1. არც ღვთისმეტყველნი არიან მონანულნი და ვერც მონანულნი გახდებიან ღვთისმეტყველნი. არამედ, რამდენადაც ვერ მისწვდება დასავლეთს აღმოსავლეთი, ეგზომ აღემატება თვთისმეტყველება სინანულს. ავადმყოფს, თითოეულ დღეს ავადმყოფთა შორის რომ ატარებს, ანდა ღარიბ-ღატაკს, ძონძებში გამოხვეულს, მოწყალებისათვის ხელგაწვდილ მათხოვარს ჰგავს სინსნულში მყოფი და ჭეშმარიტად სამონანიებო საქმიანობის აღმსრულებელი ადამიანი. ხოლო ღვთისმეტყველნი ემსგავსებიან მეფეთა პალატებში განცხრომაში მყოფ ბრწყინვალე მეფურ შესამოსელში მორთულ-მოკაზმულ, მარადჟამს მეფის თანმხლებ და მასთან მოსაუბრე პირთ, რომლებიც გარკვევით ისმენენ მეფეთ-მეფის ნაბრძანებსა თუ პირად ნება-სურვილებს.
2. ღვთის შემეცნებაში ჩაღრმავება ხდება მიზეზი ყველა დანარჩენ საკითხებში უმეცარქმნადობისა თუ ზერელობისა. უფრო მეტიც, ადამიანი თანდათანობით არკვევს, რომ თურმე ღმერთი ვერ შეუცვნია, და რომ სულში მოჭარბებული გაბრწყინვება ღვთის უჩინარქმნადობით დასრულებულა, ხოლო ზეაღმაფრენა უგრძნობელობად შთენილა. როდესაც არ უწყის თუ რას წარმოადგენს, როგორ, სად ან რაში იმყოფება, ვერც ვერაფერი შეუცვნია და არც არაფერი გაუგია საერთოდ, აბა, ეს რაღა გრძნობაა? ვითარ შეიძლება გრძნობებს დაექვემდებაროს ის, რაც „თუალმან არა იხილა,და ყურსა არა ესმა, და გულსა კაცისასა არა მოუხდა“ (1კორ. 2,9). მაშ რომელ გრძნობებზე ვლაპარაკობთ?
3. ზეგრძნობადით ჩვენ უფალი გვამწყალობლებს ოდეს გვიბოძებს სულიწმიდის მადლს, რათა ამგვარი დასაჩუქრებით ის წყალობანი გვაგემოს, სიწმიდითა და სინათლით ყოველგვარ გრძნობადს რომ აღემატება.
4. ვისაც უფალი ან განუცდია ვერაფერს შეიგრძნობს, ხოლო ვინც განიცადა უფალი, ყოველივეს გრძნობს და თვით გრძნობადზეც მაღლდება. ზემოდან დასცქერის მათ და არასოდეს მოექცევა შეგრძნებათა ტყვეობაში.
5. ვინც ყრუა ღვთის მიმართ, ყრუა საღვთო სიტყვის მიმართ და ვისაც ესმის ღვთისა, ესმის ყველაფერი. ის არავის უსმენს გარდა საღვთო სიტყვის მქადაგებელთა და იმდენად არ ისმენს მქადაგებელთა სიტყვებს, რამდენადაც მათ სიტყვებში განცხადებულ საღმრთო სიტყვის დუმილს აყურადებს.
6. ვინც უსმენს, ხედავს, განიცდის უფალს, ჩემი ნათქვამის მნიშვნელობასაც გაიგებს. თუ არ განუცდია უფალი,მისი სული სინათლესა და სიმრთელეს აშკარად მოკლებულია. არც ის უწყის, რომ „არის მხედველი ხილულისა დაბადებულილსა“, მესაიდუმლე ცნობადისა. კაცი პატივსა შინა იყო და არა გულისხმაყო და ჰბაძვიდა პირუტყუთა უგუნურთა და მიემსგავსა მათ“ (ფსალმ. 48.13). იგი პირუტყვადვე დარჩება, თუკი არ აღიდგენს თავდაპირველ ღირსებას წყალობითა მეუფისა და უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესითა ძისა ღმრთისაითა (შდრ. ეფეს. 3.2,7).
7. ოდეს დაბლობზე დგახარ, მწვერვალისაკენ ნუ გაგირბის მზერა, ხოლო მწვერვალზე ასული ქვემოთ ნუ გადმოიხედავ, რომ ფეხი არ დაგისხლტეს და მთაც გვერდზე არ დაგრჩეს და ბარიც.
