პეტრიწონის ქართველთა სავანე ბულგარეთში

პეტრიწონის მონასტრის საგანმანათლებლო მოღვაწეობა და სულიერი მემკვიდრეობა

საზღვარგარეთ არსებულ ქართულ სავანეებს შორის, რომელთაც ღრმა კვალი დააჩინეს გარდასული საუკუნეების ქართულ აზროვნებასა და საეკლესიო ცხოვრებას, ღირსეული ადგილი უჭირავს პეტრიწონის მონასტერს. მონასტერი უცხოეთში ქართველთა თავშესაფრად და სასულიერო მოღვაწეობის თვალსაჩინო კერად იქცა. მონასტრის აგებისთანავე ქტიტორმა წმიდა ნიკოლოზის მონასტერში დააარსა სემინარია ქართველი ყმაწვილებისათვის, სადაც ყრმები ქართულ ენაზე განისწავლებოდნენ ღმრთისმეტყველებაში და საღმრთო მსახურებისთვის მოემზადებოდნენ:

„დაგვიდგენია, რათა უწვერულვაშო ბავშვები მოთავსებულ იქმნენ წმიდა ნიკოლოზის მონასტერში, მახლობლად ციხისა და ერთი ვინმე მოხუცებული მღვდელთაგანი, წმიდა და მოღვაწე და ღირსეულად ჟამის მწირველი, ასწავლის მათ საღმრთო წერილს... ამ მოხუცებულ მღვდელს უნდა ჰყავდეს არა ნაკლებ ექვსი ყრმისა, რომლებიც დიდი მონასტრიდან მიიღებენ საზრდოსა და ტანსაცმელს. ისინი უნდა დარჩნენ იქ, სანამ სრულიად არ განისწავლებიან და სამღვდელო ხარისხისთვის არ მოემზადებიან. როდესაც წამოიზრდებიან და წვერს გაუშვებენ, ღირსი მღვდლობისა განწესებულ უნდა იქნეს მღვდელმოქმედად დიდ მონასტერში, ხოლო რომელნიც მღვდლობის ღირსად არ აღმოჩნდებიან, სრულიად გაძევებულ უნდა იქნენ სემინარიიდან, თუმცა ექვსზე ნაკლები მოსწავლე იქ არასოდეს არ უნდა იყოს“ - ნათქვამი იყო ტიპიკონში.

გრიგოლ ბაკურიანის-ძემ ღმრთისმშობლის სავანეს უხვად შესწირა საღმრთო წიგნები, მათ შორის: ოქრო-ვერცხლითა და ძვირფასი თვლებით შემკული ექვსი სახარება; თარგმანება სახარებისა, იოანეს თავისა; წიგნი ღმრთისმეტყუელი; ეთიკა წმიდა ბასილისა; წიგნი მრავალთავი; წმიდა სვიმეონის ცხოვრება; წმიდა მაქსიმეს ორი წიგნი; ორი წიგნი „კლემაქსნი“; ორი წიგნი „ღმრთისმშობლის ცხოვრების“; წიგნი სტუდიელისა; „თთუენი“, სამი; რვათა ხმათა საგალობელი; სვინაქსარი; სრული კურთხევანი; წიგნები სამოციქულო, ორი; ჟამნი; ეკლესიის კურთხევა; პარაკლიტონი ოთხთა ხმათა; წიგნი წმიდა ისააკისა; იადგარი გამოკრებული, და დავითნი. თუ რა დიდი საუნჯე შეუწირავს ქტიტორს პეტრიწონის მონასტრისათვის, მეტყველებს ის გარემოება, რომ საღმრთო წიგნების თარგმანება ბერძნულიდან ქართულად სწორედ XI საუკუნეში დაიწყეს ათონის ივერთა მონასტერში მოღვაწე წმიდა მამებმა. ამიტომაც, ქართულ ენაზე გადმოთარგმნილი სასულიერო წიგნები იმჟამად დიდი იშვიათობა იყო.

