც ამიტომ ვკითხულობთ: „ნეტარ იყვნენ მშჳდნი, რამეთუ მათ დაიმკჳდრონ ქუეყანაჲ“. სულის სიმშვიდე გულის უბოროტობას შობს. მშვიდი კაცი მოთმინებით იტანს ყოველივეს და უდრტვინველად იღებს ყველანიარ შეურაცხყოფას. მაგრამ, როგორც კატეხიზმო გვასწავლის, ეს არ ნიშნავს ხასიათის სისუსტეს. ამგვარი მოთმინებითა და სიმშვიდით, ურისხველობითა და სიყვარულით ადამიანი საკუთარსაც ეძიებს და ყოველივეს ძიებაშიცაა. მესამე ნეტარებაში უფალი ამათ მსგავსთ ქვეყნის დამკვიდრებას აღუთქვამს. ეს დამკვიდრებაც მომავალ ცხოვრებაში აღსრულდება, როდესაც ახალი ცა და ახალი ქვეყანა იქნება.

ღირსება ქრისტიანისა

„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის უფლისმიერი სათქმელი, როგორც დავრწმუნდით, თავმდაბლობის სათნოებას ასაჩინოებს. მლოცველი მეზვერე სწორედ თავისი თავმდაბლობით ამაღლდა ღვთის წინაშე, ეს ცოდვილი საკუთარი უღირსების აღიარებით შეუდგა ზეციური სასუფევლისაკენ აღმყვანებელ გზას. მეზვერეობა, ფარისევლობისაგან განსხვავებით, ამიტომაც განიხილება ამ იგავში, ვითარცა ცოდვილის განმართლების ყველაზე ღირსეული გზა. ყოველივე ამას კი ბუნებრივად მივყავართ ქრისტიანის ღირსებამდე.

თავმდაბლობა ქრისტიანის ღირსების უმშვენიერესი სამკაულია. ქრისტიანი საკუთარი ღირსების დაცვას თავმდაბლობის გარეშე ვერ შეძლებს. მაგრამ რა არის ქრისტიანისათვის ღირსება? რომელი საზომით იზომება ღირსება ქრისტიანისა? ამ შეკითხვებზე მართებული პასუხის გაცემა მეტად მნიშვნელოვანია არათუ ქრისტიანისათვის, არამედ ყოველი კეთილგონიერი ადამიანისათვისაც.

მე ვარ ადამიანი - ასე შეიძლება გაიშიფროს ფორმულა ადამიანური ღირსებისა. თუმცა ჭეშმარიტი შეცნობა იმისა, რომ ადამიანი ხარ, მაშინ იწყება, როცა არც ზედმეტს მიაწერ საკუთარ თავს და არც იმას შეურაცხყოფ, რაც ღვთისაგან გაქვს მონიჭებული. უწმიდესი და უნეტარესი ილია II ადამიანის ღირსების საკითხს სულიერი სიწმინდის გათვალისწინებით განიხილავს და ბრძანებს: „პირადი ღირსების, პირადი პასუხისმგებლობისა და სრულყოფის იდეა რელიგიური წესრიგის იდეაა. „აჰა სასუფეველი ღმრთისაჲ შორის თქუენსა არს“ (ლუკა 17,21) - ბრძანებს წმიდა ლუკა მახარებელი. აქ პირდაპირაა გაცხადებული პიროვნებისაგან სულიერი სიწმიდის მოთხოვნის აუცილებლობა“.

თავმდაბლობის, სინანულის, სიმშვიდისა და მორჩილების საუფლოში დამკვიდრებულს მუდამ ახსოვს, რომ იგი - ადამიანია. ამიტომ აუცილებელი ხდება იმის ნათელყოფა, თუ რა საღვთისმეტყველო და ქრისტიანულ-ზნეობრივ შინაარსს იტევს ქრისტიანისათვის ცნება „ადამიანი“. ქრისტიანმა უნდა იცოდეს, მასში არსებულიდან რა არის ადამიანური და რა - ღვთიური. ადამიანური ღირსება იზომება მასშივე არსებული (თუ ზეგარდამო მონიჭებული) ღვთიურობით, იმით, რაც ღვთისაგან მიეცა და მიებოძა. ღმერთმა ადამიანს თავისი ხატება და მსგავსება მიანიჭა, თავისი მსგავსისა და ხატის ღირსად გახადა. განა ეს ღვთის უდიდესი წყალობა არ არის?!