8. მსგავსად იმ ადამიანისა, რომელმაც სიგლახაკიდან სიმდიდრე მიიღო, ეკურთხა მეფედ, დაბრძანდა ტახტზე,ბრწყინვალე შესამოსელით შეიმოსა დადაუწესდა მის წინაშე მდგარიყო, იგი მეუფის გულისთქმასწვდება, ვითარცა კეთილისმყოფელს უზომო სიყვარულს მიაგებს, სამოსელი, რომლითაც შემოსილია, სიხარულით აღავსებს მის გულს, ტახტიც შეფერებული აქვს და ბოძებული სიმდიდრისფასიც უწყის. ასევე მონაზონიც, რომელმაც გულწრფელად დაუტევა ეს სოფელი და ყოველივე ამქვეყნიური, ქრისტეს შეუდგა და კეთილი გრძნობებით განისმჭვალა, მან სულიერების უმაღლეს საფეხურს მიაღწია მცნებათა აღსრულების გზით, თავად ღმერთის ჭვრეტა შეძლო უხინჯოდ და მომხდარი ცვლილებების აშკარად შემჩნევაც. რამთუ დღენიადაგ გადმოდის სულიწმიდის მადლი მასზე, ნიშანდებული სამოსლითა და მეფურ პორფირით. ასე რომ, მორწმუნეთათვის ქრისტე ღმერთია ყოველივე, რამეთუ სწამთ ქრისტე, ნიშნავს, იმოსებიან მისით. (შდრ. რომ. 13,15).
9. ვინც დაიუნჯა ზეციური საგანძური, ვგულისხმობ საკუთარ თავში ქრისტეს თანამყოფობასა და დამკვიდრებას, რომელმან თქვა: „მოვიდეთ მისსა და მისთანა დავადგრეთ“, (იოანე 14,23),მან შემეცნებადი სულით უწყის თუ რაოდენი სიხარულის მიმღებელია მისი გულის საუფლო საგანძურიდან აღურაცხელი სიმდიდრის მფლობელი. ვითარცა მეგობარი მეგობარს, ისე საუბრობს ღმერთთან, თამამად უდგას პირისპირ და „ნათელსა მყოფ არს მიუწვდომელსა“ (ტიმ. 6,16).
10. ნეტარ არს იგი, ვინც იწამა ჩემი ნათქვამი. ხოლო სამგზის ნეტარი, ვინც წმინდა ღვაწლით იღვაწა და წმინდა საქმიანობით შეეცადა ღმერთი შეეცნო. ის კი ანგელოსია, მეტი რომ აღარა ვთქვათ რა, ვინც ჭვრეტითა და შემეცნებით ამგვარ სიმაღლეს შესწვდა და ღვთით აღივსო ძე ღვთისად ქმნილი.
11. ადამიანი, რომელიც თვალუწვდენელი ზღვის ნაპირიდან წყლის უნაპირობას გასცქერის, დასალიერს ვერა და ვერ მიაწვდენს მზერას და ჰორიზონტთან უშტერდება თვალი. ასევე, ისიც, ვინცცდილობდა ღვთის დიდების უნაპირობა განეჭვრიტა, იგი გონებით ხედავს ღმერთს, აზრიანი თვალებით შეჰყურებს და მისი დიდების სიღრმეშიაც ლამობს ჩახედვას, თუმცა ბოლობდე კი არა, მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ხელეწიფება.
12. ადამიანი, რომელიც ზღვის შორიახლო დაბორიალობს, ზღვას როდი უყურებს მხოლოდ, არამედ თუ მოიწადინებს, წყალშიაც შევა, რამდენჯერაც სურს. ასევე მონდომებულნი ღვთიურ ნათელშიაც დაივანებენ, უჭვრეტენ ღმერთს და მას თანაზიარექმნებიან შესაბამისად გარჯისა, ძალისხმევისა და მიზანდასახული სწრაფვისა.
13. ზღვის ნაპირას მდგარი ადამიანი, რომელიც ჯერ კიდევ არ შესულა წყლის სიღრმეში, მაგრამ ირგვლივ ყველაფერს აღიქვამს და ზღვის უკიდეგანობასაც შეჰყურებს, საკმარისია დაიწყოს ზღვაში შესვლა და ჩაძირვა, რომ ვეღარაფერი დაინახოს, გარდა წყლისა. ასევე ისინი, რომლებიც ღვთაებრივ ნათელს თანაზიარექმნენ და ღვთის შემეცნებას დაეწაფნენ, შესაბამისად აიცრუეს გული ყველაფრის მიმართ.
14. ზღვაში მუხლებამდე ან წელამდე შესული ადამიანი ჩვეულებრივად აღიქვამს ამას, რაც მის გარშემო ხდება, მაგრამ საკმარისია, ზღვის სიღრმეში ჩაყვინთოს და მთლიანად წყლით დაიფაროს, აღარაფრის დანახვა აღარ ძალუძს, რაც ზევითაა, მხოლოდ ის იცის, რომ ზღვის ფსკერისკენ მიექანება. იგივე დაემართებათ სულიერ უღიმღამობაში გამოზრდილ ადამიანებს, ოდეს ხილვისა და ჭვრეტის სრულყოფილებამდე ამაღლდებიან.
