ის, ვინც თავის გონიერებას საღმრთო საქმეზე კი არა - ცბიერებაზე ხარჯავს, საკუთარ თავს ეშმაკს გადასცემს. მისთვის უმჯობესი იყო, საერთოდ დაეკარგა გონება, რომ საშინელი სამსჯავროს დღეს დანაშაულის შემამსუბუქებელი მდგომარეობა ჰქონოდა.
- წმიდაო მამაო, უბრალოება განირჩევა ცბიერებისაგან?
- კი, როგორც მელა ტურასაგან. ტურას, როცა რამის მოტაცება სურს, თამამად მიდის და იღებს იმას, რაც სურს. მელა კი ცდილობს, სასურველი რამ ეშმაკობით მოიპოვოს.
- შეიძლება, წმიდაო მამაო, რომ ადამიანი ცბიერებას გონებამახვილობად თვლიდეს?
- შეიძლება. მაგრამ, როცა საკუთარ თავს გამოიკვლევს - ის მიხვდება, რა არის ცბიერება და რა - გონებამახვილობა. მას ხომ შემეცნების ცხრილი აქვს. რა არის ნიჭები სულისა წმიდისა? სიხარული, სიყვარული, მშვიდობა [1] და ამის მსგავსნი. არის მასში რაიმე ამ ნიჭთაგან? თუ აქ ჩამოთვლილი თვისებები არ არის, ესეიგი ადამიანი რაღაც სატანურს ფლობს, საცდურის განმასხვავებელ ნიშნებს.
გონიერია ადამიანი, რომელიც გამუდმებით განიწმიდება და თავისუფლდება ცოდვებისაგან, ჭეშმარიტად გონიერი იგია, ვინც საკუთარი გონება განანათლა. თუ გონებას არ განიწმენდ, მისი სიმახვილე ხეირს არ დაგაყრის.
აი, ჟურნალისტები, პოლიტიკოსები, ისინი ხომ გონიერი ადმაიანები არიან, მაგრამ მათ უმრავლესობას განწმენდილი არა აქვს გონება და ამიტომ ჭკვიანურთან ერთად ბევრ სისულელესაც ლაპარაკობენ. საშინელი სისულელეები მოსდით თავში მეტისმეტი გონიერებისაგან! თუ ადამიანმა თვითონ არ ისარგებლა საკუთარი გონებით, მაშინ მას ეშმაკი გამოიყენებს ბოროტებისათვის.
- ანუ, თუ ადამიანი სიკეთისთვის არ გამოიყენებს გონებას, ამის უფლებას იგი ეშმაკს აძლევს?
- თუ არ გამოიყენა თავისი მახვილი გონება სიკეთისთვის კაცმა, ეს უფლება თავისთავად ეძლევა ეშმაკს. თუ სულიერად არ შრომობს, ადამიანი რყვნის სიკეთეს და ბოროტებას მაშინ ეშმაკი კი არა - ადამიანი აკეთებს. ვთქვათ, ვიღაც გონიერია, მაგრამ გონებით არ მუშაობს, ზარმაცობს. თუ გონება არ ამუშავა, მერე რა, რომ გონება აქვს?
- შეიძლება სწორი განსჯის უნარი ჰქონდეს გონიერ, მაგრამ ვნებით შეპყრობილ ადამიანს?
- პირველ რიგში, ყურადღებით უნდა იყოს, რომ არ მიენდოს საკუთარ გონებას, საკუთარ გონებაზე მინდობით სულიერი ადამიანი ხიბლში ვარდება, ხოლო ერის ადამიანი - ჭკუიდან გადადის. ნუ დაუჯერებ საკუთარ აზრებს. რჩევა უნდა იკითხო, უნდა განიწმინდო საკუთარი გონება. და საერთოდ, ადამიანმა უნდა განწმინდოს ყველაფერი, რაც კი მას გააჩნია. განწმენდილი მახვილი გონება უკვე იმის შემძლეა,რომ მოიპოვოს განსჯის უნარი. გონიერ, მაგრამ არა განწმენდილ ადამიანს სულიერი განსჯის უნარი არა აქვს. ხოლო ბუნებით გულუბრყვილო ადამიანმა შეიძლება ხიბლისეული სიწმიდედ მიიჩნიოს, ხოლო დედაკაცური ენის მოჩლექა - ღვთისმოსაობად. მაშინ როცა გონებაგანწმენდილი ჭკვიანი ადამიანი ძალიან გონებადამჯდარი და წინდახედული ხდება.
- წმიდაო მამაო, როგორ უნდა მოხდეს მახვილი გონების განწმენდა?
- იმისათვის, რომ იგი განიწმინდოს, ადამიანი არ უნდა იღებდეს „დეპეშებს“ მაცდურისაგან და მაცდური აზრები არ უნდა ჰქონდეს, არამედ ყველა საქმეში სიკეთითა და უბრალოებით იქცეოდეს. ამგვარად მოდის სულიერი სინათლე, საღმრთო განათლება. მაშინ ადამიანი სხვა ადამიანების გულებს ხედავს და კაცობრივ დასკვნებს აღარ აკეთებს.
- წმიდაო მამაო, დაკავშირებულია განსჯის უნარი ცოდნასთან?
- განსჯის უნარი საღმრთო განათლებით მოიპოვება. შეიძლება წმიდა მამათა ნაშრომების კითხვა, რაღაც საკითხებზე სწორი შეხედულებების ქონა, მოღვაწეობა და ლოცვა, თუმცა განსჯის უნარი საღმრთო განათლებას მოაქვს. ეს სულ სხვა რიგის მოვლენაა.
- წმიდაო მამაო, ძველად უკეთესები იყვნენ ადამიანები?
- ის კი არა, რომ - უკეთესები იყვნენ, უბრალოდ, მაშინ მეტი უბრალოება და კეთილი აზრები ჰქონდათ. დღეს ადამიანები ყველაფერს ცბიერებით უდგებიან, რადგანაც ყველაფერს ჭკუით ზომავენ. ევროპულმა სულმა ბევრი უბედურება მოიტანა. ადამიანები სწორედ მან დაამახინჯა. ის რომ არა, თანამედროვე ადამიანების სულიერი მდგომარეობა შესანიშნავი იქნებოდა, იმიტომ, რომ, ცუდად თუ კარგად, დღეს ყველა განათლებულია და ადამიანებთან შეიძლება, ურთიერთგაგებას მიაღწიო. მაგრამ თანამედროვე ადამიანებს უღმერთობას, ყველა ამ სატანურ თეორიას ასწავლიან და ამგვარად წაახდინეს ისინი. ამიტომ მათთან ურთიერთგაგების მიღწევა შეუძლებელია. ადრე ურთიერთგაგებას ვერ მიაღწევდი იმ ადამიანთან, ვისაც არც ღვთისმოსაობა ჰქონდა და არც განათლება. მახსოვს, რომ ერთმა ბერმა, როდესაც პირველშეწირულის ლიტურგიაზე მოისმინა სიტყვები - „წმიდისა მამისა ჩვენისა გრიგორისა, რომის პაპისა“ [2] გადაწყვიტა, რომ რომის პაპს იხსენიებდნენ და ცთუნდა. „არ ველოდი, არანაირად არ ველოდი, რომ პაპისტებრ გახდებოდით“. - თქვა მან და მაშინათვე ტაძრიდან გავიდა. ხედავთ, სადამდე მიდის უმეცრება! უმეცრება ეს საშინელი საქმეა: ყველაზე დიდ ბოროტებას კი ისინი აკეთებენ, ვისშიც ღვთისმოსაობა შეთავსებულია დაულაგებელ გონებასთან. საქმის არსში გაურკვევლობით ისინი პრობლემებს ქმნიან.
