მთელ სახარებაში არ არსებობს უფრო საშინელი სიმართლე, ვიდრე ჭეშმარიტება იესო ქრისტეს მეორედ მოსვლისა და მისი საყოველთაო სამსჯავროსი. ჭეშმარიტად საშინელია უფალო, შენი სამსჯავრო! „გამახსენდა ეს საშინელი ჟამი, - ამბობს წმ. ეფრემ ასური, - და დიდი შიშისაგან ძრწოლა დამეუფლა, წარმოვიდგინე რა ის, რაც მაშინ განცხადდება. ვის შეუძლია ამისი აღწერა? რომელ ენას ძალუძს მისი გამოთქმა? როცა ამაზე ვფიქრობ, ჩემი სხეულის ნაწილებს შიში ეუფლება, ძალ-ღონე მეცლება, თვალებიდან მეწყება ცრემლის დენა, ხმა მისუსტდება, ბაგენი მეხშობა, ენა მიმუჯნდება და ზრახვები მიყუჩდება. ასეთი დიდი და სიშინელი საკვირველებანი ჯერ არ ყოფილა ქვეყნიერების შექმნიდან და არასოდეს იქნება!“ - ასეთი კეთილკრძალული შიშითა და ძრწოლით მსჯელობდნენ ქრისტეს მეორედ მოსვლაზე ღვთის წმინდა მოღვაწენი. ჩვენს მივუგდოთ ყური კეთილკრძალული ყურადღებით უფალი ჩვენი იესო ქრისტეს სიტყვებს საშინელ სამსჯავროზე. ამ სიტყვებით მთავრდება უფლის უკანასკნელი საუბარი მოწაფეებთან ქვეყნიერების ბოლო დღეზე.
„იგი ბევრს ლაპარაკობდა კაცთმოყვარებასა და მოწყალებაზე, - განმარტავს წმ. ოქროპირი, - მაგრამ აქ ამბობს მასზე ბევრად გაცხადებულად და ძლიერად, წარმოიდგენს რა არა ორ და სამ პირს, არამედ მთელ ქვეყანას და ამასთან ორ მხარეს: ერთ მხარეს მორჩილთ, მეორე მხარეს კი დაუმორჩილებელთ, და გვთავაზობს ჩვენ მასზე სიტყვას უფრო საშინელსა და უფრო სადღესასწაულოს. ამიტომაც არ ამბობს: „ემსგავსება სასუფეველი ცათა“, არამედ პირდაპირ მიუთითებს საკუთარ თავზე: ხოლო რაჟამს მოვიდეს ძე კაცისა დიდებითა თვისითა, თავისი დიდებული სხეულით, მთელი დიდებულებით, როგორც მას შვენის, როგორც ქვეყნიერების მეუფეს, როგორც ღვთის მხოლოდშობილ ძესა და მსაჯულს მთელი ქვეყნისა, და ყოველნი ანგელოსნი მისთანა, როგორც მხედრობა ზეციური მეფისა... უწინ იგი მოდიოდა დამცირებული, უპატიო, დამდაბლებული, მონის სახით, მაშინ კი დაჯდეს საყდართა დიდებისა თვისისათა, როგორც მეფე ყოველივე შექმნილისა. „მოვა დიდებით... დაჯდება დიდების საყდარზე...“ „იგი ხშირად ახსენებს დიდებას, - შენიშნავს წმ. ოქროპირი, - რადგან ახლოვდება დრო მისი ჯვარზე სიკვდილისა, რომელიც ითვლებოდა დამამცირებელ სასჯელად, ამიტომ მიმართავდა თავისი მოწაფეების გონებას უმაღლესისაკენ, წარმოუდგენდა რა იმათ ხედვას სამსჯავროსა და მთელ ქვეყნიერებას თვალწინ, მისი სიტყვა ხდება საშინელი, რადგან მთელი ზეციური სამყარო წარმოდგება დაცარიელებული სახით: წმინდა ანგელოსები, ამბობს იგი, იქნებიან მასთან და დაამოწმებენ, რამდენს მსახურობდნენ ისინი, იყვნენ რა გამოგზავნილნი უფლისაგან ადამიანთა გადარჩენისათვის.“ მათთან იქნებიან ის ანგელოზებიც, რომლებიც განუშორებლად იმყოფებიან ჩვენთან მთელი სიცოცხლის მანძილზე აკვნიდან სამარემდე მოყოლებული, ხედავენ ყოველ ჩვენ საქმეს, ესმით ყოველი ჩვენი სიტყვა და აკვირდებიან გულის დაფარულ მოძრაობას ჩვენში... ესენი არიან ერთგული და მოუსყიდელი მოწმენი!.. არაფერი დაემალება მათ მზერას, ყველაფერი წარმოდგება გულთამხილავის სამსჯავროზე და აი, ასეთ მოწმეებთან, ასეთი მსაჯულის წინაშე წარსდგება ყველა, პირველი ადამიდან დაწყებული დედამიწის უკანასკნელ მკვიდრამდე, ვისაც კი ბოლო დღე მოუსწრებს ცოცხალს. და შეკრბენ წინაშე მისა ყოველნი ნათესავნი, აღდგებიან საუკუნეების წინ გარდაცვლილნიც, ხოლო ცოცხალნი უცაბედად შეიცვლებიან და გახდებიან მკვდრეთით აღდგომილთა მსგავსნი, და განარჩინეს იგინი ურთიერთას, ვითარცა იგი მწყემსმან რაი განარჩინის ცხოვარნი თიკანთაგან.
