საშინელი სამსჯავრო – ვერც ერთი აზრი და სიტყვა ისე ვერ გამოაფხიზლებს კაცის გონებას, როგორც წარმოდგენა იმ საშინელი და შემაძრწუნეებლი წამისა, როდესაც იგი საშინელ სამსჯავროზე ღმრთის პირისაგან მისი საბოლოო განაჩენის შესახებ მოისმენს. თუმცა, ამქვეყნად ადამიანი ხშირად და ადვილად ცოდავს, მაგრამ იმედი აქვს, რომ მათ შესახებ ვერავინ შეიტყობს. ყოველი ადამიანი თავმომწონეა და უფრთხის, ვინმემ მასზე ცუდი არ იფიქროს. ცოდვას სიბნელე და დუმილი უყვარს. უეჭველია, ადამიანი დარწმუნებული რომ იყოს, მისი ცოდვის შესახებ მაშინვე ყველა შეიტყობდა, ცოდვას არ ჩაიდენდა. საშინელ სამსჯავროზე კი ყოველი ჩვენი ცოდვა მთელი ქვეყნის დასანახად წარმოჩნდება. თუ ზოგჯერ შენი ცოდვების გამო აქაც ისეთ სირცხვილს გრძნობ, რომ არ იცი სად დაიმალო, წარმოიდგინე, როგორი სირცხვილი და გაკიცხვა გელის, როცა მათ შესახებ ცაც და დედამიწაც, ნაცნობნიცა და უცნობნიც შეიტყობენ. თუ ამქვეყნად ადამიანთა მოტყუებას ახერხებდი და მათ კეთილი და ღმრთისმოყვარე კაცად მიაჩნდი, მაშინ გაიგებენ, რომ შენი ღმრთისმოყვარება თურმე მხოლოდ ნიღაბი იყო, რომ სიმართლე მხოლოდლ ენაზე გქონდა, ხოლო გული შენი ბოროტებითა და უსჯულოებით იყო სავსე. მეორეც: როცა ამქვეყნად ცოდვას ჩავდივართ, იმედი გაქვს, რომ მას ოდესმე მოვინანიებთ. თუმცა, სჯულს ხშირად ვარღვევთ, მაგრამ თავის სანუგეშებლად და თავის გასამართლებლად ათასგვარ მიზეზებს მოვიგონებთ. ამიტომ, ხშირად ჩვენი სინდისი შეკრული და დაბნელებულია. საშინელ სამსჯავროზე კი, როცა თავის გასამართლებელი მიზეზები მოგვესპობა, რითღა ჩავაჩუმებთ სინდისის ხმას. ცბიერი და ცრუ აზრებისაგან განთავისუფლებული სინდისი ცოდვილს საშინლად ტანჯავს. მის მიერ ჩადენილი საქმენი, როგორც უმოწყალო ლაშქარნი, წინ დაუდგებიან და მის შეძრწუნებასა და შემუსვრას იწყებენ. მაშინ ამაო იქნება მოთქმა და გოდება, ვედრებისათვის ხელების აპყრობა, ჟამი სინანულისა, დრო შეწყალებისა და მოწყალებისა დამთავრებულია. და ცოდვილი მოისმენს საშინელ განაჩენს: წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა. ამასთან: ადამიანს ამქვეყნად რაც არ უნდა ჭირი და უბედურება შეემთხვეს, იმის იმედი აქვს, რომ ბოლოს და ბოლოს სიკვდილი მაინც დაასრულებს მას, საშინელ სამსჯავროზე გამოტანილი განაჩენი კი საბოლოოა, ხოლო ტანჯვა ცოდვილისა – დაუსრულებელი.
სიკვდილი – იხ. გარდაცვალება.