ადამიანებს საკუთარი ჭკუის „დამუხრუჭება“ რომ შეეძლოთ, არა მარტო გონება ექნებოდათ დასვენებული და დაწმენდილი, არამედ საღმრთო მადლიც უფრო ადვილად მივიდოდა მათთან. ცოდნა საღმრთო განათლების გარეშე კატასტროფად გვევლინება, ადამიანი ღვთისაგან განიწმინდება - საკუთარ თავზე სულიერი მუშაობის, მოღვაწეობის შედეგად. მას საღმრთო განათლება აქვს, ღმერთში ცხოვრების გამოცდილება და არა - თავისი პირადი აზრები. ამიტომ ის შორს იყურება. ბეცი ადამიანი ახლოს კარგად ხედავს, მაგრამ შორს მყოფი საგნების დანახვა უჭირს. ხოლო ის, ვინც ახლომხედველი არ არის - თუ ისეთ საგნებს დაინახავს, რომლებიც ცოტა მოშორებით იმყოფებიან - ეს ხომ არც ისეთი დიდი მიღწევა იქნება. ხორციელი თვალი ადამიანს მხოლოდ ორი აქვს, როცა იგი სულიერი თვალის მთელ სიმრავლეს ფლობს.
ისინი, ვინც ქრისტეს შორდებიან, საღმრთო განათლებას მოაკლებენ საკუთარ თავს იმიტომ, რომ ისინი, როგორც სულელები, თვითონ შორდებიან მზის სინათლიდან და ისეთ ადგილას მიდიან, სადაც მზის სხივი ვერ ხვდება. შედეგად ისინი სულიერად გაციებულნი და ავადმყოფნი ხდებიან. თუ ადამიანი არ განიწმინდება, თუ მასში საღმრთო ნათელი არ შევა, მისი ცოდნა, რაც არ უნდა სწორი იყოს ის - მხოლოდ რაციონალიზმია და მეტი არაფერი. ასეთ დასკვნამდე მივედი მე. თუ საღმრთო განათლება გაქრება, არანაირ სარგებლობას ის, რასაც ადამიანები ამბობენ და წერენ, აღარ მოიტანს. ფსალმუნი საღმრთო განათლების შედეგადაა შექმნილი და თქვენ მხოლოდ ნახეთ, რამდენად ღრმაა მისი აზრი. შეკრიბე თუნდაც მთელი ქვეყნის ღვთისმეტყველები და ფილოლოგები და ნახავ: ასეთი სიღრმის მქონე ერთი ფსალმუნის შეთხზვასაც კი ვერ შესძლებენ. მეფე დავითი მეცნიერი ადამიანი არ ყოფილა, მაგრამ სრულიად აშკარაა, როგორ ხელმძღვანელობდა მას საღმრთო სული.
დღეს ეკლესიასაც ციება აქვს შეყრილი, რადგან არ არის საღმრთო განათლება და ყველა ისე სჯის და ხელმძღვანელობს, როგორც თვითონ მოაფიქრდება. შემდეგ კი ერევა „ადამიანური ფაქტორი“, წარმოიშვება ვნებები და აქ უკვე ეშმაკი პოულობს თავის ასპარეზს. ამიტომ ხელისუფლებას არ უნდა ესწრაფოდეს ის, ვინც საკუთარი ვნებების მონაა.
- წმიდაო მამაო, ესე იგი, ადამიანებმა დაჟინებით უნდა ითხოვონ საღმრთო განათლება?
- დიახ, სხვაგვარად მათ მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები მათივე გონების ნაშობი იქნება, შემდეგ კი უხერხულობა იქმნება, კონფერენციები, სხდომები... ცუდი ის არის, რომ ვინც ყოველივე ამითაა დაკავებული, მას ჯერ საკუთარი თავი ვერ შეუცვნია. საკუთარი თავის შეცნობა ხომ გაცილებით ღირებულია, ვიდრე მთელი ქვეყნიერების ცოდნა. ადამიანი, რომელიც სიმდაბლით შეიცნობს საკუთარ თავს, სხვებიც სცნობენ. ზოგიერთ ყბედს თავის თავის შეცნობა რომ შესძლებოდა, როცა საკუთარ სავალალო მდგომარეობას ნახავდა, პირის გაღებასაც ვეღარ გაბედავდა.
ერთხელ ერთი ადამიანი ჩიოდა, რომ ერთი მართლმადიდებელიც კი არ არსებობს, რომელიც მართლმადიდებლობას ჯეროვნად წარმოადგენდა საზღვარგარეთ კონფერენციებზე და სხვადასხვა ღონისძიებებზე. ილაპარაკა, ილაპარაკა, ილაპარაკა - ისე ჩაამუქა ფერები, რომ უბრალოდ უნდა დაწვე და მოკვდე. მე ვუთხარი: „როდესაც ღმერთმა ილიას ჰკითხა: „რას ეძებ ილია ქორებზე?“ [3] წინასწარმეტყველმა უპასუხა, რომ ის მარტოა დარჩენილი. მაშინ ღმერთმა უპასუხა: „შვიდი ათასი კაცის მუხლი არ მოდრეკილა ბაალის წინაშე“. შვიდი ათასმა ადამიანმა სარწმუნოება შეინარჩუნა, ილია კი ამბობდა: „მე მარტო დავრჩი“. ეხლა კი შენ ფერებს ამუქებ მაშინ, როცა ირგვლივ ამდენი მორწმუნეა. განა ჩვენი ყოვლისმპყრობელი იმ ყოვლისმპყრობელის მსგავსია, ტაძრის გუმბათში რომ არის გამოსახული, რომელსაც შეიძლება, მიწისძვრის შედეგად ბზარები გაუჩნდეს, და ჩვენ ფიქრს ვიწყებთ ხოლმე, როგორ მოვიქცეთ, რომ არ ჩამოიშალოს, ვიწვევთ რესტავრატორებს, რომ გაამაგრონ ის? „იქ, ამერიკაში, სანთლითაც ვერ მოძებნი ვერც ერთს“. - მომიგო მან. „- როგორ არ არიან, - გავიკვირვე, - მე ბევრ მორწმუნეს ვიცნობ ამერიკიდან!“ „- დიახ, - ამბობს, - შეიძლება ეს ასეა, მაგრამ კათოლიკები ხომ ისეთი გაქნილი გაიძვერები არიან! ჩვენს გაცურებას ცდილობენ!“. „- დიახ, კათოლიკები, - ვუპასუხე, - მათ უკვე თვითონვე იგრძნეს პაპიზმისადმი სიძულვილი და ეხლა მართლმადიდებლობას უბრუნდებიან, როდესაც პატრიარქი დიმიტრი [4] ამერიკაში ჩავიდა, განა თვითონ კათოლიკები არ გაჰყვიროდნენ: „პატრიარქი ჭეშმარიტი ქრისტიანია, პაპი კი - კომერსანტი“?! განა კათოლიკები ამას უხერხულობის გარეშე ამბობდნენ? შენ კი მე მარწმუნებ, რომ კათოლიკები ეშმაკობით ცდილობენ, მართლმადიდებლობაში შემოაღწიონ, რომ განხეთქილება შეიტანონ და სხვა ამის მსგავსებს?! მაშ, სად არის, შენი აზრით, ღმერთი? განა ეშმაკს ყველაფრის გაკეთება შეუძლია, რაც აზრად მოუვა?!“
სამწუხაროდ, ევროპულმა რაციონალიზმმა აღმოსავლეთის მართლმადიდებელ მეუფეებზეც მოახდინა გავლენა. და აი, ისინი აღმოსავლეთის მართლმადიდებელ ეკლესიაში მხოლოდ ხორცით არიან, მაშინ როცა, მთელი თავისი არსებით დასავლეთით იმყოფებიან, რომელიც, როგორც მათ ეჩვენებათ, მეფობს სამყაროზე მაგრამ ისინი რომ დასავლეთს სულიერად, აღმოსავლეთის სინათლის - ქრისტეს ნათელის მეშვეობით უცქერდნენ, მაშინ დასავლეთის სულიერ დაისს დაინახავდნენ, რომელიც ნელ-ნელა კარგავს გონიერი მზის - ქრისტეს ნათელს და ღრმა წყვდიადში იძირება. ამის მაგიერ კი ისინი კონფერენციებზე იკრიბებიან და დაუსრულებლად განსჯიან საკითხებს, რომელთაც განსასჯელი არც არაფერი აქვთ, რომლებზეც ამდენი წლის განმავლობაში წმიდა მამებსაც [5] არ უმსჯელიათ. ყველა ეს ქმედება ბოროტისაგან არის. ის იქითკენაა მიმართული, რომ ზოგს ერესისკენ უბიძგონ, ზოგს - განხეთქილებისკენ. ამგვარად იპყრობს ეშმაკი ახალ-ახალ სიმაღლეებს. ოჰ-ოჰ-ოჰ, ეს ადამიანები ტანჯავენ ხალხს და თავბრუს ახვევენ!