„ჩვენი გონება მთელი ცხოვრების მანძილზე, ერთი წუთითაც არ რჩება დაუსაქმებლად, - ამბობს მღვდელმთავარი ილია, - ამდენი ხნის მანძილზე რამდენი უკეთური რამ იაზრა მან! ენა ჩვენი არასოდეს წყვეტს ლაპარაკს; რამდენი ცუდი თქვა მან! ჩვენი ნება ყოველი ცოდვისადმია მიდრეკილი; რამდენი ბოროტება ჩაიდინა მან! მაშინ ყოველივე, რაც შეგვიცოდავს ჩვენ ენით, თითოეული უქმი სიტყვაც, ყველაფერი, რაც კი გონებით შეგვიცოდია, უმცირესი განზრახვაც კი, რაც კი ოდესმე და სადმე ჩაგვიდენია, უმნიშვნელო წვრილმანიც კი ჩვენს თვალწინ წარმოგვიდგება, გაცხადდება მთელი ქვეყნის წინაშე, ყველას დასანახი გახდება“. „რაღაც გამოუთქმელი ძალით, - ამბობს წმ. ბასილი დიდი, - დროის ერთ გაელვებაში, მთელი ჩვენი ცხოვრებისეული საქმენი, როგორც სურათზე ისე აღიბეჭდება ჩვენი სულის ხსოვნაში, და ყველა ის წარმოუდგება ჩვენს გონებას, ყოველი საქმე მთელი თავისი არსით. ისე, როგორც ხდებოდა“. „გარჩევა იქნება, საოცრად ზუსტი, ამბობს წმ. ოქროპირი, - პირველად იგი განარჩევს მათ ადგილებით, შემდეგ კი თვით სახელისწოდებით უჩვენებს მათ თავიანთ შინაგან განწყობილებას, უწოდებს რა ერთთ თიკანთ, სხვებს კი ცხვრებს, რადგან ცხვრებს მოაქვთ დიდი სარგებელი იმით, რომ იძლევიან: მატყლს, რძეს, ბატკნებს, რასაც უფრო მოკლებულია თხა. მოკლედ უტყვ ცხოველებს მოაქვთ ან არ მოაქვთ ნაყოფი - თავიანთი ბუნებით, ხალხს კი გონიერი გარჯით“. და დაადგინნეს ცხოვარნი მარჯუენით მისსა საპატიო ადგილას, და თიკანნი - მარცხენით, განსჯილთა ადგილას. „ოი, მოყვასო ჩემო, - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - სად ვიქნებით ჩვენ მაშინ? რა იქნება თუ არ მოგვიწოდებენ მეუფის მარჯვნივ და შემდეგ კი მის სამეფოში, თავიდანვე რომ არის მომზადებული? რა იქნება, თუ აღმოვჩდებით მარცხენა მხარეს, თხებს შორის? როგორი იქნება სირცხვილი! და მარტო სირცხვილი? ეს იქნება საშინელება და დაღუპვა...“ მართალი მსაჯული არ განარჩევს მდიდარს ღარიბისაგან, კეთილშობილს უგვანოსაგან, არ მიაქცევს ყურადღებას ნათესაობასა და მეგობრობას, შუამდგომლობას და ხვეწნა-ვედრებას. იგი გამოყოფს მართალთ ცოდვილთაგან, როგორც არჩევენ მარცვალს ბზისაგან, სასიხარულო იქნება მართალთათვის და საშინელი ცოდვილებისათვის უკანასკნელი მსჯავრი, რომელსაც წარმოთქვამს მსაჯული ქვეყნიერებისა, - რომელიც ახლაც ძნელია წაიკითხო, ან გაიგონო ძრწოლისა და წუხილის გარეშე. მაშინ ჰრქუას მეუფემან მარჯუენითთა მათ მისთა: მოვედით კურთხეულნო მამისა ჩემისანო, მოდით ჩემი სამწყოისანო, ჩემი ზეციური მამის კურთხევის ღირსნო, და დაიმკვიდრეთ განმზადებული თქუენთვის სასუფეველი დასაბამითგან სოფლისაით: „თვით სახელი, „შვილნო“ - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - აქ დაფარულია და მაინც უეჭველია, რომ აქ იგულისხმება, რადგან ამის შემდეგ ძე ღვთისა ადამიანებს უწოდებს თავის „უმცროს ძმებს.“ „რომელ სიკეთეებს შეიძლება შეედაროს სახელწოდება „კურთხეულნო“, და ამასთან „მამისა ჩემისანო“? - ამბობს წმ. ოქროპირი. რამდენი პატივი, რამდენი ნეტარებაა ამ სიტყვებში! მან არ თქვა: „მიიღეთ“ არამედ „დაიმკვიდრეთ“, როგორც თქვენი კუთვნილი, როგორც მშობლიური, როგორც საუკუნეებიდან მოყოლებული თქვენთვის მომზადებული. ვიდრე თქვენ დაიწყებდით არსებობას, ეს უკვე იყო თქვენთვის მოწყობილი, რადგან მე ვიცოდი, რომ თქვენ ასეთები იქნებოდით“.
თქვენ სრულიად დაიმსახურეთ ეს პატივი, ეს ჯილდო: რამეთუ მშიოდა, და მეცით მე ჭამადი, როცა მე არ მქონდა პური, თქვენ გაიღეთ ჩემზე მოწყალება და მე იმით დავნაყრდი; მწყუროდა, როცა მე მაწუხებდა წყურვილი, და მასუთ მე; უცხო ვიყავ და არ მქონდა თავშესაფარი და თქვენ შემიწყნარეთ მე, შემიყვანეთ თქვენს სახლში, სიხარულით მიმიღეთ და მომასვენეთ მე; შიშველ ვიყავ, მეტად ღარიბული, მწირი სამოსით და შემმოსეთ მე, თქვენ დაფარეთ ჩემი სიშიშივლე, დამიფარეთ მე სიცივისა და მზის მცხუნვარებისაგან; სნეულ ვიყავ, ვიწექი სატკივრებით შეწუხებული და გათანგული და მომხედეთ მე; თქვენ მოხვედით ჩემთან, მომინახულეთ და თქვენი კეთილი სიტყვით მანუგეშეთ, გული გამითბეთ და გამახარეთ; საპყრობილესა ვიყავ და ვიყავი დაპატიმრებული, იქაც მოხვედით ჩემდა და არ დამივიწყეთ, არ მიმატოვეთ... „შეხედე, - ამბობს წმ. ოქროპირი - როგორი მსუბუქია მისი მცნებანი, მან არ თქვა: მე ვიყავი საპყრობილეში და თქვენ გამათავისუფლეთ, მე ვიყავი ავადმყოფი და თქვენ სარეცელიდან აღმადგინეთ მე; არამედ თქვა: თქვენ მომინახულეთ მე, თქვენ მოხვედით ჩემთან. უფალი, ჩამოვიდა რა ჩვენთან, გვთხოვს იმას, რაც ჩვენს ხელთაა, და ამაზე კიდევ უფრო ნაკლებს, რითაც გვიღვიძებს სურვილს კიდევ მეტის კეთებისა. მთელი ქვეყნიერების წინაშე, იმ ენითგამოუთქმელი დიდების გამოჩენით, იგი აცხადებს და გწინდავს შენ, გცნობს შენ თავის გამომზრდელად და შემწყნარებლად, და არ ერიდება ამის თქმას, რათა შენი გვირგვინი უფრო ბრწყინვალე გახადოს. ასე დაიწინდებიან მართალნი მადლით. ვამბობ: მადლით იმიტომ, რომ მათ რომ უთვალავი კეთილი საქმე გაეკეთებინათ, ეს უკვე მადლის მოჭარბებული სიუხვე იქნებოდა, ახლა კი სრულიად უმნიშვნელო და უბრალო მაგიდისა წილ, გეძლევა ზეცა, სასუფეველი, და ასეთი დიდი პატივი მოგენიჭება მთელი ქვეყნის წინაშე“.