სიმთვრალე – ღვინოს კაცის ბუნებაზე დიდი ძალა და გავლენა აქვს. ამიტომ წმიდა მოციქული პავლე სიმთვრალეს გვიკრძლავს და იქვე მიზეზსაც ასახელებს: ნუ დაითვრებით ღვინითა, რომლითა არს სიბილწე (ეფ.5,18). თუმცა, გარდა სიბილწისა, სიმთვრალეს სხვაც მრავალი ვნება და ცოდვა მოსდევს. მაგალითად, ერთი უსაძაგლესი ვნება, რომელიც სიმთვრალისგან წარმოდგება, ის არის, რომ იგი ერთ ხანს კაცს პიურტყვად აქცვს, ჭკუას უბნელებს და ენას უბამს; მაგრამ სიმთვრალის ყველაზე უფრო ცუდი თვისება მაინც ის არის, რომ სიმთვრალესა და სიბილწეს განუწყვეტელი კავშირი ავს. მართალია, პავლე მოციქული ღვინის სმას სრულიად არ გვიშლის, მაგრამ გვასწავლის, რომ არა მხოლოდ არ უნდა დათვრე, არამედ ზედმეტიც არ უნდა დალიო. ჩვენი ძველი წინაპრები, როცა სუფრაზე ილხენდნენ, სანუგეშოდ სძლისპირებს, ფსალმუნებს და სხვა საეკლესიო გალობებს წარმოთქვამდნენ; ახლა კი სამწუხაროდ, თადათან ქრება ეს პატიოსანი ჩვეულება. თუ გსურს, რომ ჭეშმარიტად სათნო ქრისტიანი შეიქნე, ეცადე, რომ შენი ლხინი და ნუგეში ღმრთის ვედრება და ეკლესიაში წირვა-ლოცვის მოსმენა იყოს. თუ, საუბედუროდ, დათვერი, დაიხსომე, მეორე დღეს რა მდგომარეობაში იყავი: თავი როგორ გტკიოდა, გული გერეოდა, კაცის შეხედვის გრცხვენოდა, მოწყენილი იყავი და ყველაფერი გეზარეობდა; ყოველი უგნური და უწმინდური ლხინი ასე თავდება. სულიერი ლხინი და ნუგეში სულ სხვაგვარია: თუ საყდარში ტკბილად ილოცე, თუ რამ კეთილი საქმე აღასრულე, თუ ტკბილი სულიერი გალობით გამხიარულდი, მაშინ გამხნევდები, გამოცოცხლდები, გული დაგიმშვიდდება და ყოველი კაცის სიყვარულს იგრძნობ.
სიმდაბლე – ყველა სხვა სათნოებათა სამკაულია; სიმდაბლის გარეშე არავითარი წარმატება არ მიიღწევა (წმ. ამბროსი მედიოლანელი), როგორც გონიერი სახლის მშენებელი ეძებს საძირკველს და სანამ კლდეს არ იპოვის, შენებას არ დაიწყებს, ასევე უნდა მოიქცეს ის კაცი, რომელსაც თვისი სულიერი სახლის აშენება სურს, და სიმდაბლის საძირკველზე უნდა აღაშენოს იგი. სიმდაბლე კაცის ცნობიერებისათვის ის არის, რაც ფესვი მცენარისათვის. თუ მცენარეს მთელი და მაგარი ფესვი აქვს, მისი რტოები მრავალგზის რომ მოჰკაფონ, ახალ რტოებს მაინც გამოიღებს. მსგავსადვე, თუ კაცს სულში მტკიცე სიმდაბლე აქვს, რაგინდ მრავალი ჭირი და განსაცდელი ეწიოს, იგი არ წარწყმდება. წმ.იოანე ოქროპირის სწავლებით, სიმდაბლე არის დედა, ფესვი, საფუძველი, საზრდელი და კავშირი ყოვლისა სიკეთისა. ვინც სიმდაბლე ისწავლა, მან ისწავლა ბაძვა ქრისტესი. ვინც სიმდაბლე დაკარგა, მან დაკარგა ყველაფერი, თუგინდ სხვა მხრივ სრული და ღმრთისადმი დაახლოებული კაცი იყოს. თუ ლოცვას, მარხვას და სიწმიდეს შევაერთებთ, მაგრამ სიმდაბლეს დავაკლებთ, ყოველივე მალე განქარდება. თვით ზეციერნი ანგელოზნი, ოდეს სიმდაბლე დაჰკარგეს, დაეცნენ და ჯოჯოხეთში შთაცვივდნენ. სიმდაბლის შესაძენად პირველი საშუალება უფალი იესო ქრისტეს ცხოვრებისა და მისი თვისებების მარადის წარმოდგენა და მასზე დაფიქრებაა. თუ ძე ღმრთისა ზეცით გარდამოხდა, ხატი მონისა მიიღო, ყოველგვარი მწუხარება, დამდაბლება, გაკიცხვა, ნერწყვა, გვემა, ჯვარცმა და სიკვდილი დაითმინა, ჩვენ – მიწა და ნაცარი – როგორ არ უნდა ვიყოთ მდაბალნი, რით უნდა ვიამპარტავნოთ? თუ გინდა სიმდაბლე მართლა შეიძინო, ყოვლდღე დილით და საღამოს შენი ლოცვა დაამთავრე დავით წინასწარმეტყველის სიტყვებით: გლახაკ და დავრდომილ ვარი მე, ღმერთო, შემეწიე მე.