ქტიტორისაგან გაღებული უხვი შემოწირულობანი გახდა ის ქვაკუთხედი, რასაც დაეფუძნა პეტრიწონის მონასტრის მომავალი სასულიერო საგანმანათლებლო საქმიანობა, რამაც ახლო მომავალში იგი ჩააყენა ქართული სულიერების ისეთი დიდი კერების რიგში, როგორებიც იყვნენ: ივერიის მონასტერი ათონის მთაზე, წმ. სვიმეონ საკვირველთმოქმედის სავანე შავ მთაზე, ჯვრის მონასტერი პალესტინაში.

ქართველი ხალხისათვის პეტრიწონის მონასტრის დიდ მნიშვნელობასა და საქართველოს მეფეების მხრიდან მისდამი განსაკუთრებულ ყურადღებაზე მიუთითებს დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსის ცნობა იმის შესახებ, რომ დავითმა „ლავრანი და საკრებულონი და მონასტერნი არა თვისთა ოდენ სამეფოთა, არამედ საბერძნეთისაცა, მთაწმიდისა და ბორღალეთისანი, მერმეცა ასურეთისა და კვიპრისა, შავი მთისა, პალესტინისანი აღავსნა კეთილითა, უფროსღა საფლავი უფლისა ჩუენისა იესო ქრისტესი...“. ბორღალეთის მონასტერში აქ პეტრიწონი იგულისხმება. დიდი თამარიც მზრუნველობას არ აკლებდა „კერძოთა ელადისათა და მთაწმიდას, ეგრეთვე მაკედონიისათა პეტრიწონს, კერძოთა თრაკიისათა და კონსტანტინოპოლის მონასტერთა“.

პეტრიწონის სავანემ უდიდესი როლი შეასრულა ბულგარელი ხალხის სულიერ ცხოვრებაშიც. XI საუკუნეში მთელი ეს მხარე - ფილიპოპოლის თემი დასახლებული იყო პავლიკიანელი სომხებით, რომლებიც მწვალებლური მოძრაობის ცენტრს ქმნიდნენ. პავლიკიანები ახლოს იყვნენ ბოგომილებთან; ეს ორი მწვალებლობა ძლიერ გავრცელებული იყო თვით ბულგარელთა შორის. პეტრიწონის მართლმადიდებლური სავანე კი ამ მხარეში მართლმადიდებლობის დაცვისა და განმტკიცებისათვის იბრძოდა. ამგვარად, გრიგოლ ბაკურიანის-ძის მიერ დაარსებულმა მონასტერმა ბულგარელი ხალხი ბოგომილურ და პავლიკიანურ მწვალებლობას ააცილა და მართლმადიდებლობაში განამტკიცა და განაძლიერა. ნიშანდობილივია, რომ გრიგოლი დაიღუპა სწორედ აჯანყებულ პავლიკიანთა და მათ მომხრობილ პაჭანიკებთან ბრძოლაში.

თუ რა დიდი მნიშვნელობა შეიძინა პეტრიწონის ქართველთა მონასტერმა ბულგარელი ხალხის სულიერ ცხოვრებაში, მადლიერების გრძნობით აღნიშნავენ თანამედროვე ცხოვრებაში, მეისტორიენი: „თუ მონობის საშინელებებმა ვერ შეძლეს ეროვნული თვითშეგნების ამოშანთვა, ამაში უდიდესი წვლილი მიუძღვის ბაჩკოვოს მონასტერს. წმ. ღმრთისმშობლის ბაჩკოვოს მონასტერი ძველი ბულგარეთის ერთი ჩაუმქრალი ლამპარია, რომელმაც თვით ახალი დროის დამპყრობთა პირობებშიც შეძლო თავისი პრივილეგიების შენარჩუნება. თურქული უღლის ხუთსაუკუნოვან მრუმე ღამეში მონასტერი იყო თბილი და ნათელი კერა, რომელიც სიტყვითა და წერილობით, ზარების გუგუნითა და ზღუდე-გალავნებით ინახავდა ბულგარელთა სამშობლოს სულიერებას“.