როგორი განცდა ექნებათ მართალთ, როცა მოესმებათ ეს უტკბესი სიტყვები თავიანთი უფლისა და მხსენისაგან? ოი, როგორგ გამოუთქმელი სიხარულით შეიძვრება მათი გული, როგორი სამოთხისეული ნეტარებით აუჩქროლდებათ თავიანთი არარაობის მდაბალი შეგრძნებისას? ღვთის მადლის საკვირველი დიდებულება განაცვიფრებს მათ, რისი დატევაც გაუძნელდებათ: მაშინ მიუგონ მათ მართალთა და ჰრქუან: უფალო! რისთვის ავლენ ჩვენზე ასეთ დიდ მოწყალებას? რით დავიმსახურეთ ეს ჩვენ? სად და ოდეს გიხილეთ შენ მშიერი და გამოგზარდეთ? და წყურიელი და გასუთ შენ? ოდეს გიხილეთ შენ უცხოდ, და შეგიწყნარეთ? ანუ შიშველი, და შეგმოსეთ შენ? ოდეს გიხილეთ შენ უძლური, ანუ საპყრობილესა, და მოვედით შენდა? საკვირველი სიყვარულით შეხედავს თავის რჩეულთ უფალი და მსაჯული: და მიუგოს მეუფემან მან, და ჰრქუას მათ: ამინ გეტყვი თქუენ, რავდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ. „სახარებაში მოხსენებულ ამ სიტყვებს, - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - შეგიძლია შეხედო, როგორც სესხის ბარათს, რითაც უფალმა თავი აღიარა შენს მოვალედ ყველაფრისათვის, რაც კი გაგიცია, ანდა რა სიკეთეც გაგიკეთებია გაჭირვებაში მყოფი მოყვასის მიმართ. ქვეყნიერების მეუფე, უდავოა, არ საჭიროებდა არავითარ სესხს შენგან, მისთვის ყოვლად უმნიშვნელოს, არა მარტო თავისთვის, არამედ იმათთვისაც, ვისთვისაც აკეთებ ამას: მაგრამ ისეთი საკვირველია მისი სიკეთე, რომ იგი იმდაბლებს თავს შენი მოვალის დონემდე, რათა მიგდრიკოს სიკეთისადმი, კეთილი საქმეებით კი - ნეტარებისაკენ. იგი სესხულობს შენგან უსაქმობას, მტვერს, ხრწნადს, რასაც შენ უწოდებ ქვეყნიურ სიკეთეს, რათა მიეცეს შემთხვევა, რომ თავისი მართლმსაჯულების შეურაცხყოფის გარეშე, გადაგიხადოს ჭეშმარიტი სიკეთით, უხრწნელობით, ნეტარებით, ისეთი სარგებლით, რომელსაც შენ ვერასოდეს დათვლი“. - „უფალი უწოდებს ღარიბებს თავის ძმებს, - ამბობს მთ. ეპ. ნიკიფორე, - იმიტომ, რომ იგი მთლიანად ეზიარა ჩვენს ხორცსა და სისხლს, იგი იყო ადამიანი, გაანათლა ბუნება კაცობრიული: „რომელსა თვისცა არა ჰრცხუენის ძმადწოდებაი მათი და იტყვის: მიუთხრა სახელი შენი ძმათა ჩემთა“ (ებრ. 2,11-12), იგი უწოდებს მათ უმცროს ძმებს მათი დამდაბლებული მდგომარეობის გამო, როგორც თავად მან „დაიმდაბლა თავი თვისი და იქმნა იგი მორჩილ, ვიდრე სიკვდილითა მით ჯუარისათა“ (ფილ. 2,8). „როგორი მოკლე გზაა ეს, - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - და როგორ შორს მიიღწევა, როგორი მშვიდი სვლაა, და როგორ მაღლა აყავს, ეტლზე უსწრაფესად! ქრისტეზე ფიქრით შენ გასტეხ პურის ნატეხს და მოგეცემა უფლება სასუფეველისა; აცმევ შიშველს ხრწნად სამოსელს, და მადლი ღვთისა გიბოძებს შენ უხრწნელ სამოსელს სიმართლისა; მიდიხარ მწირის შესახვედრად, ავადმყოფის ან პატიმრის მოსანახულებლად, და იგივე ნაბიჯებით გიხდება სვლა დიდებით მომავალი იესო ქრისტეს მარჯვნივ, ზეციური მამისაგან ნაკურთ კრებულში. თუ სიყვარულით ანუგეშებ ღატაკს და სიკეთეს უკეთებ მას, თუნდაც მცირეოდენს, უმნიშვნელოს, იმავ დროს მიუყვები უფალს ღატაკის გადასარჩენად. აი, ღარიბზე გაწეული შენი სიკეთე, როგორ გადადის უფლისაში, დიდი მხსნელისაგან გადარჩენილი, შენ თავად ხდები გადარჩენის იარაღი, ასე რომ ვთქვათ - პატარა მხსნელი მცირეთათვის, და თუ არ იქნება კადნიერად ნათქვამი გარკვეული სახით კეთილისმოქმედი შენი მაცხოვრისა, რადგან მან თქვა: „რავდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ“.