პატიოსნება, პატივი და ღირსება

წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი თავის ერთ-ერთ დიდებულ ქადაგებაში (პატივსა და პატიოსნებასთან დაკავშირებით) საგანგებოდ განგვიმარტავს პატიოსნების ფესვებისა და წყაროს რაობას. „თუ გახსოვს შენ, ძმაო, რა ღირსება აქვს კაცის ბუნებასა, მაშინ შეგრცხვება ყოვლისა სიცრუისა, მოტყუებისა და პირობის გატეხისა“ - ასე მოგვმართავს იგი ქადაგების დასაწყისში. წმიდა ეპისკოპოსის თქმით, პატიოსნების გარეშე ვერც ერთი ადამიანი ვერ გახდება კარგი ქრისტიანი, რადგან ქრისტიანობა, არსებითად, სწორად იმ პირობის (აღთქმის) პატიოსნად შესრულებაა (აღსრულებაა), რომელიც უფალმა დაგვიდო, და რომელსაც ქრისტიანი ღვთის წინაშე დებს ნათლისღებით.

წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი გვეკითხება: რა საფუძველი აქეს პატიოსნებას? რა არის ის, რაც კაცს დააცვევინებს თავის პატიოსნებას, და რითაც ყდველგვარ დადებულ პირობას აღასრულებინებს?

პასუხი ერთია - ეს არის პატივი, თავისი თავის პატივის-ცემა, წმინდა, ჯანსაღი ქრისტიანული თავის-მოყვარეობა. მაგრამ საკუთარი თავისადმი პატივის მიგება და პატივისცემა მხოლოდ ღირსებიდან შეიძლება ამოიზარდოს. მარტო იმ ადამიანს შეუძლია იყოს საკუთარი თავის პატივისმცემელი (და ჯანსაღად, ქრისტიანულად მოყვარული თავისი თავისა), ვინც იცის და ვისაც ახსოვს საკუთარი ღირსება.

წმიდა ეპისკოპოსი გვასწავლის, რომ ქრისტიანის ღირსება არის მისი ბუნების სიმაღლე, რაც ღმერთმა მიანიჭა მას. წმიდა მამის თქმით, კაცის ბუნებას დაუფასებელი ღირსება აქვს. აბა, დაუკვირდი, - გვეუბნება იგი, - მართლაც რაოდენ დიდი ფასი აქვს კაცის ბუნებას, რადგან ცისა და ქვეყნის შემოქმედმა ღმერთმა თავისი მხოლოდშობილი ძე არ დაზოგა, კაცთა ცხონებისათვის, გადარჩენისათვის დაამდაბლა - კაცობრივი ბუნება მისცა, და ხორციელად მოავლინა აქ, ჩვენთან. როგორ შეიძლება, არ დავინახოთ დიდი ღირსება კაცის ბუნებისა - უფალმა ღმერთმა ხომ ამ ბუნებას შეუერთა თავისი ღვთაებრივი ბუნება!

ამით აღტაცებული წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი გვმოძღვრავს და გვევედრება, რომ სიმრუდითა და სიცრუით, მოტყუებითა და მზაკვრობით, პირობის გატეხითა და აღთქმის დარღვევით ნუ შევბილწავთ ჩვენს ამ ღირსებას - ღვთისაგან ესოდენ დაფასებულ სიმაღლესა და დიდებას ჩვენი ბუნებისა, ნუ შევირცხვენთ თავს კაცთა წინაშე და ნუ გავმტყუნდებით ღვთის წინაშე! წმიდა პავლე მოციქულის სავედრებელიც ხომ ეს არის: „და ვიწამებდით, რაჲთა ხჳდოდით თქუენ ღირსად ღმრთისა, რომელმან-იგი გიჩინნა თქუენ თჳსსა მის სასუფეველსა და დიდებასა“ (1 თესალონიკელთა მიმართ 2, 12).

აი, საფუძველი და წყარო პატიოსნებისა, შინაგანი გრძნობა ჩვენი საკუთარი ღირსებისა. ამ გრძნობის მქონე კაცი საკუთარი თავის პატივისმცემელია და, ესე იგი, პატიოსანია სიტყვითაც და საქმითაც. საკუთარი ღირსების მქონე ადამიანის ამ შინაგან გრძნობას პასუხისმგებლობასაც ვეძახით.