სიმდიდრე – სახარება გვასწავლის, რომ კაცი თავის სიმდიდრეს ისე უნდა უყურებდეს, როგორც ღმრთისაგან მიცემულ საშუალებას, რომელიც მან ქველის საქმეს უნდა მოახმაროს. სიმდიდრე ღმრთისაგან მიცემული დიდი განძია, რომელიც ადამიანმა ღმრთის მსახურებისა და მოყვასთან თვისთა ბედნიერებისათვის უნდა გამოიყენოს. ლაზარესა და მდიდრის იგავში ცხოვრება მდიდრისა, რომელიც მხოლოდ ჭამდა, სვამდა და ბრწყინვალედ იმოსებოდა, უკიდურესი შეურაცხყოფაა ადამიანის ბუნებისა, რადგან ამ შემთხვევაში იგი პიურტყვს უთანაბრდება (ლუკა 15, 19, 31). სიმდიდრე თავისთავად ვერც აცხოვნებს და ვერც წარწყმედს კაცს, არამედ მოხმარება სიმდიდრისა; მსგავსადვე სიღარიბეც. სულის ცხონება სასოებასა და სარწმუნოებაზეა დამოკიდებული. ვისაც ისინი აქვს, ცხოვნებისათვის იგი სიმდიდრესაც მოიხმარს და სიღარიბესაც, სიმდიდრეს ღმერთი ადამიანს იმიტომ აძლევს, რომ მისით ადიდოს იგი. როგორ? ღარიბთა და საწყალთა კაცთა შეწევნით, რომელთაც სასმელ-საჭმელიც აკლიათ, სამოსელიც და სულიერი ნუგეშიც. მდიდარი სიმდიდრეს ისე უნდა უყურებდეს, როგორც ღმრთისგან დროებით მიბარებულ ნიჭს, რომლისთვისაც მას ღმერთი ანგარიშს მოსთხოვს. როცა კაცმა ეს იცის, ცდილობს სიმდიდრე არა საკუთარი სიამოვნებისათვის მოიხმაროს, არამედ იმის საამებლად, ვინც მას იგი დროებით მიაბარა.
სიმტკიცე ხასიათისა – სხვის რჩევას და შეგონებას ყოველთვის კი არ უნდა დაუჯერო, არამედ უმეტესად შენი ჭკუითა და გამოცდილებით უნდა იქცეოდე. კაცი მტკიცე და ურყევი ხასიათისა უნდა იყოს. იგი იმ კლდეს უნდა ჰგავდეს, რომელსაც თვით უსასტიკესი ქარიშხალიც ვერ შეარყევს. კაცმა სხვის შეგონებასა და რჩევას მაშინვე კი არ უნდა დაუჯეროს, არამედ, ყოველი საქმე, გარემოება და რჩევა თავისი ჭკუით აწონოს და მერე მათგან უმჯობესი გამოარჩიოს. კაცი კარგად რომ დაუკვირდეს, მიხვდება, რომ შეცდომებისა და ცოდვების უმეტესი ნაწილი, რომელიც მას ცხოვრებაში შეემთხვა, სხვისი რჩევითა და სიტყვის დაჯერებით მოუვიდა. ქვეყანაზე ათასში ერთი თუ იპოვება ისეთი მართალი და პირუთვნელი კაცი, რომელიც თავის მოყვასს რჩევას გულწრფელად და უანგაროდ მისცემს. სუსტი ხასიათის კაცი მადლიან საქმეს ვერ გააკეთებს, რადგან სიკეთის ქმნას ღონე და მოთმინება სჭირდება, ხოლო მტკიცე ხასიათის კაცს თუ კეთილი მიზანიცა და ღმრთისმოყვარეობაც აქვს, რა კეთილ საქმესაც დაიწყებს – აღასრულებს კიდეც და მრავალ ნაყოფსაც გამოიღებს.
სიმშვიდე – იმათ, რომელთაც სიმშვიდე აქვთ, მაცხოვარი ქვეყნის დამკვიდრებას ჰპირდება. როგორ შეიძლება, რომ მშვიდმა ადამიანმა, რომელიც სწორედ თავისი მშვიდი ბუნების გამო აღმატებასა და უფლებებს არ ეძიებს, დაიმკვიდროს ქვეყანა? ჩვენ ვიცით, რომ ეს აღთქმა ხშირად სრულდება. მშვიდი და წყნარი იყო დავით წინასწარმეტყველი და არც ფირობდა სხვა რამ ღირსება, გარდა მწყემსობისა მიეღო, მაგრამ ღმერთმა იგი სამეფო ტახტზე აღამაღლა. მშვიდნი და გულით მდაბალნი იყვნენ პირველი საუკუნეების ქრისტიანები, უსჯულოთაგან დევნილებსა და წამებულებს არც სადგომი ჰქონდათ და არც საზრდო, მაგრამ შევხედოთ, ვინ დაიმკვიდრა ქვეყანა, სად არიან მათი მდევნელები, მაშინ, როცა, რაც ქვეყნად განათლება, ძლიერება თუ წარმატებაა, ყოველი ქრიატიანობის ხელშია. აი, კიდევ ერთი მაგალითი ღმრთის სიტყვის აღსრულებისა.