მოკლედ, ეს კურთხეული ხვედრი შეიძლება მიეკუთვნოს მხოლოდ იმას, ვინც ყურადღებიანად იქცევა, ვისაც უნარი აქვს განსჯისა. კეთილი საქმე, გონიერი განსჯისა და გულითადობის გარეშე, არის სხეული სულის გარეშე. ჩაუღრმავდით გონებით ქვეყნიერების მსაჯულის სიტყვას: „რავდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ“. თუ თქვენ უკეთებთ სიკეთეს უბედურს იმის გამო, რომ მასში ხედავთ საბარლო არსებას, მაშინ თქვენ აკეთებთ ჩვეულებრივ თანაგრძნობის საქმეს. მაგრამ რათა თქვენი კეთილი საქმე იყოს სულიერი სიკეთე, ქრისტეს ღირსი, თქვენ გაჭირვებულ უმცროს ძმაში უნდა დაინახოთ თავად უფალი. ასეთი ხედვისას ქრისტიანის გული, რა თქმა უნდა, ეტყვის თავს: აი, როგორია შენი ბედნიერება, რომ შენ მადლიერება და სიყვარული ქრისტეს მიმართ შეგიძლია გამოამჟღავნო იმაზე, ვისაც უფალი უწოდებს თავის უმცროს ძმას! რამდენადაც ქრისტე უმაღლესი ზეციური საყდრიდან გადმოვიდა დედამიწაზე, და ჩავიდა ჯოჯოხეთშიც კი, განვლო უმძიმესი ადამიანური ცხოვრება, ეწამა და მოკვდა, განა შენ ვერ მიხვალ შენს უმცროს ძმასთან, როგორ უბედურებასა და დამცირებაშიც არ უნდა იყოს იგი ჩავარდნილი? არ იქნება შენთვის დამატკბობელი, არა მარტო შენი ჭარბი მონაგებისაგან შეავსო მისი ნაკლი, არამედ თავად მოაკლდე ზოგ სიკეთეს მისთვის და იტანჯო კიდეც, რათა შეუმსუბუქო მას ტანჯვა-მწუხარება? - ასე, რათა კეთილი საქმენი იყოს სუფთა, ღვთის ღირსი, მის წინაშე გამართლებული, საჭიროა, რომ ადამიანის სახით ისინი თავად უფლისათვის იქნას გაწეული“.
სხვამ შეიძლება იფიქროს: საშინელ სამსჯავროზე უფალი მხოლოდ განსჯის მოწყალების საქმეებს. ე.ი. ცხონებისათვის აღარაა საჭირო სხვა გმირობანი: არ არის საჭირო მარხვა, ლოცვა, სინანული... ნუ მოიტყუებ თავს, საყვარელო, ასეთი ფიქრებით: იგი მტრისგანაა შენში. გახსოვდეს, რომ მოწყალების საქმენი მხოლოდ მაშინ იქნება ღვთისაგან მიღებული და შენთვისაც მაცხონებელი, როცა მათ მოიმოქმედებ უდიდესი თავმდაბლობით, შემუსვრილი გულით, ისე რომ, შენ თავად დიდ სიკეთედ არ მიიჩნიო ისინი, არ დაინახო ფასი ამ სიკეთისა, და როგორც მართალნი ღვთის სამსჯავროზე, თავად გაიკვირვე: რისთვის შეგიწყნარებს მართალი მსაჯული? თუ შენ თავად დასდებ ფასს შენს კეთილ საქმეებს, იცოდე, რომ ისინი დაკარგავენ ღირებულებას ღვთის თვალში; ე.ი. რომ ისწავლო ჭეშმარიტი ქრისტიანული მოწყალება, რის გამოც შეიძლება ღვთის შეწყალებას ელოდო, უპირველესად ისწავლე სიგლახაკე სულისა, დაიტირე შენი ცოდვები, გახადე შენი გული მშვიდი, მთელი არსებით ისურვე ღვთის სიმართლე და გამართლება ქრისტეში, და მხოლოდ მაშინ გახდები ღირსი, ღმერთს ჭეშმარიტად მაცხონებელი მოწყალების საქმენი მიართვა.
„ნუთუ, - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - „მოიძებნება ისეთი ხალხი, რომელსაც არ მიიზიდავს ეს მსუბუქი და სასიამოვნო გზა და მასზე სიარული გააზარმაცებს? გონიერება მზადაა ამაზე გვიპასუხოს, რომ ეს დაუჯერებელია, ხოლო უბედური გამოცდილება გვამცნებს, რომ ეს თითქმის ჩვეულებრივი რამაა არც ისე ცოტასათვის. ო, უბედურნო მოგზაურნო მიწისა! საით მივეშურებით, თუკი არ მივდივართ ქრისტიანული მოწყალების გზით ქრისტეს შეწყალებისაკენ? ჩვენს წინ ხომ ორი გზაა: გზა ქრისტესთან მისაახლებელი და გზა მისგან დამაშორებელი“. ახლა მოვისმინოთ, როგორ მოექცა მეფე სხვებს: მაშინ ჰრქუას მარცხნითა მათცა: ამას იგი ძალზე მკაცრად იტყვის, ისე რომ შიშისაგან შეძრწუნდება მთელი ქვეყანა: წარვედით ჩემგან, წყეულნო, განკვეთილნო, განკიცხულნო და საუკუნო სატანჯველმისჯილნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა, გეენიაში, რომელი განმზადებულ არს, თავიდან არა თქვენთვის, არამედ ეშმაკისათვის და ანგელოზთა მისთათვის! თქვენ თვითონ ესწრაფებით ამ ცეცხლს, ამიტომ საკუთარი თავი უნდა დაადანაშაულოთ ამისთვის... მე მოგეცით თქვენ ყველა საშუალება გადარჩენისათვის, თქვენ ადვილად შეგეძლოთ შეგესრულებინათ ჩემი მაცხოვნებელი მცნებები, მაგრამ არ ისურვეთ. რამეთუ მშიოდა და არა მეცით მე ჭამადი, მწყუროდა და არა მასუთ მე, უცხო ვიყავ და არა შემიწყნარეთ მე; შიშუელ ვიყავ და არა შემმოსეთ მე; უძლურ ვიყავ და საპყრობილესა და არა მოხვედით ჩემდა. - ზეციური მსაჯულის ეს განაჩენი სამ საშინელ სასჯელს აცხადებს ცოდვილთათვის: ღვთისგან მორიდებას, საუკუნო სატანჯველებსა და ბოროტ ეშმაკებთან ერთად ყოფნას მომავალ საუკუნეებში. ყველა ეს სასჯელი ისეთი მძიმეა, ისეთი მტანჯველია, ისეთი აუტანელია, რომ ადამიანის გონებას ვერ ძალუძს მისი აღწერა. „ზედიზედ დავატეხ უბედურებებს“ (II რჯ. 32,23), ემუქრება ცოდვილებს ღმერთი. შეკრება ყველა ბოროტებათა, ყველა უბედურებათა და სატანჯველთა ერთად, - აი, ტანჯულთა მდგომარეობა ჯოჯოხეთში! ყოველგვარ მწუხარებათა შხამები შეკრებილი ერთ სასმისში, ყველა ჩაუქრობელი ცეცხლის ალი ერთად თავმოყრილი, ყველა საუკუნოვანი სატანჯველი ერთ წუთში შეკრებილი“... (ილია მინიატი).