15. სრულყოფილნი და სულიერად წარმატებულნი,ოდეს გაბრწყნიდებიან და გაუნათდებათ გონება, ღვთის დიდებას გაისიგრძეგანებენ, ღვთაებრივი მადლის წყალობით ჩასწვდებიან ღვთაებრივ იდუმალებას და დაფარულშიაც განსწავლულნი ჭვრეტაში გადადიან, როდესაც შეიცნობენ, რომ ჭეშმარიტად არსებობს ისეთი რაღაც, რაც ყოველგვარ მიწიერს აღემატება.
16. ადამიანები, რომლებიც სრულყოფილებას ესწრაფვიან, უსაზღროების მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილს ხედავენ, ისიც გაცნობიერებული აქვთ, რომ რასაც ხედავენ, მიუწვდომელია და გაოგნებისაგან გახევებულნი რაც უფრო ღრმად იჭრებიან ცნობადის სიკაშკაშეში, მით უფრო რწმუნდებიან საკუთარ უსუსურობაში. ის, რაც მათთვის გარკვეულწილად ბუნდოვანია, იმგვარ დანიშნულებას იძენს, რასაც სარკე მკითხაობისას (1კორ. 11,13). როდესაცადამიანს გონება ოდნავ გაეხსნება და გუნებაში გაივლებს, რომ ოდესღაც მასაც დაეფინება სინათლის ჭავლი, გააბრწყინვებს, ნათელს თანაზიარქმნის და სულიწმიდის წიაღს ისე შეერთვის, როგორც უკამკამესი წყლის სილაჟვარდეს, აი, მაშინ, სრულიად უმეცარქმნილი შეაბიჯებს აკრძალულში, იქ, სადაც ყოველივე შემეცნებადს აღემატება.
17. გონება უბრალოვდება, განძარცვული ყოველგვარი საფიქრალისგან, მთლიანად საღმრთო ნათელს გარემოირტყამს და გაცისკროვნდება, არც არაფრის წვდომას ესწრაფვის, მხოლოდ საღმრთო ნათელის წიაღშია გარინდებული, ზრახვათაგან განრიდებული. ამაზე ითქმის: „ღმერთი ნათელია“ (1იოანე 1,5), „ნათელი უპირატესი“ და „სადა იგი მიიწინენ რაი, ყოვლისა გონიერისა და საცნაურისა ხედვისა განსუენებაი არს“.
18. ოდეს მარადმოქმედი გონება უმოქმედობაში გადადის, აზრისგან იცვლება და იშრიტება, მაშინ ყველაფერს ღვთაებრივი ღრუბელი და ნათელი ჰფარავს. ადამილლანი ეძლევა ღვთაებრივ ჭვრეტას, შეიგრძნობს და იგემებს იმ მადლს, რომელსაც გარემოუცავს. ზღვის წყალთა სიღრმეები, რასაკვირველია,ვერ შეედრება სულიწმიდის სიღრმეებს, რამეთუ იგი „წყალია ცხოველი“ (იოანე 4,10), „რომელი ვიდოდეს ცხოვრებად საუკუნოდ“(იოანე 4,14). სულიწმიდის სიღრმეები ამოუცნობი და მიუწვდომელია. გონება, რომელიც ამ სიღრმეებისკენ ისწრაფვის, განძარცვული ყოველივე ხილულისა და აზრობრივისაგან, უმოძრაოა და იმავდროულად მოძრაობს და ბრუნავს ცხოველი ცხოვრებიდანცხოვრებაში, ნათელიდან ნათელში. ეს ნათელი ის სინათლეა, რომელიც შინაგანად აბრწყინვებს ადამიანს. იგი ამდ როს ხედავს საკუთარ თავს, ზეაღმატებულსაც და ღვთაებრივ დიდებასთან გონებით თანაზიარქმნილი საკუთარი თავის უმეცარია.
19. ვინც სრულყოფილების გარკვეულ სიმაღლეს შესწვდა მკვდარიც არის და ცოცხალიც. მოციქულის თქმით: არცერთი ჩვენგანი „თავით თვისით ცოცხალ არს, არავინ თავით თვისით მოკუდების“ (რომ. 14,7), რამეთუ „ცხოველ არღარა მე ვარ, არამედ ცხოველ-არს ჩემთანა ქრისტე“ (გალატ. მიმ. 2,20); იგი ბრმაა, მაგრამ ხედავს, და ხედავს არა ჩვეულებრივი თვალებით, არამედ ზებუნებრივით, რამეთუ ახალი თვალები, რომლითაც ზებუნებრივს შესცქერის, გაცილებით უკეთესი აღმოჩნდა იმ თვალებზე, რომელიც დაბადებიდან დაჰყვა. იგი უმოქმედოა და უძრავი, ვითარცა თვითმოქმედი. გონება არ აზროვნებს, რადგან განუყოფლად განიყოფება, შერწყმულია ზეგონებრივთან და დამკვიდრებული იქ, სადაც ადგილი არ აქვს გონების ქმედებას. ე.ი. თავისუფალია მოგონებების, ზრახვისა და განსჯისაგან. ადამიანს, რაკიღა არ ძალუძს მიუწვდომელსა და საკვირველს ჩასწვდეს და გაისიგრძეგანოს, ეუფლება სევდა სრულყოფილების შეგრძნებით გამოწვეული ნეტარებისა და ღვთაებრივის განუცდელობის გამო. ანუ მიუთხრობი სიკეთეები ჭეშმარიტი და გარკვეული სახის ტკბობას განაცდევინებს.