პეტრიწონის სავანე ქართული სასულიერო მწერლობის ერთ-ერთი უმთავრესი ცენტრი იყო, განსაკუთრებით XI-XII საუკუნეებში. აქ ჩამოყალიბდა სასულიერო მწერლობის სკოლა, რომელსაც მოგვიანებით პეტრიწონული სკოლა ეწოდა. რიგ ქართველ მკვლევართა ნაშრომების მიხედვით სწორედ ამ მონასტერში მოღვაწეობდა ცნობილი ქართველი ფილოსოფოსი და ღმრთისმეტყველი იოანე პეტრიწი. აკადემიკოს კორნელი კეკელიძის მოსაზრებით, გრიგოლ ბაკურიანის-ძეს „იოანე ან საბერძნეთში გაიცნობდა, ან თვით საქართველოში, ვინაიდან 1080 წლის ახლო ხანებში გრიგოლი ბანას მოვიდა გიორგი მეუფესთან დიპლომატიურ-პოლიტიკური მისიით. პეტრიწონის მონასტერში, სადაც სასულიერო სემინარიას ჩაუდგა სათავეში, იოანემ დაჰყო ოციოდე წელიწადი. ასე რომ, უმნიშვნელოვანესი და უკეთესი ხანა მისი სამწერლო-სამეცნიერო მოღვაწეობისა პეტრიწონის მონასტერთანაა დაკავშირებული, ამიტომ საკვირველი არაა, რომ ამ მონასტრისაგან მიიღო პეტრიწის სახელწოდება“. თუმცა იქვე აღნიშნავს, რომ „მისი თავისუფალი ფილოსოფიური აზროვნება და აღზნებული სამეცნიერო სულისკვეთება, გახდა მიზეზი იმისა, რომ, როგორც თვით იოანე ჩივის, აქაც დევნა აუტეხიათ მისთვის და იძულებული გაუხდიათ სხვა ადგილის მოძებნაზე ეფიქრა“.

მიუდგომელი მეცნიერული მსჯელობით მიღებული დასკვნები ცხადჰყოფენ, რომ გრიგოლ ბაკურიანის-ძის მიერ დაარსებულ მონასტერში ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური სამოღვაწეო ასპარეზი სუფევდა, სადაც მტკიცედ იდგნენ საღმრთო წერილისა და წმიდა მამათა სწავლებაზე, რომლისთვისაც უცხოა ყოველგვარი „თავისუფალი ფილოსოფიური აზროვნება და აღზნებული სამეცნიერო სულისკვეთება“, რაგინდ დიდი მოღვაწის გონებრივ ნაყოფსაც არ უნდა წარმოადგენდეს იგი.

პეტრიწონის სკოლის წარმომადგენელთა შორის, სამწუხაროდ, დღემდე მხოლოდ დავით პეტრიწონელის სახელი შემოგვრჩა, რომელიც XI საუკუნის მეორე ნახევრის მოღვაწე უნდა იყოს. „დოგმატიკონში“, ნიკიტა სტიფატის თხზულების თარგმანის ბოლოს, იკითხება: „ლოცვა ყავთ, მამანო, არსენისათვის თარგმანისა და დავითისათვის, პეტრიწონელისა მონაზონ-ხუცისა, რომლისა იძულებითა ბერძნულისაგან გადმოუქართულებიან ხუთნი ესე სიტყუანი სომეხთა განმაქიქებელნი“. ჩვენამდე მოაღწია აგრეთვე პეტრიწონში გადაწერილმა ერთმა ხელნაწერმა, რომელიც XIV საუკუნით თარიღდება. ეს გახლავთ „დღესასწაულთა საკითხავნი“. მასში შესულია იოანე დამასკელის, ეფრემ ასურისა და სხვათა თხზულებანი, ჰაგიოგრაფიული ძეგლები. ეს ხელნაწერი პეტრიწონიდან როგორღაც სვანეთში მოხვედრილა, ამჟამად კი თბილისში, ხელნაწერთა ინსტიტუტშია დაცული. პეტრიწონში გადაწერილი სხვა ქართული წიგნები და აგრეთვე გრიგოლ ბაკურიანის-ძის მიერ შეწირული სასულიერო ლიტერატურა, რომლებიც ტიპიკონშია ჩამოთვლილი, დღეს აღარსად ჩანს.

