ეკლესია ცოდვილი, უმეცარი მსოფლიოს გარემოცვაში არსებობს, მაგრამ ის თავად ახალ ქმნილებას წარმოადგენს და ახალ ცხოვრებას აშენებს. მისი თითოეული წევრი მოწოდებულია, შეითვისოს და თავისთავში შექმნას ეს ახალი ცხოვრება, მანამდე კი განუდგეს „ამა სოფელს“. როდესაც ლაპარაკია „სოფელთან“ კავშირის გაწყვეტაზე, ეს არ ნიშნავს მიწიერ ცხოვრებასა და დანარჩენ, ხშირად ურწმუნო, გარყვნილ კაცობრიობასთან ერთად არსებობაზე უარის თქმას. „უკეთუ არა, თანაგიც სამე სოფელით განსლვაი“ - წერს პავლე მოციქული (I კორ. 5,10). მაგრამ ეკლესიაში შესასვლელად აუცილებელია, გამოხვიდე ეშმაკის ტყვეობიდან და გახდე ამ ცოდვილი ქვეყნისათვის მწირი და წარმავალი (I პეტ. 2,11), გაავლო მკვეთრი ზღვარი საკუთარ თავსა და „სოფელს“ შორის: ამისთვის გმართებს, ღიად და პირდაპირ განუდგე ეშმაკს, რამეთუ შეუძლებელია იყო ორი ბატონის მსახური. აუცილებელია, საკუთარ თავში განწმიდოთ „ძველი იგი ცომი, რაჲთა იყვნეთ ახალ თბე“ (I კორ. 5,7). ამიტომ ქრისტიანობის უძველესი წარსულიდან დაწყებული ეკლესიაში შესვლას წინ უსწრებს განსაკუთრებული „განდგომა ეშმაკისაგან“, რომელსაც მოსდევს ნათლისღება და რითაც ირეცხება ცოდვათა სიბილწე. ამის შესახებ დაწვრილებით ვკითხულობთ წმ. კირიილე იერუსალიმელის „განსასწავლ სიტყვანში“. კათაკმეველთათვის დარიგებებიდან ვიგებთ, რომ დღევანდელ მართლმადიდებლურ კურთხევანში შეტანილი „შეკრვის ლოცვები“, რომლებიც ეშმაკის განდევნას ემსახურებიან, და მოსანათლავად განმზადებულთა მიერ თავად „სატანას უარყოფა“ თავიანთი შინაარსით ძალიან უახლოვდება ძველ ქრისტიანულ წესს. მხოლოდ შემდგომად ამისა განიღება მადლის სამეფოში შესასვლელი, ხდება დაბადება ახალ ცხოვრებაში „წყლისა და სულისაგან წმიდისა“, როგორც მაცხოვარი ბრძანებდა ნიკოდიმოსთან საუბარში (ინ. 3,5-6). თუ როგორ ხდება ადამიანის ამ ახალ ცხოვრებაში შემდგომი ზრდა, ამასაც მაცხოვრის სიტყვებიდან ვიგებთ: „ესრეთ არს სასუფეველი ღმრთისაჲ, ვითარცა იგი კაცმან დასთესის თესლი ქუეყნასა და დაიძინოს; და აღდგის ღამე და დღე, და თესლი იგი აღმოსცენდის და განორძნდებიან, ვითარ იგი მან არა უწყის, რამეთუ თჳსით თაჳთ ქუეყანა ნაყოფსა გამოიღებს: პირველად წუელი, მერმე თავი, მაშინღა სავსე იფქლი თავსა მას შინა“ (მრკ. 4,26-28). მაშასადამე, თუ მთელი ეს ახალი ცხოვრება ადამიანმა შინაგანად მიიღო, თუ გულწრფელად სურს მასში ყოფნა და მის შესანარჩუნებლად ძალისხმევას არ იშურებს - მაშინ იგი (ახალი ცხოვრება) სულიწმიდის ძალით საიდუმლოდ იწყებს მოქმედებას, თუმცა შესაძლოა, ეს უხილავი პროცესი ადამიანმა ვერც კი შეიგრძნოს.
მთელი საეკლესიო ცხოვრება გამსჭვალულია სულიწმიდის საიდუმლო ქმედებებით. „სულისა წმიდისა მიერ ყოველი სული ცხოველ იქმნების. სულიწმიდითა გამოიხსნების ყოველი. მისა მიერ შთაბერილი ყოველი მსწრაფლ განიძარცვავს ამქვეყნიურს, აღფრთოვანდება, აღორძინდება, ზეაღიტაცება“ (ცისკრის საკვირაო ანტიფონი. ხმა 6). ამიტომ ყოველი საეკლესიო, საზოგადო, თუ პირადი ლოცვა სულიწმიდისადმი მიმართვით იწყება: „მეუფეო ზეცათაო, ნუგეშინისმცემელო, სულო ჭეშმარიტებისაო, რომელი ყოველგან ხარ და ყოველსავე აღავსებ მადლითა შენითა, საუნჯეო კეთილთაო, მომნიჭებელო ცხოვრებისაო, მოვედ და დაემკვიდრე ჩუენ შორის...“ როგორც მიწაზე დაცემული წვიმა და ნამი აცოცხლებს, კვებავს და ზრდის ყოველ მცენარეს, ასევე მოქმედებენ სულიწმიდის ძალები ეკლესიაში.
მოციქულთა ნაწერებში სულიწმიდის მოქმედებას ეწოდება „გარდამეტებული ძალა“, „ღმრთეების ძალი“ (2 პეტ. 1,3), „სული ქრისტესი“, მაგრამ ყველაზე ხშირად იგი აღინიშნება სიტყვით „მადლი“. ეკლესიაში შესულნი ვხვდებით მადლის სამეფოში, ჩვენ მოგვიხმობენ, რათა მივეახლოთ „უკუე განცხადებულად საყდარსა მას მადლისასა, რაითა მოვიღოთ წყალობაი და ვპოოთ მადლი ჟამსა შეწევნისასა“ (ებრ. 4,16; აგრეთვე ებრ. თ. 10-13).