20. ვინც ვერ შესწვდა სრულყოფილების ამ სიმაღლეს და მადლით ვერ აღივსო, მხოლოდ საკუთარი თავი დაადანაშაულოს და ნურც გულს დაიმშვიდებს თითქოს ეს საქმე არავის ხელეწიფება ან გაურკვეველია, არსებობს კი საერთოდ სრულყოფილებაო. საღმრთო წერილი არაერთგზის ღაღადებს ამ საქმის შესაძლებლობაზე, რომ იგი ჭეშმარიტად არსებობს და დასრულებული სახეს იძენს უეჭველად ღმერთის შემეცნებაში. ვინც დაუდევრობას გამოიჩენს, საღმრთო მცნებებს გარდახდება და უგულვებელყოფს, თავის თავს დააბრალოს, თუ შესაბამისად საღმრთო მადლიც განეშორება.
21. მრავალნი კითხულობენ საღმრთო წერილს, ბევრნი მათ წაკითხულს ისმენენ, მხოლოდ მცირედნი არიან, რომელთაც ძალუძთ სწორედ გაიაზრონ არსი და მნიშვნელობაწაკითხულისა. ისეთი ადამიანიბიც არსებობენ, რომლებმაც ის, რაც საღმრთო წერილში ამოიკითხეს, ჩათვალეს, რომ შეუძლებელია მომხდარიყო, ანდა პირდაპირი გაგებით წაკითხული მათთვის ძნელად მისაღები შეიქმნა და იწყეს განმარტება თვითნებურად და რაღა თქმა უნდა, შეცდომით. რაც აწმყოზეა ნათქვამი, მათი აზრით მომავალში უნდა მოხდეს, ხოლო რაც მომავალზეა ნათქვამი, იმას იგებენ, როგორც უკვე მომხდარს, ან ყოველდღიურ ცხოვრებაში აღსრულებელს. ამგვარად, მათ არ გააჩნიათ არც სწორი დასკვნა და არც ჭეშმარიტი შეცნობის უნარი, როდესაც საქმე ეხება ღვთიური და ადამიანური საკითხების განსხვავებულობას.
22. თავდაპირვლად უფალმა ორი სამყარო შექმნა: ხილული და უხილავი. ხილულთა მეუფემ ორთავ სოფლისთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებები თავის თავში შეიერთა: ხილულიდან - მიწა, უხილავიდან - სული. ორივე სოფელში მზე ცალ-ცალკე აღმობრწყინდება: ერთში - გრძნობადი, მეორეში - გონებრივი, და რასაც წარმოადგენს ხილულისათვის გრძნობადი მზე, იგივეა უხილავისთვის გონებრივი ღმერთი, ანუ მზე სიმართლისა, ვითარცა იტყვის წინასწარმეტყველი (მალაქია. 4,2). ორივე მზე, გრძნობადიც და გონებრივიც ორივე სამყაროს ცალ-ცალკე, მაგრამ თანაბრად მოჰფენს ნათელს. მაშასადამე, გრძნობადი სამყაროს და ყოველივე ამქვეყნიურს გრძნობადი და ხილული მზე განაბრწყინვებს, ხოლო გონებრივ და უხილავ სამყაროს- ზეშთასოფელს სიმართლის მზედ სახელდებული გონებრივი მზე განანათლებს და განაცისკროვნებს. გრძნობადი - გრძნობადი მზით, ხოლო გონებრივი - გონებრივით არის განათებული ცალკერძ და შეურევნელად. შეუძლებელია გონებრივს დაჰნათოდეს გრძნობადი მზე, და პირიქით, გრძნობადს - გონებრივი.
23. ღმერთმა ხილული და გონიერი სამყაროდან მხოლოდ ადამიანი მიიმსგავსა. მისი სხეული შედგება ოთხი სტიქიონისაგან, იგი სუნთქავს და აღიქვამს. მოაზროვნე გონი - უნივთო და უსხეულო, შენივთებულია სხეულთან შეურევნელად, შეურწყველად, აღურევნელად, რაც არც გამოითქმის და არც გამოიძიება. აი, რას წარმოადგენს ადამიანი. იგი ცოცხალი არსებაა, მოკვდავი და უკვდავი, ხილული და უხილავი, მგრძნობიარე და მოაზროვნე, რომელსაც ხელეწიფება აღიქვას ხილული სამყარო და შეიცნოს გონებრივი. ვითარცა თითოეულ სამყაროს ცალ-ცალკე აბრწყნივებს ორი მზე, ასეთივე ზემოქმედებას ახდენს ადამიანზეც: ერთი მზე ანათებს სხეულში, მეორე - სულში და სხივებს ჰფენს თავ-თავის მხარეს უხვად ან სუსტად და ანაწილებს სითბოს შესაბამისად იმისა, თუ რამდენი შეუძლია დაიტიოს ადამიანის გაბრწყნივებულმა სულმა და სხეულმა.
