სამოთხის შესახებ
რადგან აპირებდა ღმერთი, რომ ხილული და უხილავი შესაქმისგან შეექმნა ადამიანი თავისი ხატისებრ და მსგავსებისებრ, როგორც მეფე ვინმე და მთავარი მთელი მიწისა და, აგრეთვე, ყოველივე იმისა, რაც მიწაზეა, წინდაწინ განუმზადა მას სამეფოს მსგავსი რამ, რომ იქ დამკვიდრებულს ნეტარი და ყოვლადბედნიერი ცხოვრება ჰქონოდა.
ეს არის საღვთო სამოთხე, ღვთის ხელებით დანერგილი ედემში, ყოველგვარი სიხარულისა და სიამის საუნჯე, რადგან ედემი „შვებად“ ითარგმნება. იგი მდებარეობს აღმოსავლეთით, მთელ დედამიწაზე უფრო მაღლა, არის კეთილშეზავებული, ირგვლივ ფაქიზი და უწმინდესი ჰაერით გაშუქებული, მარადყვავილოვანი მცენარეებით გამშვენებღლი, კეთილსურნელებით სავსე და სინათლით ავსებული, რაც აღემატება ყოველგვარი გრძნობადი მშვენიერებისა და სილამაზის შესახებ აზრს, არის ჭეშმარიტად საღვთო მხარე და ღირსეული სავანე მისთვის, ვინც ღვთის ხატისებრ დაიბადა. იქ არ მკვიდრობდა არარა უგუნურთაგანი, არამედ - მარტოდენ ადამიანი, შენაქმნი ღვთის ხელთაგან. მის შუაგულში ღმერთმა დარგო ხე სიცოცხლისა და ხე ცოდნისა. ამასთან, ხე ცოდნისა იყო ადამიანის მორჩილებისა და ურჩობის გამოსაცდელი, შესამოწმებელი და საწვრთნელი რამ. ამიტომ იწოდა იგი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხედ; ან კიდევ, იმიტომაც იწოდა ასე, რომ მისი გემოს გამსინჯველთ საკუთარი ბუნების შეცნობის ძალას აძლევდა იგი, ძალას, რაც კარგია სრულთათვის, მაგრამ ცუდია არასრულთათვის (რომლებიც ჯერ კიდევ გრძნობას ეხარბებიან) ისევე როგორც ცუდია მაგარი საკვები მათთვის, რომლებიც კვლავაც რძეს საჭიროებენ. არ სურდა ჩეენს შემქმნელ ღმერთს, რომ ბევრი შფოთვა და საწუხარი გვქონოდა ანდა ჩვენს ცხოვრებაზე მოფიქრალნი და მზრუნველნი ვყოფილიყავით. სწორედ ეს შეემთხვა ადამს, რადგან გემოს გასინჯვით შეიცნო მან, რომ შიშველი იყო და, ამიტომ, თავისთვის გარშემოსარტყმელი მოიპოვა, რადგან აიღო მან ლეღვის ფოთლები და ირგვლივ შემოირტყა. მაგრამ გემოს გასინჯვამდე „ორივე შიშველი იყო, ადამიც და ევაც, და არ რცხვენოდათ“ (შეს. 2,25). ღმერთს სურდა, რომ ამგვარად უვნებო ვყოფილიყავით ჩვენ (რადგან ესაა უვნებობის მწვერვალი) და, ამასთანავე, - უზრუნველნიც, გვექნებოდა რა მხოლოდ ერთი საქმე, ის, რაც ანგელოზებისაა; დაუცხრომლად და უწყვეტად ქება შემოქმედისა, მისი ჭვრეტით ლხენა და საკუთარი საზრუნავის მასზე მინდობა. ამასვე გვაუწყებს წინასწარმეტყველი დავითი, რომელიც ამბობს: „მიანდე უფალს შენი საზრუნავი და იგი გამოგზრდის შენ“ (ფს. 54,23). უფალიც წმინდა სახარებებში თავის მოწაფეებს ასე მოძღვრავს და ეუბნება: „ნუ იზრუნებთ თქვენი სულისთვის, რა ჭამოთ, ნურც თქვენი სხეულისთვის, რა შეიმოსოთ“ (მთ. 6,25). კიდევ: „ითხოვეთ სასუფეველი ღვთისა და სიმართლე მისი, და ეს ყოველივე შეგემატებათ თქვენ“ (მთ. 6,33). და მართას მიმართ: „მართა, მართა, ზრუნავ და წუხხარ ბევრის გამო, მაგრამ საჭიროება არის ერთისა, რადგან მარიამმა კეთილი ნაწილი გამოირჩია, რაც არ წაერთმევა მას“ (ლკ. 10,41-42), ეს კი, ცხადია, არის მის ფერხთით ჯდომა და მისი სიტყვების სმენა.
