ახლა უნდა დავუბრუნდეთ დიდი მარხვის, როგორც მოგზაურობის, იდეასა და გამოცდილებას. ამ მოგზაურობის მიზანია, ერთი სულიერი მდგომარეობიდან მეორეში გადაგვიყვანოს. როგორც უკვე ვთქვით, თანამედროვე ქრისტიანთა უმრავლესობას არ ესმის დიდი მარხვის ეს მიზანი და მასში მხოლოდ წელიწადის იმ პერიოდს ხედავს, როცა მათ რელიგიური მოვალეობების შესრულება ეკისრებათ. ზიარება (წელიწადში ერთხელ!) და საკვების გარკვეული მეზღუდვების დაცვა, რომელიც სულ მალე ანაზღაურდება აღდგომის დღესასწაულზე მარხვის შეწყვეტით. იმის წყალობით, რომ არა მარტო საერონი, არამედ მრავალი სამღვდელო პირიც შეურიგდა დიდი მარხვის ამგვარ გამარტივებულსა და ფორმალურ გაგებას, მარხვის ჭეშმარიტი სულისკვეთება თითქმის განიდევნა ჩვენი ცხოვრებიდან. დიდი მარხვის საღვთისმეტყველო და სულიერი მნიშვნელობის აღდგენა ჩვენი უმნიშვნელოვანესი და არსებითი ამოცანაა, მაგრამ ეს აღდგენა მხოლოდ დიდი მარხვის საღვთისმსახურო რიტმისა და აგებულების ჭეშმარიტი გაგების შემთხვევაშია შესაძლებელი.
დიდი მარხვის დასაწყისში, მსგავსად საწყისი „ტონისა“, რომელიც დიდი მარხვის მთელს „მელოდიას“ განსაზღვრავს, ჩვენ გვხვდება წმინდა ანდრია კრიტელის დიდი კანონი. ის ოთხ ნაწილადაა გაყოფილი და დიდი სერობის ლოცვაზე იკითხება დიდი მარხვის პირველი ოთხი დღის განმავლობაში. ეს გალობანი ანუ კანონი შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც სინანულის ტირილი, რომელიც ჩვენს წინაშე გადაშლის ცოდვის უფსკრულის მთელს სიღრმეს, ჩვენს სულს შესძრავს სინანულითა და სასოებით. წმ. ანდრია საოცარი ხელოვნებით აქსოვს თავის სინანულმი დიდ ბიბლიურ სახეებს: ადამსა და ევას, მიწიერ სამოთხესა და შეცოდებას, ნოე მამათმთავარსა და მსოფლიო წარღვნას, დავით წინასწარმეტყველს, აღთქმულ მიწას და ყველაზე მაღლა კი - ქრისტესა და ეკლესიას. ყოველივე ამას კანონის ავტორი ცოდვათა აღსარებასა და სინანულს უკავშირებს. საღმრთო ისტორიის მოვლენები ისეა მოცემული, როგორც ჩემი პირადი ცხოვრება, ღვთის წარსული საქმენი - როგორც ჩემი პირადი ცხოვნებისათვის ქმნილნი, ცოდვისა და ღალატის ტრაგედია - როგორც ჩემი პირადი უბედურება. ჩემი ცხოვრება ნაჩვენებია როგორც ღმერთსა და მის წინააღმდეგ ამბოხებული ბნელეთის ძალების დიდი და ყოვლისმომცველი ბრძოლის შემადგენელი ნაწილი.
კანონი სწორედ ამ ღრმად პირადი ძახილით იწყება:
|
ვინაჲ ვიწყო მე გლოვად საქმეთა
ცხორებისა ჩემისათა, ანუ რომელი დასაბამი ვყო, ქრისტე, გოდებისა
ამის? |
საიდან დავიწყო ჩემი ცხოვრების
საქმეთა გლოვა? რომელი ცოდვის ხსენებით შევუდგე, ქრისტე ღმერთო,
ჩემს მოთქმას? |
ერთმანეთის მიყოლებით იხსნება ჩემი ცოდვები მათ ღრმა კავშირში ადამიანის ღმერთთან მიმართების ჯერაც შეუწყვეტელ ტრაგედიასთან. პირველი შეცოდების ისტორია - ეს ჩემი პირადი ისტორიაა:
|
პირველშექმნულსა ადამს გარდასლვითა
ვებაძვე, და ვაგრძენ სიშიშულე ჩემი ღმრთისაგან, და მაღლისა მის
მეუფებისა და წმიდისა ფუფუნებისა, დაცემათა ჩემთათჳს. |
პირველშექმნილ კაცს, ადამს,
დავემსგავსე საღმრთო მცნებების დარღვევით; ჩემმა ცოდვებმა
განმაშორა ღმერთს, მის მაღალ მეუფებასა და ნეტარებას. |
მე დავკარგე ყველა საღმრთო ნიჭი:
|
ბიწიან ვყავ ტაძარი ჴორცთა ჩემთა,
დავაბნელე ხატება და მსგავსება, რომლითა პატივ-მეცა; დავაშავე
ბრწყინვალებაჲ სულისა გემოთაგან ვნებათათა; განვბძარე მე პირველი
სამოსელი, რომელი პირველითგან მიქსოვა ღმერთმან და ვსძე მე
შიშუელი. |
წავბილწე ჩემი სხეულის აგებულება;
ღმრთის ხატება და მსგავსება, რომლის პატივი ღმერთმა მომანიჭა,
დავკარგე; სულის სიწმიდე შევბღალე ვნებების გემოს-ხილვით; პირველი