სიტყვას - „მადლი“ (ბერძნ. χαρίς - სიხარული, კმაყოფილება, წყალობა, კეთილგანწყობა) წმიდა წერილში განსხვავებული მნიშვნელობანი ენიჭება.
იგი ზოგჯერ აღნიშნავს ღვთის წყალობას ზოგადად: „ღმერთმან ყოვლისა მადლისამან“ (I პეტ. 5,10). ამ ყველაზე ფართო გაგებით, მადლი არის ყველა დროში ღირსეულად მცხოვრები ადამიანების სათნოყოფა (ასეთნი არიან მაგ. ძველი აღთქმის მართალნი: აბელი, ენოქი, აბრაამი, მოსე წინასწარმეტყველი და გვიანდელი წინასწარმეტყველნი).
ახალ აღთქმაში მადლის ცნება უფრო დაზუსტდა. განასხვავებენ მის ორ ძირითად მნიშვნელობას: პირველი - საღვთო ანუ ქრისტეს მადლში იგულისმხება ჩვენი გადარჩენის მთელი განგებულება, რომელიც ძე ღვთისას ამქვეყნად მოსვლით, ჯვარზე სიკვდილით, აღდგომითა და ზეცად ამაღლებით აღსრულდა: „მადლითა ხართ გამოხსნილ სარწმუნოებისა მიერ, და ესე არა თქუენგან, არამედ ღმრთისა ნიჭი არს: არა საქმეთაგან, რაჲთა არავინ იქადოს“ (ეფ. 2,8-9). მეორე - მადლი ეწოდება სულიწმიდის ნიჭებს, რომლებიც ვლინდება და გარდამოდის ქრისტეს ეკლესიაში მისი წევრების განწმედის, სულიერი ზრდისა და მათ მიერ ზეციური სასუფევლის მისაღწევად.
ამ მეორე, ახალი აღთქმისეული მნიშვნელობით მადლი არის ზეციდან გარდამოვლენილი და ქრისტეს ეკლესიაში დავანებული ძალა ღვთისა, ამაღორძინებელი, მაცოცხლებელი, სრულმყოფი, მორწმუნე და კეთილმსახური ქრისტიანის წარმმართავი უფალ იესო ქრისტეს მიერ ბოძებული ცხონების მისაღებად.
ამიტომ მოციქულები თავიანთ ნაწერებში ხშირად ხმარობენ ბერძნულ სიტყვას χαρίς - მადლი, რომელიც მნიშვნელობით იგივეა, რაც სიტყვა δΰναμι - ძალა. ტერმინს „მადლი“ წმიდა ცხოვრებისათვის ზემოდან მონიჭებული „ძალის“ მნიშვნელობით სამოციქულო ეპისტოლეებში მრავალჯერ ვხვდებით (2 პეტ. 1,3; რომ. 5,2: რომ. 16,20; I პეტ. 5,12; 2 პეტ. 3,18; 2 ტიმ. 2,1; I კორ. 16,23; 2 კორ. 13,13; გალ. 6,18; ეფ. 6,24 და სხვა). პავლე მოციქული წერს: „კმა არს შენდა მადლი ჩემი, რამეთუ ძალი ჩემი უძლურებასა შინა სრულ იქმნების“ (2 კორ. 12,9).
მხედველობაში უნდა მივიღოთ სიტყვა „მადლის“ უკვე ნახსენებ მნიშვნელობათა შორის განსხვავება და, აგრეთვე, ახალი აღთქმის წმიდა წერილში მისი უპირატესად საღვთო ძალად გააზრების გარემოება. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან პროტესტანტიზმში დამკვიდრდა სწავლება, რომელიც მაცხოვრის მიერ ჯვარზე აღსრულებულ ღვაწლში - ჩვენი ცოდვებისგან გამოსყიდვის დიად საქმეში, მადლს ზოგად მნიშვნელობას ანიჭებს. პროტესტანტების აზრით, მაცხოვრის ღვაწლით ცოდვებისგან გათავისუფლებული, მორწმუნე ადამიანები უკვე გადარჩენილებად ითვლებიან. მაგრამ მოციქულები გვასწავლიან, რომ ქრისტიანს საჩუქრად ებოძა განმართლება საერთო გამოსყიდვის მადლით. მაგრამ ქვეყნად იგი, როგორც პიროვნება, ჯერ მხოლოდ „ცხორებულია“ (I კორ. 1,18) და ესაჭიროება მადლმოსილი ძალების მხარდაჭერა. ,,... მოუჴედით სარწმუნოებითა მადლსა ამას, რომლითაცა ვდგათ“ (რომ. 5,2): „რამეთუ სასოებით ვცხონდებით“ (რომ. 8,24).
როგორ მოქმედებს მაცხონებელი მადლი ღვთისა?
ადამიანის სულიერი დაბადება, ასევე შემდგომი სულიერი ზრდა ორი საწყისის ურთიერთქმედებით ხდება: ერთი მათგანია სულიწმიდის მადლი, მეორე - მის მისაღებად გულის გახსნა, წყურვილი და სურვილი მისი შეთვისებისა ისე, როგორც წვიმის სისველეს ისრუტავს გამოფიტული, გამომშრალი მიწა; სხვა სიტყვებით, საჭიროა ადამიანის პირადი ძალისხმევა,რათა მოიპოვოს, დაიმარხოს და აამოქმედოს სულში საღვთო ნიჭები.