სინანული – ცრუ და უნაყოფოა, როცა კაცი გარეგნულად, სხვათა საჩვენებლად ნანობს, ასეთი ვინმე მაშინ სწუხს, როცა მისი ცოდვა გამჟღავნდება. იმას კი არ განიცდის, რომ ზეციერი მამის წინაშე შესცოდა, არამედ იმას, რომ ქვეყანამ შეიტყო და საზოგადოებაში შერცხვა. ზოგჯერ კაცს სინანული მხოლოდ შიშისაგან უჩნდება, რომ ღმერთმა ცოდვებისათვის არ დასაჯოს და ჯოჯოხეთში არ ჩააგდოს, - დასაწყისში ესეც კარგია, მაგრამ უმეტესად ნაყოფიერი და ჭეშმარიტი სინანული სიყვარულისაგან იშვება, ანუ რომელიც ცოდვის გამო ზეციერი მამისაგან განშორების წუხილით იბადება. სინანული სულიერი მწუხრება და შემუსვრილებაა ცოდვათა და უღირსებათათვის; თუ ღმერთი არ შეეწია კაცს და სინანულის კარი არ გაუღო, იგი ღმერთს ჯეროვან სინანულს ვერ მიართმევს. ჭეშმარიტი წმიდა სინანული დიდ ძალას მოითხოვს, ერთობ მძიმე და ძნელი სულიერი მოქმედებაა. მისი მოპოვება თითქმის მთელი სჯულის შესრულებას ნიშნავს. მაცხოვარი მხოლოდ ამას მოითხოვდა: შეინანეთ, მოახლოვებულ არს სასუფეველი ღმრთისა! თუ ცხოველი სარწმუნოება, ცხოველი სასოება და ანთებული სიყვარული არ გააჩენენ კაცის გულში სინანულს, მაშინ სინანული ყალბი, ცრუ და უნაყოფო იქნება. თუ ატყობ, რომ გული გაგიცივდა, ეკლესიაში გონება გეფანტება და ცოდვა გერევა და გიზიდავს, შენს გულში ეს ლოცვა ხშირად გაიმეორე: მსწრაფლ განუხვენ სინანულისა ბჭენი სულსა ჩემსა, ცხოვრების მომცემელო! როგორადაც ყოველი სხვა ნიჭი და მადლი კაცთა ზედა ღმრთისაგან გადმოდის, მსგავსადვე და უმეტესად, ყოველთა უდიდესი ეს ნიჭი და მადლი სინანულისა იმავე წყაროსაგან მომდინარეობს და მიეცემა კაცს; სანამ კაცი არ მოიძულებს და არ მოიძაგებს თავის ცოდვას, არ ითქმის, რომ იგი ჭეშმარიტად ნანობს და ჭეშმარიტად სურს საუკუნოდ გაყრა და განშორება ცოდვასთან. ამიტომ აღსარების თქმამდე შენი სულიერი მდგომარეობა კარგად განიხილე, ერთი კვირის განმავლობაში კი არ უნდა იყო გაფრთხილებული, არამედ მთელ შენს ცხოვრებაში, ე.ი. შენი ყოფაქცევა და ხასიათი სრულიად უნდა გამოიცვალო.
სინდისი – ორი საღმრთო ტალანტი, რომელიც ღმერთმა ყოველ კაცს მისცა და რომელიც მან უნდა ასარგებლოს და მბოძებელს ერი ორად წარუდგინოს, სინდისი და საღმრთო სჯულია. სინდისი უხილავი მსაჯულია, რომელიც ყოვლი კაცის გულში ზის და მას ან აქებს, ან აძაგებს რომელიმე საქციელის გამო, ვისაც სურს უფრო ცხადად წარმოიდგინოს რა არის სინდისი, უნდ გაიხსენოს, რა გამოუთქმელ სიტკბოებასა დს სიხარულს გარძნობდა რომელიმე კეთილი საქმის აღსრულების შემდეგ და როგორი სირცხვილის გრძნობა წვავდა შემდგომად ბოროტი საქმის ჩადენისა. ღმერთმა ადამიანის ბუნებაში ეს ტალანტი იმიტომ ჩანერგა, რომ იგი იყოს მოძღვარი კეთილმოქმედთა, ხოლო აღვირისამსხმელი ბოროტის მოქმედთათვის. ამ ტალანტის მოსახმარად და გასამრავლებლად ყოველი კაცი უნდა ცდილობდეს, რომ სინდისი მტკიცე და მახვილი ჰქონდეს. კაცის სულში სინდისი მსგავსია ცეცხლისა, გულს ათბობს და ანათლებს. ამ ცეცხლის სრულიად გაქრობა შეუძლებელია, ანთება და გაძლიერება კი – შესაძლებლი. ვინც ასე იქცევა, იგი ამრავლებს ბოძებულ ტალანტს და აქვს სასოება იმისა, რომ უფლისაგან მოისმენს: კეთილ მონაო, სახიერო და სარწმუნო... ხოლო ვინც ეს ღმრთეებრივი ცეცხლი ისე შეამცირა, რომ აღარ ქენჯნის დ აღარც უშლის ცოდვის ჩადენას, იგი ჰგავს მონას, რომელმაც ბატონისაგან მიღებული ერთი ტალანტი მიწაში დამალა. ამისთვის მიიღო მან საყვედური უფლისაგან: ბოროტო მონაო და მედგარო... ვინც წიგნი იცის, მის სინდისს განათლება და სწავლა მოეხმარება, ხოლო ვისაც სწავლა-განათლება არ მიუღია, მან მხოლოდ თავისი სინდისით უნდა ისარგებლოს და თუ ისიც დააბნელა, მაშინ აღარც ერთი საშუალება არ ექნება ბოროტისა და კეთილის გასარჩევად. დღეში ერთხელ მაინც უნდა ჩახედოს კაცმა იმ სარკეს, რომელიც უხილავად ყოველთვის მასთანაა და რომელსაც სინდისი ეწოდება. თუ გონივრულად ჩაიხედავს ამ სარკეში, დაინახავს, რაოდენი ჩირქი დაედო მას დღის განმავლობაში; ამისთვის ორჯერ მაინც დღეში, დილით და საღამოს, თვისი ლოცვით, ცრემლითა და სინანულით უნდა განბანოს.