საიდან იწყება ყველაფერი ზემოთქმული? იქიდან, რომ ადამიანი, რომელიც სულიერად არ მუშაობს, ფიქრობს, რომ იგი სულიერი ადამიანია! და ამის შემდეგ სისულელეებს აკეთებს. ბავშვს, რომელსაც ბუნებრივად სუფთა გონება და მცირე ცოდნა აქვს, შეუძლია, გონივრული რამ გითხრას. და პირიქით - შესანიშნავად განათლებულმა ადამიანმა, მაგრამ ეშმაკეული ქმედებების შეწყნარებით დაკონსერვებული გონების პატრონმა შეიძლება, ყველაზე საზიზღარი ღვთის საგმობი სიტყვები თქვას.
ის, ვინც გამუდმებით ცოდნით ივსებს გონებას და ამასთან, ღვთისაგან დაშორებით ცხოვრობს, ბოლოს და ბოლოს საკუთარ გონებას ორლესულ მახვილად აქცევს. და მაშინ, როცა ერთი პირით იგი საკუთარ თავს ასახიჩრებს, მეორეთი - თავისი გონივრული, ყოველგვარი შენიშვნის შეუწყნარებელი ადამიანური გადაწყვეტილებებით - ჭრილობას აყენებს ადამიანებს. ადამიანური ცოდნა მაშინ მოიტანს სარგებლობას, როდესაც ის განათლდება, საღმრთო გახდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში ის ადამიანური ხრიკებია, განსჯა, ერული ლოგიკა. უმადური გონება თავისთავად ეს უანდამატო რკინის ჯოხია, რომელიც რკინის საგნებს ურტყამს, რომ თავისკენ მიიზიდოს, ისინი კი არ ეწებებიან და მხოლოდ იკეჭნებიან მისი დარტყმების ქვეშ.
ასეთები არიან თანამედროვე ადამიანები. ისინი ყველაფერს მშრალი განსჯის პოზიციიდან იღებენ. ეს განსჯა ნამდვილი კატასტროფაა, რადგანაც ნათქვამია, რომ „მეცნიერება განალაღებს“. [6] თუ ადამიანს საღმრთო განათლება არ მიუღია, გონება არაფერს მოიტანს - განადგურების გარდა.
ყოველგვარ ბოროტებას გონება შობს, როდესაც იგი მხოლოდ მეცნიერებით იკვებება და სრულიად განშორებულია ღმერთს. ამიტომაა, რომ ასეთი ადამიანები შინაგან სიმშვიდესა და წონასწორობას ვერ პოულობენ, მაშინ, როცა ადამიანების გონება ღვთის გარშემო ტრიალებს, მეცნიერებასაც საკუთარ თავზე და სამყაროს საკეთილდღეოდ შინაგანი შრომისათვის იყენებენ და ამიტომ მათი გონება განათლებულია.
- ესე იგი, წმიდაო მამაო, მეცნიერებას ადამიანისთვის სარგებლობა არ მოაქვს?
- მეცნიერებას ბევრი სარგებლობა მოაქვს, მაგრამ მოაქვს ბევრი ლექიც. მე ვიცნობდი ადამიანებს, რომლებიც საკმარისად მცოდნენი არ იყვნენ, მაგრამ გონების მეტი სინათლით გამოირჩეოდნენ, ვიდრე - უფრო განსწავლული ხალხი. ის, ვინც ღვთის მადლით გონებას განწმენდს ლექისაგან, რომელიც მასში მეცნიერებამ დააგროვა, მეტი შრომის იარაღი ექნება. მაგრამ თუ ეს იარაღები - ცოდნა - არ განიწმინდა, ისინი მხოლოდ საერო და არასულიერი საქმისთვის იქნება გამოსადეგარი. ცოდნა სწრაფად განიწმინდება, თუ ადამიანში კეთილი ფორიაქი გაჩნდა. ადამიანები, რომლებიც უპირატესობას შინაგან სულიერ განათლებას ანიჭებენ და გარეგან განათლებულობასაც შინაგანი განათლებისათვის იყენებენ, სწრაფად განიცდიან სულიერ ფერისცვალებას. და თუ ისინი სულიერთან მიმართებაში მარტო თეორეტიკოსები კი არა - პრაქტიკოსებიც არიან, მაშინ დიდად ეხმარებიან სამყაროს, რადგან მათ ადამიანები ჯოჯოხეთური, სულისშემხუთველი ტანჯვიდან გამოჰყავთ და სამოთხის სიხარულისკენ მიუძღვებიან. ასეთ ღვთის ადამიანებს შეიძლება ნაკლები დიპლომები ჰქონდეთ, ვიდრე სხვა განათლებულ პიროვნებებს, მაგრამ მათ ქვეყნისთვის მეტი სიკეთის მოტანა შეუძლიათ. ასეთი ადამიანი მადლითაა მდიდარი და არა - ქაღალდების გროვით (დიპლომებით). ქვეყნიერება ცოდვამ აღავსო და საჭიროა მეტი ლოცვა და მეტი სულიერი გამოცდილება. ბევრი ნაჯღაბნი ქაღალდის ფულს ჰგავს, რომლის ღირებულება იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად უზრუნველყოფენ მის სიმყარეს. შესაბამისად თითოეულისათვის აუცილებელია, საკუთარი სულის მაღაროში შრომობდეს.