ამ ორი საწყისის ერთობლივ მოქმედებაზე საუბრობს პეტრე მოციქული: „რომელმან-იგი ყოველივე თჳსისა ღმრთეებისა ძალი საცხორებელად და ღმრთისა სამსახურებელად მოგუანიჭა ჩუენ... და თქუენცა ესევე მოსწრაფებაჲ ყოვლითურთ მოიპოეთ და ყავთ სარწმუნოებასა შინა თქუენსა სათნოებაჲ და სათნოებასა შინა მეცნიერებაჲ, და მეცნიერებასა შინა - მარხვაჲ, მარხვასა შინა - მოთმინებაჲ, მოთმინებასა შინა - ღმრთის მსახურებაჲ და ღმრთისა მსახურებასა შინა - ძმათ მოყუარებაჲ და ძმათ მოყუარებასა შინა - სიყუარული. რამეთუ ესე რაჟამს იყოს თქუენ თანა და გარდაგემატოს არა უქმად, არცა უნაყოფოდ იპოვნეთ უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტეს მეცნიერებასა. ხოლო რომლისა თანა ესე არა არს, ბრმა არს და ვერ ჰხედავს იგი, რამეთუ დაავიწყდა განწმედაჲ იგი პირველთა მათ ცოდვათა მისთაჲ“ (2 პეტ. 1,3,5-9). ასევე პავლე მოციქულთან ვკითხულობთ: „შიშითა და ძრწოლით თჳსსა ცხორებასა იქმოდეთ. რამეთუ ღმერთი არს, რომელი შეიქმს თქუენთანა ნებასაცა და შეწევნასა სათნოებისათვის“ (ფლპ. 2,12-13), ანუ თავად იმოქმედეთ, მაგრამ გახსოვდეთ, რომ ყოველივე საღვთო მადლით გეძლევათ. „მეყავნ მე ღმერთ მფარველ და სახლ შესავედრებელ ცხოვრებისა ჩემისასა“ (საკვირაო ცისკრის წარდგომა, ხმა 3).
ამ წმიდა სწავლების შესაბამისად, კართაგენის (III ს.) კრებამ განმარტა: „ვინც ამბობს, რომ საღვთო მადლს, რომლითაც განვმართლდებით ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მიერ, მხოლოდ ჩადენილი ცოდვების მოტევება შეუძლია და არ მოგვმადლებს შემწეობას, რათა შემდგომში აღარ ვცოდოთ, შეჩვენებული იყოს! რამეთუ საღვთო მადლი არა მარტო გვაძლევს ცოდნას, თუ რა უნდა ვაკეთოთ, არამედ სიყვარულს შთაგვბერავს, რათა შევძლოთ, აღვასრულოთ ის, რასაც შევიცნობთ“1.
მართლმადიდებელ მოსაგრეებს თავიანთი გამოცდილება კარნახობს, მთელი ძალით მოუწოდონ ქრისტიანებს, თავმდაბლად შეიგნონ თავიანთი უძლურება, რათა იმოქმედოს ღვთის მაცხონებელმა მადლმა. ამის თაობაზე შთამბეჭდავია ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველის დარიგებანი (XI ს.):
„თუ ეშმაკის შეგონებით აზრად მოგივა, რომ შენი ცხოვნება მოხდება არა შენი ღმერთის ძალით, არამედ პირადი სიბრძნითა და ძალისხმევით, და თუკი ამ შეგონებებს სული დაეთანხმება - მას მადლი განეშორება. ჩვენს უკანაკნელ ამოსუნთქვამდე მართებს სულს, მასში აღმოცენებულ ამ ძლიერ და უმძიმეს ბრძოლას ღვაწლით შეეწინააღმდეგოს. როგორც ნეტარი პავლე მოციქული ამბობს, სულმა უნდა იღაღადოს მთელი ხმით, კაცთა და ანგელოზთა გასაგონად, რომ მოქმედებს არა თავად, არამედ „მადლი იგი ღმრთისაჲ, რომელი იყო ჩემ თანა“ (I კორ. 15,10). მოციქულები და წმიდანები, მოწამენი და იერარქები, ღირსნი და მართალნი - ყველა აღიარებს სულიწმიდის ამგვარ მადლს. ისინი ასეთი აღიარებისათვის იღვწოდნენ და მისი (მადლის) შემწეო აღასრულეს ღვაწლი კეთილი და სლვაჲ თჳსი“2.
„ქრისტიანის სახელის მატარებელს, - ვკითხულობთ იმავე მამასთან, - თუ გულით არ სწამს, რომ სარწმუნოებით ბოძებული საღვთო მადლი არის წყალობა ღვთისა... თუ იგი იმ მიზნით არ იღვწის, რომ პირველად საღვთო მადლი ნათლისღებით მიიღოს, ან თუ გააჩნდა და ცოდვის ჩადენის გამო დაკარგა, ისევ მოიპოვოს სინანულით, აღსარებითა და თავის დამამდაბლებელი ცხოვრებით: და ამის ნაცვლად არიგებს მოწყალებას, მარხულობს, მღვიძარებს, ლოცულობს და ა.შ. და თან ფიქრობს, რომ მნიშვნელოვან სათნოებებსა და თავისთავად დასაფასებელ კეთილ საქმეებს ასრულებს, ამაოდ გაირჯება და დაშვრება“3.
რა მნიშვნელობა ენიჭება ქრისტანულ ღვაწლს? იგი იარაღია, რათა დაითრგუნოს „გულისთქუმაჲ ხორცთაჲ, გულისთქუმაჲ თუალთაჲ,სილაღე ამის ცხორებისაჲ“ (I ინ. 2,15-16). მისი საშუალებით განიწმიდება სულიერი ველი ქვათაგან, სარეველებისა და ჭაობის წუმპესგან და მომზადდება წმიდა ნათესისათვის, რომელსაც ზემოდან გარდამოსული საღვთო მადლი მორწყავს.