სამოსელი, რომელიც თავდაპირველად მომიქსოვა ღმერთმა, დავგლიჯე, და
ახლა შიშველი ვარ. |
ამგვარად, ოთხი საღამოს განმავლობამი კანონის ცხრა გალობა კვღავაც და კვლავაც მოგვითხრობს ქვეყნიერების სულიერ ისტორიას, რომელიც ამავე დროს ჩემი სულის ისტორიაცაა. კანონის სიტყვები პასუხს მთხოვს, რადგანაც იმ მოვლენებზე მელაპარაკება, რომლებიც თუმცა წარსულში მოხდა, მაგრამ მათი საზრისი მარადიულია, რადგანაც თითოეული ადამიანური სული - ერთადერთი და განუმეორებელი განსაცდელის იმავე გზას გადის, იმავე არჩევანისა და უზენაესი და უმნიშვნელოვანესი რეალობის წინაშე დგას. საღმრთო წერილიდან მოყვანილი მაგალითები უბრალო „ალეგორიები“ არაა, როგორც ბევრს ჰგონია, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ დიდი კანონი ზომაზე მეტადაა გადატვირთული ისეთი სახელებითა და მოვლენებით, რომლებსაც, თითქოს, არავითარი კავშირი არა აქვთ მათ პირად ცხოვრებასთან. ასეთი ადამიანები ვერ იგებენ, რა საჭიროა კაენისა და აბელის, სოლომონისა და დავითის მოხსენიება იქ, სადაც გაცილებით უფრო მარტივი იქნებოდა, უბრალოდ გვეთქვა: „მე შევცოდე“. მათ არ ესმით. რომ თვით სიტყვას „ცოდვა“ ბიბლიურ და ქრისტიანულ გადმოცემაში დიდი სიღრმე და სიძლიერე აქვს, რის გაგებაც თანამედროვე ადამიანს აღარ ძალუძს, რის გამოც მის მიერ საკუთარ ცოდვათა აღსარება ძალიან გასხვავდება ჭეშმარიტი ქრისტიანული სინანულისაგან. მართლაც. ის კულტერა, რომლის წიაღში ჩვენ ვცხოვრობთ და რომელიც ჩვენს თანამედროვე შეხედულებებს აყალიბებს, არსებითად გამორიცხავს თვით ცოდვის ცნებას. რადგანაც ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის დაცემაა თვალუწვდენელი სულიერი სიმაღლიდან, მის მიერ მაღალი სულიერი მოწოდების უარყოფაა. მაგრამ რა მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს ამას კულტურისათვის, რომელიც არ სცნობს ამ სულიერი სიმაღლისა და მოწოდების არსებობას, რომელიც ადამიანს „ზემოდან“ კი არა, „ქვემოდან“ აფასებს, კულტურისათვის, რომელიც თუმცა აშკარად არ უარყოფს ღმერთს, ფაქტობრივად მაინც თავიდან ბოლომდე მატერიალისტურია და ამიტომაც ადამიანის ცხოვრებას მხოლოდ და მხოლოდ მატერიალური კეთილდღეობის თვალსაზრისით განიხილავს და უგულებელყოფს მის უმაღლეს, ტრანსცენდენტულ დანიშნულებას? ამ კულტურის ფარგლებში ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, განიხილება როგორც ბუნებრივი სისუსტე, რომელსაც საფუძვღად სოციალური მოუწყობლობა უდევს და რომელიც, ამიტომ, უკეთესი სოციალური მოწყობითა და ეკონომიკური ორგანიზაციით გამოსწორდება. ამ მიზეზით, თანამედროვე ადამიანი, მაშინაც კი, როცა ცოდვებს აღიარებს, უკვე აღარ ინანიებს. თავისი „რელიგიური მოვალეობების“ გაგების შესაბამისად, იგი ან ფორმალურად ჩამოთვლის ხოლმე თავის ცდომილებებსა და რიტუალური წესების დარღვევებს, ან თავის პრობლემებს მოუთხრობს ხოლმე მოძღვარს და ეკლესიისაგან რაღაცნაირ თერაპიას თუ განკურნებას მოელის, რათა სიმშვიდე და ბედნიერება დაიბრუნოს. ვერც ერთ, ვერც მეორე შემთხვევაში ჩვენ ვერ ვხედავთ მონანიებას, იმ ადამიანის სულიერ თავზარს, რომელმაც თავისი თავი გამოუთქმელი დიდების ხატად იხილა და აღიარა, რომ თავისი ცხოვრებით ამ ხატს უღალატა, გათელა და შეურაცხყო ის. ვერ ვხედავთ მონანიებას, როგორც ცოდვის გამო ტკივილს, რომელიც ადამიანის ცნობიერების სიღრმიდან მომდინარეობს, როგორც დაბრუნების სურვილს, როგორც სწრაფვას ღმრთის მოწყალებისა და სიყვარულისკენ. სწორედ ამიტომ არაა საკმარისი, თქვა - „შევცოდე“. ეს სიტყვები თავის ჭეშმარიტ მნიშვნელობასა და ქმედითობას მაშინ იძენენ, როცა ცოდვა მთელი სიღრმითა და სიმძიმითაა განცდილი და გაგებული.