საგულისხმოდ ემთხვევა ერთმანეთს ძველი ქართული „ღირსებისა“ და „პატივის“ მნიშვნელობანი: „ღირსება“, პატივთან ერთად, ასევე ნიშნავდა სიწმინდესა და სათნოებას. მაშასადამე, ღირსეული კაცი ძველი ქართველისათვის წმინდა, სათნო და პატიოსანი იყო.

„მსგავსებისაებრ“ ღვთისა

ღირსების - ქრისტიანის ღირსების - საფუძველი და წყარო ადამის შექმნის ბიბლიურ (შესაქმისეულ) საიდუმლოშია საძიებელი. „და თქუა ღმერთმან: „და თქვა ღმერთმან: ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ. და მთავრობდეს თევზთა ზღჳსასა და მფრინველთა ცისათა და პირუტყუთა და მჴეცთა ყოვლისა ქუეყანისა ყოველთა ქუეწარმავალთა მავალთა ქუეყანასა ზედა. და შექმნა ღმერთმან კაცი სახედ თჳსად და ხატად ღმრთისა შექმნა იგი“ (დაბადება 1, 26-27).

ეს შესაქმისეული სიტყვები ადამიანის უმაღლეს ღირსებაზე მიგვანიშნებს, კერძოდ, იმაზე, რომ ადამიანი ყოვლადწმიდა სამება ღმერთის ხატია, მისი მსგავსებაა ბუნებითა და ნებით ასეთი იყო შემოქმედი ღმერთის განზრახვა და კეთილი ნება.

წმიდა იოანე დამასკელის განმარტებით, „მსგავსებისაებრ ღმრთისა“ (ანუ „მსგავსებისებრობა“) ადამიანის კეთილის ქმნადობით, კეთილის შემოქმედებითობით ვლინდება. წმიდა მამა კეთილზნეობას გულისხმობს. არსებითად, იმთავითვე ეს იყო ღვთისაგან მონიჭებული უმაღლესი დანიშნულება კაცისა: თავისი ხატი და მსგავსება ღმერთმა სწორედ იმისთვის მიუბოძა ადამიანს, რომ საკუთარი შესაძლებლობების ფარგლებში (შეძლებისამებრ, „ძალისამებრ“) განვითარებულიყო, სულიერად გაძლიერებულიყო, გაზრდილიყო, ამაღლებულიყო და ამ გზით მიეღწია უფრო მეტი სისრულისათვის.

ცოდვილს ამ წუთისოფელში, სამოთხისეული პირველქმნილი ადამიანის მსგავსად, დღემდე აქვს მაღალი დანიშნულება ღვთის წინაშე. დღემდე ძალაშია ზეამოცანა ცოდვილისა - უფრო მეტსა და დიდ სისრულეს მიაღწიოს ღვთის მსგავსებაში. ადამიც სისრულისათვის იღვწოდა სამოთხეში, ოღონდ ეს ღვაწლი იყო ნათელი, უსნეულო, შეცოდებისაგან თავისუფალი.

ცოდვით დაცემის შემდეგ კი კაცთა მოდგმამ ცოდვასთან (ეშმაკთან) დაუცხრომელი ბრძოლით, სიკვდილისა და სულიერი წარწყმედის ძლევით, ხრწნილებითა და აღდგომის გზით უნდა მოიპოვოს ღვთაებრიობასთან მიახლოებული სისრულე, დაიბრუნოს და აღიდგინოს პირველღირსება, და ღვთის მსგავსების უფრო მაღალ ხარისხს ასე მიაღწიოს.

წმიდა მამათა ფასდაუდებელი ნააზრევიდან არაერთი საგულისხმო შეგონება შეიძლება გავიხსენოთ ამ თვალსაზრისით წმიდა ბასილი დიდი ბრძანებს: „ღმერთმა ადამიანი იმისათვის შექმნა, რომ ამქვეყნად დამკვიდრებული, საღმრთო სიკეთეებით დამტკბარიყო. ამ მიზნით შეამკო შემოქმედმა ღმერთმა ადამი ღვთივმშვენიერი სიკეთეებით: სიცოცხლით, სიტყვით, სიბრძნით, რათა ამ ნიჭთა მეოხებით წარემართა თავისი მისწრაფება ღვთისაკენ... ეს არის ის, რაც მრავლისმომცველმა შექმნათა წიგნმა ერთი გამოთქმით გამოხატა, კერძოდ კი იმით, რომ ადამიანი „ღმრთის ხატად და მსგავსად“ შეიქმნა“.

