იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი

გაგრძელება

კიდევ უფრო გაიზარდა იერუსალიმის ქართული კოლონიისადმი დახმარება საქართველოს მხრივ წმიდა თამარის მეფობის წლებში. თამარი დიდი გულისყურით ზრუნავდა უცხოეთში არსებულ ქართულ სავანეებზე, კერძოდ იერუსალიმის ჯვრის მონასტერზე.

როგორც ქართულ მემატიანეთა სიტყვებიდან ჩანს, თამარი იერუსალიმს, - ივარაუდება, უპირველეს ყოვლისა, ჯვრის მონასტერს, - დიდად ეხმარებოდა, „სარწმუნოებითა თვისითა“ ხელით უხვ შეწირულობას უგზავნიდა.

აქვე უნდა დავიმოწმოთ არაქართველ მოღვაწეთა მიერ შემონახული ორიოდე ცნობა.

არაბი ისტორიკოსის ბაჰა ად-დინ იბნ შადადის (1145-1234) ცნობით, 1192-1193 წლებში თამარმა სალადინს 200000 დინარი შეაძლია და მუსულმანთა მიერ 1187 წელს მიტაცებული ჯვრისა (რომელზეც მაცხოვარი აცვეს) და (აგრეთვე მიტაცებულ) ქართულ სავანეთა დაბრუნება სთხოვა. 1192 წელს „ქართველთა ელჩი მოვიდა და მოახსენა სულთანს სპეციალურად წმინდა ადგილების მნიშვნელობის შესახებ, რომლებიც მათ ჰქონდათ იერუსალიმში და მოახსენა აგრეთვე თავიანთი დასახლებული ადგილების შესახებ. (ქართველები) ჩიოდნენ, რომ წაართვეს მათ მონასტერი და ითხოვდნენ სულთნის კეთილგანწყობას, რათა დაებრუნებინა იგი მათჲ გამგებლისადმი“. არ ჩანს, რომ თამარმა ამ დროს დიდ წარმატებას მიაღწია, მაგრამ მოდევნო ხანაში რომ საზღვარგარეთ მოღვაწე ქართველების უფლებრივი მდგომარეობა რომ საგრძნობლად გაუმჯობესდა, ეს უდავოა.

სომეხი მემატიანის კირაკოს განძაკეცის (XIII ს.) ცნობით, 1210-1211 წლებში, - ივანე მსახურთუხუცესის ხლათელთა ტყვეობიდან დახსნისა და მისი ასულის თამთას სულთანთან გაგზავნის შემდეგ, - ვითარება საგრძნობლად შეიცვალა. ქართველ მეფესა და მაჰმადიან მბრძანებელთ შორის დაიდო ზავი, მონასტერთ ხარკი შეუმცირდათ, მლოცველთა ძარცვა აღიკვეთა, ქართველ ქრისტიანებს პატივი მიეგოთ.

XII-XIII საუკუნეების მიჯნაზე საქართველომ მოიპოვა აღმოსავლეთში მცხოვრებ ქრისტიანთა მფარველობა, ხოლო მაჰმადიანურ ქვეყნებში მოგზაურ ქართვლებს ფართო პრივილეგიები მიენიჭათ. მართებულად შენიშნავდა რ.ჟანენი, რომ „ძველად ყველა იმ ხალხთა შორის, რომელთაც უპირატესობა და დიდი გავლენა ჰქონდათ წმინდა ქალაქში, ქართველებს უდავოდ ერთი უპირველესი ადგილი ეჭირათ“. არაა ინტერესს მოკლებული, რომ მხოლოდ ქართველებს ჰქონდათ უფლება იერუსალიმში გაშლილი ეროვნული დროშებით შესვლისა. ალბათ, ამ დროსვე დამკვიდრდა საყურადღებო წესი: ქართველ მლოცველებს არაბი მოხელე ალეპოში ხვდებოდა, იერუსალიმში მიჰყვებოდა და შემდგომ უკან აცილებდა, ე.ი. მოსალოდნელი განსაცდელისაგან იცავდა.

სწორედ ამ პერიოდში, თამარის ზეობის ხანაში, დაეხმარა იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის სავანეს დიდი ქართველი მწერალი და მოაზროვნე შოთა რუსთველი.