ნათქვამიდან გამომდინარე გვმართებს, განვასხვავოთ ცნებები: საღვთო განგებულება და საღვთო მადლი. საღვთო განგებულებას ვუწოდებთ ძალას, რომლის შემწეობითაც ხდება სამყაროს, შესაბამისად კაცობრიობისა და თითოეული ადამიანის არსებობისა და ცხოვრების შენარჩუნება. საღვთო მადლი არის სულიწმიდის ძალა, რომელიც მოიცავს ადამიანის შინაგან არსებას და მას სულიერი სრულყოფისა და ცხონებისაკენ წარმართავს.
ეკლესიის შიდაცხოვრება საიდუმლოა; იგი ყოველთვის არ შეესაბამება ეკლესიის ისტორიას, რომელიც მხოლოდ გარეგნულ ფაქტებს გადმოგვცემს და განსაკუთრებით მის ამქვეყნიურ ცხოვრებასა და ვნებებთან ჭიდილზე მოგვითხრობს. მის შიდაცხოვრებაში იგულისხმება ქრისტეს, როგორც მისი თავის, და ეკლესიის, როგორც უფლის სხეულის, საიდუმლო ერთობლივი ქმედება სულიწმიდაში, „რომლისაგან ყოველი გუამი შენაწევრებულ და შემტკიცებულ არს“ (ეფ. 4,16); „საიდუმლოჲ ესე დიდი არს; ხოლო მე ვიტყჳ ქრისტესთჳს და ეკლესიისთჳს“, - თქვა პავლე მოციქულმა (ეფ. 5,32).
მაშასადამე, როდესაც მოციქულები ამბობდნენ, რომ ისინი არიან „მნენი საიდუმლოთა ღმრთისანი“: „ესრეთ შემრაცხენინ ჩუენ კაცმან, ვითარცა მსახურნი ქრისტესნი და მნენი საიდუმლოთა ღმრთისანი“ (I კორ. 4,1; οίκονομους μιστηριών θεον), მათ მხედველობაში ჰქონდათ თავიანთი მსახურებისა და მნეობის სხვადასხვა სახეები:
ა. მოწოდებითი ხასიათის ქადაგება;
ბ. ნათლობა მათი, ვინც ირწმუნა;
გ. ხელდასხმის საშუალებით სულიწმიდის გარდმოვლენა;
დ. ევქარისტიის საიდუმლოთი მორწმუნეთა ქრისტესთან შეერთების განმტკიცება;
ე. მორწმუნეთა გულებში ღვთის სასუფევლის საიდუმლოს ღრმად ჩანერგვა, მათგან უფრო სრულყოფილთა ჩაღრმავება „სიბრძნესა ღმრთისასა, საიდუმლოდ დაფარულსა მას“ (I კორ. 2,67).
ამრიგად, მოციქულთა საქმიანობა აღსავსე იყო საიდუმლო მხარეებით (μυστηριών), მაგრამ მათ შორის ცენტრალური და დამაგვირგვინებელი ადგილი მღვდელმოქმედებებს ეკავა. ამიტომ სრულიად ბუნებრივია, რომ ეკლესიის ცხოვრებაში მადლმოსილი მნეობის ზოგმა განსაკუთრებულმა, ყველაზე მნიშვნელოვანმა ფორმამ და გარკვეულმა მღვდელმოქმედებებმა თანდათან მიიღო უპირატესი სახელდება „საიდუმლო“; წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი, მოციქულთა უშუალო მოწაფე, წერს, რომ დიაკვნები აგრეთვე არიან „მსახურნი იესო ქრისტეს საიდუმლოთა“4. წმ. ეგნატეს ეს სიტყვები უკუაგდებს პროტესტანტი ისტორიკოსების მტკიცებებს, თითქოს ძველ ეკლესიაში ცნებებით „საიდუმლო“ და „საიდუმლონი“ არასოდეს განსაზღვრავდნენ საეკლესიო მღვდელმოქმედებებს.
„საიდუმლოებებად“ სახელდებული მღვდელმოქმედებანი ისე გამოირჩევიან დანარჩენი საღვთისმსახურო წესებისა და ლოცვების ჯაჭვში, როგორც მწვერვალები დაბალ მთაგრეხილში.
საიდუმლოებებში ლოცვანი ამა თუ იმ ფორმით გაერთიანებული არიან კურთხევებთან და განსაკუთრებულ ქმედებებთან. კურთხევანის სიტყვები, წარმოთქმული სამღვდელო გარეგნულ ქმედებათა თანხლებით, თითქოს სულიერი ჭურჭლებია, რომლებითაც იღებენ სულიწმიდის მადლს და მას შეუორგულებელ მორწმუნეებს - ეკლესიის წევრებს, ურიგებენ.
ამრიგად, საიდუმლო არის მღვდელმოქმედება, რომლის დროსაც მორწმუნის სულს ხილული სახით გადაეცემა უხილავი საღვთო მადლი.
ეკლესიაში სახელდება „საიდუმლო“ მიეკუთვნება შვიდ მსახურებას; ესენია: ნათლისღება, მირონცხება, ზიარება-ევქარისტია, სინანული, მღვდლობა, ქორწინება და ზეთის კურთხევა. „ვრცელი მართლმადიდებლ კატეხიზმო“ თითოეული საიდუმლოს არსს ასე განსაზღვრავს:
„ნათლისღებით ადამიანი საიდუმლოდ იბადება სულიერ ცხოვრებაში; მირონცხებით ამაღორძინებელი და განმამტკიცებელი მადლი ენიჭება; ზიარებით სულიერ საკვებს იღებს; სინანული მას სულიერი სნეულებების - ცოდვებისაგან კურნავს; მღვდლობით მიიღება მადლი, რათა სწავლების, ლოცვებისა და საიდუმლოთა საშუალებით სულიერად ააღორძინონ და აღზარდონ სხვები; ქორწინებით ბოძებული მადლი აკურთხევს ცოლ-ქმრობას, ბავშვების ბუნებრივ დაბადებასა და აღზრდას; ზეთის კურთხევის დროს სულიერ სნეულებათაგან განკურნების გზით ხორციელი სნეულებანიც იკურნება“5.