დიდი კანონის მნიშვნელობა და მიზანი სწორედ ისაა, რომ ნათლად გამოგვიცხადოს ცოდვა და ამგვარად მიგვიყვანოს სინანულთან. მაგრამ ის ცოდვას ჩამოთვლისა და განსაზღვრებების მეშვეობით კი არა, ბიბლიური ისტორიის ღრმა ჭვრეტით გვიცხადებს, რადგანაც ეს ისტორია ჭეშმარიტად ცოდვის, მონანიებისა და მიტევების ამბავია. ამ ჭვრეტას სრულიად განსხვავებულ სულიერ კულტურაში შევყავართ, მოგვიწოდებს, მივიღოთ ადამიანის, მისი ცხოვრებისა და სულიერი მოტივაციების სრულიად განსხვავებული გაგება. კანონი ჩვენში აღადგენს იმ სულიერ მსოფლგაგებას, რომლის შიგნით მონანიება კვლავ შესაძლებელია. მაშინ გვესმის:
|
აბელისსა, იესუ, არა მივემსგავსე
სიმართლესა, და ძღუენნი საღმრთონი არა მოგართუენ შენ, არცა საქმე
ღირსი, არცა მსხუერპლი განწმედილი, არცა ცხორებაჲ უბიწოჲ. |
აბელის სიმართლეს ვერ მივბაძე, იესუ;
მისებურად ვერ მოგართვი საღმრთო ძღვენი, ვერც ღირსეული საქმეები,
ვერც წმინდა მსხვერპლი, ვერც ცხოვრების უბიწოება. |
ჩვენ გვესმის, რომ ბიბლიაში ასე მოკლედ მოთხრობილი პირველი მსხვერპლშეწირვის ისტორია ჩვენ რაღაც ძალიან არსებითს გვიხსნის ჩვენს საკუთარ ცხოვრებაშიც და, საერთოდ, ადამიანში. ჩვენ ვიგებთ, რომ ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, არის უარყოფა ცხოვრებისა, როგორც საღმრთო ნიჭისა და ღმრთის მიმართ შეწირული მსხვერპლისა. გვესმის, რომ ცოდვის ფესვი ჩვენი სიყვარულისა და მისი უზენაესი ობიექტისაგან დაშორებაა. ამ გამოცხადების წყალობით შესაძლებელი ხდება, წარმოვთქვათ თანამედროვე ცხოვრებისეული გამოცდილებისაგან უსასრულოდ დაშორებული სიტყვები, რომლებიც უღრმეს სიმართლეს გვეუბნებიან:
|
ცხოვლად შემზილე თიჴაჲ,
ჴელოვანთმთავარმან მეკეცემან, ჴორცად და ძუალად, სამშჳნველად და
სულად, არამედ, ჵ მჴსნელო, ღმერთო და მსაჯულო ჩემო, მონანული
შემიწყნარე. |
ცოცხალ არსებად შემქმენ თიხისაგან,
როგორც თიხის ოსტატმა, და მქმენ ხორცად და ძვალად, სამშვინველად და
სულად; მაგრამ, ჩემო მხსნელო, ღმერთო და მსაჯულო ჩემო, კვლავ
მიმიღე, რადგან ვნანობ ჩემს ცოდვებს. |
იმისათვის, რომ ნამდვილად „გავიგოთ“ დიდი კანონი, რა თქმა უნდა, აუცილებელია ბიბლიის ცოდნა და ბიბლიური სახეების შეთვისება. თუ დღეს ამ კანონს ბევრი მოსაწყენ და ჩვენი ცხოვრებისაგან მოწყვეტილ ტექსტად მიიჩნევს, ეს მხოლოდ იმიტომ ხდება, რომ ამ ადამიანების რწმენა არ საზრდოობს საღმრთო წერილის წყაროდან, რომელიც წმინდა მამებისათვის მართლაც რომ სარწმუნოების წყარო იყო. ჩვენ კვლავ უნდა ვისწავლოთ სამყაროს ისე აღქმა, როგორც ის ბიბლიაშია მოცემული, უნდა ვისწავლოთ ამ ბიბლიურ სამყაროში ცხოვრება. და ამის სწავლის საუკეთესო საშუალება კი ქრისტიანული ღმრთისმსახურებაა, რომელიც არა მარტო გადმოგვცემს ბიბლიურ მოძღვრებას, არამედ ცხოვრების ბიბლიურ წესსაც გვიხსნის.
ამიტომაც დიდი მარხვის მოგზაურობა საწყის წერტილთან დაბრუნებით იწყება, დაბრუნებით ქვეყნიერების შექმნასთან, პირველშეცოდებასა და ხსნასთან, იმ სამყაროსთან, სადაც ყვეღაფერი ღმერთზე გვესაუბრება, ღმრთის დიდებას ირეკლავს; სადაც ყველაფერი, რაც ხდება, ყველა მოვლენა უშუალოდ ღმერთს უკავშირდება; სადაც ადამიანი პოულობს თავისი ცხოვრების ნამდვილ განზომილებებს და, როგორც კი იპოვის, ცოდვებს ინანიებს.