ასევე მრავლისმეტყველია წმიდა კირილე იერუსალიმელის თქმა: „ღმერთის საქმეა - მოგანიჭოს მადლი, შენი მოვალეობა კი მისი დაცვა და შენარჩუნებაა“. წმიდა გრიგოლი ღვთისმეტყველის თქმით კი: „ადამიანი ქმნილებაა, მაგრამ ღმრთისაგან ნაბრძანები აქვს, ღმერთი გახდეს მადლის მიერ“.

როგორც ვხედავთ, ქრისტიანის ღირსების საკითხში გარკვევისას აუცილებელია ორი მხარის გათვალისწინება: ერთი მხრივ, ის, რაც ღვთისაგან მოგვენიჭება, გვებოძება, და, მეორე მხრივ, ის, რაც ჩვენი ნებით, ძალისხმევითა და ღვთის მეოხებით განხორციელდება ჩვენშივე (და ჩვენთვის) მადლის მიერ. ამ ორი მხარის თანაარსებობით და თანამონაწილეობით ცოდვილს შეუძლია ამაღლდეს ცოდვაზე, სძლიოს მას და პირველღირსებაც დაიბრუნოს.

„იყვენით თქუენ სრულ...“ და „იყვენით თქუენ მსგავს...“

წმიდა მამები ქრისტიანის ღირსების თაობაზე მსჯელობისას ჩვენს ყურადღებას გამორჩეულად მიაპყრობენ კაცის ბუნების სრულყოფილებას. საღვთისმეტყველო ლიტერატურაში აღიარებულია, რომ ღირსება კაცისა არის იგივე სრულყოფილება მისი ბუნებისა. თავად უფალი ჩვენი იესო ქრისტე გვიბრძანებს: „იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაჲ თქუენი ზეცათაჲ სრულ არს“ (მათე 5,48).

„იყვენით თქუენ სრულ“ - უფალი შეგვაგონებს, რომ ჩვენ სრულყოფილება მარადჟამ უნდა ვეძიოთ. ცხადია, აქ სიტყვაში „სრულ“ უზენაესი, ღვთაებრივი სისრულე და სისავსე იგულისხმება. თუმცა იგივე ძველი ქართული სიტყვა („სრული“) ასევე ნიშნავდა „მრთელს, მთლიანს, მთლიანობას“ და „სიცოცხლესაც“. „ღირსისა“ და „ღირსების“ ძველქართული მნიშვნელობები (“პატივი, სიწმიდე, სათნოება, საკმაო, საჭირო, შესაფერისი“), „სრულის“ ახლახან ჩამოთვლილ მნიშვნელობებთან ერთად, მრავლისმეტყველად წარმოგვიჩენს უფლისმიერ ზნესწავლულობას უზენაესი სრულყოფილების შესახებ. ამ მნიშვნელობებიდან გამომდინარე, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჭეშმარიტ სრულყოფილებას ნაზიარები ის არის, ვინც მიაღწია ღვთაებრივ სისავსეს, მთლიანობას, სულიერ სიმრთელეს, ანუ ვინც ჭეშმარიტ სიცოცხლეს ეზიარა. სწორედ ასეთი ქრისტიანია შესაფერისად, საჭიროდ შემკული და აღჭურვილი ღეთის წინაშე, მაშასადამე - ღირს-ქმნილიც.

წმიდა სახარებაში უფალი იესო ამგვარ სულიერ აღჭურვილობას „ღმრთისა მიერ განმდიდრებასაც“ უწოდებს (ლუკა 12,21). ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებაში ამას ქრისტეთი შემოსვა, ქრისტეში ყოფნა ჰქვია, ხოლო ამგვარ ქრისტიანს - ღმერთშემოსილი.