მახსოვს, რომ ესფიგმენის მონასტერში ერთი მოხუცებული მონაზონი იმდენად უბრალო ადამიანი იყო, რომ თვით ამაღლება ერთ-ერთ წმინდანად მიაჩნდა და სკვნილზე ლოცვისას წარმოსთქვამდა: „წმიდაო ამაღლებავ, ევედრე ღმერთსა ჩვენთვის“. ერთხელ მონასტრის თავშესაფარში ერთი ბერი დასნეულდა და ამ მოხუცებულს არაფერი ჰქონდა, რომ გამოეკვება იგი. მაშინ ის სწრაფად ჩავიდა კიბით ქვედა სართულზე, ზღვაზე გამავალი ფანჯარა გამოაღო, ხელები აღაპყრო და შეევედრა: - „წმიდაო ანალიპსია, [7] მომეცი თევზი ძმისათვის!“ და სასწაული! ზღვიდან ამოხტა და პირდაპირ ხელებში ჩაუვარდა მას დიდი თევზი! ვინც ეს დაინახა განცვიფრებისაგან ენა ჩაუვარდათ. მოხუცებულმა კი ისეთი ღიმილით შეხედა მათ, თითქოს ამბობდა: „რა არის აქ გასაკვირი?“ ჩვენ კი ყველამ ვიცით, თუ როდის აღესრულება ამა თუ იმ წმიდანის ხსენება, როდის ეწამა მეორე, როდის, სად და როგორ აღესრულა ამაღლება და მთელი ამ ჩვენი ცოდნით ერთი ციდა თევზისთვისაც კი ვერ ვილოცებთ! ასეთია სულიერი ცხოვრების „უცნაურობანი“. და ინტელიგენციის იმ ნაწილის ლოგიკისათვის რომელსაც საკუთარ თავში ღმერთი კი არა, პირადი „მე“ ჰყავს განდიდებული, ეს „უცნაურობანი“ სრულიად მიუწვდომელია. მიუწვდომელია იმიტომ, რომ ასეთი ინტელიგენცია ერულ უნაყოფო ცოდნას ფლობს, იმიტომ, რომ ის ერული სულიერი სნეულებითაა შეპყრობილი და სულიწმიდას მოკლებულია.
სიტყვა, რომელსაც ინტელექტის საშუალებით წარმოსთქვამენ, სულს ვერ შეცვლის იმიტომ, რომ იგი ხორცია. სულის შეცვლა სულიწმიდისაგან შობილი ღვთის სიტყვას ძალუძს, რომელიც ღვთიურ ენერგიას ფლობს. სულიწმიდა ტექნიკის საშუალებით არ გარდამოდის. ამიტომ ღვთისმეტყველებას არაფერი აქვს საერთო მეცნიერების უნაყოფო სულთან. სულიწმიდა თვით გარდამოდის - თუკი ადამიანში ამისთვის აუცილებელ სულიერ წინაპირობას იპოვის.
სულიერი წინაპირობა კი იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანმა ჟანგისაგან გაწმინდოს სულიერი სადენები და კარგ გამტარად იქცეს, რათა მიიღოს საღმრთო განათლების სულიერი ელექტროენერგია. ამგვარად ადამიანი სულიერად განსწავლული, ღვთისმეტყველი ხდება. როდესაც „ღვთისმეტყველს“ ვამბობ, მე ვგულისხმობ მათ, ვისი ღვთისმეტყველებაც ღვთისმეტყველების ოქროს მარაგითაა ნაკვები და ვის საღვთისმეტყველო დიპლომსაც ფასი აქვს. და არა იმათ, ვისი ქაღალდები - ღვთისმეტყველების დიპლომები არაფრითაა უზრუნველყოფილი და ოკუპაციის პერიოდში გაუფასურებულ იმ ქაღალდის ფულს ჰგავს, არავის რომ არ სჭირდება.
ხშირად ადამიანი წლების განმავლობაში ხარჯავს გონების ძალებს იმაზე, რომ ერთი-ორი უცხო ენა შეისწავლოს. ჩვენს დროში ადამიანების უმრავლესობამ იცის უცხო ენა, მაგრამ რადგანაც ამ ენებს არაფერი აქვთ საერთო სულთმოფენობის სულიწმიდის ენასთან უდიდეს ბაბილონის გოდოლს ვემსგავსებით. უდიდესი ბოროტებაა, რომ ჩვენ, მშრალი განსჯითი ღვთისმეტყველებით გართულნი, საკუთარი გონების ნაჟურს სულიწმიდის მიერ მოვლენილად მივიჩნევთ. სინამდვილეში ეს „ტვინის სიტყვებია“, რომელიც ბაბილონის გოდოლს შობს. მაშინ, როცა ღვთისმეტყველებაში მრავალი ენა არსებობს და მრავალი მადლმოსილი ნიჭი, მაგრამ ეს ენები ურთიერთშეთანხმებულია, რადგანაც ერთი ბატონი - სულთმოფენობის წმიდა სული ჰყავთ და ისინი კი ცეცხლოვანი ენები არიან.
- წმიდაო მამაო, სულთმოფენობის ერთ-ერთ ტროპარში ნათქვამია - „სულიწმიდა მიეცემის ყოველსა“.
- კი, მიეცემა, მაგრამ მას, ვისაც მისი მიღება და დატევა შეუძლია. როგორ მიიღებს მას იგი, ვისაც დატევნა არ ძალუძს? თავმდაბალი ადამიანის სიტყვა, რომელიც მის პირად გამოცდილებაზეა დაფუძნებული და მისი გულის სიღრმიდან ტკივილითაა ნაშობი, გაცილებით ღირებულია, ვიდრე გროვა ლამაზი სიტყვებისა, რომლებიც განათლებული ადამიანის ალესილი ენიდან ერთმანეთს ასწრებენ. ეს ენა ვერაფერს ეტყვის ადამიანების სულებს, რადგან ის ხორცია და არა - სულთმოფენობის ცეცხლოვანი ენა.
ცოდნა კარგი რამეა, ასევე - განათლებაც. მაგრამ თუ ცოდნა და განათლება არ განიწმინდა, ისინი უმაქნისნი შეიქმნებიან და კატასტროფამდე მიგვიყვანენ. ერთხელ ჩემთან, სენაკში წიგნებით დატვირთული რამდენიმე სტუდენტი მოვიდა და მითხრეს: „ჩვენ, ღირსო მამაო, ძველი აღთქმის შესახებ სასუბროდ მოვედით. განა ღმერთი ცოდნის მიღების ნებას არ გვაძლევს?“ „- როგორი ცოდნის, - ვკითხე მე, - რომელიც გონებით მოიხვეჭება?“. „დიახ“ - მიპასუხეს. „მაგრამ ასეთი ცოდნა ხომ შენ მხოლოდ მთვარემდე მიგიყვანს, ღმერთამდე ის ვერ აგამაღლებს“. ინტელექტუალური ძალები, რომლებიც მილიარდობით დანახარჯებთან ერთად ადამიანს მთვარეზე დასვამენ, ძალიან კარგია, მაგრამ ბევრად აღმატებულია ის სულიერი ძალები, რომლებიც მცირეოდენი „საწვავით“ - სულ ერთი ორცხობილით ადამიანს აღამაღლებს ღმერთამდე, რომელიც მისი დანიშნულების უმთავრესი მიზანია. ერთხელ ჩემთან სენაკში მოსულ ამერიკელს ვკითხე: „რას მიაღწიეთ თქვენ, ასეთმა დიდებულმა ხალხმა?“ „- ჩვენ მთვარეზე გავფრინდით.“ - მიპასუხა მან. „-მერე, შორსაა იგი?“ - ვკითხე. „- ვთქვათ ნახევარი მილიონი კილომეტრი“. - მიპასუხა მან. „და რამდენი მილიონი გაიღეთ, რომ იქ გაფრენილიყავით?“ „- 1950 წლიდან დღევანდლამდე იმდენი ფული დავხარჯეთ, რომ დოლარები მდინარეებს გაავსებდა“. - მიპასუხა ამერიკელმა. „- მერე ღმერთამდე ვერ მიფრინდით, ღმერთი უფრო შორს ყოფილა თუ არა?“. „ღმერთი, - ძალიან შორსაა!“ - მითხრა მან. „- აი, ხედავ? ჩვენ კი იქამდე ერთი ორცხობილით მივფრინავთ“.