ეკლესიის მამები ხშირად ადარებდნენ დიდ მარხვას რჩეული ერის ორმოცწლიან ხეტიალს უდაბნოში. ბიბლიიდან ვიცით, რომ საღმრთო ერის სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნისგან დასახსნელად და იმისთვისაც, რომ ამ ორმოცწლიანი ხეტიალის განმავლობაში საღმრთო განგების უზენაესი მიზნები გამოეცხადებინა, ღმერთმა მრავალი სასწაული ჰქმნა. ამ ხეტიალის მსგავსად ადგენენ წმინდა მამები ორმოცდღიანი მარხვის განმარტებასაც.
მარხვის საბოლოო მიზანი პასექია, ანუ ღმრთის სასუფევლის აღთქმული მიწა. მაგრამ დიდი მარხვის ყოველი კვირის დასასრულსაც თითქოსდა რაღაც „შესვენება“ ხდება, ამ საბოლოო მიზნის წინასწარი შეგრძნება. ეს ორი დღეა - შაბათი და კვირა, როცა ევქარისტია აღესრულება. ამ დღეებს მარხვის სულიერ გზაზე განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს.
დავიწყოთ შაბათით. მისი განსაკუთრებული მდგომარეობა საეკლესიო ტიპიკონში და ამ დღის გამორიცხვა სამარხვო ღვთისმსახურების ტიპისაგან ახსნას საჭიროებს. იმ „რუბრიკების“ თვალსაზრისით, რომლებზედაც ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ, შაბათი სამარხვო დღე არაა, ის თვით ღმრთის მიერ დაწესებული დღესასწაულის დღეა. და აკურთხა ღმერთმან დღე მეშჳდე და წმიდა-ყო იგი“ (დაბ. 2,3). არავის შეუძლია საღმრთო განჩინების შეცვლა ან გაუქმება. მართალია, ბევრი ქრისტიანი ფიქრობს, რომ შაბათის დღესასწაულად დადგინება ღმრთის მიერ უბრალოდ კვირას იქნა გადატანილი და ეს დღე, ამგვარად, დასვენებისა და სიმშვიდის დღედ იქცა. მაგრამ ამ თვალსაზრისს არაფერი ადასტურებს არც საღმრთო წერილმი, არც საღმრთო გადმოცემაში. პირიქით, წმინდა მამათა წერილებში და ადრეულ საეკლესიო გადმოცემაში კვირას პირველი ან მერვე დღე ეწოდება, რითაც ხაზგასმულია მისი გარკვეული დაპირისპირება შაბათთან, რომელიც სამუდამოდ რჩება მეშვიდე დღედ, ღმრთისაგან განწმენდილად და კურთხეულად. ეს ის დღეა, როცა დამოწმებულ იქნა, რომ შექმნილი ქვეყნიერება ფრიად კეთილია და ასეთია ამ დღის მნიშვნელობა მთელს ძველ აღთქმაში, მნიშვნელობა, რომელიც თვით ქრისტეს მიერ იყო დაცული და ეკლესიაშიც ნარჩუნდება. ეს ნიშნავს, რომ დაცემისა და ცოდვის მიუხედავად ქვეყნიერება ღმრთის კეთილ ქმნილებად დარჩა, მან შეინარჩუნა ის არსებითი სიკეთე, რომლისთვისაც ასე გაიხარა უფალმა: „და იხილნა ღმერთმან ყოველნი, რაოდენნი ქმნა, და აჰა კეთილ ფრიად“.
ამიტომაც შაბათის დაცვა თავიდანვე ნიშნავდა, რომ ცხოვრება შეიძლება იყოს საზრისით აღვსილი, ბედნიერი, შემოქმედებითი. ცხოვრებას შეუძლია იყოს ისეთი, როგორიც ღმერთმა ისურვა. და შაბათი, დასვენების დღე, როცა ჩვენ საკუთარი შრომის ნაყოფით ვიხარებთ, სამუდამოდ ინახავს საღმრთო კურთხევის მადლს, მის საქმეებსა და მშვიდობაზე დამყარებულს. მაგრამ შაბათის ქრისტიანული გაგების დაფუძნება ძველაღთქმისეულ გაგებაზე არათუ არ გამორიცხავს, არამედ გულისხმობს მათ შორის განსხვავებას. ქრისტეს მიერ არაფერი რჩება უცვლელი, რადგანაც მის მიერ ყველაფერი აღსრუღდა, დაძლეულ იქნა ყველა შეზღუდვა, ყველაფერი აღივსო ახალი აზრით. თუ შაბათი თავის უმაღლეს სულიერ საზრისში ატარებს იმ მნიშვნელობას, რომ თვით ქვეყნიერების არსში სამუდამოდ ინახება ღმრთის დასკვნა, რომ ეს ქმნილება „ფრიად კეთილია“, ისიც უნდა ვიცოდეთ, რომ ქრისტემ ამა ქვეყნის საზრისი ახალი ნათლით განაცხადა და რაღაც ახლად აქცია ის. ქრისტემ მიანიჭა ადამიანს ღმრთის სასუფეველი, რომელიც „არა ამა სოფლისაა“. სწორედ აქ იპოვება იმ უზენაესი ნათლის წყარო, რომლის წყალობით ქრისტიანისთვის ყოველივე ახლდება. ამა სოფლის, შექმნილი ქვეყნიერებისა და მისი შინაარსის მთელი