24. გრძნობადი მზე ჭვრეტითია, მაგრამ თავად ვერ ჭვრეტს, ხოლო გონებრივი მზე ჭვრეტითია, ყოველი სულიერი ღირს-იქმნება მის ჭვრეტად, და ამასთანვე, თავად ძალუძს უჭვრეტდეს ყველას და ყველაფერს, განსაკუთრებით კი იმათ, რომელთა მზერაც მისკენაა მიპყრობილი. გრძნობადი მზე დუმს და ყველას დუმილის ნიჭით და უნარით აჯილდოვებს. გონებრივი მზე კი, ჭახჭახებს და ყველაფერს ამეტყველებს. გრძნობად ბაღში მანათობელი მზე მხოლოდ მიწის სინესტეს თუ ისრუტავს, ვერც თესლს აღვივებს და ვერც მცენარეს აღმოაცენებს. სამაგირროდ, გონებრივი მზე, ოდეს სულში ამობრწყნიდება, ვნებათა სინოტივესაც ამოაშრობს, სარეველა ბალახებისაგან განწმენდს, მორწყავს და გააფხვიერებს სულის გონებრივ ნიადაგს. ანუ ღვთაებრივი მადლმოსილება სათნოებებს ჯერ თანდათანობით ასაზრდოვებს, ხოლო შემდეგ -უხვად აღმოაცენებს.
25. გრძნობადი მზე ამოიწვერება თუ არა გრძნობად სამყაროში, განაბრწყნივებს ყველას და ყველაფერს, რაც ამ სამყაროშია, ადამიანებს, ცხოველებს და მათ თანაბრად მოჰფენს სხივებს. შუადღეს ცარგვალზე მბრძანებლობს, შემდეგ, ოდეს ჩაესვენება და თვალს მიეფარება, გაბრწყინვებული არე-მარე ჩაწკვარამდება და ირგვლივ სიბნელე დაისადგურებს. გონებრივი მზე კი, ამოსვლილსთანავე მარადიული, დაუვალი ნათელით კაშკაშებს, დაუკითხავად აღწევს ყველგან და ყველაფერში , განუყოფელი განიყოფება ყოველივეში, მყოფობს ყველასა და ყველაფერში და აღავსებს მათ, არც არასოდეს სცილდება თავისსავე ქმნილებებს, მთლიანად მყოფობს ხილულშიც და უხილავშიც, მოიცავს მათ, ყოველგან და ყოველივეში და იმავდროულად არსად და არაფერში მყოფი.
1. იესო ქრისტე არის დასაბამი, შუა და დასასრული (1კორ. 15,13). ყველასთან მყოფობს: პირველებში, (შდრ. კოლას. 1,12) საშუალოებშიც და უკანასკნელებშიც, არცერთ მათგანს არ გამოარჩევს, უკანასკნელებთანაც ისევეა, როგორც პირველებთან. არ განსხვავდება „ბარბაროს, სვვითელ, მონება, აზნარუება; არამედ ყოვლად ყოველსა შინა ქრისტე“ (კოლას. 3,11. შდრ. გალატ. 3,28).
2. წმინდა სამება პირველიდან უკანასკნელის ჩათვლით ყველას დაყველაფერს თხემიდან ტერფამდე განმსჭვალავს, ადუღაბებს, აბამს, აჯაჭვავს ურღვევი და მტკიცე კავშირით. ვინც ღმერთს შეიცნობს, ეცხადება ერთნაირად ყველას და „წინანი უკანა და უკანანი წინა არიან“(მათ. 20,16).
3. მორწმუნეებს ისე უნდა ვუყურებდეთ, როგორც ერთ ადამიანს, უნდა მიგვაჩნდეს, რომ თითოეულ მათგანში ქრისტეა ჩასახლებული და ისეთი სიყვარულით უნდა განვიმსჭვალოთი თითოეულისადმი, რომ მზად ვიყოთ თავგანწირვისთვის (შდრ. იოანე. 15,13). აქედან გამომდინარე, არ უნდა ვთქვათ, რომ მავანი და მავანი ბოროტია, არამედ ყველა დავსახოთ კეთილებად, როგორც ნათქვმია. ოდეს იხილავ, რომ ვითღაც ვნებებს ებრძვის და იგი შენი ძმაა, როდგანაც ვნებები შენც გძულს, შეებრძოლები მასთან ერთად. ხოლო არაზნეკეთილი ადამიანი თუ შეგხვდა, ვისზედაც ზეიმობს ავხორცობანი, ის უფრო მეტად გაამხნევე, შენც არ ჩავარდე მის მსგავსად ცთუნებებში, რამეთუ ყოველივე ცვალებადია.(გალ. 6.1).