მართალი მსაჯულის ამ საშინელი განაჩენით შეძრწუნდებიან ცოდვილები; შეწუხებულნი და სულით შეშფოთებულნი ვერაფერს მოიძიებენ სათქმელს თავის გასასამართლებლად, არამედ მხოლოდ უიმედოდ გაიმეორებენ იმას, რაც მათზე წინ დიდი თავმდაბლობით თქვეს მართალმა ადამიანებმა: მაშინ მიუგონ მათცა და ჰრქუან: უფალო! ოდეს გიხილეთ შენ მშიერი, ანუ წყურიელი, ანუ უცხოებასა, ანუ შიშლოებასა, ანუ უძლურებასა, ანუ საპყრობილესა და არა გმსახურეთ შენ? მსჯავრდადებულთა ამ უკვე უაზრო აჩქარებულ პასუხში გაისმის სრული უიმედობა. როგორც იგივე კითხვაზე მართალთათვის განკუთვნილი უფლის პასუხიდან, მაშინვე იცოდნენ მათ მისაგებელი, ამათაც ახლავე უკვე იციან - თვით ქრისტეს ბაგეთაგან, როგორ უნდა იქნას უფლის სიტყვები გაგებული, ამიტომაც მათი კითხვა შეიძლებოდა უპასუხოდ დატოვებულიყო, მაგრამ ზეციური მსაჯული ისურვებს თავისი ღვთიური პასუხის გამეორებას, რათა უფრო მეტად დასდოს მათ ბრალი: მაშინ მიუგოს მან და ჰრქუას მათ: ამინ გეტყვი თქუენ, რავდენი არა უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა, მე არა მიყავთ. „მტერიც რომ მოსულიყო, მაშინაც შიმშილი, სიცივე, საპყრობილე, სიშიშვლე, ავადმყოფობა, უსახლკარობა - საკმარისი იყო მტრობის შეწყვეტისათვის. მაგრამ თქვენ არ მოექეცით ასე მეგობარს, თქვენს კეთილის მოქმედს, მეუფეს... შენიშნე, - ამბობს წმ. ოქროპირი, - რომ ბრალდებულთ არ ჰქონდათ არც ერთი კეთილი საქმე. ისინი არა მარტო არ აპურებდნენ მშიერს, არ მოსავდნენ შიშველს, არამედ, რაც ბევრად უფრო ადვილი შესასრულებელი იყო, სნეულთაც არ ნახულობდნენ. მაგრამ მაშინაც, როცა უფალს შიოდა, არ იყო ძნელი მისი მოთხოვნის შესრულება, რადგან იგი ითხოვდა არა ნუგბარ საჭმელს, არამედ მხოლოდ ძალზე აუცილებელ საკვებს, და ამასაც ითხოვდა მეტად შესაბრალისი სახით. ამიტომაც ყოველივე ეს მათ სასჯელის ღირსთ ხდიდა: ამას ხელს უწყობდა სათხოვარის შესრულების სიადვილეც, რადგან უფალი ითხოვდა მხოლოდ პურს, შესაბრალისი სახე მთხოვნელისა თანაგრძნობას იმსახურებდა, რამეთუ ღატაკი იყო და ბუნებითი თანაგრძნობაც აუცილებელი იყო, რადგან ის იყო ადამიანი; და საგულისხმოა განსაკუთრებული მიმზიდველობა აღთქმისა, რადგან აღუთქვა სასუფეველი; დასჯის შიშიც, რადგან ემუქრებოდა გეენია; მნიშვნელობაც შეწყნარებულისა, რადგან თვით ღმერთს იღებდა ღატაკის სახით; და დიდებულება პატივისა, რადგან მან ასეთი თავმდაბლობა აჩვენა თავად; და კანონიერება ბოძებულისა, რამეთუ უფალი იღებდა თავისას. მაგრამ ყოველივე ამან სრულიად დააბრმავა ისინი მიუხედავად ასეთი მუქარისა, რადგან, როგორც ადრე თქვა, რომ მოწაფეთა არ მიმღებელნი დაისჯებიან მეტად, ვიდრე სოდომელნი, ისე აქაც ამბობს: „რავდენი არა უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, მე არა მიყავთ“. რას ამბობ, უფალო? ვინ არიან შენი ძმები? რატომ უწოდებ მათ უმცროს ძმებს? იმიტომ არიან ძმები, რომ არიან დამდაბლებულნი, ღატაკნი, მორიდებულნი: ასეთებს იგი განსაკუთრებით მოუწოდებს თავის ძმობაში. მაგრამ რათა შენ მეორე მხრიდანაც დაინახო განაჩენის სამართლიანობა, ამიტომ იგი უწინ აქებს მათ, რომელთაც შეასრულეს თავიანთი საქმე და ეუბნება: „მოვედით, კურთხეულნო...“ რათა დასჯილთ არ ეთქვათ, რომ მათთვის არაფერი იყო მისაცემი. იგი განიკითხავს მათ, მიუთითებს რა მეგობრებზე, მსგავსად იმისა, როგორც განიკითხავს ქალწულებს, მიუთითებს რა ქალწულებზევე, - მონას დაუდევარს და მსმელს მიუთითებს ერთგულ მონაზე, მონას, რომელმაც დამარხა თავისი ტალანტი, მიუთითებს იმ მონაზე, რომელმაც წარმოადგინა ორი ტალანტი, და საერთოდ განიკითხავს ყოველ ცოდვილს, მიუთითებს რა მოვალეობათა კეთილად შემსრულებელზე. ბრალდებულებზე გამოტანილი მსჯავრის სამართლიანობას იგი ხსნის იმითაც, რომ მსჯავრდებულნი აღმოჩნდნენ დაუმორჩილებლები იმაშიც, სადაც სიღარიბეს არ შეეძლო წინააღმდეგობა გაეწია მათთვის, მაგალითად, როცა საჭირო იყო წყალი მიეწოდებინათ მწყურვალთათვის, მისულიყვნენ საპყრობილეში მყოფთან, მოენახულებინათ ავადმყოფი. ჩვენზე მოქმედებს, როცა ვხედავთ ძაღლს მოშიებულს, ასევე ვწუხდებით, როცა პირუტყვებს ვხედავთ გასაჭირში, შენ კი, ხედავ შენს მეუფეს და არ ირჯები მისთვის? რით შეიძლება ამისგან გაიმართლო თავი?