ამრიგად, ვიდრე საქართველო მკვიდრად იდგა ფეხზე, მის საზღვრებს გარეთ მყოფ სავანეებსაც დიდი თანადგომა და ხელშეწყობა ჰქონოდათ სამშობლოდან, მაგრამ რაჟამს განქარდა მისი ოდინდელი ძლევამოსილება, პეტრიწონის მონასტერსაც მოაკლდა ყურადღება და იგიც აჰყვა ბულგარეთის მღელვარე ისტორიის ტალღების რყევას.

1189 წელს პეტრიწონის მონასტერი დაარბიეს და გაძარცვეს კათოლიკე ჯვაროსნებმა, რითაც კიდევ ერთხელ წარმოჩინდა ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესიისაგან განკვეთილი პაპისტების ნამდვილი სახე. ჯვაროსნული ლაშქრობის მემატიანე აქსბერგი გვაწვდის შემდეგ ცნობას: „თავიანთი III ლაშქრობის დროს ჯვაროსნებმა დაიპყრეს სტენიმახის ციხე-სიმაგრე და დაეუფლნენ მის მახლობლად მდებარე მონასტერს, რომლის ბერები ქართველები იყვნენ. მონასტრის წინამძღვარი, რომელიც ასევე ქართველი იყო, ჯვაროსნებმა წაიყვანეს ფილიპოპოლში და წარუდგინეს იმპერატორ ფრიდრიხ ბარბაროსს. იმპერატორმა პატივით მიიღო ქართველი ბერი და გულითადი საუბრის შემდეგ უკან გამოისტუმრა“. როგორც ჩანს, ფრიდრიხი მოხიბლა ქართველი ბერის კეთილკრძალულმა და სათნო გარეგნობამ და ტყვეს არაფერი ავნო.

1206 წელს, როდესაც ბულგარეთის მეფემ კალოიანმა თავის სამფლობელოს მიუერთა როდოპის მთები, პეტრიწონის სავანე შევიდა ბულგარეთის მეორე სამეფოს შემადგენლობაში. მონასტრის განსაკუთრებული მფარველი იყო მეფე ივანე ასენ II (1218-1241), რომელიც დიდი საბოძვარებით სწყლობდა მას. ასევე უხვად შეეწეოდა მონასტერს მეფე ივანე ალექსანდრე (1331-1371), რომელიც მის ქტიტორადაც მოიხსენიება.

1363 წლიდან პეტრიწონის სავანე უსჯულოთა ხელში აღმოჩნდა მას შემდეგ, რაც თურქი ოსმალები პლოვდივის ოლქს დაეპატრონნენ. ოსმალებმა დაიკავეს ბულგარეთის მაშინდელი დედაქალაქი ტირნოვო და 1393 წლის 17 ივლისს სწორედ პეტრიწონის კედლებით შეზღუდეს წმ. პატრიარქ ექვთიმე ტირნოვოელის თავისუფლება. უკანასკნელმა ბულგარელმა პატრიარქმა მონასტერში მოიტანა რწმენა, რომ დაპყრობილი ხალხი არ დაიღუპება, თუ მათ ჰყავთ სულით ძლიერი და მტკიცე ნებისყოფის ადამიანები, დამპყრობთა წინააღმდეგ საბრძოლველად შემართული. 1404 წელს, პატრიარქ ექვთიმეს სიკვდილისა და ტირნოვოს დაცემის შემდეგ გაუქმდა ტირნოვოს საპატრიარქო, რითაც დასრულდა ბულგარეთის ეკლესიის დამოუკიდებლობა. ბულგარეთის მიწები გადავიდა კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს იურისდიქციაში. ქვეყანას დაედგა ორმაგი უღელი: სულიერი და პოლიტიკური. XV საუკუნის ბოლოდან მონასტერი იმყოფებოდა ვალახელ და მოლდაველ დიდებულთა მეურვეობის ქვეშ. რადო დიდიდან (1493-1508) გრიგოლ გიკამდე (1727-1733) მონასტერი უხვად იღებდა მათგან დახმარებას.