მეორე მხრივ, სიცოცხლის ხე იყო ან სიცოცხლის მიმნიჭებელი მოქმედების მქონე ხე ანდა საკვები მხოლოდ მათთვის, რომლებიც ღირსნი არიან სიცოცხლისა და არ ექვემდებარებიან სიკვდილს.
ზოგმა გრძნობადად წარმოისახა სამოთხე, ზოგმა - გონისეულად. მე კი მგონია, რომ ადამიანის მსგავსად, რომელიც შეიქმნა როგორც ერთდროულად გრძნობადიც და გონისეულიც, მისი ეს უწმინდესი სამყოფელიც ერთდროულად გრძნობადიცაა და გონისეულიც, აქვს რა ორმაგი გააზრება, რადგან ადამიანი, როგორც გაუწყეთ, სხეულით უსაღვთოეს და ზემშვენიერ მხარეში მკვიდრობდა, სულით კი უაღმატებულეს და შეუდარებლად უფრო გარემშვენიერ ადგილას იმყოფებოდა, სახლად ჰქონდა რა მასში თანამოსახლე ღმერთი და ღმერთივე ჰქონდა რა დიდებულ შესამოსელად, რადგან შემოსილი იყო მისი მადლით, მარტოდენ მისი ჭვრეტის უტკბილესი ნაყოფით ილხენდა (როგორც სხვა ვინმე ანგელოზი) და ამ ჭვრეტითვე საზრდოობდა.
ამრიგად, ეს ხე ღირსებისამებრ იწოდება ცხოვრების ხედ, რადგან საღვთო წილმქონეობის სიტკბოება იმგვარი სიცოცხლის წილმბოძებელია წილმიმღებთათვის, რასაც ვერ გაკვეთს სიკვდილი. ამავე ხეს ღმერთმა უწოდა, აგრეთვე, ყოველი ხე, რადგან თქვა: „ყოველი ხისგან, რაც არის სამოთხეში, ჭამით ჭამოთ“ (შეს. 2,16). თვითვე არის ყოველივე, რომელშიც და რომლის მიერაც არის ყოველივე.
კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხე - ესაა მრავალსახოვანი მჭვრეტელობითი შემმეცნებლობა. იგია საკუთარი ბუნების შემცნობლობა (თავისი თავის მიერ საქვეყნოდ გამაცხადებელი შემოქმედის დიდი საქმისა), რაც, ერთი მხრივ, კარგია სრულთათვის, - მათთვის, რომლებიც საღვთო მჭვრეტელობაში ცხოვრობენ და არ უფრთხიან დაცემას, რადგან დროთა განმავლობაში ჩვევად უქცევიათ ამგვარი ჭვრეტა, მეორე მხრივ კი, - კარგი არ არის მათთვის, რომლებიც ჯერ კიდევ ყრმები არიან, რადგან არ აქვთ მათ სიმტკიცე იმისა, რომ უმჯობესში მკვიდრობდნენ და მყარად იყვნენ დასაყდრებულნი მხოლო მშვენიერის სიახლოვეს. ამიტომ, მათ საკუთარი სხეულის საზრუნავი, როგორც წესი, თავისკენ მიიზიდავს და წარიტაცებს.