“ - „იგივე სიყვარული, რომელიც მოვიდა არა ქვეყნის განსასჯელად, არამედ რათა ქვეყანა გადარჩენილიყო მისით, მოვა მათ გასასამართლებლად, რომელთაც სიყვარული იგი ჭეშმარიტებისა არ შეიწყნარეს, რათამცა ჰსცხოვნდეს იგინი“ (2 თეს. 2,10). განსჯის ბოროტებს, რამდენადაც უყვარს კეთილნი. გულმოწყალე სჯის მოუნანიებელთ, რადგან იწყნარებს მონანულთ. სხვა რაღასთვისღა გვაუწყებს იგი მოკვეთილთა დაღუპვას, თუ არა იმისათვის, რომ არავის დაღუპვა მას არ სურს? ამიტომაც რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში გვაძლევს საშუალებას, რომ მოვისმინოთ უკანასკნელი წყევა მარცხენა მხარეს მყოფთათვის, რათა დროულად ვუშველოთ თავს გაქცევით მარჯვენა მხარეს! „მართალი მსაჯული მოარიდებს უფლებას მისი სახის ჭვრეტით ტკბობისას“: „წარვედით ჩემგან, წყეულნო“, - წარმოთქვამს იგი.
ჩვენ არ შეგვიძლია მივაღწიოთ ყველა იმ გამოუთქმელ ნეტარებას, რაც კი მომზადებულია ღვთისგან მისი დიდების ჭვრეტის მოყვარულთათვის. „მლაშე და მწარეა ზღვის წყალი, - ამბობს ილია მინიატი, - წარმოიდგინე, რომ ზღვაში ზეციდან ჩამოვარდა ერთი წვეთი და მან დაატკბო ზღვა: გესმის როგორი ტკბილია ეს ზეციური წყალი? აი, ასევე მწარეა ჯოჯოხეთი, მაგრამ თუ მასში ჩავარდებოდა სამოთხის სიტკბოების თუნდაც ერთი წვეთი, მაშინ ეს წვეთი დაატკბობდა მთელ მის სიმწარეს, ჩააქრობდა ჯოჯოხეთურ ცეცხლს, დააყუჩებდა ცოდვილთა ცრემლებს, და ჯოჯოხეთი მაშინ სამოთხედ იქცეოდა. მიხვდი ახლა, როგორია სამოთხის სიხარული? თქვენი გული გაიხარებს ამ სიხარულში და ვეღარავინ წაგართმევს ამას, ვერავინ! და ღვთიურ მარადისობაში შენ გაიხარებ ღვთის სიხარულით, იმეფებ ღვთის სამეფოში, იქნები ღვთის დიდებით განდიდებული. მაშინ მისი მსგავსი - ამბობს მოციქული - ვიქნებით განღმრთობილნი, რადგანაც დავინახავთ მას ისეთს, როგორიც არის“. - და აი, ყოველივე ამ ნეტარებას მოაკლდება ცოდვილი. „აბესალომი, - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - დავითისაგან დევნილი სთხოვს იობს, რათა მას გამოეთხოვა ნებართვა, ენახა თავისი მეფე-მამა, ანდა მოეკლა უბედური. ასევე ღვთისაგან განდგომილი ცოდვილი ამჯობინებს სიკვდილს თავის მდგომარეობაში, მაგრამ ვერ მიიღებს და იქნება მუდამ მომაკვდავი, მაგრამ სიკვდილი არ შეეხება ერთხელაც კი“. „გააერთიანეთ ათასობით გეენია, - ამბობს წმ. ოქროპირი, - ეს მაინც არ იქნება ისეთი მძიმე, როგორც დიდებიდან ჩამოგდება, იქცე ღვთისათვის საძულველად! სჯობს თავს დაგატყდეს ურიცხვი ელვა და მეხი, ვიდრე დაინახო უფლის მშვიდი სახე შენგან მიბრუნებული, და მისი ნათელი თვალი, რომელსაც არ შეეძლება შენი დანახვა. და მართლაც, თუკი მან მე, მისი მტერი, ჩემი მისდამი სიძულვილისა და მისგან განდგომის მიუხედავად, ისე შემიყვარა, რომ არ შეიბრალა საკუთარი თავიც კი, არამედ გაიმეტა სიკვდილისათვის, და თუ ყოველივე ამის შემდეგაც არ მივაწვდით მას პურს, როცა შია, მაშინ როგორი თვალითღა შევხედავთ მას?“ - „დაფიქრდი მხოლოდ, - ამბობს ილია მინიატი, - რომ თუკი უმშვენიერესი და უწმინდესი ღვთის სახე ერთი წუთით დაიფარებოდა მართალთა თვალებისათვის, მაშინ თვით სამოთხე ჯოჯოხეთად იქცეოდა მათთვის, და თუ იგი ერთი წუთით ეჩვენებოდა ჯოჯოხეთში ტანჯულთ, მაშინ თვით ჯოჯოხეთი იქცეოდა სამოთხედ. იფიქრეთ, თუკი ცოდვილთ ექნებოდათ იმედი, რომ ოდესმე იხილავენ ღვთის სახეს, მაშინ არაფრად მოეჩვენებოდათ საუკუნეების განმავლობაში ტანჯვა-წამებაც კი. როგორიღა იქნება მათი წამება, როცა აღარ ექნებათ იმედი უმზირონ ღვთის სახეს. გინდოდეს ღმერთი მუდამ და არ იყო დარწმუნებული, რომ ოდესმე იხილავ მას, ეს ისეთი წამებაა, რომლის გადმოცემაც არ შემიძლია! „მაგრამ ეს ცოტაა: მართალი მსაჯული ბრალდებულთ აგზავნის საუკუნო ცეცხლში, მარადიული ტანჯვისათვის“. ტყუილად, - ამბობს მიტრ. ფილარეტი, - განმარტავენ ამ ცეცხლს, როგორც სინდისის ქენჯნას; ამაოდ კითხულობენ: როგორია ეს სატანჯველი? როგორია