ბუნებრივი ცოდნა სულიერი ცოდნის მოხვეჭას უწყობს ხელს. თუმცა, თუ ბუნებრივ ცოდნას ვერ გასცდა, ადამიანი ბუნებას ვერ გასცდება და ზეცაში ვერ ავა. ანუ მიწიერი სამოთხიდან ის ვერ გადავა იმ ბაღში, რომელსაც ევფრატი და ტიგროსი რწყავენ. ის იხარებს მშვენიერი ბუნებითა და ცხოველებით, მაგრამ ვერ ავა ზეციურ სამოთხეში, რათა იქ წმიდათა და ანგელოზთა თანა ხარობდეს. იმისათვის, რომ ზეციური სამოთხის ბაღში შეაღწიო, აუცილებლად იმ ბაღის პატრონისა უნდა გჯეროდეს: ის რომ შეიყვარო, აუცილებელია, საკუთარი ცოდვილობა შეიგრძნო, დამდაბლდე. ის რომ შეიცნო, ლოცვით ესაუბრო და ადიდო იგი - მაშინაც, როდესაც შეგვეწევა ჩვენ და მაშინაც, როდესაც განგვცდის ჩვენ.
- წმიდაო მამაო, აუცილებელია, რომ ადამიანმა, რომელსაც მეტანიების აღსრულება, მარხვა და მოღვაწეობრივი ცხოვრება აურჩევია, დოგმატური და საღვთისმეტყველო წიგნებიც შეისწავლოს?
- თუ ადამიანი მეტ-ნაკლებად განათლებულია და დოგმატური ცოდნა აქვს - ეს იქნება მისთვის იარაღი, რომელიც გამოადგება. თუმცა, არ უნდა ვესწრაფოდეთ ცოდნის შეძენას იმისთვის, რომ სხვებს დავეხმაროთ ან რაიმე ჭკვიანურის თქმა შევძლოთ. არა! ცოდნა (ღვთისმეტყველების სფეროში) მხოლოდ იმისთვისაა აუცილებელი, რომ საკუთარ თავს გამოვადგეთ. თუ ადამიანი შეეცდება, წმიდა ჰყოს თავისი ნიჭი, რომელიც ღვთისგან ებოძა, მაშინ იგი იღებს მადლს, რომელიც თვით ამ ადამიანს განწმენდს. ხოლო იქ უკვე - მადლში დოგმატიკაცაა და ღვთისმეტყველებაც, იმიტომ, რომ ამ შემთხვევაში ადამიანი გამოცდილებით განიცდის ღვთის საიდუმლოებას. ხოლო, ვისაც შეუძლია, უბრალო ადამიანი იყოს და იმით დაკმაყოფილდეს, რაც ღმერთმა მიანიჭა, მეტის შესწავლის სურვილი აღარ გაუჩნდება.
- მაგრამ თუ მონასტერში ცხოვრებისას ისევ ერული ცოდნის მოხვეჭა გვსურს, ეს რას უნდა ნიშნავდეს?
- ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ მიხვედრის უნარს მოკლებულნი ვართ. „სცნათ ჭეშმარიტი და ჭეშმარიტებამან განგანთავისუფლნეს თქუენ“ [8] როდესაც ადამიანი დამდაბლდება და იკურთხება, იკურთხება მისი გონებრივი შესაძლებლობებიც და მისი გონების ძალაც. გონებრივი ენერგია მანამდე, ვიდრე იგი იკურთხებოდეს, არის ხორციელი. თუკი უსწავლელი ადამიანი ეგოისტურად გამოიძიებს დოგმატებს, კითხულობს აპოკალიფსს, წმ. მამებს და სხვა ამდაგვარ წიგნებს, იგი ბნელდება და ბოლოს და ბოლოს ურწმუნოებამდე მიდის. ამ საქმეს ის ეგოიზმის გამოა შემდგარი და ამიტომ მადლი ღვთისა ტოვებს მას. ხედავთ?! სიმდაბლე ყველაფერში ეხმარება, ძალას სწორედ ის აძლევს. ჩემი ყველაზე უფრო ბრძნული აზრი, ანდა ჩემს მიერ აღმოჩენილი ყველაზე ბრძნული გადაწყვეტილება არის უდიდესი სისულელე, თუკი მასში ეგოიზმი არსებობს. მაშინ, როცა სიმდაბლე უდიდესი სიბრძნეა. ამიტომ ძალისხმევას სათნოთმოყვარეობა და სიმდაბლე უნდა ახლდეს თან. სხვაგვარად ისინი სარგებლობის ნაცვლად საწინააღმდეგო შედეგს მოგვცემენ. ადამიანის გონება ბნელდება და ამის გამო იგი ღვთის გმობას იწყებს, რადგან ეგოიზმით იყო საქმეს შემდგარი. მისი წამოწყება მისივე ძალაზე აღმატებული აღმოჩნდება. თვით განათლებული ადამიანისთვისაც კი, თუ მას დოგმატების განმარტება სურს, არსებობს საფრთხე, რომ თავს დაიშავებს. რამდენად დიდია ამგვარი საფრთხე უსწავლელი კაცისთვის, თუ მას წმ. მამათა სულიერებაში ჩაწვდომა სურს და შესაბამისი სულიერება თვითონ არ აბადია! სულ ოდნავ რომ მაინც ჰქონოდა მას ეს სულიერება, ამგვარ საფრთხეში თავს ხომ აღარ ჩაიგდებდა. ის იტყოდა: „თუ რაიმე დამჭირდება, უფალი თვით განმსწავლის. გავაკეთებ იმას, რაც გასაგებია ჩემთვის. ასეთი ხომ ბევრი რამ არის!“
- ანუ, წმიდაო მამაო, თუ ვინმე სახარებას არასწორად განმარტავს, ესე იგი მას სიმდაბლე და ღვთისმოსაობა არ აბადია?
- დიახ, რადგან სიმდაბლის გარეშე მის მიერ მოცემული განმარტება გონებიდან, განსჯიდან გამომდინარე იქნება. საღმრთო კურთხევას ასეთ განმარტებებში ვერ ვიპოვით.
- თუ ადამიანისთვის რომელიმე დოგმატი ან წმ. წერილის ესა თუ ის ეპიზოდი გაუგებარია, მაშინ უმჯობესია, რომ გარკვეული დროის მანძილზე გადადოს მათში გარკვევა?
- დიახ, საკუთარ თავს უნდა უთხრას: „აქ რაღაც ღრმა აზრია დაფარული და მე ის არ მესმის“. ამგვარ შემთხვევებში მე სწორედ ასე ვიქცეოდი. როდესაც ახალგაზრდობაში სახარებას ვკითხულობდი და რაღაც ადგილი ჩემთვის გაუგებარი იყო, არ ვცდილობდი მის განმარტებას. ვფიქრობდი: „აქ რაღაც ღრმა აზრია დამარხული, მაგრამ მე ის არ მესმის“. შემდეგ კი, როცა ამას საჭიროება მოითხოვდა, განმარტება თავისთავად მოდიოდა, მაგრამ მე მაინც ვამბობდი: „მაინც ვკითხავ ვინმეს, როგორია ამ ადგილის განმარტება“ და აღმოჩნდებოდა, რომ სწორედ ისე გავიგე, როგორც წმ. მამათა განმარტებებში იყო ნათქვამი, რადგან თუ ვინმე ცდილობს (თვითნებურად) განმარტოს სახარება, და განსაკუთრებით მაშინ, თუ არ ესმის ის, ეს უტიფრობაა. ამიტომ წმ. წერილის და წმ. მამათა კითხვისას ნუ განმარტავთ წაკითხულს გონების საშუალებით, არამედ კეთილი ზრახვები აამუშავეთ - მანამდე, ვიდრე საღმრთო კურთხევა არ მოვა და მაშინ რთული ადგილი თავისთავად აიხსნება.
- შესაძლებელია, რომ ადამიანმა, რომელმაც სულიერი მდგომარეობა გაიუმჯობესა, ესა თუ ის ადგილი შესაბამისად უფრო ღრმად გაიგოს?