აზრი რუსთაველის იერუსალიმში წასვლისა და იქ (ჯვრის მონასტერში) ცხოვრების შესახებ კარგა ხანია გავრცელებულია როგორც ხალხურ სიტყვიერებაში, ისე სამეცნიერო ლიტერატურაში. იგი შეიჭრა სიტყვაკაზმულ მწერლობაშიც. ამასთანავე, რუსთველს ზოგჯერ ბერად მიიჩნევენ და მის საფლავს იერუსალიმშივე იგულებდნენ. სათანადო საფუძველს თითქოს იძლეოდა ზეპირი გადმოცემა, ჯვრის მონასტრის ფრესკა და სააღაპე სიგნის ცნობა.

ძველი გადმოცემა პირველმა ჩაიწერა, შოთა რუსთველი მეჭურჭლეთუხუცესად მიიჩნია და ჯვრის განმაახლებლად და მომხატველად გამოაცხადა ტ.გაბაშვილმა. მან პირველმა მოგვაწოდა ლიტერატურული ცნობა რუსთველის ფრესკაზე („ჯვრის მონასტერი დაძველებულია და გუმბათს ქვეით სვეტნი გაუახლებია და დაუხატვინებია შოთას რუსთველს, მეჭურჭლეთუხუცეს[ს]. თვითონაც შიგ ხატია მოხუცებული“).

დღეს სავსებით დადასტურებულია პოეტ შოთა რუსთველისა და შოთა მეჭურჭლეთუხუცესის იდენტურობა. საკამათო აღარაა, რომ შოთა რუსთველის ფრესკის დახატვა ჯვრის მონასტერში და მისთვის აღაპის დადება აიხსნება იმ დიდი დამსახურებით, რაც ქართველ პოეტს მიუძღვის ძველი ქართული სავანისადმი. როგორც, ტ.გაბაშვილის ცნობაც ადასტურებს, შოთა რუსთველმა მართლაც საყურადღებო და მნიშვნელოვანი დახმარება აღმოუჩინა ჯვარსა, განაახლა და მოახატვინა იგი.

როგორც აღვნიშნეთ, ქართველთა სამხედრო-პოლიტიკურმა გაძლიერებამ და ეკონომიკურმა მოღონიერებამ, ქართველთა ენერგიულმა ზრუნვამ პალესტინის სავანეებზე სათანადო შედეგი გამოიღო. მეფე-დიდებულთა უხვი შეწირულობითა და ქართული სამეფო კარის ინტენსიური მზრუნველობით იერუსალიმის ქართული კოლონია განმტკიცდა და გაძლიერდა როგორც მატერიალურად, ისე უფლებრივად. საქართველოს ცენტრალიზებული სახელმწიფოს კვალდაკვალ იგიც გაიზარდა რიცხობრივად და დაწინაურდა კულტურულად. თავის მხრივ ამ კოლონიამ დიდად შეუწყო ხელი საქართველოს საერთაშორისო პრესტიჟის განმტკიცებას, საგარეო პოლიტიკური გავლენის გაძლიერებას.