ამრიგად, ვფიქრობ, ორმაგია საღვთო სამოთხე. ამიტომ, ჭეშმარიტებით გადმოგვცეს და გვასწავლეს ღმერთშემოსილმა მამებმაც, - ნაწილმა ასე, ნაწილმა - ისე.
ყოველი ხე შეიძლება გავიაზროთ, როგორც ყოველი ქმნილების გზით აღსრულებული შემეცნება საღვთო ძალისა. ამასვე ამბობს საღვთო მოციქული; „მისი უხილავი ძალა და ღმრთეება სამყაროს დაბადების შემდეგ ქმნილებათა შორის შესაცნობი ჩანს“ (რომ. 1,20). თუმცა, ყოველგვარ ასეთ აზრსა და ჭვრეტაზე უმაღლესია ის, რაც ჩვენ შეგვეხება (ვგულისხმობ ჩვენს აგებულებას) როგორც ამბობს საღვთო დავითი: „საკვირველი გახდა შენი ცოდნა ჩემგან“ (ფს. 138,6), ესე იგი - ჩემი აგებულებისგან. მაგრამ ეს ცოდნა შემაცდენელი იყო ახალშექმნილი ადამისთვის იმ მიზეზების გამო, რაც ვთქვით.
ან კიდევ, სიცოცხლის ხე იყო ყოველგვარი გრძნობადისგან შთანერგილი უსაღვთოესი აზრი და გრძნობადთა გზით ყოვლის დამბადებლის, შემოქმედისა და მიზეზისაკენ ზეასვლა, რასაც მან უწოდა, აგრეთვე, ყოველი ხე, როგორც სრული და განუყოფელი, როგორც მარტოდენ მშვენიერებასთან წილმქონეობის მატარებელი.
კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხე იყო გრძნობადი და გემოვანი საკვები, მოჩვენებითად დამატკბობელი, სინამდვილეში კი, ვინც გასინჯავდა, ბოროტებათა შენივთებაში მისი მომაქცეველი, რადგან ღმერთმა თქვა; „ყოველი ხისგან, რაც სამოთხეშია, ჭამით ჭამო“ (შეს. 2,16). ამით იგი, ვფიქრობ, გვეუბნება: „ყოველი ქმნილების გზით ჩემამდე, შემოქმედამდე, ამოდი და ყოველივესგან ერთი ნაყოფი მოინაყოფე, - მე, ჭეშმარიტი სიცოცხლე. ყოველივემ სიცოცხლე გინაყოფოს შენ, და ჩემთან წილმქონეობა აქციე შენი საკუთარი არსებობის შემყარებად, რადგან ამ გზით იქნები უკვდავი“; ხოლო „კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხისგან, - არ ჭამოთ მისგან, რადგან რომელ დღესაც შეჭამთ მისგან, სიკვდილით მოკვდებით“ (შეს. 2,17). მართლაც, ბუნებთად, გრძნობადი საკვები - ესაა განთხეულის შევსება, რაც, აგრეთვე, გარეთ გავა და განიხრწნება. ამიტომ, შეუძლებელია, რომ გრძნობადი საკვების შემთვისებელი უხრწნელი დარჩეს. ან კიდევ, სიცოცხლის ხე - ესაა წილმქონეობა ღმერთთან, რითაც საზრდოობენ ანგელოზებიც და რისგანაც უხრწნელება უნდა მიგვეღო ჩვენც, რომლებსაც გვმართებდა, რომ პირველ რიგში ჩაუძიებლად დავმორჩილებოდით ღვთის რჯულს, ვიდრე არ მივაღწევდით სათნოების სრულ შეთვისებას, რომ ამ გზით ღვთისგან მიგვეღო ძღვენი - კეთილისა და ბოროტის გამრჩეველობა (რაც არის კეთილისა და ბოროტის ცოდნის ხე) რადგან, ვინც ახლადშექმნილია და ჯერაც ვნებადი და ვნებათმოყვარე აზროვნება აქვს, უსაფრთხო არ არის მისთვის აზრთა გარჩევა და მოპაექრეობა.