- უფრო ღრმად კი არა... ერთ საღმრთო აზრში მრავალი საღმრთო აზრია ჩატეული. ზოგიერთ მათგანს ის თავიდანვე გაიგებს, მოგვიანებით კი - დანარჩენს. შეიძლება, ერთმა ადამიანმა ბევრი იკითხოს, ბევრი გაიგოს, მაგრამ აბსოლუტურად ვერ შესძლოს სახარების აზრში ჩაწვდომა. მეორემ კი, შეიძლება ცოტა იკითხოს, მაგრამ სიმდაბლე, მოღვაწეობრივი სული ჰქონდეს, ღმერთი აკურთხებდეს მას და იგი სახარებისეულ აზრს ჩასწვდება. ის, ვისაც ბევრის კითხვა სურს, შეიძლება, ეს პატივმოყვარეობის გამო სურდეს, ანდა იმისთვის, რომ სიამოვნება განიცადოს. ეს იგივეა, ადამიანი მოჭიდავეების ორთაბრძოლას აკვირდებოდეს და ყურადღებას არ აქცევდეს, თუ როგორ ჭიდაობენ ისინი - რომ მერე ეს იმისთვის გამოიყენოს, რომ თვითონაც მოჭიდავე გახდეს, არამედ საათს უყურებს, რომ ახალ და ახალ საჭიდაო ტურნირებზე არ დააგვიანდეს. ამგვარად, ის მოჭიდავედ კი არ ყალიბდება, არამედ - მაყურებლად.
- წმიდაო მამაო, ხშირად ამბობენ ნასწავლ კაცზე - ეს განათლებული ადამიანიაო. ეს ყოველთვის ასეა?
- როდესაც ვამბობთ - განათლებული ადამიანი - ჩვენ აქ სულიერად განათლებულ, სულიერად ზრდასრულ ადამიანს ვგულისხმობთ. მე შევნიშნე რომ, როგორც უსწავლელი კაცი შეიძლება იყოს ძალიან ამპარტავანი, ან ძალიან მდაბალი, ასევე ნასწავლი კაციც შეიძლება იყოს ძალიან ამპარტავანი ან - ძალიან მდაბალი. ანუ საფუძველი ყოველივესი შინაგან განათლებულობაშია. ეს ისაა, რის შესახებაც ბასილი დიდი ამბობს: „ყველაზე მნიშვნელოვანია მაღალი ადგილი გეკავოს და სიმდაბლით სიბრძნისმეტყველებდე“. ის, ვისაც რაიმე მნიშვნელოვანი მოვალეობა აკისრია და ცოტაოდენ გაამპარტავნებულია, ამისათვის გარკვეული საფუძველი აქვს, მაგრამ არანაირი გამართლება არა აქვს იმის ამპარტავნებას, ვისაც დიდი მოვალეობები არ აკისრია. საფუძველი ამისი საკუთარი თავის განათლებაა - შინაგანი განათლება. თუ ადამიანი განსწავლულია, განათლებული და ამავე დროს სიმდაბლის სიბრძნეს ფლობს, ეს ყველაზე უკეთესია. ამასთან, მცირეოდენი გამართლებაც კი არ არსებობს იმისოვის, ვისაც არანაირი სწავლაგანათლება არ მიუღია და საკუთარ თავზე დიდი წარმოდგენისაა.
უმეტეს შემთხვევაში გარეგნული სწავლა-განათლება საზიანოა იმიტომ, რომ ადამიანში ის გადაჭარბებულ თვითშეფასებას იწვევს, საკუთარ თავზე გადაჭარბებულ აზრს. სინამდვილეში კი ეს „აზრი“ გარდაიქმნება ერთგვარ ჯებირად, რომელიც ღვთის მადლის მოახლოებას უშლის ხელს, მაშინ, როდესაც, თუ ადამიანი განაგდებს ამ თვითშეფასებას - მაღალ წარმოდგენას საკუთარ თავზე, მაშინ კეთილი და მდიდარი მამა ჩვენი განანათლებს მას თავისი ნათელი საღმრთო აზრებით. თუმცა, თუკი საბრალო ადამიანი საკუთარ თავზე მაღალი აზრისაა და თავი ამ აზრებითა აქვს სავსე, მაშინ იგი რჩება თავკომბალად, ხორცად, მან არ უწყის მადლი ღვთისა - სულიწმიდა. ანუ იმის საშიშროება არსებობს, რომ ბევრი ცოდნა გამოუცარიელებს მის თავს და საჰაერო ბუშტად გადააქცევს. მაშინ ადამიანი დგას საშიშროების წინაშე, რომ ის ან საჰაერო ბუშტივით გასკდება ჰაერში (შიზოფრენიისაგან), ან მიწაზე დაენარცხება (ამპარტავნებისაგან) და ცუდად დაასრულებს. აი, რატომაა, რომ ცოდნას ღვთის შიში უნდა ახლდეს და მოღვაწეობასთან ხელიხელჩაკიდებული მიდიოდეს - რათა წონასწორობა დაიცვას. მარტო ცოდნა საზიანოა.
როდესაც მე, ეგოიზმისაგან აღძრული, რაღაცას ვამბობ იმისთვის, რომ სხვები დავატკბო, რადგან სხვებზე უკეთესი რამ მოვიფიქრე, სულიერი კანონები ამოქმედდებიან ხოლმე, რომ გონს მოვიდე. თუმცა, როდესაც მსგავსი ეგოისტური თვითწარმოდგენა ხშირად მეორდება, ადამიანს ვნებს. ჩამოვარდნილი წამწამი თვალს ოდნავ შეაწუხებს, მაგრამ თუ ის გამუდმებით ხვდება თვალში, სერიოზულ ანთებას იწვევს. ასევეა აქაც: სულიერი ანთება წარმოიშობა. თუ ადამიანი არ არის მოკლებული გონებრივ შესაძლებლობებს და რაიმე საქმეს ადვილად უმკლავდება, მაშინ ის ღვთის წინაშე უნდა იფერფლებოდეს, დღე და ღამე მადლობდეს მას, რომ გონება მიანიჭა და ამიტომ დაუღალავად შეძლებს, საქმეს თავი გაართვას. განა შეიძლება, რომ ღმერთს არ ვმადლობდეთ?
- წმიდაო მამაო, მაგრამ თუ ადამიანი თვლის, რომ არ შეუძლია რაიმე საქმეს გაუმკლავდეს?
- მაშინ ეშმაკი მას საწინააღმდეგო მხრიდან სცდის. ერთხელ აქლემს ჰკითხეს: „რომელი გზა გირჩევნია, აღმართი თუ დაღმართი?“ „- კი მაგრამ, სწორი ადგილი სად დაიკარგა?“ - იკითხა აქლემმა პასუხად.
ისინი, ვისაც გონება საერთოდ არა აქვთ, საუკეთესო მდგომარეობაში იმყოფებიან. ჩვენ ხომ გონება იმისთვის გვაქვს მონიჭებული, რათა საუკეთესო მდგომარეობაში ვიმყოფებოდეთ მისი საშუალებით. მაგრამ აი, რა არის საკითხავი: როგორ ვიყენებთ მას. სწორედ ეს მოგვეკითხება ჩვენ. რა ბრძნულად არის მოწყობილი ღვთის მიერ ყველაფერი! ისინი, ვისაც გონება არა აქვთ, ბედნიერები არიან და მომავალ ცხოვრებაშიც საუკეთესო მდგომარეობაში იქნებიან, მაშინ, როდესაც დიდი გონების მქონენი იტანჯებიან.
- წმიდაო მამაო, გონებრივად ჩამორჩენილი ადამიანები მომავალ ცხოვრებაში არ დაინტანჯებიან?