სიტყვა და საქმე – სახარება ორგვარად გვასწავლის: სიტყვითა და საქმით. მოძღვრებასთან ერთად, რომელსაც მაცხოვარი გვასწავლიდა, მასში მისი საქმეებიცაა გადმოცემული. თვით უფალი ადამიანებს პირვლად სიტყვით ანათლებდა და შემდეგ მაგალითით. ამ ორი სახის სწავლებიდან, ვგონებ, უმჯობესი და უფრო სასარგებლო ადამიანებისათვის მაგალითი და საქმეა, რადგან სიტყვიერ შეგონებაზე უფრო დიდ გავლენას მაგალითი და საქმე ახდენს. როცა იესომ ნახა ქვრივი დედაკაცი, რომელსაც ერთადერთი ძე გარდაცვლოდა, შეეწყალა და უთხრა: ნუ სტირ (ლუკა 7,13). სახარების ეს ადგილი საშუალებას გვაძლევს იესო ქრისტეს გულის მოძრაობა გავიგოთ, სახელდობრ, როგორი მოწყალე და შემბრალებელი გული ჰქონდა უფალს. მტირალი დედაკაცი რომ იხილა, ვერ მოითმინა, რომ ნუგეში არ ეცა, მივიდა და უთხრა: ნუ სტირ. თუმცა, გულში მისი ძის აღდგინება უკვე გადაწყვეტილი ჰქონდა, გულმა ვერ მოუთმინა და პირველად სიტყვით ანუგეშა. ეს ორი სიტყვა ისეთი ლმობიერებითა და მოწყალებით უთხრა, რომ შვილიც რომ არ აღედგინა, მაინც საკმაო ნუგეში იქნებოდა დედის მწუხარე გულისათვის. მაგრამ მაცხოვარი მხოლოდ სიტყვით არ დაკმაყოფილებულა. მან იცოდა, რომ საწყალ ქვრივ დედაკაცს შვილის გარდა ამქვეყნად სხვა რამ ნუგეში არ გააჩნდა, და მხოლოდ ეს იყო მიზეზი იმისა, რომ დიდი სასწაული მოახდინა – მკვდარი აღადგინა. ფარისევლებსა და მწიგნობრებს, რომლებიც მდიდარნი, მძლავრნი და პატივცემულნი იყვნენ, იგი ხან წყნარად და ლმობიერად ასწავლიდა, ხანაც მრისხანებით კიცხავდა და ცოფებს, ბრმებს, განგოზილ საფლავებსა და ორგულებს უწოდებდა. ასე იმიტომ კი არ იქცეოდა, რომ მის გულში სიფიცხე და მრისხანება იყო, არამედ იმიტომ, რომ იცოდა, ყოველი ბოროტებითა და ცოდვით აღსავსე ფარისევლები და მწიგნობრები მშვიდ შეგონებას არ მიიღებდნენ. ასე რომ, თვით მრისხანე და მწარე სიტყვები უფლის უკიდურეს მოწყალებაზე მიგვითითებენ, რადგან მაცხოვარი ამ საშუალებას მათ გულებში სიყვარულისა და სარწმუნოების მკვდარი გრძნობების გასაცოცხლებლად მიმართავდა. ჩვენც უნდა ვცადოთ, რომ ჩვენი სიტყვები და საქმები ერთი კეთილი წყაროდან მიმდინარეობდნენ და მათ შორის კეთილი კავშირი და თანხმობა სუფევდეს არა საკუთარი თავის განსადიდებლად, არამედ მოყვასთან აღსაშენებლად და სანუგეშოდ.
სიყვარული – ღმრთისა და მოყვასისა არის ყოველთა უდიდესი მცნება, საძირკველი და წყარო ყოველთა სხვა მცნებათა. ჩვენი სულიერი ღირსება ღმრთისა და მოყვასის სიყვარულით განიზომება. ყოველი ნიჭი და სათნოება რომ გქონდეს, მაგრამ ღმერთისა და მოყვასის სიყვარული არ გაგაჩნდეს, ქრისტიანი ვერ იქნები.