პეტრიწონის სავანეს ოფიციალურად ჰქონდა შენარჩუნებული ავტონომია და ამიტომ, მას შემდეგ, რაც ბულგარეთი ოსმალეთის განმგებლობის ქვეშ მოექცა, არ გაუნადგურებიათ და არც დაუნგრევიათ. XV საუკუნის ხანძარმა მრავალი ხელნაწერი და საბუთი იმსხვერპლა; XVII საუკუნეში მონასტრის ეკონომიკური მდგომარეობა გაუმჯობესდა ხალხის შემოწირულებებით აღდგომისა და ღმრთისმშობლის მიძინების დღესასწაულებზე. კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა გასცა დასტური მონასტრის ავტონომიის შესახებ. 1745 წელს მონასტერი ოფიციალურად იქნა აღიარებული სტავროპიგიულად.

1892 წელს კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა მონასტრის იღუმენად დანიშნა არიქმანდრიტი მაკარი, რომელმაც გაყიდა სამონასტრო მიწები. ვარაუდობენ, რომ სწორედ ამ დროს დაიკარგა მონასტრიდან ბერძნულ-ქართული ტიპიკონი, რომელიც მოგვიანებით კუნძულ ხიოსზე აღმოჩნდა, კორაისის ბიბლიოთეკაში. 1894 წელს მონასტრის ძმობამ თხოვნით მიმართა ბულგარეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას, რათა მონასტერი მიეღო თავის განმგებლობაში. 1895 წელს კონსტანტინეპოლის პატრიარქის, ანთიმოზ VII-გან მოვიდა შეტყობინება, რომ თუმცა მრავალი წლის მანძილზე პეტრიწონის მონასტერი, როგორც სტავროპიგია, ექვემდებარებოდა უშუალოდ კონსტანტინეპოლის პატრიარქს, ისტორიული სინამდვილე მოითხოვდა, რომ იგი გადასულიყო ბულგარეთის საეგზარქოსოს იურისდიქციაში, როგორც სტავროპიგიული.

პეტრიწონის სამონასტრო ნაგებობანი

პეტრიწონის სამონასტრო კომპლექსში გრიგოლ ბაკურიანის-ძის მიერ სამი ეკლესია იყო გათვალისწინებული: ერთი დიდი ტაძარი - ღმრთისმშობლის სახელზე და ორი მომცრო - იოანე ნათლისმცემლისა და წმ. გიორგის სახელზე, ხოლო ამ ნაგებობებიდან ოდნავ მოშორებით - საძვალე, იგივე სამარხო.

წმიდა იოანე ნათლისმცემლის ტაძარი ასენოვგრადში

წარსულში მონასტერს არაერთი ძნელბებოდა შემთხვევია დამპყრობთაგან. XV საუკუნის გამანადგურებელი ხანძრის შემდეგ მთელი სამონასტრო კომპლექსიდან მხოლოდ წმიდა მთავარანგელოზთა ეკლესია გადარჩა, რომელიც სავარაუდოდ ქტიტორის გარდაცვალების შემდეგ იყო აგებული. ხალხის მოწადინებამ და სულიერებისაკენ მისწრაფებამ თავისი ნაყოფი გამოიღო და მომდევნო XVI-XVIII საუკუნეებში ბერების მიერ ერში შეგროვილ შემოწირულობათა წყალობით და აღდგენით სამუშაოებზე დიდისა თუ პატარის თავდაუზოგავი, უსასყიდლო შრომით კვლავ აღიმართა გრიგოლ ბაკურიანის-ძის მიერ დაარსებული სავანე.