საგანგებოდ უნდა აღვნიშნოთ, რომ XII-XIII საუკუნეებში საქართველო, - ვითარცა წინა აზიის უძლიერესი სახელმწიფო, - ახლო აღმოსავლეთის ქრისტიანთა დამცველის როლში გამოდიოდა. მისი სამხედრო პოტენციალი ისე დიდი იყო და პოლიტიკური წონა ისე შესამჩნევი, რომ ბევრ უცხოელს სავსებით სარწმუნოდ ეჩვენებოდა საქართველოს ძლიერებაზე შეთხზული ლეგენდები. ასეთი განწყობილება ჩანს, მაგალითად, ფრანგი ჯვაროსანი რაინდის წერილში: „მოისმინეთ გასაოცარი და მნიშვნელოვანი ახალი ცნობები. ჯერ ყურმოკრული სიტყვა შევიტყვე, ხოლო შემდეგ სარწმუნო ელჩის მეშვეობით დანამდვილებით შევამოწმე, რომ იბერიელი ქრისტიანების, რომელნიც გეორგიანებად (ქართველებად) იწოდებიან, დიდძალმა ცხენოსანმა და ქვეითმა ჯარმა, ღვთის შემწეობით აღფრთოვანებულმა და ძალზე კარგად შეიარაღებულმა, გამოილაშქრა ურწმუნო წარმართების წინააღმდეგ, სწრაფად დაჰკრა მათ და უკვე აიღო 300 ციხე და 9 დიდი ქალაქი, რომელთაგან სუსტნი ნაცარტუტად აქცია... ზემოაღნიშნული ჯარი მოეშურება, რათა გაათავისუფლოს იერუსალიმის წმინდა მიწა-წყალი და დაიპყროს წარმართთა მთელი სამყარო. მათი წარჩინებული მეფე 16 წლის ჭაბუკია. იგი ალექსანდრე მაკედონელს ჰგავს ვაჟკაცობითა და სათნოებით. მაგრამ არა სარწმუნოებით. ამ ჭაბუკს თან მოაქვს ძვლები თავისი დედისა, უძლიერესი მეფის თამარისა, რომელსაც თავის დროზე იერუსალიმს წამოსვლის აღთქმა დაუდვია და უთხოვია შვილისათვის, თუ აღთქმის ასრულება არ დამცალდეს, ჩემი ძვლები ქრისტეს საფლავზე წაიღეო. შვილს არ დავიწყებია დედის თხოვნა და... გადაუწყვეტია წმიდა ქალაქში გადმოიტანოს დედის ნეშტი, მიუხედავად იმისა, მოისურვებენ ამას წარმართები თუ არა“.

მართალია, თამარის სურვილი იერუსალიმში წასვლისა, ანდერძი - მისი ძვლების იერუსალიმში წასვენების შესახებ, გიორგი ლაშას (1213-1222) ცდა ანდერძის სისრულეში მოყვანისა სხვა წყაროებით არაა ცნობილი და შეთხზული უნდა იყოს, მაგრამ ეს არ არის მთავარი. საინტერესო და საყურადღებოა წარმოდგენა ქართველებზე, რომელიც ევროპელებს ჰქონდათ. როდესაც აღმოსავლეთში გამოლაშქრებული ჯვაროსნების სისუსტე თანდათანობით შესამჩნევი გახდა, ქართველთა ძლიერებამ ზენიტს მიაღწია. სწორედ ამან გამოიწვია ქართველთა განდიდება და მათ ძლიერებაზე ლეგენდების შეთხზვა.

1244 წელს ჯვაროსნებმა სამუდამოდ დაკარგეს იერუსალიმი. ეგვიპტის სულთნებმა ნელ-ნელა ხელთ იგდეს ანტიოქია (1268 წ.), ტრიპოლი (1289 წ.), აკრა (1291 წ.) და სხვა ქალაქები.

ბუნებრივია, ეგივპტელთა უღელქვეშ მყოფი იერუსალიმის ქრისტიანი მოსახლეობა მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა, ქრისტიანულ სავანეებს არსებობა გაუძნელდათ, მაგრამ ქართველებმა ერთხანს კიდევ შეინარჩუნეს ძველი პატივი და პრივილეგიები.

ეგვიპტელთა ბატონობის პერიოდში იერუსალიმელ ქართველთა უფლებამოსილებაზე საინტერესო ცნობებს გვაწვდის ეპისკოპოსი ჟაკ დე ვიტრი (ვიტრუვიუსი): „ცხოვრობს აღმოსაველთში ქრისტიანი ხალხი - ომის მოყვარული და ბრძოლებში გამოცდილი. მას ჰყავს უამრავი მერბძოლი. მეტად დაშინებული ჰყავს სარკინოზნი და თავდასხმების დროს დიდ ზარალს აყენებს სპარსელებს, მიდიელებსა და ასურელებს, რომელთა მოსაზღვრეთაც ცხოვრობს, ვინაიდან გარშემორტყმულია ურჯულოებით. მათ ეწოდებათ ქართველები... როდესაც ისინი მიდიან ქრისტეს საფლავის თავყვანისსაცემად, წმინდა ქალაქში შედიან გაშლილი დროშებით, ბაჟის გადახდის გარეშე. რაც შეეხება სარკინოზებს, ისინი ვერ ბედავენ მათ შეწუხებას, რათა უკან დაბრუნებისას ქართველებმა ჯავრი არ იყარონ მათ მეზობლად მცხოვრებ სარკინოზებზე. ქართველები ძალზე აღშფოთებულნი არიან და ემუქრაბიან ორადინუსს, დამასკოს პრინცს, იმის გამო, რომ მან განიზრახა იმათი სურვილის გარეშე იერუსალიმის კედლების დანგრევა მაშინ, როდესაც ლათინნი დამიეტას იღებდნენ“.