სიყვარული მტრისა – წარმართებსა და კერპთმსახურებს მტრის სიძულვილი და მათზე შურისძიება თითქმის დიდ სათნოებად მიაჩნდათ, ებრაელები კი, რომელთაც ღმრთისგან მიცემული სჯული ჰქონდათ, სიძულვილსა და შურისძიებას ცოდვად არ თვლიდნენ, რადგან თვით სჯული ასწავლიდა მათ: კბილი კბილისა წილ, თვალი თვალისა წილ. მაცხოვარმა კი, როცა მისი მიმდევრებისაგან მტრების სიყვარული მოითხოვა (გიყუარდედ მტერნი თქუენნი), უმაღლესი მადლი და უმშვენიერესი სწავლა მოგვცა და ამით გვაჩვენა, რომ ქრისტიანები სათნოებითა და ღირსებით სხვებზე აღმატებულნი უნდა იყვნენ. ისინი არიან ნათელნი სოფლისა, თესლი წმიდა, ერი რჩეული, მადლი ქვეყნისა. მოყვასთა და მეგობართა სიყვარული წარმართებმაც და ებრაელებმაც იცოდნენ. ქრისტიანმა კი მტერიც უნდა შეიყვაროს და ამით დაამტკიცოს, რომ ზნეობრივად ყველაზე მაღლა დგას. თითქმის ორიათასი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც მაცხოვარმა ეს დიდებული და განსაცვიფრებელი სწავლა მოგვცა: გიყუარდედ მტერნი თქუენნი და კეთილსა უყოფდით მათ. მისმა მოწაფეებმა საქმით აღასრულეს ეს საკვირველი მცნება, რითაც დაამტკიცეს, რომ მისი აღსრულება შეუძლებელი არაა. ბევრი ფიქრობს, რომ, თუ მტერი შეიყვარა, იგი მას დაჩაგრავს და შეიძლება სიცოცხლეც კი წაართვას, ამიტომაც ცდილობენ, მტრობას მტრობა მიაგებონ, რითაც მტრობისა და შფოთის ცეცხლს კიდევ უფრო მეტად აღაგზნებენ. მაცხოვარი იმას კი არ მოითხოვს ჩვენგან, რომ მტერს თავი მივცეთ შესაჭმელად და თავის დასაცავად არცერთი ზომა არ მივიღოთ; თუ მტერი დევნის და ავიწროვებს ადამიანს, შეუძლია თავის დასაცავად ქრისტიაული, სჯულიერი და კანონიერი ზომები გამოიყენოს, მაგრამ სიყვარული მისი მაინც უნდა ჰქონდეს. მის დაჩაგვრასა და წახდენას კი არ უნდა ცდილობდეს, არამედ ებრალებოდეს. მტრის სიყვარული ქრისტიანული ცხოვრების ბოლო საფეხურია. თუ ქრისტიანი სარწმუნოების მაღალ საფეხურზე არ დგას, ამ მცნებას ვერ აღასრულებს. ვინმე იკითხავს, როგორ შეიძლება შეყვარება ბოროტი, უსმართლო და უსჯულო კაცისა, კაცი უნდა შეიყვარო, ღმრთის ქმნილება, შენი ძმა, ხოლო ბოროტება და უსამართლობა, რომელიც მის გულშია, უნდა გძულდეს. უდიდესი ნაწილი ჩვენი უბედურებისა მტრობისა და სიძულვილისაგან მომდინარეობს, თუ მტრობასა და სიძულვილს სიყვარულით მოვსპობთ, ჩვენ Aშორის მშვიდობა, ერთობა, სიწმინდე და ბედნიერება დაისადგურებს.
სიყვარული ღმრთისა – სიყვარული ღმრთისა დიდი და პირველი მცნებაა ქრისტეს მოძღვრებისა და საფუძველი ქრისტიაული ცხოვრებისა. ამიტომაც უნდა ვზრუნავდეთ, რომ იგი არ შეირყეს ჩვენში და მასთან ერთად ჩვენი სულიერი ცხოვრებაც. როცა ჩვენ ვინმე გვიყვარს, ყოველთვის მასთან ახლოს ყოფა, მისი ხილვა და მისგან ნუგეშის მიღება გვსურს. ღმერთი კი უხილავია და მაშასადამე, ვერც ვისურვებთ, რომ იგი ჩვენს ახლოს იყოს. მაშ, რა სახით შეიძლება შეყვარება ღმრთისა? სიყვარული