სიკეთე უკვე შეესაბამება მის აღსრულებას ღმრთის სასუფეველში, მომავალი დროის სასუფეველში, რომელიც მთელი სისრულით მხოლოდ წუთისოფლის აღსასრულის შემდეგ განცხადდება. უფრო მეტიც, წუთისოფელმა, რომელმაც უარყო ქრისტე, გვიჩვენა, რომ იგი წუთისოფლის თავადის ძალაუფლების ქვეშ იმყოფება, „ბოროტსა ზედა დგას“ (1 იოან. 5,19), მისი ცხოვნების გზა კი ევოლუციაზე, სრულყოფასა და პროგრესზე კი არ გადის, არამედ ჯვარზე, სიკვდილსა და მკვდრეთით აღდგომაზე. „რომელი დასთესი, არა ცხონდის, ვიდრემდე არა მოკუდის“ (1 კორ. 15,36). ამგვარად, ქრისტიანი „ორმაგი ცხოვრებით“ ცხოვრობს არა იმ აზრით, რომ იგი თავის „რელიგიურ“ და საერო საქმიანობას ერთმანეთს უთავსებს. არამედ იმიტომ, რომ მთელი მისი ცხოვრება ქცეულა ღმრთის სასუფევლის წინასწარ შეგრძნებად და მისთვის მომზადებად, ყოველი მისი საქციელი კი მოწოდებულია, იქცეს მომავალ მოვლენათა ნიშნად, დამტკიცებად და მოლოდინად. ამგვარია სახარების მოჩვენებითი წინააღმდეგობის აზრი: ღმრთის სასუფეველი ჩვენს შორისაა და თანაც იგი ჯერ კიდევ მოსასვლელია. თუ ვინმემ საკუთარ ცხოვრებაშივე ვერ შეიცნო სასუფეველი, მას არ განეცხადება ის, როგორც სახარებისეული სიყვარულის მოლოდინისა და წადილის ობიექტი. შეიძლება გვწამდეს სიკვდილისშემდგომი საზღაური ან სასჯელი, მაგრამ ამავე დროს ვერ მივხვდეთ ქრისტიანული ლოცვის მთელს სიხარულსა და ძლიერებას: „მოვედინ სუფევაჲ შენი!“ ქრისტე მოვიდა იმისათვის, რომ ჩვენ მისი ლოდინი შეგვძლებოდა. იგი შევიდა ჩვენს დროით ცხოვრებაში, რათა ცხოვრებაც და დროც ღმრთის სასუფევლის გზად ქცეულიყო.
შაბათი, ქვეყნიერების შექმნის, ამა სოფლის დღე, ქრისტეს მიერ იქცა უფლის დღის წინამორბედი მოლოდინის ჟამად. ეს გარდაქმნა მოხდა იმ დიდსა და წმინდა შაბათს, როცა უფალმა აღასრულა თავისი ამქვეყნიური საქმენი და საფლავში მიიძინა. მეორე დღეს, შაბათის შემდგომ პირველ დღეს, ამ საფლავიდან სიცოცხლე აღმობრწყინდა და მენელსაცხებლე დედებს ეთქვა: „გიხაროდენ!“. მოწაფეებს კი „არღა ჰრწმენად სიხარულისა მისგან“ (ლ. 24,41). ასე დაიწყო ახალი ქმნილების პირველი დღე. ამ ახალ დღეს ეკლესია მონაწილეობს და მკვდრეთით აღდგომას უერთდება. მაგრამ ეკლესია ჯერაც ამა სოფლად ცხოვრობს და მოგზაურობს. ეს სოფელი თავის მისტიურ სიღრმეში იქცა შაბათად, რადგანაც, პავლე მოციქულის სიტყვების თანახმად: „რამეთუ მოჰკუედით, და ცხორებაჲ თქუენი დაფარულ არს ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა. რაჟამს ქრისტე გამოცხადნეს, ცხორებაჲ იგი ჩუენი, მაშინ თქუენცა მის თანა გამოცხადნეთ დიდებითა“ (კოლასელთა 3,3-4).
ეს ყველაფერი განმარტავს შაბათის, მეშვიდე დღის ერთადერთ და განსაკუთრებულ ადგილს საღმრთისმსახურო გადმოცემაში: ეს ორმაგი საზრისია დღესასწაულისა და სიკვდილის დღისა. ეს დღესასწაულია, რადგანაც ამა სოფლად, დროის საუფლოში ქრისტემ დათრგუნა სიკვდილი და თავისი სასუფევლის კარი გახსნა, რადგანაც მისი განხორციელება, სიკვდილი და მკვდრეთით აღდგომა იმ საღმრთო შემოქმედების დასასრულია, რომლისთვისაც იხარებდა ღმერთი ჟამთა დასაბამს. მაგრამ შაბათი სიკვდილის დღეცაა, რადგანაც ქრისტეს სიკვდილში ეს სოფელიც მოკვდა, მისი ცხოვნება, აღსრულება და სახეცვლილება კი უკვე სიკვდილის საზღვრებს მიღმა, მომავალ სასუფეველშია. ღვთისმსახურების წლიური ციკლის ყველა შაბათის მნიშვნელობა დაკავშირებულია ორ გადამნყვეტ შაბათთან: ლაზარეს აღდგინებასთან, რომელიც ამა სოფლად აღსრულდა და საყოველთაო აღდგინების მომასწავებელი და აღთქმა იყო, და პასექის დიდი, წმინდა შაბათი, როცა თვით სიკვდილი დაითრგუნა და ახალი ქმნილების ახალ ცხოვრებაში შესასვლელად იქცა.