მიუხედავად ზემოთქმულისა, არ შეიძლება არ აღვნიშნოთ, რომ მაჰმადიანურ გამოცვაში მყოფ ჯვრის მონასტერს მოაკლდა როგორც პოლიტიკური მხარდაჭერა, ისე მატერიალური დახმარება. მართალია, ქართველების ჯვრის კრებულს ეხმარებოდნენ XIII საუკუნის მეორე მეოთხედშიც, შუა წლებშიც, მაგრამ ის ძველი მასშტაბისა აღარ იყო. ამასთანავე, ჯვრის ბინადართა მთავარ საზრუნავს სავანის შენარჩუნება წარმოადგენდა, მაგრამ ეს საკმაოდ ძნელი აღმოჩნდა.

პალესტინის ქართული სავანეების დაკარგვითა და ჯვრის მონასტრის მეჩეთად გადაკეთებით აღშფოთებული ქართველები აქტიურად მონაწილეობდნენ ილხანთა ლაშქრობებში ეგვიპტელთა წინააღმდეგ. მაგალითად, 1277 წელს აბაღას მიერ მოწყობილ ლაშქრობაში ბაიბარს ბუდბუკდარის წინააღმდეგ თავდადებით იბრძოდა 3000 ქართველი, 1281 წელს სულთან მანსურ საიფ ად-დინკ ალაუნის (1279-1290) მამლუკთა არმიას ებრძოდა დიმიტრი თავდადებულის მხედრობა და სხვ. მართალია, ქართველთა მონაწილეობა ამ ბრძოლებში მონგოლთა დაძალებით ხდებოდა, მაგრამ ქართველებს უთუოდ საკუთარი ინტერესიც ამოძრავებდათ. რადგან მათ მხოლოდ საკუთარ ძალებზე დაყრდნობით არ შეეძლოთ ეგვიპტელთა წინააღმდეგ გამოსვლა და ქართული სავანეებისათვის ბრძოლა, ისინი სხვათა ლაშქრობაში მონაწილეობდნენ და ამით იმედოვნებდნენ მიზნის მიღწევას - ქართული ტაძრების დაბრუნებას, ძველი პრივილეგიების აღდგენასა და უფლებრივი სასჯელების გაუქმებას. ამ მიზნით ჩაება ოლხანთა ლაშქრობაში ვახტანგ III (1290-1308).

ჯვრის მონასტრის ერთი აღაპი გვამცნობს, რომ „ოდეს ჯუარისა მონასტერი კვ[=26] წელსა სპარსთა წაეღო“, მეფე ვახტანგს მისთვის დიდი დახმარება აღმოუჩენია - „რვაი თავი ღაჰრი და ათასი თეთრი“ შეუწირავს. მეფე ვახტანგი, რომელმაც უხვი შეწირულობით აღაპის დაწესება დაიმსახურა, ვახტანგ მესამეა, ქართლის მეფე, რომელიც 1299 წლის ნოემბრიდან ახლდა ეგვიპტელთა წინააღმდეგ ლაშქრობაში მონგოლთა მბრძანებელს ყაზან ყაენს (1295-1304). ჟამთააღმწერლის ცნობით, როდესაც ყაზანმა „იწყო ამხედრება მეგვიპტელთა ზედა, მოუწოდა მეფესა ვახტანგს“. ვახტანგის მეთაურობით ქართველთა მხედრობამ მონაწილოება მიიღო ყაზანის საომარ ექსპედიციაში. ეგვიპტის სულთანი ნასირ მუჰამედი (1293-1294, 1299-1341) ვაჟკაცურად დახვდა მტერს, „იქმნა ომი სასტიკი“, „ვახტანგ და სპანი მისნი მხნედ იბრძოდეს“. მონგოლებმა და თანამოლაშქრეებმა აიღეს ჰემსი, დამასკი, იერუსალიმი. საფიქრებელია, ვახტანგმა მაშინ მოინახულა იერუსალიმელი ქართველები, გაიგო მონასტრიდან გაძევებულ ჯვარელთა გაჭირვება და ძვირფასი ქსოვილი და ფული მისცა მათ. ე.მეტრეველის აზრით, ეს 1299 წელს მოხდა.