ღმრთისა ყოველივე იმის სიყვარულია, რაც ადამიანში, ან მის გარეთ კეთილი, წმინდა და ჭეშმარიტია – ღმერთი უმაღლესი სიკეთე, უმაღლესი სიწმინდე და უმაღლესი ჭეშმარიტებაა. მაშასადამე, ვისაც გულში სურვილი და მისწრაფება აქვს ამ სამი თვისებისაკენ, მას აქვს სიყვარული ღმრთისა. ღმრთის სიყვარული მაშინ გამოჩნდება, როდესაც ადამიანის გულში განუწყვეტელი ბრძოლა წარმოებს ბოროტსა და კეთილს, სიწმინდესა და უწმინდურებას შორის და როცა იგი ცდილობს სიცრუესა და უწმინდურებას მადლითა და ჭეშმარიტებით სძლიოს. იგივე ბრძოლა მადლსა და ცოდვას შორის ამ სოფელშიც მიმდინარეობს. ღმრთისმოყვარე ისაა, ვინც ამ ბრძოლაში პირველის მხარეს იჭერს და მეორეს ემტერება. უმეტესად ღმრთის სიყვარული მოყვასის სიყვარულით მჟღავნდება. როგორც იოანე ღმრთისმეტყველი გვასწავლის, თუ ადამიანმა მოყვასი ვერ შეიყვარა, რომელიც ყოველთვის მის წინაშეა, მით უმეტეს, ვერ შეიყვრებს ღმერთს, რომელიც არასოდეს უხილავს. საღმრთო წერილი გვეუბნება, რომ ღმრთის უპირველესი სახელი სიყვარულია და ვისაც სიყვარული არა აქვს, ის ღმერთს ვერ შეიცნობს. საღმრთო სჯული ღმრთის სიყვარულისკენ იმიტომ მოგვიწოდებს, რომ ეს ჩვენთვისაა სასარგებლო, რადგან ღმერთს ჩვენი სიყვარულით არაფერი შეემატება. თუ ღმერთზე ფიქრი ადამიანის გულში მუდმივად სუფევს, მაშინ იგი ცდილობს ღმრთის სიყვარულის ღირსი გახდეს. ეს ფიქრი და ზრუნვა მას განსწმენდს, განამდიდრებს, აღამაღლებს. როცა ვინმე გვიყვარს, მისი ქება გვიხარია, ხოლო ძაგება გვწყინს. ასევეა ღმერთთან მიმართებაშიც, ვისაც იგი ჭეშმარიტად უყვარს, უხარია მისი ქება-დიდების მოსმენა და ხილვა მისი სჯულის აღმსარებელისა და პირიქით, როცა ვინმე ღმერთზე მკრეხელურად ლაპარაკობს, დიდ წყენასა და მწუხარებას განიცდის. ღმრთის სიყვარული მისი მცნებების აღსრულებაში გამოიხატება. სახარების მცნება – შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა, იმას კი არ ნიშნავს, რომ ამქვეყნად ღმრთის გარდა არავინ არ უნდა გვიყვარდეს, არამედ მხოლოდ იმას, რომ სიყვრული ღმრთისა ჩვენს გულში ყველა სხვა გრძნობაზე უმაღლესი და უმტკიცესი უნდა იყოს. ჩვენს ცხოვრებას მხოლოდ ღმრთის სიყვარული უნდა მართავდეს. სახარება ღმრთის სიყვარულს ჩვენგან ასევე ყოვლითა სულითა და ყოვლითა გონებითა მოითხოვს. პირველი ღმრთის სიყვარულის ყველა სხვა გრძნობისაგან განსხვავებულობაზე მიანიშნებს, რადგან ყოველი გრძნობა და გულისთქმა ხორციელ სურვილთანაა შეერთებული, ხოლო სიყვარული ღმრთისა წმიდა, სულიერი და ყოველგვარი ხორციელი გრძნობისაგან განშორებულია. გონებით კი ღმერთს კაცი მაშინ შეიყვარებს, როდესაც მასზე ხშირად ფიქრობს, მის თვისებებს, განგებულებასა და დიდებას წარმოიდგენს. თუ გვსურს ჩვენს გულში ღმრთის სიყვარული განმტკიცდეს, ხშირად უნდა წარმოვიდგინოთ როგორ ვუყვარვართ მას და რამდენი განგებულება აღასრულა ჩვენი განათლებისა და ცხონებისათვის.