4. ვითარცა ზეცირიურ ძალთა გაბრწყინვება ხელეწიფება მხოლოდ უფალს თანმიმდევრულად, დასებისდა შესაბამისად და ღვთაებრივი ნათება მსჭვალავს პირველიდან მეორეს, მეორედან - მესამეს და ასე შემდეგ, ასევე სულიწმიდის კავშირით შედუღაბებული და შეკავშირებული ანგელოსები წმინდანებს აბრწყინვებენ და მიიმსგავსებენ დასებისდა მიხედვით. ის წმინდანები, რომლებიც შემდგომ გაჩნდებიან თაობიდან თაობაში, დრო და დრო, ძველ, წინამორბედ წმინდანებს მცნებათა ზედმიწევნით აღსრულების საფუძველზე ემსგავსებიან, უკავშირდებიან და ღვთისგან დამწყალობლებულნი მათ მსგავსადვე ბრწყინდებიან. ასე და ამგვარად, აკინძულია ოქროს ჯაჭვი და ცალკეული, განუმეორებელი და განსაკუთრებული, წინმავალთან გადაბმულია რწმენით, ღვაწლითა და სიყვარულით. ასეთ ჯაჭვს, ღმრთივგანმტკცებულს, ვერარა ძალა ვერ გასწყვეტს.
5. ფარისევლურად პირმოთნე ან საქმეთაგან წარმოჩინდება დამნაშავედ, ან უეცრად დასნეულდება ვნებათაგან, ან გამოუსწორებელ დაუდევრობას გამოიჩენს რაიმეს მიმართ და ვერ მივითვლით ვითარცა უნაკლოს, არამედ შევრაცხავთ გარყვნილ და უხეშ პიროვნებად, ვინაიდან ბზარი ან გაჩნდეს ერთობაში, რომელიც უნდა იყოს გაუბზარავი და იმავდროულად ზღვარის დამდებიც ერთად მყოფთა შორის. რამეთუ თანაბრად ეუფლებათ სევდა წინ მყოფთ უკანანზე დარდით, უკან მყოფთ კი, წინ მდგომთა სიშორე ადარდებთ.
6. ვინც მთელი არსებითა და სიყვარულით წმინდანთაგან უკანასკნელს არ დაუკავშირდება (შდრ.ეფეს.3,8), თვინიერ ბრძნობს და ურწმუნოება უღრღნის გულგვამს, არასოდეს ეღირსება მიუახლოვდეს პირველი რიგის წმინდანებს და მათ დაუმშვენოს გვერდი. თუნდაც თავი მოჰქონდეს ღვთისა და ცალკეული წმინდანებისადმი უხინჯო რწმენა და სიყვარული მაქვსო (შდრ. 1კორ. 13,2), იგი სამუდამოდ გარიყულია, რამეთუ არ ინება მოთმინებით მდგარიყო იმ ადგილას, რომელიც უფალმა დაუწესა საუკუნოდ და ღვთისგან განჩინებულ უკანასკნელ წმინდანს არ დაუკავშირდა.
7. ღმერთი თავდაპირველად მორჩილებას გვიმწყალობებს, შემდეგ გამოუთქმელ სიხარულს და ნეტარებას. ღვთისადმი მორჩილებაშია ჩასახული იმედი ხსნისა. ოდეს უცოდვილესი სული სწუხს, სწორედ მაშინ, მორჩილებისთანავე, აღმოცენდება იმედი, გულის სიღრმეში იწყებს გაფურჩქვნას და მორჩილების მეოხებით ადამიანს გადარჩენას ჰპირდება.
8. ადამიანი, რაც უფრიო მორჩილია, განაქიქებს საკუთარ თავს, არ მიიჩნევს გადარჩენის ღირსად, ტირის და აფრქვევს ცრემლებს გამუდმებით, ამის სანაცვლოდ, გულში ეღვრება სულიერი სიხარული და იმავდროულად ესახება იმედიც უტყუარ დასტურად გადარჩენისა.
9. თითოეულ ჩვენგანს მართებს ჩაუღრმავდეს და ახლოით განჩხრიკოს საკუთარი თავი, რათა არ დარჩეს მარტოოდენ იმედის ამარა ღვთისგან ბოძებული ცრემლებისა და მორჩილების გარეშე და არც მხოლოდ მორჩილებასა და ცრემლებს დასჯერდეს იმედისა და სულიერი სიხარულის განუცდელად.
10. არსებობს ყალბი მორჩილება სიზანტის, უდებების, ან საოცარი სინდისის ქენჯნის შეგრძნებიდან გამომდინარე და არცთუ იშვიათად სახელდებულია ხსნის მიზეზად, სინამდვილეში ასე როდია, რადგან ამგვარი მდგომარეობა სიხარულის მომნიჭებელ ტირილს გამორიცხავს.