- საბოლოო ჯამში დიდი ტვინიც და პატარა ტვინიც ერთნაირად ფერფლად იქცევა. იქ, ზეცაში მყოფობს მხოლოდ გონება. იქ ზეცაში წმიდა ღმრთისმეტყველები უფრო მომგებიან მდგომარეობაში როდი აღმოჩნდებიან ღმერთის შეცნობასთან დაკავშირებით, ვიდრე ისინი, ვინც ამქვეყნად გონებრივად არასრულყოფილნი. იყვნენ. ისიც შეიძლება, რომ ამ უკანასკნელთ სამართლიანმა ღმერთმა რაღაც მეტი მიაგოთ, იმიტომ, რომ ამქვეყნად ისინი ბევრ რაიმეს მოაკლდნენ.
- წმიდაო მამაო, მაშ, რაღად ამბობთ ხოლმე, რომ სწავლა-განათლება მონაზვნობის საუკეთესო წინამძღვარია?
- აბა, შეხედე: განსწავლულ ადამიანს შეუძლია, უმნიშვნელო ძალისხმევით წაიკითხოს წმ. მამების ნაშრომები და რამდენადაც გაიგებს წაკითხულს, წარმატებასაც სწრაფად მიაღწევს. უსწაველი კაცი კი, თუ მას ღვთისმოსაობა არა აქვს, ადვილად ვერ წარემატება. უსწავლელს სჭირდება, პირადი გამოცდილებით მისწვდეს საღვთო მოვლენებს, სასწაულებს და მხოლოდ ამის შემდეგ განცდილის შედეგად ჩასწვდეს წაკითხულს. მაშინ, როდესაც განსწავლულ ადამიანს, იმისათვის, რომ სწრაფად მიაღწიოს წარმატებას, მცირე ძალისხმევა სჭირდება. მთავარია, რომ თავი უმუშავებდეს და მარტო თეორიაზე იმდენად არ იყოს დამოკიდებული, რომ მან მთლიანად გაიტაცოს. მე, რა თქმა უნდა, იმას არ ვფიქრობ, რომ ის თავისი ინტელექტით ღვთის საიდუმლოთა შეცნობას უნდა ცდილობდეს.
- ანუ წმ. ადამიანი თავის ინტელექტს აუცილებლად ვნებებთან ბრძოლისთვის უნდა იყენებდეს?
- არა მხოლოდ ამისთვის, არამედ - კიდევ უმეტესისათვის ადამიანი ხედავს ღმერთის კეთილ შემოქმედებას, ხედავს მთელ სამყაროს და ადიდებს და მადლობს ღმერთს: თავდაპირველად ხომ აბრაამი ეძებდა ღმერთს. ღმერთმა აბრაამი მხოლოდ ამის შემდეგ მოძებნა.
- ანუ?
- აბრაამის მამა წარმართი იყო - ის კერპებს სცემდა თაყვანს. აბრაამი კი აკვირდებოდა სამყაროს, და ის ამბავი, რომ ადამიანები მკვდარ კერპებს ეთაყვანებოდნენ, მას გაურკვევლობაში აგდებდა მან თავი აამუშავა და თქვა: „შეუძლებელია, რომ ეს კერპები, ეს ხის ბომონები ღმერთები იყვნენ და სამყარო მათ შეექმნათ. მაშ, ვინ შექმნა იგი? ვინ შექმნა ცა, ვარსკვლავები, მზე და ყველაფერი დანარჩენი? მე ჭეშმარიტი ღმერთი უნდა ვიპოვო. მე იგი მწამს, მას ვცემ თაყვანს“. აი, სწორედ მაშინ გამოუჩნდა მას ღმერთი და უთხრა: „გამოვედ ქვეყანისაგან შენისა და ნათესავისაგან შენისა“ [9]. ღმერთმა აბრაამი ქებრონში მიიყვანა და აბრაამი ღვთის საყვარელ შვილად იქცა.
განათლებული ადამიანი შეიძლება, ღვთისმოსავი არ იყოს, მაგრამ, რადგანაც ადვილად შეუძლია საგნებსა და მოვლენებში გაერკვეს, იგი მცირეოდენი სიმდაბლისა და მცირეოდენი ღვაწლის საშუალებითაც მიაღწევს წარმატებას. მაგალითად, როდესაც მე კავშირგაბმულობის სამხედრო ნაწილში ვმსახურობდი, ჩვენ რადისტის სამხედრო საქმის სწავლება დაგვაწყებინეს, იქ ზოგიერთი მოწოდებები ინგლისურ ენაზე იყო. ვინც განათლებული იყო და ინგლისური იცოდა, ისინი მაშინათვე დაისწავლა; ხოლო ჩვენთვის - დანარჩენებისთვის - ეს ადვილი არ აღმოჩნდა. მეცადინეობებზე - თეორიაში, რომელიც თავისთავად განსაკუთრებულად ძნელი არ ყოფილა, ჩვენზე ნაკლებად უჭირდათ მათ, ვისაც ცოტაოდენი ცოდნა ჰქონდა. ადამიანმა ღვთის წყალობა უნდა გაიაზროს, მიხვდეს, თუ რა მიეცა მას. რისთვის მოგვცა გონება უფალმა? იმისათვის, რომ გამოვეძიებდეთ, ვსწავლობდეთ, თანამიმდევრულნი ვიყოთ. ღმერთმა ადამიანებს იმისთვის კი არ დაადგა მხრებზე თავი, რომ მას გამუდმებით იმაზე იმტვრევდნენ, თუ როგორ მოიგონონ უფრო და უფრო სწრაფი გადაადგილების საშუალებები ერთი ქვეყნიდან მეორეში. მან გონება იმისთვის მოგვანიჭა, რომ ჩვენ მთელი გულმოდგინებით მივმართოთ ის ერთი მთავარისკენ - იმისკენ, თუ როგორ მივაღწიოთ ჩვენი ამქვეყნად ყოფნის მიზანს - ღმერთს, ჭეშმარიტ სამოთხისეულ ქვეყანას.
რამდენი სიკეთე აჩვენა ღმერთმა ებრაელ ერს, რამდენი ნიში, რამდენი სასწაული. და მაინც, მიუხედავად ამისა, როდესაც მოსემ დააყოვნა სინას მთაზე და აღთქმის ფიცრებით ხელში - ზედ რომ ათი მცნება იყო ამოტვიფრული - მაშინათვე არ დაბრუნდა, ხალხმა მთელი ოქროს სამკაულები გადასცა აარონს, რათა იქიდან ოქროს ხბო გაეკეთებინა და მისთვის ეცათ თაყვანი. [10] მაგრამ ჩვენს დროში ხომ ადამიანებს ხბოს ტვინები არა აქვთ!.. ამიტომ განათლებულ ადამიანს გამართლებას ვერ მოუძებნი, თუკი იგი ვერ გაერკვევა, თუ რა არის სწორი და რა - არა. ღმერთმა გონება მოგვცა, რომ ადამიანმა თავისი შემოქმედი შეიცნოს, მაგრამ, აი, ევროპელებმა თავიანთი გონებით მეტისმეტი მოინდომეს. მათ თავიანთი ცხოვრებიდან ამოაგდეს ღმერთი, გზა აებნათ და უფსკრულისაკენ მიდიან.