დიდი მარხვის განმავლობაში შაბათის ეს მნიშვნელობა განსაკუთრებით ნათლად ვლინდება, რადგანაც მარხვის მიზანი სწორედ დროის ქრისტიანული საზრისის აღდგენაა, სადაც ჟამთასვლა მომზადებად და მოგზაურობად განიხილება: „გლოცავ თქუენ, ვითარცა მწირთა და წარმავალთა, განეშორენით გულის თქუმათაგან ჴორციელთა, რომელნი ეწყვებიან სულსა“ (1 პეტრ. 2,11). დიდი მარხვის შაბათები სამარხვო მოსაგრეობას მომავალ აღსრულებასთან აკავშირებენ და, ამგვარად, მარხვას განსაკუთრებულ სულიერ რიტმს ანიჭებენ. ერთი მხრივ, დიდი მარხვის შაბათი იოანე ოქროპირის საღმრთო ლიტურგიის აღსრულებით აღნიშნული ევქარისტიული დღეა, ევქარისტია კი ყოველთვის დღესასწაულს ნიშნავს. მაგრამ ამ დღესასწაულის განსაკუთრებული ხასიათი დიდ მარხვასთან, მის მოსამზადებელ, მოთმინებითა და მოსაგრეობით აღსავსე ხასიათთან შესაბამისობაში მდგომარეობს. ეს უბრალოდ „სულის მოთქმაა“, რომელიც მიზნად ისახავს, რომ მოგზაურობის საბოლოო მიზანზე დავფიქრდეთ. ამაზე განსაკუთრებით ცხადად მიგვითითებს სამოციქულო ეპისტოლეთა საკითხავების წესი, რომელიც დიდი მარხვის შაბათ დღეებში ებრაელთა მიმართ ეპისტოლედან შეირჩევა, რომლის მთავარი თემაა ცხოვნების, აღთქმისა და მომავლის რწმენის გზაა.
პირველ შაბათს ჩვენ ეპისტოლეს საზეიმო შესავალს ვისმენთ (ებრ. 1,1-12), სადაც დამტკიცებულია ქვეყნიერების შექმნა, ცოდვისაგან მისი გამოხსნა და მარადიული სასუფევლის დადგომა:
|
მრავლით კერძო და მრავლით სახით
მაშინვე ღმერთი ეტყოდა მამათა წინაჲსწარმეტყელთა მიერ, ხოლო
უკუანაჲსკნელთა ამათ დღეთა მეტყოდა ჩუენ ძისა მიერ თჳსისა,
რომელი-იგი დაადგინა მკჳდრად ყოვლისა, რომლისაგანცა შექმნნა
ღმერთმან საუკუნენი... ხოლო შენ თავადი იგივე ხარ და წელიწადთა
შენთა არა მოაკლდეს. |
მრავალმხრივ და მრავალი სახით
ესაუბრებოდა ღმერთი ჩვენს მამებს წინასწარმეტყველთა საშუალებით; ამ
ბოლო დღეებში კი განგვეცხადა და გვესაუბრა თავისი ძის მიერ,
რომელიც მან დაადგინა ყოველივე იმის მკვიდრად (პატრონად), რომლითაც
ღმერთმა საუკუნეები შექმნა. შენ (ღმერთი) კვლავ იგივე ხარ; შენი
წლები არ დასრულდება. |
ჩვენ ამ ბოლო დღეებში ვცხოვრობთ - უმაღლესი მოსაგრეობის დღეებში. დროის მიხედვით ჩვენ კიდევ „დღეს“ ვართ, მაგრამ ბოლო ჟამი ახლოვდება. დიდი მარხვის მეორე კვირის შაბათს კითხულობენ ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს 3,12-14:
|
ეკრძალენით, ძმანო, ნუუკუე სადამე
იყოს ვისმე თქუენგანსა თანა გული უკეთური ურწმუნოებისაჲ განდგომად
ღმრთისაგან ცხოველისა. არამედ ნუგეშინის-სცემდით თავთა თჳსთა
დღითი-დღედ, ვიდრე-ესე დღესღა ჰრქჳან, რაჲთა არა გან-ვინმე-ფიცხნეს
თქუენგანი საცთურითა მით ცოდვისაჲთა, რამეთუ თანა-ზიარ ქრისტესა
ვიქმნენით, უკუეთუ დასაბამი იგი ძლიერებისაჲ აღსასრულადმდე მტკიცედ
შევიკრძალოთ. |
გაფრთხილდით, ძმანო, ნუ იქნება
რომელიმე თქვენგანში გული ურწმუნო და უკეთური, რათა არ განუდგეთ
ცხოველ ღმერთს, არამედ ყოველდღე შეაგონეთ ერთმანეთს, ვიდღე არ
ითქმის „დღეს“, რათა არც ერთი თქვენგანი არ გაკერპდეს ცოდვის
საცდურით, რადგანაც ქრისტეს თანაზიარნი ვიქმენით, თუკი არსებობის
დასაბამს მტკიცედ დავიმარხავთ ბოლომდე. |
ბრძოლა მძიმეა. ტანჯვისა და განსაცდელის ფასად ვაღწევთ საუკეთესოსა და მარადიულის ფლობას. ამიტომაც მესამე მაბათის შეგონება ასე მოგვიწოდებს (ებრ. 10,35-38):
|
ნუ განიშორებთ განცხადებულებასა მაგას
თქუენსა, რომელსაც აქუს დიდი სასყიდლის მოგებაჲ. რამეთუ მოთმინებაჲ
გიჴმს თქუენ, რაჲთა ნებაჲ ღმრთისაჲ ჰყოთ და მოიღოთ აღნათქუემი იგი.