მართალია, ქართველი მამულიშვილები თავგამოდებით ებრძოდნენ ეგვიპტელებს და ზოგჯერ იერუსალიმელ ქართველებსაც ეხმარებოდნენ, მაგრამ მალე მათთვის ცხადი გახდა, რომ ილხანების ილხანების ლაშქრობაში მონაწილეობითა და ბრძოლით საკუნვარი მიზნის მიღწევა შეუძლებელი იყო. ილხანებს სირია-პალესტინის განთავისუფლებისა და ქართველებისათვის მათი ძველი სავანეების დაბრუნების ძალა არ შესწევდათ. ქართველებმა გადაწყვიტეს ძველი ტრადიცია აღედგინათ, ეგივპტელებთან მშვიდობიანი მოლაპარაკება დაეწყოთ, მონგოლთა წინააღმდეგ მოკავშირენი შეეძინათ და ეროვნული სავანეები დაებრუნებინათ. ამ მიზნის მისაღწევად ქართველთა მეფემ კაიროში ელჩები გაგზავნა და მოლაპარაკება დაიწყო.

მემატიანე ბადრ ად-დინ ალ-აინის (1361-1411) ცნობით, ქართველი მეფის ელჩები თავდაპირველად კონსტანტინოპოლში მივიდნენ. ლასკარისმა, - ბიზანტიის იმპერატორმა ანდრონიკე მეორემ (1282-1328), - მათ თავისი დესპანიც გააყოლა. ისინი მივიდნენ კაიროში და სულთანს მეჩეთად გადაკეთებული ჯვრის ტაძრის დაბრუნება სთხოვეს. ქართველთა თხოვნა დაკმაყოფილებულ იქნა.

მუჯირ ად-დინ აბდ-არ რაჰმან იბნ  აჰმად ალ-ულაიმ ალ-უმარის (გარდ. 1522 წ.) ცნობით, როგორც აღვნიშნეთ, ქართველთა კუთვნილი ჯვრის ტაძარი ქრისტიანებს ჩამოერთვათ და მიზგითად გადაკეთდა ელ-მელიქ ენ-ნასირ მუჰამედის დროს. 1305 წელს მის მოადგილესთან მივიდნენ ბიზანტიის იმპერატორისა და ქართველი მეფის ელჩები და სთხოვეს ჯვრის დაბრუნება. დაბეჯითებითი და ხანგრძლივი თხოვნის შედეგად ჯვრის ტაძარი დაუბრუნდა ქართველებს.

იბნ ალ-კასირის ცნობითაც დასტურდება, რომ ბაიბარს ბუნდუკდარის ზეობაში შეიხ ხიდრის მიერ მიტაცებული ჯვრის ტაძარი დაუბრუნდათ ქართველებს და, ამასთანავე, მოეხსნათ უფლებრივი სასჯელი - ქართველმა ქრისტიანმა მიიღო უფლება ცხენ-სახედარზე ნორმალური ჯდომისა.

ჯვრის გამოხსნას, - უცხო ავტორთა ჩვენებით, - ადგილი ჰქონდა 1305 წელს. ამ დროს მეფობდა დავითი, რომელიც ჯვრის სააღაპე წიგნში იხსენიება ვითარცა „მეორედ აღმაშენებელი წმიდისა მონასტრისაი, რომელმან სარკინოზთაგან წარტყუენული მონასტერი და ეკლესიაი მიზგითად შეცვალებული ეკლესიადვე სალოცავად შეცვალა და კუალად აგო ნათესავთა ქართველთასა“.

დამოწმებული აღაპიდან ჩანს, რომ დავით მეფემ „სარკინოზთაგან“ (მამლუკთაგან) მიტაცებული ჯვარი გაათავისუფლა და დაიბრუნა, მეჩეთად გადაკეთებული ტაძარი ქრისტიანულ სალოცავად აქცია, „მეორედ აღაშენა“ - ალბათ, აღადგინა და განაახლა მაჰმადიანთაგან დაზიანებული ნაგებობა.