თავად ეკლესიის, როგორც მთლიანობის, ქრისტეს სხეულისა და „ქრისტეს ცხოვართა“ ცხოვრებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვნია:
ა. ქრისტეს სისხლისა და ხორცის, ანუ ევქარისტიის საიდუმლო;
ბ. ეკლესიის იერარქიულ საფეხურებზე მსახურებისათვის რჩეულ პირთა დადგინების საიდუმლო - ქიროტონია, რომელიც ქმნის ეკლესიისთვის აუცილებელ სტრუქტურას;
გ. ნათლისღების საიდუმლო, რომელიც უზრუნველყოფს ეკლესიის შემადგენლობას. ეკლესიის სიწმიდისა და ცხოვრების სისავსისათვის ასევე აუცილებელია დანარჩენი საიდუმლოებანი, რომელთა საშუალებითაც ხდება ცალკეულ მორწმუნეებზე მადლის გადაცემა.
უნდა განვასხვავოთ საიდუმლოს „სინამდვილე“ (რომ იგი თავისთავადი, ჭეშმარიტად მადლმოსილი ძალაა) და საიდუმლოს „ქმედითობა“ (თუ რამდენად ღირსია საიდუმლოს მიმღები, მასზე გარდამოვიდეს მადლმოსილი ძალა). „საიდუმლო იარაღია, რომელიც უეჭველად კეთილიისმყოფლად მოქმედებს მასში მონაწილეებზე“6. მაგრამ მორწმუნეთა მიერ საიდუმლოთა მიღების შემდგომ მათი განმაახლებელი, მაცხოვნებელი ძალის მოქმედების ნაყოფიერება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად ღირსეულად მიეახლება ადამიანი საიდუმლოს; მისმა უღირსად მიღებამ შესაძლოა გამართლება კი არა, სასჯელი გამოიწვიოს. მადლი არ ზღუდავს ადამიანის თავისუფლებას, თავისი მოქმედებით არ ლახავს მას. ხშირად ადამიანები, რომლებიც მონაწილეობენ სარწმუნოებრივ საიდუმლოებებში, არ იღებენ იმას, რისი მიცემაც ამ უკანასკნელთ შეუძლიათ: ან მადლის მისაღებად არა აქვთ გულები გახსნილი, ან არ გაუფრთხილდნენ მიღებულ საღვთო ძღვენს. აი, რატომ ხდება, რომ მონათლულ ადამიანებს, როდესაც ისინი არ ასრულებენ აღთქმებს. რომლებიც მათ (ან ნათლიებმა) დადეს ნათლისღების დროს, არა მარტო ერთმევათ უკვე მიცემული საღვთო მადლი, არამედ ხშირად ისინი ღვთის მტრები, მისი უარმყოფელნი, ურწმუნონი, „განდგომილნი“ ხდებიან და თავიანთ სულს ღუპავენ. ეს ცხოვრებისეული ფაქტები სულაც არ აკნინებს საიდუმლოთა ღირსებას. მათი უდიდესი მონაპოვარია: წმინდანები, მართალნი, სარწმუნოებისათვის წამებულთა დასები, აღმსარებელნი, მოსაგრენი, სასწაულმოქმედნი - ჯერაც ამქვეყნად „მიწიერ ანგელოზებად, ზეციურ ადამიანებად“ ქცეულნი. ეს არნახული მიღწევები, რომლებიც არ არსებობს ჭეშმარიტი ქრისტიანობის გარეშე, მოიპოვება იმ საღვთო, უხილავი მადლის მოქმედებით, რომელიც მიიღება ნათლისღებითა და მირონცხებით, განცხოველდება სინანულითა და წმიდა საიდუმლოთა ზიარებით და ინახება თავმდაბლობისა და შიშის იმ შეგნებით, რომ თითოეულ ქრისტიანში „ქრისტე არის მებრძოლი და გამარჯვებული, თავად იგი მოუხმობს ღმერთს, ლოცულობს, მადლობას აღავლენს და კეთილად ეკრძალვის, ეძიებს ლოცვითა და სიმდაბლით - ყოველივე ამას ქრისტე აღასრულებს. მას უხარია და ზეიმობს, როდესაც ხედავს, თითოეულ ქრისტიანში დამკვიდრებულ რწმენას იმისა, რომ ქრისტეა ყოველივე ამის აღმსრულებელი“7.