ამრიგად, ერთი მხრივ, სიცოცხლის ხედ ვამბობ ღვთისგან მოცემულ მცნებას, რადგან სიცოცხლის ხე არის სიმართლე ყველასთვის, ვინც კი მისკენ ისწრაფვის, „და კურთხეულია ხე, რომლის მიერაც დაინერგა სიმართლე“ (იგავ. 11,30), ამბობს სოლომონი.
მეორე მხრივ, ცოდნის ხედ ვამბობ კეთილისა და ბოროტის გამრჩეველობას. ამიტომ მართებდა ადამს, ჩაუძიებელი მორჩილებით შეერთებოდა ღმერთს და თავის დროზე, რაჟამს ბუნებითი ღმერთი ისათნოვებდა, ამ შეერთების სიმდიდრედ განღმრთობა მოეპოვებინა მას, აგრეთვე, - ყოველივეს ჭეშმარიტი ცოდნა, გარჩევა და უსასრულო სიცოცხლე. მაგრამ, უპირველესად, მართებდა ადამს, რომ ჩაუძიებელი მორჩილების გამოცდილება შეეძინა. ამიტომ მისცა ღმერთმა მცნება, არ გაესინჯა ცოდნის ხე, არ რწმუნებოდა თავის გამრჩეველობას, არცთუ ეჭამა რომელიმე ხისგან, რომელსაც კი ექნებოდა ბუნებითი მოქმედება იმისა, რომ საკუთარი თავის ანუ თავისი ბუნების შემცნობლობა შთაეგონებინა მისთვის.
ამრიგად, როდესაც უკეთური ძალა გველის მეშვეობით მიუახლოვდა მას და უთხრა: „იქნებით, როგორც ღმერთები, კეთილისა და ბოროტის მცოდნეები, თუკი შეჭამთ“ (შეს. 3,5), ერწმუნა ადამი თავის გამრჩეველობას და კარგი ეჩვენა მას განღმრთობა და ცოდნა, არკი იაზრა, რომ ყველაფერი კარგია თავის დროზე, რომ ის, რაც კარგია, არ არის კარგი, თუკი კარგადვე არ ხდება, და რომ არ მართებდა მას, ღვთის ნების გარეშე, ვინც გვანიჭებს ჩვენ არსებობასაც და კეთილად არსებობასაც, წინდაწინ მიეტაცებინა ის, რაც მისაცემი იყო მისთვის.
და ნახა მან, რომ კარგია, და ჭამა, და გაშიშვლდა საღვთო უგონობისგან1.
გაეხსნათ მათ სხეულებრივი თვალები, აღეძრათ ვნებები, შეიცნეს რა, რომ შიშვლები იყვნენ, შერცხვათ. გარეგანიზიდნენ ისინი ღვთისგან, სიამეს დაეხარბნენ, როგორც ჩვილები, განიზღუდნენ სიცოცხლის ხისგან და მოკვდავები გახდნენ. მტერმა კი გამოცდილებით იცოდა, რომ ღმერთთან ახლომკვიდრობა განღმრთობისა და მარადიული სიცოცხლის მომნიჭებელი იყო.
1. ბერძ. έκστασις, რაც ნიშნავს გონის დაკარგვას, თავისი თავიდან გასვლას („გან-დგომას“), უგონო მდგომარეობას, ექსტაზს. იგი ითარგმნებოდა როგორც „განკრთომა“, „განკურნება“, „უგონო-ქმნა“ (იხ. M, ისუ ნ. 2,11), „შესულიბება“ და სხვა. ეფრემთან და არსენთან გვაქვს „დაწყნარებაჲ“, რაც მათ მიერ გამოყენებულ ორიგნილაში κατάστασις-ს გვავარაუდებინებს.
| წინა თავი |