ეს ცეცხლი, რომელიც იმოქმედებდა უკვდავ ადამიანზე? მაგრამ განა ადამიანური განსჯის ზღვარი შეიძლება იყოს ზღვარი ყოვლადძლიერი ღმერთისა? ვისაც შეუძლია ეს ხრწნადი შემოსოს უხრწნელებით, და აქციოს სხეული სულიერად, განა მისთვის ძნელი იქნება მოამზადოს ისეთი გამჭირვალე და მსუბუქი ცეცხლი, რათა ასევე შესაგრძნობი გახდეს უკვდავი შემადგენლობა, როგორც ქვეყნიური ცეცხლი შეიგრძნობა ახლანდელი სხეულისაგან? თუკი ზეცაში მყოფმა მოციქულმაც კი არ აღწერა ის, რაც იქაა მომზადებული ღვთის მოყვარეთათვის და აღიარა, რომ საერთოდ შეუძლებელია მეტად თუ ნაკლებად სხეულებრივი ადამიანისათვის ამის მიღწევა, განა შეიძლება სრულად წარმოდგენა ღვთის რისხვის საბოლოო მოქმედების საშინელებათა, ვინც ჯოჯოხეთამდე არ დამდაბლებულა? ჩვენ შეგვიძლია, და ჩვენთვის საკმარისია მხოლოდ იმისი ცოდნა, რომ ეს ცეცხლი დაუსრულებელია: „წარვედით, ცეცხლსა მას საუკუნესა“ - ამბობს მარადიული მსაჯული...
და მაშინვე აღსრულდება მისი სიტყვა: და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა საუკუნესა, საუკუნეებში რომ არ დამთავრდება ისევე, როგორც მარადიული იქნება მართალთა ნეტარება: - ხოლო მართალნი ცხოვრებასა საუკუნესა. მარადიული ტანჯვა, მარადიული ცხოვრება, და სიტყვა „საუკუნესა“ ერთი და იგივეა, ე.ი. აზრი მაინც ერთია. ტანჯვა ისევე მუდმივი და დაუსრულებელი იქნება, როგორც ცხოვრება მარადიული, დაუსრულებელი. თუ კი ღმერთი მართალთ ადიდებდა მარად, ხოლო ცოდვილთ დასჯიდა დროებით, მაშინ მარადიული იქნებოდა მისი მოწყალება, ხოლო მართლმსაჯულება - არ იქნებოდა მუდმივი, მაშასადამე არასრული. მაგრამ ღმერთი რამდენადაც მოწყალეა, იმდენად სამართლიანიცაა. უსაზღვროა მისი მოწყალება, უსაზღვროა მისი მართლმსაჯულებაც. „როგორც არ არის შედარება დროებით ცოდვასა და მარადიულ ტანჯვას შორის, ასევე არ არის შედარება ადამიანსა და მაღალ ღმერთს შორის, რომელსაც შეურაცხყოფ შენი ცოდვით, - ამბობს ილია მინიატი. - შენ რომ მარად გეცხოვრა, მაშინ მარადიულ ცოდვაშიც იქნებოდი: ამიტომაც იმსახურებ მარადიულ ტანჯვას. აი, შენს თვალწინ ჯოჯოხეთური სატანჯველია, შენ კი მაინც სცოდავ, ამისთვის მოგელის საუკუნო ტანჯვა. შენ გეკუთვნოდა ყოველჟამს მადლობა გეხადა ღვთის სამართლიანობისათვის, რომელმაც გაგიხსნა ჯოჯოხეთის უფსკრული, რათა მოეკვეთა შენთვის გზები ბოროტებისა. ჯოჯოხეთურ სატანჯველებს დასასრული კიდეც რომ ჰქონოდა, მაშინ როგორი იქნებოდა ქრისტიანთა ცხოვრება? ჭეშმარიტად მართალია მსჯავრი ღვთისა!“ სამართლიანია, მაგრამ თვით ამ სამართალში იმალება მოწყალება. ცოდვილი მარად იქნება შეპყრობილი ნეტარების წყურვილით, მაგრამ კიდეც რომ შესძლებოდა ამ ნეტარების მიღება, არ ექცეოდა ეს სიხარულად: იგი უკვე უვარგისი გახდებოდა ნეტარებისათვის. მისი სული დაუნათესავდა ბოროტებასა და ცოდვას, ვერ ისარგებლა ღვთის მადლიანი შეწევნით ამქვეყნიურ ცხოვრებაში მისი განწმედისათვის, ხოლო საყოველთაო აღდგომის შემდგომ უკვე აღარაა სინანული, აღარც მადლია ცოდვილთა გადამრჩენი, არ არის საშუალება სულიერი განახლებისა და ხელახალი დაბადებისა... როგორც აუტანელია ავადმყოფი თვალისათვის მზის სხივები, ასევე არ შეუძლია ცოდვილს მზერა ღმერთისა. როგორც არ შეუძლია თევზს იცხოვროს ჰაერში, ასევე გამოუსადეგარია ცოდვილი სამოთხისეული ცხოვრებისათვის. ახლა, ამქვეყნიურ ცხოვრებაშიც, განა ის არ არის მოწყენილი ლოცვისას? განა არ გარბის ღვთის ტაძრიდან? რას იგრძნობდა ზეციურ სასუფეველში, სადაც ღვთის ანგელოზებიცა და მართალი ადამიანებიც იძენენ ნეტარებას ღვთის, როგორც შემოქმედისა და მხსნელის, მოუკლებელ ქება-დიდებაში? - მის ცოდვილ გულში, როგორც გველები, ისე ფუთფუთებენ ვნებები და ბოროტი გულისთქმები; განა შესძლებს ასეთი არაწმინდა სინდისით პირდაპირ უმზიროს ღვთის დიდებას გულით წმინდანებთან ერთად? არა, ჯოჯოხეთი თავისი მუდმივი სატანჯველებით უფრო ახლობელი იქნება მისთვის, ვიდრე გაბრწყინებული სამოთხე ღვთისა, რადგან სამოთხესაც და ჯოჯოხეთსაც ადამიანი თვითონ უმზადებს თავის თავს გულში დედამიწაზე ცხოვრებისას.