11. არსებობს ტირილი სულიერი მორჩილების გარეშე და ვინც მხოლოდ ცრემლებად იღვრება და ფიქრობს, რომ უსჯულოებათაგან განიწმინდება, რასაკვირველია, ამაოდ იტყუებს თავს. ასეთი ადამიანები მოკლებული არიან სულიწმიდის მადლს, რომელიც მალულად ამოიზრდება სულისა და გონების ცხრაკლიტულიდან და მათ უფლის წყალობას განაცდევინებს(შდრ. ფსალმ. 33.9). ისინი მალე ფიცხდებიან, არ ეთმობათ ეს სოფელი და არც სიამენი ამა სოფლისანი. ხოლო ვინც არარაობად არ შერაცხავს წუთისოფელს, სულითა და გულით არ შეიძაგებს, ნურც ოდესმე ექნება იმედი ხსნისა, რამეთუ იმედი სალ კლდეზე დაფუძნებია (შდრ. ლიკ. 6,48) და ხან სად დაუცდება ფეხი და ხან სად.
12. ტირილს ორმაგი ზეგავლენის მოხდენა შეუძლია. როგორც წყალი აქრობს ცეცხლს, ასევე ცრემლები ვნებათა ცეცხლს აშთობს და ადამიანს ბილწ გულისთქმათაგან განბანს. ამასთანავე, ვითარცა ცეცხლი, სულიწმიდის ცხოველსმყოფელობით აღანთებს, განათბობს და შანთავს გულს ღვთისადმი სიყვარულითა და სურვილით.
13. დააკვირდი და შეიცან თუ რა ძალა ჰქონია მორჩილებასა და ტირილს, რა სარგებლობის მოტანა ძალუძს ყოველდღიურად. ახლადმოქცეულებზე კი, იმდენად ძლიერ ზეგავლენას ახდენს, რომი ისინი გადაჭრით უარყოფენ ყოველგვარ მიწიერ საზრუნავს, უკიდურეს განდგომას მიელტვიან, მშობლებსა და ნათესავ-მეგობრებს მოკლებულნი, უგულვებელყოფენ არა მარტო უკანასკნელ გორშსა თუ ძონძს, არამედ სხეულსაც.
14. ვინც აგიზგიზებულ ღუმელში ჩაყრის მიწას, ჩააქრობს ცეცხლს. ასევე ცხოვრებისეული ფუსფუსი (ლუკ. 21,34) და ყოველგვარი დაუოკებელი ლტოლვა თუნდაც უმაქნისისა და უმნიშვნელოსადმი იმთავითვე ანელებს გულში გაღვივებულ ნაპერწკალს.
15. ამა სოფლის ბრწყინვალების, თვით ადამიანთა სიყვარულის გულიდან ამოღება და დავიწყება სიხარულითა და სიამოვნებით, თითქოსკედელზე გადაგებიჯებინოს და უკან მოგეტოვებინოს ყველაფერი, აუცხოებს ამა სოფელს, ყოველივე ამსოფლიურს, სამაგიეროდ, გონზე მოგიყვანს, ჭკუას გასწავლის, სიკვდილს გაგახსენებს და ჩაგაფიქრებს. მაშინ დინდგილებითა და სამსჭვალებით შემსჭვალული, შიშის მარწუხებში თრთი დღენიადაგ განკითხვის დღისა და მარადიული მისაგებლის მოლოდინში.
16. ბორკილებგაყრილ მსჯავრდებულივით შემოდის ამა ცხოვრების არენაზე ის, ვინც ძრწის უკანასკნელი სამსჯავროს შიშით. შიში არის უგულო ჯალათი, რომელიც საბრალდებულო სკამისკენ ექაჩება და მარადიულ კოცონში ჩაგდებით ემუქრება სიკვდილმისჯილს. შიში გულსა და გონებაში ღრმად იდგამს ფესვს, მოსვენებას უკარგავს ადამიანს და საშუალებას არ აძლევს ყოველდღიურ ადამიანურ საზრუნავზე იფიქროს. ჯვარცმულს საშინელი ტკივილების შეგრძნებით უთენდება და უღამდება. ხელი აუღია ყველაფერზე, აღარც სინდის-ნამუსი აწუხებს, პატივაყრილს ყველა და ყველაფერი ეზიზღება და აღარც იმისი თავი აქვს გაუსწორდეს მტერმოყვარეს.
17. ყოველივეს დამტევებელს, ცხოვრებისეულ სიამეთა მთელი არსებით უარმყოფელსა და განძარცვულს გარეგნულ აღკაზმულობათაგან სიკვდილის შიში სდევს დღემუდამ. იგი გემრიელად პურსაც არ ჭამს და წყალსაც არ სვამს მოსალოდნელი სიკვდილის შიშით შეპყრობილი. არამედ მხოლოდ იმდენს იღებს, რომ სხეული არ დაუძაბუნდეს და რაც საკმარისი იქნება სიცოცხლის შესანარჩუნებლად. ყოველგვარ პირად ნებასურვილს უგულვებელყოფს და იქცევა მონად, რომელსაც ყველაფერში განიკითხავენ, ყველაფერს უბრძანებენ და სამუშაოსაც ასრულებინებენ.