წმიდა ეკლესიის საიდუმლოთა ჩამონათვალში პირველ ადგილზე დგას ნათლისღების საიდუმლო. იგი არის შესასვლელი კარი მადლმოსილ სამეფოში - ეკლესიაში და სხვა საიდუმლოებებში მონაწილეობის საშუალებას იძლევა. ჯერ კიდევ ნათლისღების საიდუმლოს დადგინებამდე უფალი იესო ქრისტე თავის საუბარში ნიკოდიმოსთან მიუთითებს, რომ ამ საიდუმლოს აღსრულება გადარჩენისათვის აუცილებელია: „ამენ, ამენ, გეტყვ შენ: უკეთუ ვინმე არა იშუეს მეორედ, ვერ ჴელეწიფების ხილვად სასუფეველი ცათაჲ“ (ინ. 3,3). როდესაც ნიკოდიმოსი დაიბნა და ვერ გაიგო, თუ „ვითარ ჴელ-ეწიფების კაცსა ბერსა შობად?“ (ინ. 3,4), მაცხოვარმა უპასუხა, რომ ახალი შობა აღესრულება წყლითა და სულით: „ამენ, ამენ, გეტყჳ შენ: უკეთუ ვინმე არა იშუეს წყლისაგან და სულისა, ვერ ხელ-ეწიფებისა შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა, შობილი იგი ხორცთაგან ხორცი არის, და შობილი იგი სულისაგან სული არს“ (ინ. 3,5-6). ამ მადლმოსილი საიდუმლოს დადგინება მოხდა ქრისტეს აღდგომის შემდგომ: უფალი გამოეცხადა მოწაფეებს და უთხრა მათ, რომ მამისაგან მიიღო ყოველი უფლება ცათა შინა და ქვეყანასა ზედა და განაგრძო: „წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველი წარმართნი და ნათელს-სცემდით მათ სახელითა მამისაჲთა და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა, და ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველი, რაოდენი გამცენ თქუენ. და აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ ყოველთა დღეთა და ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (ინ. 28,19-20), და თან დასძინა: „რომელსა ჰრწმენეს და ნათელ-იღოს, ცხოვნდეს; და რომელსა არა ჰრწმენეს, დაისაჯოს“ (მრკ. 16,16). მოციქულებზე სულიწმიდის გარდამოსვლის დღეს, როდესაც პეტრე მოციქულის სიტყვის შემდგომ მსმენელნი კითხულობნენ, თუ რა უნდა მოემოქმედათ, პეტრე მოციქულმა მიუგო მათ: „შეინანეთ და ნათელ-იღეთ კაცად-კაცადმან თქუენმან სახელითა უფლისა ესუ ქრისტესითა მისატევებელად ცოდვათა და მიიღოთ ნიჭი სულისა წმიდისაი“ (საქმ. 2,38). „საქმენი მოციქულთას“ წიგნში ასევე მოყვანილია ნათლისღების ცალკეული შემთხვევები, რომელნიც მოციქულებმა აღასრულეს. მაგ., პეტრე მოციქულმა მონათლა კორნილიუსი (საქმ. 10), პავლემ - ლუდია და მისი სახლეულნი, სატუსაღოს მცველი და „მისთა ყოველთა“ (საქმ. 16).
ნათლისღების საიდუმლოს მადლმოსილების შესახებ აღნიშნულია წმიდა წერილის ზემომოყვანილ ადგილებში: ნათლისღება არის „ახალი შობა“, იგი კაცთა ცხოვნებისათვის სრულდება (მრკ. 16,16). ამას გარდა, ნათლისღების მადლმოსილების მნიშვნელობის ასახსნელად მოციქულები თავიანთ ეპისტოლეებში მიუთითებენ, რომ ჩვენ მისი საშუალებით „განვიწმიდებით“, „განვიბანებით“, „განვმართლდებით“, „წარგვეხოცება ცოდვანი“ და ა.შ. ნათლისღებით ჩვენ „ვკვდებით ცოდვისათვის, რათა განახლებული ცხოვრებით ვიცხოვროთ“, „თანა-დავეფლობით ქრისტესთან“ და აღვდგებით მასში. „ქრისტემან შეიყუარა ეკლესიაჲ და თავი თჳსი მისცა მისთვის, რაჲთა იგი წმიდა-ყოს, განწმიდა იგი საბანელითა მით წყლისაჲთა და სიტყვთა“ (ანუ ნათლისღებით, და დადგენილი სიტყვების თანხლებით. ეფ. 5,25-26); „განიბანენით,... განიწმიდენით... განჰმართლდით სახელითა უფლისა იესუჲსითა და სულითა ღმრთისა ჩუენისაჲთა“ (I კორ. 6,11); „თანა-დავეფლენით მას ნათლის-ღებითა მით სიკუდილსა მისსა, რაითა ვითარცა იგი აღდგა ქრისტე მკუდრეთით დიდებითა მამისაჲთა, ეგრეცა ჩუენ განახლებითა ცხორებისაჲთა ვიდოდეთ“ (რომ. 6,4); ნათლისღებას ეწოდა „ბანა მეორედ შობისა“ (ტიტ. 3,5). რაც შეეხება სუბიექტურ მხარეს, ანუ თავად მოსანათლავის სულიერ განწყობას, ამის თაობაზე პეტრე მოციქული მიუთითებს, რომ ნათლისღება არის „გონებისა კეთილისა ტრფიალებაჲ ღმრთისა მიმართ“ (I პეტ. 3,21). ნათლისღების აღსრულებით ხდება ადამიანის შეერთება ეკლესიასთან.
ნათლისღებას ადარებენ წყლით ბანას, საფლავს და სხვა. ეს და სხვა მაგალითები მიანიშნებენ, რომ საიდუმლო შთაფლვით უნდა აღსრულდეს. თავად ბერძნული სიტყვა Βαπτίζω ნიშნავს „დანთქმას“. ფილიპეს მიერ საჭურისის მონათვლის შესახებ ვკითხულობთ „საქმენი მოციქულოას“ წიგნში: „შთახდეს ორნივე წყალსა, ფილიპე და საჭურისი იგი, და ნათელ-სცა მას. და ვითარცა აღმოხდეს წყლით, სული წმიდა მოვიდა საჭურისსა მას ზედა“ (საქმ. 8,38-39). გამონაკლისის სახით ეკლესია აღიარებს „სისხლით ნათლობას“. როგორც მოუნათლავთა მოწამებრივ, ქრისტიანულ ღვაწლს. ეკლესია ასევე იღებს დასხმით ნათლობას, მაგრამ არ იწონებს, როგორც არაკანონიკურს. წყალში შთაფლვა ხდება სამჯერ და თან წარმოითქმება სიტყვები: „ინათლება მონა ღვთისა ... სახელითა მამისაჲთა, და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა“ (თვით ქრისტეს მიერ მოცემული მცნების თანახმად - მთ. 28,19). საიდუმლო რომ ასე სრულდებოდა ძველ ეკლესიაში, ამის თაობაზე ვიგებთ უკვე ბარნაბა მოციქულის ეპისტოლედან, ხოლო ტერტულიანეს მოჰყავს ნათლისღების შესახებ მაცხოვრის სიტყვები და პირდაპირ მიუთითებს, რომ „ნათლისღების წესი ნაბრძანებია წერილით“; იგი აქვე ადასტურებს სამჯერ შთაფლვას და ხაზს უსვამს ერთ თავისებურებას: მოსანათლავს მოეთხოვება განუდგეს სატანასა და მის ანგელოზებს და შემდეგ აღიაროს მრწამსი.