აღდგენის შემდეგ პეტრიწონის სავანეს სახელი შეუცვალეს და XVII საუკუნიდან ბულგარეთში მას ბაჩკოვის მონასტერს უწოდებენ. მისი თავდაპირველი სახელწოდება მომდინარეობდა მახლობლად მდებარე სოფელ პეტრიწოსგან, რაც ბერძნულად „კლდეს“ ნიშნავს („პეტრა“). აქედანაა მონასტრის პირვანდელი სრული დასახელებაც: „მონასტირიონ ტო ივერიკონ პეტრიწოს“. რაც შეეხება მეორე სახელს - „მონი ბაჩკოვუ“, იგი მიიღო იქვე არსებულ სოფელ ბაჩკოვოსაგან. სავარაუდოდ, ეს სახელი წარმომდგარა ირანული წარმოშობის სიტყვიდან - „ბაჯ“, რაც „ბაჟს“ ნიშნავს, ხოლო „ბაჯ-გაჰ“ - საბაჟო პუნქტს, რომელიც სლავურში გარდაიქმნა „ბაჩკოვოდ“ - სოფელი ბაჩკოვო საბაჟო პუნქტი იყო ეგეოსის ზღვისკენ მიმავალ გზაზე.

დღეისათვის პეტრიწონის სამონასტრო კომპლექსი ასე გამოიყურება: მონასტერი საცხოვრებელი ნაგებობებით არის შემოსაზღვრული და გაყოფილია ორად - მის ჩრდილოეთ ეზოში აღმართულია ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლისა (XVIII ს.) და წმ. მთავარანგელოზთა (XII ს.) ეკლესიები, სამხრეთ ეზოში კი - წმ. ნიკოლოზის ეკლესია (1834-36 წწ.). საცხოვრებელ ნაგებობებში, რომლებიც გალავნის მაგივრობასაც სწევდნენ, მოთავსებულია ბერებისა და მონასტრის სხვა მკვიდრთა სენაკები, ოთახები მომლოცველებისა და სტუმრებისათვის.

1601 წელს აიგო ის ორსართულიანი შენობა, რომლითაც ჩრდილოეთის ეზო არის მოზღუდული. ქვედა სართულზე განლაგებულია სამონასტრო საკუჭნაოები, აგრეთვე ძველი სამონასტრო სამზარეულო, რომელსაც თავისთავადი ეთნოგრაფიული ღირებულება გააჩნია. იქვეა სატრაპეზო, რომელიც 1623 წელს არის აგებული. იგი მოხატულია 1623-1643 წლებში უცნობი ხატმწერის მიერ.

პეტრიწონის მონასტრის საძვალე

მონასტრის ჩრდილოეთი ეზოს აღმოსავლეთი ფრთა სოლდურად იყო ნაშენი - ქვის წყობის სქელი კედლები სათოფურებითურთ, საიდანაც გამოშვერილი იყო თოფზამბულაკების გრძელი ლულები; ამას გარდა, აქ იყო სპეციალური ღიობიც, საიდანაც აუცილებლობის შემთხვევაში შეიძლებოდა მომხდურთა თავზე ადუღებული ფისის გადასხმა - ხშირად ეს იყო უებარი საშუალება დაუპატიჟებელი სტუმრებისაგან თავდასახსნელად; 1928 წლის ჩირპანის მიწისძვრის შემდეგ ეს ფრთა მოირღვა. მაგრამ ერთი წლის შემდეგ აღადგინეს და მასთან ერთად მონასტრის 9-ზარიანი სამრეკლოც. იქვე აიგო მყუდრო სასტუმროც ჩამოსული სტუმრებისათვის. 1902 წელს აშენდა ახალი სამონასტრო კორპუსი, რომლის ცოკოლის სართულზე განლაგდა საწყობები, აბანო და პურის საცხობი. ორ ზედა სართულზე მოთავსებულია ბერების სენაკები, მონასტრის ბიბლიოთეკა და ოთახები მაღალი რანგის საპატივცემულო სტუმრებისათვის.

1595 წლის დიდმა ხანძარმა გაანადგურა ამავე ეზოს ჩრდილოეთის ფრთა - დარჩა მხოლოდ საძირკველი და დიდი ქვის კონტრაფორსები მდინარე ჩეპელარსკას მხრიდან. აქ აგებულ ახალ კორპუსში ცოკოლის სართულზე მოეწყო მონასტრის სამზარეულო და სატრაპეზო, სამუზეუმო ექსპოზიცია. მეორე სართულზე ოთახებია სტუმრებისათვის.