18. ვინც თავის ღვთისმიერ მამას ორგზის დაემონა ტანჯვის შიშით, ნაბრძანებიდან იმას როდი ამოირჩევს, რაც შეუმსუბუქებს გულისტკივილს და დახსნის შიშის ბორკილებს, არამედ ყურად არ იღებს არც მეგობრულ, არცფარისევლურ, არც იძულებით გამხნევაებს და უპირატესობას მიანიჭებს იმას, რაც უფრო გაამწვავებს მის ავადმყოფობას, მისთვის სასურველი იქნება ბორკილმდებელი, შეიყვარებს იმას, ვინც აქცევს ჯალათზეც ძლიერად და სამუდამოდ ჩაიბეჭდავს გულში იმ აზრს, რომ არასოდეს დაიხსნას მთლიანად ამ რვალთაგან, რამეთუ დახსნის იმედი ტანჯავს, მართალია, ამსუბუქებს, მაგრამ მონანულს უგრძნობელს ხდის.
19. ყველას, ვინც ღმერთის გზით ცხოვრებას შეუდგება, სარგებლობას მოუტანს ტანჯვის შიში და აქედან გამომდინარე, სიმძიმილი გულისა. ვინც ამგვარი გულილსტკივილისა და შიშის ბორკილების გარეშე იმედოვნებს საძირკველი ჩაყაროს შემდგომი მოღვაწეობისათვის, ის მხოლოდ ქვიშაზე კი არ ფიქრობს ააგოს (შდრ.მათ.7,26), არამედ ოცნებობს ჰაერში გამოკიდოს სახლი საძირკველის გარეშე, რაც ყოვლად შეუძლებელია. საწუხარი ესე უმალ გააღვივებს უსაზღვრო სიყვარულს, მისი ბორკილები ყოველგვარ ცოდვათა და ვნებათა ბორკილებს დახსნიან და ეს დამნაშავე იქნება არა ბორკილმდებელი სიკვდილისა, არამედ საუკუნო ცხოვრებისა.
20. ვინც არ ისურვებს თავი აარიდოს და გაექცეს გულის ავადმყოფობას, გაჩენილს საუკუნო ტანჯვის შიშით, არამედ საკუთარ გულისხმას მიაყურადებს და მთლიანად მოთოკავს თავს ამ საკვრელებით, ის სულსწრაფობას გამოიჩენს და ამას ჩაიდენს თვით მეფეთმეფის თანდასწრებით. მოხდება თუ არა ეს. ძილბურანში მყოფს თვალს მოსჭრის მისი დიდება და ბორკილებიც მყისვე ჩამოსცვივიან, ბორკილმდებელი შიშიც განეშორება და ჭმუნვა გულისა სიხარულით შეეცვლება, იქცევა ცოცხალ გასაღებად (შდრ. იოანე. 16,20), ან მძლავრ ნაკადად, რომელიც სულისშემძვრელად გადმოდინდება ყოველთვის ცრემლთა ნაკადულიდან, სულს დაეუფლება სიმშვიდე, უწყნარობა და ენით გამოუთქმელი ნეტარება. ამასთანავე, ყველაფერში გამბედავი, მორჩილებაში თავისუფალი და დაუბრკოლებელია ღმერთის მცნებათა აღსრულების ჟამს. (ფსალმ. 118,32), რაც ახლადმოქცეულთათვის ჯერ კიდევ არ არის ნებადართული, მაგრამ, ბუნებრივია იმისათვის, ვინც საშუალო წარმატებას მიაღწია და განსაკუთრებული პიროვნება გახდა. სრულყოფილთათვის კი, ეს წყარო წარმოადგენს ნათელს გულის უეცარი ფერიცვალებისა და განახლების ჟამს.
21. ვინც შინაგანად სულიწმიდის ნათლით არის მოსილი, მას არ ძალუძს თვალი გაუსწოროს ამ ნათელს. მიწაზე პირქვედამხობილი მოთქვამს და გოდებს უდიდესი რიდითა და ძრწოლით ბუნებითსა, სიტყვითსა და გონებითზე ზეაღმატებულის მნახველი და განმცდელი. იგი ემსგავსება იმ ადამიანს, რომელსაც გულ-გვამს უწვავს ცეცხლი და ვერ დამთმენი მხრუვალე და მწველი ალისა, საშინლად იტანჯება და არ ხელეწიფება(შდრ. იერ. 20,9), რომ გონს მოეგოს. მაგრამ უმალვე ცრემლის ნაკადულებში დანთქმული და განგრილებული უფრორე მძაფრად აღინთება ღვთაებრივი სურვილის ცეცხლით, უფრორე უხვად წარმოდინდება ცრემლები თვალთაგან მისთა და უკვე განწმენდილი თვალისმომჭრელი ბრწყნივალებით ანათებს. ხოლო, როდესაც სულმთლად მიინავლება, იქმნება ნათლად, აი, მაშინ, აღსრულდება ამაზე თქმული; ღმერთი ღმრთითი განმბრძნობილთა და შემცნობელთა და იმ ხარისხით, რამდენადაც განღმრთობილთა შორისაა და შეცნობილია მათ მიერ.