„წარმოიდგინეთ, - ამბობს მიტროპოლიტი ფილარეტი, - წარმოიდგინეთ, რამენადაც შეძლებთ, ეს ქვეყანა საშინელი წყვდიადით, ადუღებული ცეცხლითა და მატლებით, კბილების ხმამაღალი ღრჭენით და გულისშემძვრელი კვნესით; იქ წუთები გადიან როგორც წლები, და - ეს კიდევ დასაწყისია ტანჯვისა; გავა იმდენი ათასწლეული, რამდენიც მტვრის ნამცეცია ქვეყანაზე; - ვის შეიძლება გაუზიარონ ცოდვილებმა ეს დაუსრულებელი წყევა მარადიული ტანჯვისა, ეს ცეცხლი, ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისათვის მომზადებული, დამღუპველი მზერა მტრისა, მუდამ იქნება მიჩერებული თავის მსხვერპლზე, მის მიერ მონადირებულსა და მოკლულზე! ულმობელი და სასტიკი გველი, საზიზღარი და ბილწი სიბრალულით რომ ეხვევა მის გულს, მის მიერ მოწამლულს, ახალ ჭრილობებში მარად უშვებს თავის მომწამლავ შხამს. ღმერთმა გვაშოროს ეს საშინელებანი, დაე, ისინი ჩვენთვის მხოლოდ ოცნებით წარმოდგენილნი იყოს! გახსენით სასმენელნი და, მართლმსაჯულების მეტად მკაცრი უწყებისას, ჩააგონეთ თავს ტკბილი ხმა. „მოვედით კურთხეულნო მამისა ჩემისანო!“ გესმით, რას ამბობს სიყვარული? თქვენთვის კი არ არის ჯოჯოხეთის საშინელებანი მომზადებული, არამედ ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისათვის; თქვენთვის კი არ აგიზგიზდა გეენიის ალი, არამედ სიბნელის მთავრისათვის, მისთვის შემზადდა სიბნელის სამეფო; თქვენთვის კი მომზადებულია სამოთხისებრი სამყოფელი, ქვეყნის დასაბამიდან. შემობრუნდით, „შეინანეთ, რამეთუ მოახლოებულ არს სასუფეველი ცათა“ (მთ. 4,17). გინდა იყო ზეციური მამისაგან კურთხეულთა რიცხვში? განიწმინდე გული, სძლიე ვნებებსა და გულისთქმებს, მტკიცედ გაისარჯე ლოცვაში, საკუთარი თავის უარყოფაში და უმეტესად კი სამოწყალო სა ქმეებში. ამაში შეგეწევა შენ თვით ზეციური მწყემსი ქრისტე თავისი მადლით. მისი მეშვეობით შეგიძლია გახდე ზეციური მამის ძე, მისი სიტყვისამებრ: „რაოდენთა იგი შეიწყნარეს, მიჰსცა მათ ხელმწიფებაი შვილ ღმრთისა ყოფად, რომელთა ჰრსწამს სახელი მისი“ (ინ. 1,12). მისი მეშვეობით გახდები ზეციური მამისაგან კურთხეული, როგორც თქმულა: „კურთხეულ არს ღმერთი და მამა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი, რომელმან მაკურთხნა ჩუენ ყოვლითა კურთხევითა სულიერითა ცათა შინა ქრისტეს მიერ“ (ეფ. 1,13). ეს კურთხევა უკვე მომზადებულია ჩვენთვის, ამიტომ ჩვენ მთელი ძალებით უნდა ვისწრაფოდეთ მისკენ, რათა ჩვენზე არ აღსრულდეს ფსალმუნთმგალობელის სიტყვა: „არა ინებე კურთხევაი, და განეშორენ მისგან“ (ფს. 108,17). დასასრულს, მოვიყვანოთ მღვდელმთავარ ნიკიფორეს გულისამაჩუყებელი სიტყვა ქრისტეს საშინელ სამსჯავროზე: „გამოაჩინე ჩვენზე შენი მოწყალება, განანათლე ჩვენი გული სინანულის ნათლით, რათა, შევინანოთ მთელი სულით, ვიდრე შეუწყნარებელი დღის დადგომამდე, შენდამი მოვიქცეთ. განგვამტკიცე შენი მადლიანი უძლეველი ძალით, რათა მით განმტკიცებულებმა დავიცვათ შენი ღვთიური მცნებები და მიუდრეკლად ვიაროთ, მთელი ჩვენი ცხოვრების მანძილზე, სიკეთის ნაკვალევზე, რომ ღირსი გავხდეთ და მოვისმინოთ შენი სანატრელი და კაცთმოყვარე ხმა: „მოვედით კურთხეულნო მამისა ჩემისანო, და დაიმკვიდრეთ განმზადებული თქვენთვის სასუფეველი, დასაბამითგან სოფლისათ“. ღმერთმა ქნას ეს უფალო! ამინ“.