1947 წელს მთელს სამხრეთის ეზოში გაჩნდა ხანძარი. ყველაფერი დაიწვა. აქ იყო 1943 წელს ევაკუირებული სასულიერო სემინარია, სემინარიის ბიბლიოთეკა უძვირფასესი წიგნებით; გადარჩა მხოლოდ ეკლესია. 1971 წელს დაიწყო რესტავრაცია. სამხრეთი ეზოს დასავლეთის კორპუსში - ცოკოლის სართულზე მოთავსებულია მარანი, მეორე სართული განკუთვნილია ახალი სამუზეუმო ექსპოზიციისათვის. იქვეა იღუმენის მისაღები დარბაზი სიმპოზიუმებისათვის.

წმიდა მთავარანგელოზთა ტაძარი

კლუბიის წმიდა მთავარანგელოზთა ტაძარი

არსებობს საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ წმ. მთავარანგელოზთა ეკლესია მონასტრის დამაარსებლის გარდაცვალების შემდეგ არის აგებული, იმპერატორ ალექსი I კომნენოსის მეფობის პერიოდში. XVIII საუკუნით დათარიღებული მისი გამოსახულება ეკლესიის ქვეშ ერთ-ერთ საყრდენ ბურჯს ამშვენებს. იმპერატორი სამეფო სამოსშია გამოწყობილი. მარჯვენა ხელში უპყრია საიმპერატორო ხელისუფლების სიმბოლო-ნიშანი. ეკლესია ერთნავიანია პატარა გუმბათითა და მოგრძო სარკმლებით, საიდანაც უხვად იღვრება სინათლე.

ბერების საცხოვრებელ კორპუსსა და ეკლესიას შორის ასაწევი ხიდი იყო, რომლითაც ბერები ეკლესიაში მონასტრის ეზოს გაუვლელად შედიოდნენ, რაც ზამთრობით განსაკუთრებით ხელსაყრელ პირობებს ქმნიდა. ტაძარი მოხატულია იოანე მოსხის მიერ 1846 წელს.

ეს ეკლესია ამჟამად დაზიანებულია, მაგრამ რაც მოღწეულია, გარკვეულწილად მიუთითებს ძველ ქართულ სატაძარო არქიტექტურასთან კავშირზე. ტაძრის გარეთა საფასადო ქვის წყობაში ქართული ტაძრებისათვის დამახასიათებელი ყრუ ნიშებია გამოყენებული.

ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლის ტაძარი

ჩრდილოეთის ეზოს შუაგულში ბაკურიანის-ძისეული ეკლესიის ნაფუძარზე დგას ღმრთისმშობლის მიძინების სახელობის ტაძარი.

XV საუკუნეში დანგრეული ძველი ეკლესიის ადგილზე 1604 წელს აშენდა ამ პერიოდისათვის თითქმის ერთადერთი დიდი ტაძარი ბულგარეთში (XVI საუკუნის ბოლომდე ბულგარელებს დამპყრობთაგან თავიანთ მიწაზე აკრძალული ჰქონდათ ტაძრების მშენებლობა).

არქიტექტურული სტილით ეს ცენტრალური სამონასტრო ეკლესია მიეკუთვნება ათონის ჯვარ-გუმბათოვან ტაძართა რიგს. ტაძარში უხვად იღვრება სინათლე თაღში ამოჭრილი 12 სარკმლიდან. წარწერა დასავლეთის კარზე მიუთითებს, რომ ძველი მოხატულობა 1850 წელს განუახლებია ბერძენ ხატმწერს იოანე მოსხს. ეკლესიის აშენების თარიღი აღნიშნულია წარწერაში, რომელიც გვაუწყებს, რომ იგი აგებულია „იღუმენი პართენის დროს 7112 (1604) წელს“.

კანკელის ზედა რიგში, მცირე ზომის ხატებს შრის არის წმიდა პეტრესა და პავლეს ხატები, რომლებიც XIV საუკუნით თარიღდება და ახალ კანკელში ძველი კანკელიდან არიან შემორჩენილნი. საკურთხევლის მხატვრობა XIX საუკუნისაა, ტაძრის მთავარი სიწმინდეა ღმრთისმშობლის საკვირველთმოქმედი ქართული ხატი.