რამეთუ მცირედ, წუთ ერთღა, მომავალი იგი მოვიდეს და არა ყოვნოს.
ხოლო მართალი სარწმუნოებით ცხონდეს; და უკუეთუ იჯმნეთ მისგან, არა
სთნავს სულსა ჩემსა მას შინა. |
ნუ განიშორებთ თქვენს სიმხნევეს,
რომელსაც ელის დიდი საზღაური. მოთმინება გმართებთ, რათა ჰყოთ ნება
ღმრთისა, და მიიღოთ აღთქმული. რადგან ცოტაც, სულ ცოტაც, და არ
დაყოვნდება, მოვა მომავალი. მართალი რწმენით ცხოვნდება. და თუ
ვინმე განდგება, ჩემი სული მას არ მოიწონებს. |
ამ ბრძოლისათვის ჩვენ სარწმუნოებით, სასოებითა და სყვარულით უნდა შევიარაღდეთ, როგორც ეპისტოლეს სკითხავი (ებრ. 6,10-12) გვიმტკიცებს მეოთხე შაბათს:
|
რამეთუ არა არს სიცრუვე ღმრთისა თანა,
ვითარმცა დაივიწყნა საქმენი თქუენნი და შრომაჲ სიყუარულისა
თქუენისაჲ, რომელიც აჩუენეთ სახელისა მისისათჳს, რამეთუ
ჰმსახურებდით წმიდათა მათ და ჰმსახურებდცა. გუსურის კაცად-კაცადსა თქუენისა, რაჲთა მასვე აჩუენებდეთ მოსწრაფებასა გულ-სავსებისა მის მიმართ სასოებისა ვიდრე აღსასრულადმდე, რაჲთა არა მოჰმედგრდეთ, არამედ მობაძავ იყვნეთ მათდა, რომელთა-იგი სარწმუნოებითა და სულგრძელობითა დაიმკჳდრნეს აღთქუმანი. |
ღმერთი უსამართლო როდია, რომ
დაივიწყოს თქვენი საქმენი და შრომა სიყვარულისა, რაც გამოავლინეთ
მისი სახელისათვის, რაკიღა წმიდათ მსახურებდით და კვლავ მსახურებთ. მაგრამ გვსურს, რომ თითოეული თქვენგანი სასოების სავსებისათვის იჩენდეს იმავე გულმოდგინებას აღსასრულამდე, რათა მცონარენი არ გახდეთ, არამედ ბაძავდეთ მათ, რომელნიც რწმენითა და დიდსულოვნებით დაიმკვიდრებენ აღთქმათ. |
დრო მოკლდება, მოლოდინი უფრო იძაბება, რწმენა უფრო მხიარული ხდება. ეს მეხუთე შაბათის საკითხავში ჩანს (ებრ 9,28):
|
ეგრეცა ქრისტე ერთგზის შეიწირა
მრავალთათჳს აჴოცად ცოდვათა, ხოლო მეორედ თჳნიერ ცოდვათა
გამოეცხადოს, რომელნი-იგი მოელიან მას მაცხოვრად. |
ასევე ქრისტეც, ერთხელ რომ შესწირა
თავი მრავალთათვის, ცოდვათა წარსახოცელად, მეორედ გამოჩნდება არა
ცოდვის განსაწმედად, არამედ მათთვის, რომელნიც მოელიან მას
მხსნელად. |
ეს ბოლო საკითხავია ლაზარეს შაბათის წინ, როცა მოლოდინის დრო-ჟამიდან მოლოდინის აღსრუღუბის დროში გადავდივართ.
სახარების საკითხავები დიდი მარხვის შაბათებისთვის არჩეულია მარკოზის სახარებიდან და მათაც გარკვეული მიმდევრობა ახასიათებს.
პირველი შაბათის სახარება ამ მიმდევრობის მნიშვნელობასა და საზრისს გვიხსნის. ქრისტე უარყოფს ებრაული შაბათის ფარისევლურ აკრძალვებს და ამბობს (მკ. 2,27-28):
|
შაბათი კაცისათჳს დაებადა, და არა თუ
კაცი შაბათისათჳს. ვინაჲცა უფალ არს ძე კაცისაჲ შაბათისაცა. |
შაბათი კაცისათვის შეიქმნა, და არა
კაცი შაბათისათვის. ასე რომ, ძე კაცისა შაბათის უფალიცაა (შაბათზე
უპირატესიცაა). |
ახალი ცხოვრება დადგა, ადამიანის აღდგინება დაიწყო. დიდი მარხვის მეორე კვირის შაბათს ჩვენ ვისმენთ კეთროვანის სიტყვებს ქრისტეს მიმართ: „უფალო, უკუეთუ გინდეს, ძალ-გიც განწმენდად ჩემდა. ხოლო იესოს შეეწყალა იგი, განყო ჴელი, შეახო მას და ჰრქუა: მნებავს, განწმიდენ!“ (მკ. 1,40-41).