„ვითარცა მამაჲ თქუენი ზეცათაჲ სრულ არს“ - შეგონების ამ ნაწილში უფალი სრულყოფილების საზომზე მიგვითითებს. წმიდა იოანე ოქროპირის განმარტებით, ეს უფლისმიერი შეგონება აუცილებლად უნდა განვიხილოთ ამის მსგავს მეორე შეგონებასთან ერთად, რომელიც დასკვნის სახით მოსდევს ყველასათვის კარგად ნაცნობ ქრისტეს მცნებას: „გიყუარდედ მტერნი თქუენნი და აკურთხევდით მწყევართა თქუენთა და კეთილსა უყოფდით მოძულეთა თქუენთა და ულოცევდით მათ, რომელნი გმძლავრობდენ თქუენ და გდევნიდენ თქუენ. რაჲთა იყვნეთ თქუენ მსგავს (შვილ) მამისა თქუენისა ზეცათაჲსა“ (მათე 5,44-45).

ჯერ ის უნდა შევნიშნოთ, რომ ამ შეგონების ძველქართული თარგმანის ორი სხვადასხვა ვარიანტი მოიპოვება: ერთგან (მთაწმიდელთა მიერ) იგი ითარგმნა როგორც „იყვნეთ თქუენ შვილ“ ხოლო მეორეგან (წმიდა მათეს სახარების ოქროპირისეულ თარგმანებაში) ვკითხულობთ: „იყვნეთ თქუენ მსგავს“ ასე რომ, ღვთისშვილობა აუცილებლობით გულისხმობს ღვთის მსგავსებას, ანუ სრულყოფილებას ღვთის მსგავსებაში.

„რაითა იყვნეთ თქუენ მსგავს მამისა თქუენისა ზეცათაჲსა“ - ეს დიდებული უფლისმიერი შეგონება ქრისტიანის ღირსების უბადლო ფორმულირებას წარმოადგენს. ამ ფორმულირებაში ჩნდება კიდევ ერთი საზომი და მახასიათებელი ქრისტიანის ღირსებისა - ეს არის „მსგავსი“, ღმრთისამიერი მსგავსება. ეს საზომი - „მსგავსი“ - თავისი ლექსიკური მნიშვნელობითაც გადაიკვვთება სიტყვა-ცნებასთან „ღირსი“, ვითარცა „შესაფერისი“.

ის გარემოება, რომ უფალი თავის ზნესწავლულობას ქრისტიანის ღირსებისა და სრულყოფილების შესახებ სწორედ მტრისადმი სიყვარულის მცნებას დაურთავს, მეტად მნიშვნელდვნად ესახება წმიდა მამა იოანე ოქროპირს. მისი თქმით, უფალი იმას გვაფრთხილებს და გვასწავლის, რომ ქრისტიანი თავის ღირსებასა და სრულყოფილებას მხოლოდ ქრისტეს მცნებათა აღსრულებით დაიცავს და მიაღწევს. ქრისტიანი არ უნდა დარჩეს „მსმენელად“ ქრისტეს რჯულისა, არამედ უნდა იყოს „მოქმედი“ და აღმსრულებელი ქრისტეს მცნებებისა. სხვათა შორის, ძველი ქართული სიტყვა „სრულმყოფელი“ ნიშნავს „აღმსრულებელს“. დიახ, იგია სრული, სრულყოფილი, ვინც აღმსრულებელია, სრულმყოფელია ქრისტეს მცნებებისა - აი, რას გვიბრძანებს ჩვენი უფალი.

მაშასადამე, „მსგავსება“ ღმრთისა და „სრულობა“, უფლის ტკბილი სწავლებით, ამავე დროს არის ღირსება ქრისტიანისა. მაგრამ ქრისტესმიერი ღირსების დიდებული ჯილდო იმას ელის, ვინც ღირსეულ ნაყოფს გამოიღებს - ნაყოფს სინანულისა („ყავთ უკუე აწ ნაყოფი, ღირსი სინანულიბაჲ“ - მათე 3,8: ლუკა 3,8), და ნაყოფს თავმდაბლობისა („რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს“ - მათე 18,4; 23,12; ლუკა 14,11; 18,14). თავმდაბლობის ღირსეული ნაყოფის მიღებაში თავად უფალი შეგვეწევა. იგი სანუგეშო პირობასა და აღთქმას დაგვიდებს:

„მოვედით ჩემდა ყოველნი მაშურალნი და ტჳრთმძიმენი, და მე განგისუენო თქუენ. აღიღეთ უღელი ჩემი თქუენ ზედა და ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშჳდ ვარ და მდაბალ გულითა, და ჰჰოოთ განსუენებაჲ სულთა თქუენთაჲ. რამეთუ უღელი ჩემი ტკბილ არს, და ტჳრთი ჩემი სუბუქ არს“ (მათე 11, 28-30).