როგორც წარმოდგენილი მასალიდან ჩანს, მონგოლთაგან შევიწროებულმა დავითმა სცადა ეგვიპტელებთან დაახლოება და ორივე ქვეყნისათვის სასარგებლო მოლაპარაკება წამოიწყო, საქმეში კონსტანტინეპოლიც ჩარია და ამით პოზიცია განიმტკიცა. მან ელჩები აახლა ეგივპტის სულთანს, მოკავშირეობა შესთავაზა, საჭიროების ჟამს დახმარება აღუთქვა და ქართველთა სავანის დაბრუნება და უფლებრივი სასჯელის გაუქმება სთხოვა. ასეთი კავშირი ეგივპტელთათვის ძალზე სასარგებლო იყო. ამიტომ სულთანმა ქართველთა თხოვნა დააკმაყოფილა და ჯვარი დააბრუნა. ეს ქართველთა დიდი პოლიტიკურ-დიპლომატიური გამარჯვება იყო. ქართველობამ საერთაშორისო მდგომარეობა გაიუმჯობესა, ეგვიპტესთან კეთილმეზობლური ურთიერთობა დაამყარა და მონგოლთა წინააღმდეგ ბრძოლაში სამხერდო-პოლიტიკური მოკავშირე შეიძინა, ძველი ქართული სავანე დაიბრუნა და ახლო აღმოსავლეთში ავტორიტეტი აიმაღლა.

დავით მეფის მიერ დახსნილ ჯვრის მონასტერს სხვა ქართველნიც დაეხმარნენ. მაგალითად, დავით ნარინის ვაჟმა - „აფხაზთა მეფემ“ კონსტანტინემ (1293-1327) „ახლად შეკაზმა“, ე.ი. მორთო, აკაზმულობით შეამკო; გრიგოლ დრანდელმა ნაწილობრივ მოხატა; „დიდსა დაჭირვებასა შინა, მას ჟამსა, ოდეს ჯუარი შემოგუაქციეს“, „ოდეს სურტანმან ჯუარი მოგვცა“, მას დაეხმარა ბევრი ქართველი დიდებული და საეკლესიო მოღვაწე.

ჯვრის მონასტრის კრებული გამოცოცხლდა და ამოძრავდა, მწიგნობრებმა განაახლეს ლიტერატურული საქმიანობა, გაჩაღდა შემოქმედებითი მუშაობა. სწორედ ამ პერიოდში შეიქმნა პატარა აგიოგრაფიული ძეგლი, რომელშიც მოცმულია თავგადასავალი „წმიდისა ახლისა მოწამისა ნიკოლოზისი დვალისაი“. იგი გვაცნობს სირია-პალესტინაში ეგვიპტელთა ბატონობას, ქრისტიანთა დევნა-შევიწროებას, იერუსალიმელ ქართველთა ცხოვრებას და ა.შ.

უცნობი ავტორის სიტყვით, „ნიკოლოზ იყო ნათესავად დვალი, სოფლისაგან, რომელსა ეწოდების წაი“. ჯერ კლარჯეთში მოღვაწეობდა, შემდეგ იერუსალიმში. მაჰმადიანობის გმობისათვის „მრავალნი ცემანი და ტანჯვანი დაითმინნა“. ერთხანს კვიპროსზე გაიხიზნა, ათონზე წასვლასაც აპირებდა, მაგრამ ბოლოს იერუსალიმში დაბრუნდა, უკანასკნელად დამასკოს ეწვია. ყველგან აშკარად აღიარებდა ქრისტიანობას და კიცხავდა მაჰმადს, რისთვისაც შეიპყრეს, გვემეს, შემდეგ „ამირათა-ამირისა დენგისის (სეფი ად-დინ თენგიზი) წინაშე წარადგინეს“. მიუხედავად განსაცდელისა, ნიკოლოზმა არ უღალატა ქრისტიანობას და თავი შესწირა მას.