მესამე შაბათს ვხედავთ, რომ ქრისტე ყოველგვარი აკრძალვის საწინააღმდეგოდ „მეზუერეთა და ცოდვილთა თანა ჭამს...“ (მკ. 2,14-17).
მეოთხე შაბათს შესაქმის წიგნში მოცემული მტკიცების პასუხად, რომ შექმნილი ქვეყნიერება ფრიად კეთილია (დაბადება, თავი I), სახარება სიხარულით გვამცნობს: „ყოველსავე კეთილსა იქმს: ყრუთა ასმენს და უტყუთა ატყუებს“ (მარკ. 7,37).
და ბოლოს, მეხუთე შაბათს ყოველივე პეტრე მოციქულის გადამწყვეტი აღიარებით სრულდება: „შენ ხარ ქრისტე...“ (მკ. 8,29).
ეს ადამიანის მიერ ქრისტეს საიდუმლოების, ახალი ქმნილების საიდუმლოების მიღებაა.
დიდი მარხვის შაბათები, როგორც ზემოთ უკვე ვთქვით, თავიანთ თავში კიდევ ერთ თემასა თუ განზომილებას შეიცავს. ესაა სიკვდილის თემა. პირველი შაბათის გამოკლებით, რომელიც საეკლესიო ტრადიციით წმინდა თევდორე ტირონის ხსენებას ეძღვნება, და მეხუთე შაბათისა, რომელიც დაუჯდომელის გალობას უჭირავს, დარჩენილი სამი შაბათი მკვდრეთით აღდგომისა და საუკუნო ცხოვრების სასოებით უფლის მიერ ყოველთა შესვენებულთა მოსახსენიებელი დღეებია. ეს მოხსენიება, როგორც უკვე ვთქვით, ამზადებს და წინასწარ ამცნობს ლაზარეს აღდგინებისა და ვნების შვიდეულის დიდ წმინდა შაბათს. ეს მოხსენიება უნდა განვიხილოთ არა მხოლოდ როგორც სიყვარულის აქტი, ან „კეთილი საქმე“ არამედ როგორც ამა სოფლის გამოცხადება მის მოკვდავობასა და კვდომაში. ამა სოფლად ჩვენ სასიკვდილოთ ვართ განწირულნი ისევე, როგორც თვით ქვეყნიერება. მაგრამ ქრისტეს მიერ სიკვდილი შიგნიდანაა დამარცხებული და სიკვდილმა, როგორც წმინდა მოციქულმა პავლემ თქვა, დაკარგა თავისი ნესტარი, ახალ, უხვად გადმომდინარე ცხოვრების სისავსეში შემავალ კარად იქცა. ყოველი ჩვენგანისთვის ეს შესვლა ნათლისღებისას სიკვდილით დაიწყო, რომელიც მკვდრად აქცევს ცოცხლებს („მოჰკუედით და ცხოვრებაჲ თქუენი დაფარულ არს ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა“ - კოლასელთა 3,3) და აცოცხლებს მკვდრებს, რადგანაც სიკვდილი უკვე აღარ არსებობს. ხალხურ ღვთისმოსაობაში ქრისტიანული სარწმუნოების ჭეშმარიტი საზრისისაგან ღრმა გადახვევამ სიკვდილი კვლავ შავ ძალად წარმოაჩინა. ეს გამოიხატება დაკრძალვებსა და პანაშვიდებზე სამგლოვიარო შავი სამოსით. მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ ქრისტიანისათვის სიკვდილის ფერი თეთრია. განსვენებულთათვის ლოცვა არ ნიშნავს სევდასა და გლოვას. ყველაზე კარგად ეს მიცვალებულთა მოხსენიებისათვის განკუთვნილ დღეებში, განსაკუთრებით კი დიდი მარხვის შაბათ დღეებში ვლინდება. ქვეყნიერების შექმნის სასიხარულო დღე ცოდვით დაცემის შემდეგ სიკვდილის დღედ იქცა, რადგანაც „ამაოებასა დამორჩილდა დაბადებული“ (რომ. 8,20) და თვით იქცა სიკვდილად. მაგრამ ქრისტეს სიკვდილი მკვდრეთით აღადგენს მეშვიდე დღეს და ახალი ქმნილების დღედ აქცევს მას, ამარცხებს და ანადგურებს ყოველივეს, რამაც ეს დღე სიკვდილის ზეიმად გარდაქმნა. დიდი მარხვის მთავარი მიზანი კი „ღმრთის შვილთა გამოჩინების“ (რომ. 8,19) იმედისა და სურვილის აღდგენაა, რომელიც თავისთავად ქრისტიანული რწმენის, სასოებისა და სიყვარულის აღსრულებაა. ამ სასოებით ვცხონდებით. ხოლო სასოებაჲ ხილული არა არს სასოება, რამეთუ რომელსაც-იგი ვინმე ხედავნ, რაჲსაღა-მე ესავნ? ხოლო ჩუენ, რომელსა არა ვხედავთ, ვესავთ, რამეთუ მოთმინებით მოველით“ (რომ. 8,24-25). ქრისტიანული სიკვდილისა და შესვენებულთათვის ლოცვის საზრისი ლაზარეს შაბათის ნათელი და წმინდა შაბათის სიხარულით აღსავსე სიმშვიდეა.