წმიდა წერილში ზოგჯერ ლაპარაკია ნათლისღებაზე უფალ იესო ქრისტეს სახელით (საქმ. 2,38; 8,16; 10,48). ძველ მამათა განმარტებით, გამოთქმა „სახელითა უფალი იესუსი“ ნიშნავს „ქრისტეს მცნებისა და გადმოცემის თანახმად“ ან „ქრისტესადმი პირადი რწმენის დასადასტურებლად“. ეს გამოთქმა არ უარყოფს მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით ნათლისღების ფაქტს, როგორც ეს რაციონალური სკოლის წარმთმადგენელ ქრისტიანობის ისტორიკოსთა ნაწილს მიაჩნია. როდესაც „ქრისტეს“ სახელით ნათლისღებაზე ლაპარაკობდნენ პავლე მოციქული (რომ. 6,3: გალ. 3,27; I კორ. 1,13) და „საქმენი მოციქულთას“ წიგნის ავტორი ლუკა მოციქული, სრულიად ბუნებრივია, მათ მიზნად ჰქონდათ ხაზი გაესვათ ქრისტიანობაში ნათლისღებისთვის და ამით განესხვავებინათ იგი იოანეს ნათლობის, ან მის მსგავსთაგან. დღესაც იგალობება ნათლისღების დროს „რაოდენცა ქრისტეს მიერ ნათელ გვიღებიეს, ქრისტე შეგვიმოსიეს...“.
ნათელღებული ადამიანი იწყებს ადრინდელი, ძველი მყოფობის სანაცვლოდ ახალ არსებობასა და ცხოვრებას, ხდება ღვთის შვილი, ქრისტეს სხეულის - ეკლესიის ნაწილი და მარადიული ცხოვრების მემკვიდრე. აქედან ცხადი ხდება, რომ ნათლისღება აუცილებელია ყველასთვის, მათ შორის ყრმათათვისაც, რათა სულითა და ხორცით ქრისტეში გაიზარდნენ. სამოციქულო ნაწერებში არაერთგზის იხსენიება მთელი სახლეულის ნათლობა (ლუდიასა და სატუსაღოს მცველის - საქმ. 16 და სტეფანეს სახლეულის მაგალითები - I კორ. 1,16) და არსად არის ნახსენები ყრმათა გამოკლება. ეკლესიის მამები მორწმუნეთათვის დარიგებებში დაჟინებით ითხოვენ ბავშვების მონათვლას. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი მიმართავს ქრისტიან დედებს და ამბობს: „გყავს ყრმა? ნუ მისცემ დროს გაძლიერდეს დაზიანება. დაე, განიწმიდოს ყრმობაში და ყმაწვილობაში ეზიაროს სულს. შენ, როგორც სულმოკლე და მცირედმორწმუნე დედას, გეშინია ბეჭედისა ბუნებითი უძლურების გამო? მაგრამ ანამ სამოელის დაბადებამდე აღუთქვა მისი თავი ღმერთს, ხოლო დაბადებიდან მალევე მიუძღვნა მას: აღზარდა წმიდა შესამოსელისათვის და არ შეუშინდა ადამიანურ უძლურებას, მას ღმერთის სწამდა“8. ოღონდ ამასთან აუცილებელია, რომ ყრმის მოსანათლავად მომყვანმა ადამიანებმა შეიგნონ მთელი თავიანთი პასუხისმგებლობა მონათლულის ქრისტიანული რწმენითა და სათნოებებით აღზრდაში. ამის თაობაზე განჩინებას ვკითხულობთ წმ. დიონისე არეოპაგელის თხზულებაში „საეკლესიო იერარქიის შესახებ“, რომელსაც ყოველთვის მაღალ შეფასებას აძლევდა ეკლესია: „ჩვენმა ღვთაებრივმა დამრიგებლებმა ინებეს, მოსანათლავად ყრმანიც დაეშვათ იმ წმიდა პირობით, თუკი მისი ბუნებითი მშობლები მას სხვა რომელიმე მორწმუნეს მიაბარებდნენ, რომელიც კეთილად დამოძღვრავდა საღვთო საკითხებში და იზრუნებდა ბავშვზე, როგორც მამა და როგორც მისი მარადიული ცხოვნების მცველი. მას, ვინც დაჰპირდება, ითავოს მოზარდის კეთილმსახურად აღზრდა, იერარქი აიძულებს, წარმოთქვას განდგომა და წმიდა აღსარება“9.
სარწმუნოების სიმბოლოს მე-10 წევრი ასეთია: „აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა მოსატევებელად ცოდვათა“. ეს ნიშნავს, რომ ნათლისღება, როგორც სულიერი შობა, თუ იგი სწორად შესრულდა (სამჯერადი შთაფლვა მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით), არ შეიძლება განმეორდეს. ამიტომ ეკლესია განმეორებითი ნათლობის გარეშე, მხოლოდ მირონცხებით იღებს მის წიაღში შემოსულ ერეტიკოსებსაც (თუ ისინი უკვე მონათლულნი არიან), თანახმად სახარებისა და ძველი ეკლესიის მიერ მოცემული მცნებისა.