როდის ან როგორ შევძლებთ ამ უფლისმიერი მოწოდების შესმენას, მიღებასა და აღსრულებას?

წმიდა იოანე ოქროპირი გვარწმუნებს, რომ ქრისტესმიერი უღელი იმისთვის გახდება ტკბილი და ქრისტესმიერი ტვირთიც იმისთვის შემსუბუქდება, ვინც გულმოდგინებას შეიმოსავს, ქრისტეს მცნებებს შეიყვარებს და მათი აღსრულებით წარმართავს საკუთარ სულიერ ცხოვრებას. მაგრამ, ამასთან ერთად, უფალი გვირჩევს, მისგან ვისწავლოთ სულიერი სიმშვიდე, თავმდაბლობა და სათნოება - აი, მაშინ კი უეჭველად ვპოვებთ ჭეშმარიტ „განსუენებას“ სულთა ჩვენთასა, ანუ მოგვენიჭება ღირსყოფა საუკუნო ცხოვრებისა.

წმიდა იოანე ოქროპირი შენიშნავს, რომ უფალი ამ შეგონებაში შემთხვევით არ ახსენებს სწორედ სიმშვიდესა და თავმდაბლობას. თავის პირველ ქადაგებაში ხომ მან უპირველეს ყოვლისა თავმდაბლებს - „გლახაკთა სულთა“ მისცა ნეტარება, როდესაც საღმრთო რჯულის აღსრულება და სულიერი ცხოვრების გაჯანსაღება დაგვიდო აუცილებელ პირობად.

თავისი სწავლება და ქადაგება უფალმა იესომ სათნოებათა მშვენიერ გვირგვინად შეგვითხზაო, - ხატოვნად ამბობს წმიდა იოანე ოქროპირი, - და ამ გვირგვინზე „სამკაული უსასყიდლოჲსა ამის მარგალიტისაჲ განაწყო“. ეს უსასყიდლო მარგალიტი ზემოთ ხსენებული მცნება გახლავთ მტრებისადმი სიყვარულისა („გიყუარდედ მტერნი თქუენნი...“). წმიდა მამა იოანე თრთოლვითა და აღტაცებით მოგვმართავს და გვეკითხება: „იხილეა მწყობრი ესე შუენიერთა ამათ მარგალიტთაჲ? იხილეა კიბე ესე ზეცად აღმყვანებელი?“

ჯერ ის გვითხრა უფალმა, - განაგრძობს წმიდა მამა, - რომ გლახაკნი სულითა, და მშვიდნი, და მართალნი, და მშვიდობისმყოფელნი იქნებიანო ნეტარნი, ესე იგი, ღირსნი ცათა სასუფევლისა (მათე 5, 3-16); შემდეგ მეორე, უფრო აღმატებული საზომი დაგვიდგინა ძლიერი ვნებების აღმოსაფხვრელად და უფრო მეტი სიმტკიცით გვიქადაგა: რისხვის, სახმართმოყვარეობის (ქონების, სიმდიდრის მოყვარეობის), ანგარების წინააღმდეგაც განგვაწყო, და მოთმინებით, ძვირისუხსენელობითა და სულგრძელობითაც შეგვმოსა (მათე 5,27-42).

მაგრამ ამ კიბეზე ქრისტიანის ღირსების უმაღლეს საზომად უფალმა მტრებისა და მოძულეების სიყვარული, მაწყევართა ლოცვა-კურთხევა და მდევნელთა შეწყნარება-მიტევება მოგვცა: „ესე არს სრული და ჭეშმარიტი საზომი“ - დაასკვნის წმიდა მამა იოანე ოქროპირი. წმიდა პავლე მოციქულიც ამას ბრძანებს: „სიყუარული, რომელ-იგი არს სიმტკიცე სრულებისაჲ“ (კოლასელთა მიმარ 3,14). უფალმა აქვე, ამავე ქადაგებაში, ღვთისამიერი ღირსყოფის უმნიშვნელღვანეს წინაპირობპზეც მიგვითითა: „უკუეთუ არა აღემატოს სიმართლე თქუენი უფროჲს მწიგნობართა და ფარისეველთა, ვერ შეხვიდეთ სასუფეველსა ცათასა“ (მათე 5, 20).