წმიდა ნიკოლოზის ეკლესია

სამხრეთის ეზოში აღმართულია 1834-1836 წლებში აგებული წმიდა ნიკოლოზის გუმბათოვანი ეკლესია, რომელიც მოხატულია ხატმწერ ზაქარია ზოგრაფის მიერ. ფრესკების დიდი ნაწილი ეთმობა წმ. ნიკოლოზის ცხოვრებას და უდიდეს საეკლესიო დღესასწაულებს. წმიდანთა გარდა აქ გამოსახულია ხატმწერის თანამედროვე ცხოვრების სურათები, თავისი დროის ტკივილით აღსავსე ისტორიები და მისი თანამემამულეების პორტრეტები საშინელი სამსჯავროს წინაშე.

მონსტრის ძველი სატრაპეზო

მონასტრის სატრაპეზო

შენობა აგებულია XV საუკუნის მიწურულს. იგი წარმოადგენს გრძელ ნაგებობას თაღოვანი ჭერით. ოთახის შუაში დგას მარმარილოს მაგიდა.

მონასტრის ძველი სატრაპეზოს მოხატულობა თარიღდება 1643 წლით. ამავე პერიოდში მოიხატა ტაძრის სტოა. ხატმწერიც ერთიდაიგივე უნდა იყოს.

სატრაპეზოს თაღზე გამოსახულია „იესეს ხე“ - საგვარეულო ხე ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა და პირველმღვდელმთავართა, წმიდა მოციქულთა და მახარებელთა 62 ხატით. თაღის დასავლეთის მხარეს, ქვედა რიგში გამოსახულია ძველბერძენ ფილოსოფოსთა და სახელმწიფო მოღვაწეთა 12 ფიგურა.

თაღის ქვეშ, სამხრეთის, დასავლეთისა და ჩრდილოეთის კედლები დამშვენებულია ღმრთისმშობლის დაუჯდომლის ციკლით. ჩრდილოეთის კედლის ნაწილი ეძღვნება შვიდ მსოფლიო საეკლესიო კრებას.

სატრაპეზოს აქვს ორი ნახევარწრიული მოყვანილობის ნიში - აღმოსავლეთისა და დასავლეთის. აღმოსავლეთ ნიშში გამოსახულია დედა-ღმრთისმშობელი, აქეთ-იქით ორი მთავარანგელოზით. ნიშის თავზე აღმოსავლეთის კედლის ზედა ნაწილი მთლიანად ეთმობა საშინელი სამსჯავროს კომპოზიციას, რომლის ცენტრში მაღლა „დეისუსი“ (ვედრება) არის გამოსახული - ღმრთისმშობელსა და იოანე ნათლისმცემელს შორის წრიულ მანდორალში სუფევს სამყაროს მბრძანებელი - იესო ქრისტე.

ძველი სატრაპეზოს გარეთა კედელი მოხატულია დიდი სამონასტრო პანორამით. მიუხედავად ამინდის ჭირვეულობისა: წვიმისა თუ მზისა, ყინვისა თუ ქარისა, საუკუნეზე მეტია თავის ცოცხალ ფერებს უცვლელად ინარჩუნებს მთელს ბულგარეთში ყველაზე დიდი პანორამული კედლის მხატვრობა, რომელიც ნუგეშელ ბულგარელ ხატმწერს, ალექსი ათანასოვს ეკუთვნის და შესრულებულია 1846 წელს. პანორამა მდიდარ ცნობებს იძლევა გასული საუკუნის მონასტრის არქიტექტურული ანსამბლისა და მისი შემოგარენის შესახებ - ხედით ჩრდილოეთიდან მოჩანს მთავარანგელოზთა და ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლის ეკლესიები. აქვეა გამოსახული მონასტრის შორიახლო გარეუბანში მდებარე ასენოვგრადის სამონასტრო მეტოქი, ასენოვის ციხე-სიმაგრე, სამლოცველოები.

საშინელი სამსჯავროს ფრესკის ფრაგმენტები
მოციქულები და ანგელოზთა დასი	მოციქულთა გუნდი	მოციქულები და ანგელოზთა დასი

გაგრძელება...