ნათლისღება, როგორც კარი სხვა მადლმოსილ ნიჭთა მისაღებად
წმიდა მოციქულთა ზემომოყვანილი მითითებებიდან, აგრეთვე, ეკლესიის მთელი სწავლებიდან ვხედავთ, რომ ნათლისღება არ არის მარტოოდენ ბიწიერებისგან სულის განწმენდისა და განბანვის სიმბოლო. იგი არის საწყისი პირობა იმ საღვთო ნიჭების მისაღებად, რომლებიც წმენდენ და ანადგურებენ ცოდვის მთელს სიბილწეს და ადამიანს ახალ ცხოვრებას აზიარებენ. მიტევებულია ყველა ცოდვა, პირველქმნილი თუ პირადი; გაიხსნა გზა ახალი ცხოვრებისაკენ; გაჩნდა შესაძლებლობა საღვთო ნიჭთა მისაღებად. შემდგომი სულიერი ზრდა ადამიანის ნებაზეა დამოკიდებული, მაგრამ მაცდუნებელ საწყისს შესწევს უნარი, ადამიანის ბუნებაში იპოვოს თანამგრძნობი - ეს არის ცოდვისადმი მიდრეკილება, რომელიც მასში ცოდვით დაცემის პირველი დღიდან არსებობს. მაშასადამე, ზნეობრივი სრულყოფის გზაზე ბრძოლა გარდუვალია. ამ შინაგან ბრძოლაში თანადგომას ადამიანი ეკლესიის მადლმოსილ ცხოვრებაში ყოფნით იღებს. მონათლულს ეკლესია შემდგომ მირონცხების საიდუმლოთი აძლევს მადლმოსილ შემწეობას.
ჩვეულებრივ მირონცხების საიდუმლო უშუალოდ ნათლისღების შემდგომ სრულდება და მასთან ერთად ერთ საღვთისმსახურო წესს შეადგენს. საიდუმლოს აღასრულებს მღვდელმსახური (ეპისკოპოსი ან მღვდელი). იგი მოსანათლავს „სცხებს წმიდა მირონს, გამოსახავს ჯვარს შუბლზე, თვალებზე, ნესტოებთან, ბაგებზე, ყურებთან, მკერდზე, ხელებსა და ფეხებზე“ (კურთხევანი) და სხეულის თითოეული ნაწილის ცხებისას წარმოთქვამს სიტყვებს: „ბეჭედი მონიჭებულ არს სულისა მიერ წმიდისა“. ეს საიდუმლო აგრეთვე აღესრულება იმ პირებზე, რომლების განერიდნენ ერეტიკულ საზოგადოებებსა და შემოუერთდნენ მართლმადიდებელ ეკლესიას. ამ საიდუმლოს აღსრულება მათი შემოერთების ერთ-ერთი საშუალებაა. აღსრულების სიტყვები „ბეჭედი მონიჭებულ არს სულისა მიერ წმიდისა“ მიუთითებს საიდუმლოს მნიშვნელობასა და მოქმედებაზე. მირონცხება არის:
ა. ეკლესიასთან შეერთების აღსრულების აქტი, შემოერთების მტკიცება და ბეჭედი;
ბ. მადლმოსილ ძალთა ბეჭედი, რომელთა მინიჭებით ხდება სულიერ ცხოვრებაში ზრდა და განმტკიცება.
წმ. კვიპრიანე წერს: „ეკლესიაში ნათლობა უფლის ბეჭდით იბეჭდება ისე, როგორც ოდესღაც უკვე მონათლულმა სამარიტელებმა მიიღეს სულიწმიდა პეტრე და იოანე მოციქულთა ხელდასხმითა და ლოცვით (საქმ. 8,14-17). ... რაც აკლდათ, ის აღასრულეს პეტრემ და იოანემ ... ასეა ჩვენთანაც ... უფლის ბეჭდით ხდებიან სრულქმნილნი“10. ეკლესიის სხვა მამებთან მირონცხებას ეწოდება „ბეჭედი“ (წმ. კლიმენტი ალექსანდელი, წმ. კირილე იერუსალიმელი), „სულიერი ბეჭედი“ (წმ. ამბროსი მედიოლანელი), „მარადიული ცხოვრების ბეჭედი“ (წმ. ლეონ დისი), „დამკვიდრება“ (მოციქულთა კანონები), „აღსრულება“ ან „განსრულება“ (წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი, წმ, ამბროსი მედიოლანელი). ღირსი ეფრემ ასური წერს: „სულიწმიდის ბეჭდით არის დაბეჭდილი შენი სულის ყოველი შესასვლელი, მირონცხების ბეჭდით იბეჭდება მთელი შენი სხეული“. წმ. ბასილი დიდი კითხულობს: „როგორ უნდა შეეცილოს და გამოსტაცოს მტერს შენი თავი ანგელოზმა თავისთვის, თუკი ბეჭედს ვერ ამოიცნობს... განა არ იცი, რომ სიკვდილმა გვერდი აუარა დაბეჭდილ სახლებს და დაუბეჭდავებში დახოცა პირმშონი? დაუბეჭდავ საუნჯეს ადვილად იტაცებენ ქურდები, მოუნიშნავი ცხვარი შეიძლება თამამად გაიტყუონ“11.
ამ საიდუმლოს აგრეთვე უწოდებენ „სულის ნიჭს“ (წმ. ისიდორე პელუსიელი), „სულის საიდუმლოს“ (ტერტულიანე, წმ. ილარიოსი), „სულის სიმბოლოს“ (წმ. კირილე იერუსალიმელი). წმ. კვიპრიანე ადასტურებს, რომ უფლის სიტყვები წყლითა და სულით შობაზე ძველად შემდეგნაირად ესმოდათ: წყლით შობაში ნათლისცემას გულისხმობდნენ (ვიწრო გაგებით), ხოლო სულით შობაში - მირონცხებას.