ფარისევლებისა და მწიგნობრების გარდა, უფალმა იესომ მეზვერეთა ცხოვრების წესიც შეგვახსენა ამ ქადაგებაში: „უკუეთუ გიყუარდეთ მოყუარენი ხოლო თქუენნი, რაჲ სასყიდელი გაქუს? რამეთუ მეზუერეთაცა ეგრეთვე ყვიან. და უკუეთუ მოიკითხვიდეთ მეგობართა ხოლო თუენთა, რასა უმეჭტეს იქმთ? ანუ არა მეზუერეთაცა ეგრეთვე ყვიანა?“ (მათე 5, 46-47).

წმიდა იოანე ოქროპირი გვაფრთხილებს, რომ ამით უფალი არამც და არამც არ გვიკრძალავს მოყვარეთა და მოძმეთა სიყვარულს. იგი მხოლოდ იმას გვთხღვს, რომ უზნეოთა და ურჯულოთა მსგავსად არ მოვიქცეთ და მათი ცხოვრების წესზე ავმაღლდეთ ჩვენი სიმართლე და ჩვენი საქმე ძველ (არაქრისტიანულ) წესსა და რჯულს უნდა აღემატებოდეს, რათა ფარისევლობისა და მეზვერეობის ზნეობრივი საზომის ამარა კი არ დავრჩეთ, არამედ „მცირედ ოდენ უმჯობესობა“ ვარჩიოთ.

უნდა ითქვას, რომ ამ უფლისმიერ სწავლებაში მეზვერეც (მეზვერეობა), ფარისეველიც (ფარისევლობა) და მწიგნობარიც ცოდვილთა უზნეო ცხოვრების წესს გამოხატავს, იმ წესს, რომელზეც უარი უნდა თქვას ქრისტეს მიმდევარმა. ამისგან განსხვავებით, „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში მეზვერე და მეზვერეობა ახალი, საგანგებო (იგავური) საღვთისმეტყველო მნიშვნელობით იმოსება: ეს არის თავმდაბლური ლოცვითი მონანიება და საკუთარი უღირსების აღიარება ღვთის წინაშე ტაძარში.

არ შეიძლება არ გავიხსენოთ წმიდა იოანე ოქროპირის ის დიდებული განსაზღვრება და ფორმულირება, რომლის თანახმადაც ქრისტიანის ღირსების მასაზრდოებელი წყარო საკუთარი უღირსობის განცდა და აღიარებაა: „შევჰრაცხნეთ თავნი ჩუენნი უღირსად და შემრაცხნეს ღმერთმან ღირსად“.

კიდევ ერთ შეკითხვას დაგვისვამს წმიდა იოანე ოქროპირი: უფალი იესო ჩვენგან ღვთის მსგავსებას ეძიებს, მაგრამ რამდენად შესაძლებელია ამის მიღწევა ცოდვებით დაუძლურებული კაცობრივი ბუნებისათვის? წმიდა მამა დაბეჯითებით უპასუხებს ამ შეკითხვას: „რაოდენცა წარვემატებოდით კეთილბა შინა, უმეტესად მოგუეცემის მსგავსებაჲ ესე, და რაოდენცა მოგუეცემოდის, უმეტესად წარვემატებით“.

მადლობა უფალს, რომელმაც ღირს-გვყო თავისი მსგავსებისა და ხატებისა!

ღვთისაგან ბოძებული ჩვენი ღირსება მუდამ უნდა გვკარნახობდეს, არ დავივიწყოთ ეს ღვთის წყალობა, არ დავივიწყოთ ის, რომ ყოველივე - ღვთის წყალობითა და მადლით გვაქვს, და არა საკუთარი დამსახურებით „ყოველივე ღმრთისაგან არს“ (1 კორინთელთა მიმართ 11,12) - ბრძანებს წმიდა პავლე მოციქული. იგივე ღირსება იმასაც უნდა გვავალდებულებდეს, რომ ღვთის წყალობად მიღებულ საკუთარ კეთილშობილებას სათუთად, ბრძნულად მოვეპყროთ და მოვუფრთხილდეთ.

მასალა შეკრიბა და შეადგინა დოდო (მარიამ) ღლონტმა
„იგავნი უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესნი“
ტომი 2, თბილისი, 2004 წ.