სიცრუე – სიცრუის თქმას მოვერიდოთ, ერთიმეორეს სიმართლითა და ჭეშმარიტებით ველაპარაკოთ, რამეთუ ვართ ურთიერთას ასოებ (ეფ.4,25), - ე.ი. ისე დაახლოებული ვართ ერთიმეორესთან, როგორც ერთი კაცის ასოები, ანუ სახსრები. მაშასადამე, კაცი როგორც თავის თავს არ მოატყუებს, ისე არც მოყვასი უნდა მოატყუოს. როგორც ხელი კაცისა, ასე ვთქვათ, პირს არ მოატყუებს და ნაცვლად პურისა ქვას არ მისცემს საჭმელად, ასევე ერთმა კაცმა მეორე არ უნდა მოატყუოს. ერთმაეთის ასოები არა მხოლოდ იმით ვართ, რომ ერთი კაცის შთამომავლობას წარმოვადგენთ და ერთი სისხლი და ხორცი გაგვაჩნია, არამედ იმითაც, რომ თვით ამ ქვეყანაზე, ამ ცხოვრებაში ისე დაახლოებული ვართ ერთმანეთთან და ისე საჭირონი ერთმანეთისათვის, როგორც ასონი, ანუ სახსარნი კაცის სხეულში. როდესაც ერთმანეთს სიმართლესა და ჭეშმარიტებას ვეუბნებით და ვასრულებთ კიდეც, მაშინ ერთმანეთს შევეწევით და სიცოცხლეს ვუმსუბუქებთ. ხოლო როცა ვიტყუებით, მაშინ ერთმანეთს ვაწუხებთ და ვამძიმებთ. ამასთანავე, სიცრუეს იმისთვის უნდა ვერიდებოდეთ, რომ იგი თითქმის ყველა სხვა ცოდვის საფუძველია. მაშასადამე, ვინც სიცრუეს განეშორა და ყოველთვის ჭეშმარიტებას ამბობს, მან ამით ყოველ ცოდვას შესავალი დაუხშო თავის გულში. სიცრუეს კიდევ იმიტომ უნდა ვერიდებოდეთ, რომ იგი შემარცხვეელი და გამაფუჭებელია კაცის სინდისისა. სიცრუეს გარყვნილი და ურცხვი ადამიანები ამბობენ, რომელთაც მონური და მდაბიო ხასიათი აქვთ. თუკი კაცს ცოტაოდენი თავის ღირსება აქვს, ერთი სიტყვით, თავი მოსწონს, მან სიცრუე არასოდეს არ უნდა თქვას. ჩვენ არა უგუნურ, არამედ გონიერსა და კანონიერ თავის მოწონებაზე ვამბობთ, რომელიც ყოველ კაცს უნდა გააჩნდეს. რაც გინდა უკნასკნელი და საწყალი იყოს კაცი, მაინც არ უნდა დაივიწყოს, რომ ადამიანია, რომელიც ღმერთმა ჭკუითა და გონებით შეამკო, ყოველ სხვა ქმნილებათა ზედა აღამაღლა, მთელი ქვეყანა ჩააბარა და ბოლოს, ისეთი დიდი პატივი მიაგო, რომ ღმრთის შვილადაც აქცია. ვისაც ეს ცოტაოდენ მაინც ახსოვს, იგი თავის ესოდენ ღირსებას სიცრუის თქმით როგორღა დაამდაბლებს და შეარცხვენს. სიცრუის მოყვარეს კიდევ ერთი მიზეზი უნდა ვუჩვენოთ. მას ხშირად ჰგონია, რომ სიცრუის თქმით მოგებული დარჩება, მაგრამ სასტიკად ცდება. სიცრუის მთქმელი თავის თავს უფრო ატყუებს, ვიდრე მსმენელს. არც მომხდარა და არც გაგონილა, რომ სიცრუით კაცი გაკეთებულიყოს და გაბედნიერებულიყოს. სიცრუეზე დაფუძნებული სარგებლობა ქვიშაზე აშენებულ სახლს ემსგავსება: მას პირელივე წინააღმდეგობა და განსაცდელი დაარღვევს. ბოლოს, თუგინდ კაცმა სიცრუის თქმით კიდეც მოიგოს რამე, იმის საფასურს რას შეიძენს, რაც ცოდვა ქმნა, თავი შეირცხვინა და სჯული დაარღვია.
სიხარული – მართალია, ქრისტიანი სერიოზულად და ღრმად უნდა იაზრებდეს თავის სიცოცხლეს და მოქალაქეობას, შრომითა და მოწიწებით ასრულებდეს თავის მოვალეობას, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ იგი ყოველთვის მოწყენილი და დამწუხრებული იყოს, ანუ ნუგეშს, სიხარულსა და მხიარულებას არ იცნობდეს. წმ. მოციქული პავლე კოლასელებს წერს გიხაროდენ და კვალად გეტყვი, გიხაროდენ. ე.ი. ქრისტიანს ყოველთვის უნდა უხაროდეს. მართლა ჭეშმარიტი, წმიდა, ბუნებითი სიხარული მხოლოდ იმ კაცის სულშია, ვინც ჭეშმარიტი ქრისტიანია. ჭეშმარიტი, წმინდა და განმაცხოველებელი სიხარული შრომისა და მოღვაწეობის ნაყოფია, ხოლო სიხარული ცოდვის მოყვარისა ყალბია და წუთიერი. პირველი კეთილი სინდისისა და განწმენდილი აზრისაგან მომდინარეობს. ენით გამოუთქმელია ის სიხრული, ნეტარება და ნუგეში, რომელსაც წმინდა ადამიანები ხშირად განიცდიდნენ; ჭეშმარიტად ქრისტიან კაცს გულში ყოველთვის წმინდა და წრფელი სიხარული აქვს, ხოლო სოფლის მოყვარე, ცოდვას მოურიდებელი კაცის სიხარული ყოველთვის ყალბი, ხელოვნური და ნაძალადევია. წმინდა და მაცოცხლებელი სიხარული შრომისა და მოღვაწეობის ნაყოფია. პირველი კეთილი სინდისისა და განწმენდილი აზრისაგან მომდინარეობს, ხოლო მეორე – რომელიმე ცოდვისაგან: ცოდვის სიამოვნება კი წუთიერია და შემდგომ გამამწარებელი.