როგორც ჩანს, სეიფ ად-დინ თენგიზის (ეგვიპტის მამლუკთა სულთნის ნაცვალი სირია-პალესტინაში) ზეობისას (XVI საუკუნის პირველ ნახევარში) ქართველი მოღვაწენი იერუსალიმში ერთგვარი პრივილეგიებით კიდევ სარგებლობდნენ, მმართველები მათ ანგარიშს უწევდნენ, მაგრამ მაჰმადიანობის გმობას არც მათ აპატიებდნენ.

ნიკოლოზ დვალი 1314 წელს აწამეს. ამ წლის ახლოს უნდა იყოს დაწერილი სვინაქსარული „წამების“ ის ტექსტი, რომელიც უკვე დავიმოწმეთ. მისი ავტორი, რომლის ვინაობა ჩვენთვის უცნობია, იერუსალიმელი ქართველი მოღვაწე, - საფიქრებელია, ჯვრის სავანის მწიგნობარი, - XIV საუკუნის პირველი ნახევრის მწერალი უნდა იყოს. დაახლოებით ამავე ხანაში მოღვაწეობდა ჯვრის მონასტერში მეორე უცნობი ქართველი მწერალი - ავტორი „ლუკა მუხაისძის წამებისა“. ჩანს, აღნიშნულ ეპოქაში ჯვრის კრებულმა განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია ქრისტიანობისათვის და კერძოდ - ქართული ქრიტიანული ეკლესიისათვის თავდადებულ მოღვაწეთა ცხოვრებისა და მოწამეობრივი აღსასრულის ამსახველი ძეგლების შექმნას.

ჯვრის მონასტერს მომდევნო ხანაშიც უხვად ეხმარებოდნენ ქართველი მოღვაწენი. აღაპთა საფუძველზე შეგვიძლია დავასახელოთ ის პირნი, რომლებიც დახმარებიან ჯვარს: გიორგი ბრწყინვალე (1299, 1314-1346), დავით IX (1346-1360), ბაგრატ V (1360-1390), გიორგი დადიანი (გარდ. 1384) და სხვ. ზოგი მატერიალურად ეხმარებოდა ჯვარს, ზოგი კი წიგნებს სწირავდა. ქართველთა სავანე კვლავ იზიდავდა უცხოელ მოგზაურებს.

XIV საუკუნეში ჯვრის მონასტერში არაერთი ხელნაწერი ინახებოდა. მათ შორის განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს ერთი - „დიდი სჯულისკანონი“, რომელიც კარგა ხანს წარმოადგენდა ჯვრის წიგნსაცავის საკუთრებას, ახლა კი ქუთაისშია დაცული. კარგადაა ცნობილი მისი გადამწერის ანდერძი, რომელიც რამდენჯერმე გამოქვეყნდა. იგი ეკუთვნის გრიგოლ ჩახრეხაისძეს, რომელიც ბევრმა მკვლევარმა (ზ.ჭიჭინაძემ, კ.კეკელიძემ, პ.ინგოროყვამ, ა.ბარამიძემ, შ.ნუცუბიძემ და სხვ.) „თამარიანის“ ავტორად - XII-XIII საუკუნეთა მოღვაწედ მიიჩნია. ამასთანავე, გრიგოლს ზოგი მიიჩნევდა ჯვრის მოღვაწედ, ზოგი კი ჯვრის სავანეში მისვლისა და იქ დასადგურების მსურველად.

ანდერძიდან ირკვევა, რომ გრიგოლს „დიდი სჯულისკანონი“ დაუმზადებია ჯვრისათვის: „გლახაკი ფრიად ცოდვილი გრიგოლ ჩახრეხაისძე მომიხსენეთ წმიდათა შინა ლოცვათა თქუენთა, რომელმან დიდითა გულსმოდგინებითა გარდავწერე თვისითა ხელითა ქრისტეანეთა წინამძღუარი დიდი ესე და სამოქალაქო სჯულისკანონი საუკუნოდ მოხსენებულისა და ჩუენ ქართველთათვის ფრიად ჭირთა თავსმდებელისა არსენი იყალთოელისა თარგმნილი... არარაის სხვისათვის მოვიჭირვე წერაი ამისი, თვინიერ რომელ სიყუარული მქონდა ცალკერძ წმიდისა მონასტრისა პატიოსნისა ჯუარისაი და მერმე ამის წმიდისა წიგნისაი“.

(გაგრძელება)