ხოლო ზოგიერთი, მიუხედავად იმისა, რომ გონება, წარმოსახვა და ყველაფერი დანარჩენი აქვს იმისთვის, რომ წარმატებას მიაღწიოს, უყურადღებოდ ტოვებს ნათქვამს. ლაპარაკს დაიწყებ თუ არა, აყვირდებიან: „გავიგე, გავიგე!“ - სიტყვას გაწყვეტინებენ და ცდილობენ, შენი აზრი თვითონ დაასრულონ. წმიდა მთაზე მეტად გონიერი ყმაწვილები მოდიან. როცა რაღაცას ეუბნები, შთაბეჭდილება რჩება, რომ შენს სიტყვებს იტაცებენ, მათი უყურადღებობის გამო ეს სიტყვები ქარს მიაქვს. სამაგიეროდ სხვანი, მიუხედავად იმისა, რომ არც ისე გამჭრიახნი არიან, ღვთისმოსაობით ისმენენ იმას, რასაც ვეუბნები, არ მაწყვეტინებენ, ბოლომდე ყურს მიგდებენ და მოსმენილი მათში რჩება. პირველთ ბევრი ესმით, ყოველი მხრიდან ცოდნას იკრებენ, ივსებიან მით - და არაფერს კი არ აკეთებენ. ღვთისგან მოცემული გონება მათთვის სრულიად გამოუსადეგარია, თავი კი ისეთი რჩება, თითქოს თივით იყოს გატენილი. ამპარტავნებით შეპყრობილნი საღვთო მადლს მათზე გარდამოსვლის საშუალებას არ აძლევენ. მაშინ, როდესაც ისინი, ვინც ჭკუით ვერ დაიკვეხნიან, თავმდაბალნი არიან. ასეთი ადამიანი იტყვის „იცით, მე ძალიან გამოტვინებული ვარ. როგორ თქვით?“ და გაგონილის პრაქტიკულად განხორციელებას ცდილობენ. ამიტომ ისინი მადლით ივსებიან და წარმატებას აღწევენ. თავმდაბალმა ჩვეულებრივ ბევრი იცის, მაშინ, როცა ეგოისტი უცოდინარია, რადგან თავს არ იმდაბლებს და არავის არაფერს ეკითხება. ღირსი არსენი დიდი ბიზანტიის იმპერიაში ყველაზე განსწავლული ადამიანი იყო. იმპერატორმა თეოდოსი დიდმა იგი თავისი ორი ვაჟის არკადისა და ჰონორეს აღსაზრდელად აიყვანა, მაგრამ, როცა მონაზვნობის გზას დაადგა და უდაბნოში დასახლდა, იგი უსწავლელი ამბა მაკარის ფეხებთან იჯდა და ამბობდა: „მე ამ მეცნიერების ანბანიც კი არ ვიცი“. [11]
- წმიდაო მამაო, როგორ მივაღწიოთ იმას, რომ საგნებსა და მოვლენებს მხოლოდ გონების საშუალებით არ გამოვეძიებდეთ?
- ადამიანმა აზროვნება სწორად უნდა წარმართოს, აზროვნების საშუალებით იგი ღვთის დიდებულების გამოძიებას უნდა ცდილობდეს, რათა მოიპოვოს ღმერთი, თავისი გონება კი არ გააღმერთოს. გონიერი ადამიანები სულიერად წარმატებულნი უნდა იყვნენ. მათთვის საკმარისი უნდა იყოს, რაღაცას თვალი შეავლონ, რომ მიხვდნენ, თუ რაშია საქმე. გონებრივი შრომისას ადამიანმა უნდა შეძლოს მოყვასის დახმარება, სხვაგვარად გონება მტანჯველად მოევლინება მას. მე ვიცი ასეთი შემთხვევები ერისკაცთა ცხოვრებიდან. ერთ ყმაწვილს ვიცნობდი. მამა რომ მოუკვდათ, ოთხი შვილი დარჩა. დედა ხელმეორედ გათხოვდა და არც მისგან და არც მამინაცვლისგან ბავშვები არანაირ სიყვარულს არ გრძნობდნენ. როდესაც ეს საბრალო გაიზარდა, საყოფაცხოვრებო მაღაზია გახსნა და მუშაობა დაიწყო. ერთხელ შეიტყო, რომ ვიღაც კაცი გარდაიცვალა და სამი შვილი დარჩა. მას შეებრალა ეს ბავშვები და ქვრივს შესთავაზა: „თუ გსურს, დავქორწინდეთ, და-ძმასავით ვიცხოვროთ და ეს ბავშვები გავზარდოთ“. ქალი დათანხმდა. ამჟამად ისინი სულიერად ცხოვრობენ, კითხულობენ წმიდათა ცხოვრებას, სათნოთმოყვარეობას, დადიან მონასტრებში, მოძღვარი ჰყავთ. ეს ადამიანი სწორად აზროვნებდა, სწორად მოიქცა და ღვთის მადლი მოიპოვა. სხვა შემთხვევაში ეშმაკი ჩააგონებდა მას: „ბავშვობაში შენ გტანჯავდნენ, მაშ, შენც დატანჯე ეს ბავშვები“. მაგრამ ამ კაცმა ბოროტების მაგიერ სიკეთით გადაიხადა. ერთი გონებას სიკეთისთვის იყენებს და რაიმე კარგს მოიფიქრებს ხოლმე, სხვები კი გონებას ბოროტების ჩასადენად წარმართავენ და ეშმაკიც ეხმარება ამაში.
აბელისა და კაენის ამბავში [12] ჩვენ ამავეს ვხედავთ. განა ღმერთმა აბელი სხვა მასალისგან შექმნა და კაენი - სხვისგან? არა. მაგრამ აბელი სწორად ამუშავებდა ღვთისგან ბოძებულ გონებას. მან იფიქრა: „ღმერთმა მთელი ფარა ცხვარი მიწყალობა, განა ერთი კრავი არ უნდა შევწირო მას?“ მან საუკეთესო კრავი აირჩია, დაკლა და ღმერთს შესწირა. ხოლო კაენმა - ბზით და ქატოთი დანაგვიანებული ხორბალი. ერთმა რჩეული კრავი გაიმეტა, ხოლო მეორემ კალოს უვარგისი ნარჩენები და ნალეწის ღეროები მიართვა. კარგი! ვთქვათ, საუკეთესო კრავს ვერ იმეტებ, სუფთა პური მაინც შესწირე! მაგრამ, საუბედუროდ, კაენმა ნაგვიანი პური აიღო და სამსხვერპლოზე ის დაწვა. რა მიუძღვნა ერთმა და რა - მეორემ! აბელის მსხვერპლი საამო იყო ღვთისთვის; ეს შეშურდა კაენს და ამიტომ მოკლა იგი. ამგვარად ღმერთმა მიაგო აბელს იმისთვის, რაც მან გადაიტანა, ხოლო კაენი ველური მხეცივით დაეხეტებოდა ტყეში. გასაგებია, რომ ღმერთმა ყველა ადამიანს მიანიჭა თავისუფლება, მაგრამ ეს თავისუფლება კეთილად აბელმა გამოიყენა.
[1] - შეად. გალ. 5,22-23.
[2] - მღვდელმთავარი გრიგოლ დიოლოღოსი, რომის პაპი (540-604). მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდანი, ხსენება - 12 მარტს.
[3] - შეად. 3 მეფ. 19,13-18.
[4] - დიმიტრი - მსოფლიო პატრიარქი 1972-1991 წ.წ.
[5] - იგულისხმება საკითხები, რომლებიც ან წმიდა მამების მიერ არის დამუშავებული, ან განსჯას საერთოდ არ საჭიროებს.
[6] - 1 კორ. 8,1.
[7] - ბერძნულად „ამაღლება“ მდრ. სქესის სიტყვაა.
[8] - იოან. 8,32.
[9] - შესაქმ. 12,1.
[10] - იხ. გამოსლვ. 32,1-6.
[11] - ღირსსახსოვარი მოთხრობები წმ. და ნეტარ მამათა მოღვაწეობის შესახებ. წმ. სერგის ლავრა, 1993.
[12] - შესაქ. 4,2-15.