ათენის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საღვთისმეტყველო ფაკულტეტის ლექტორი,
ღვთისმეტყველების მეცნიერებათა დოქტორი სტამატიოს ნ. ხაძისტამატიუ

იესო ქრისტეს ვნება სახარებების მიხედვით

 (ლექციათა კრებული)

სინედრიონის გადაწყვეტილება იესოს მოსაკლავად

 (მთ. 26, 1-5; მარკ. 14, 1-2; ლკ. 22, 1-2; იოან. 11, 47-57)

სინოპტიკოსები. მათეს სახარების 26-ე თავში აღწერილი მაცხოვრის ვნება წინა თავების შინაარსთან შედარებით უფრო მეტად მხატვრულია, ვიდრე მკაცრად ქრონოლოგიური. მახარებლების მიხედვით, ვნების წინასწარმეტყველება მიზნად ისახავს იმის ჩვენებას, რომ ყოველივე რაც მოხდება ღვთის ხელშია და იესო, როგორც მოვლენების ცენტრალური მონაწილე, ისტორიის უფალია. სინედრიონის ჩანაფიქრი იესოს შეპყრობისა და მოკვდინების შესახებ, ოღონდ არა დღესასწაულის დროს, რათა ხალხი არ აჯანყებულიყო მაცხოვრისადმი სიყვარულის გამო, არ გამართლდა. პირიქით, იესოს შეიპყრობენ და ჯვარს აცვამენ ზუსტად პასექის დღესასწაულზე.

მახარებელ მათეს მიხედვით, იუდეველ მთავართა შეკრება მღვდელმთავარ კაიაფას სახლში მოხდა, რომელიც მღვდელმთავრად დაინიშნა 18 წელს რომის პროკურატორის პილატე პონტოელის (26-36 წ.) წინამორბედის ვალერიუს გრატუსის (Valerius Gratus 15-26 წ.) მიერ, ვიდრე ვიტელიუსამდე (Vitellius 36 წ.) (იოსებ ფლავიუსი „არქეოლოგია“ 18,2,2 და 18,4,3). „საქმე მოციქულთა“-ში კაიაფა ჯერ კიდევ მღვდელმთავარია, როდესაც პეტრე და იოანე სინედრიონის წინაშე წარდგნენ, ასევე სავარაუდოა პირველმოწამე და პირველდიაკონ სტეფანეს დროსაც (საქ. 7,1). არ არის გამორიცხული, რომ მღვდელმთავარი, რომლისგანაც მოციქული პავლე დამასკოს სინაგოგებისადმი ეპისტოლეებს ითხოვდა, იქ დაკავებული ქრისტიანების გამო, კაიაფა ყოფილიყო (საქ. 9,1-2). 1990 წელს იერუსალიმიდან 3 კმ. სამხრეთით შემთხვევით აღმოჩნდა კაიაფას საძვალე წარწერით: Yehosef bar Qayyafa (იოსეფ ძე კაიაფასი). იოანე მოციქულის ფრაზა: „რომელ იყო მღვდელთმთავარი მის წელიწადისაი“, ნიშნავს რომ იყო მღვდელმთავარი იმ დროს. იუდეველი მღვდელმთავრები რომაული პოლიტიკის ინტერესების მომსახურების მიხედვით საუკეთესო ადგილებს იკავებდნენ საზოგადოებაში. მრავლობით რიცხვში ნახმარი „მღვდელმთავრები“აღნიშნავს მღვდელმთავართა სათათბიროს. აღნიშნული სამმართველო ინსტიტუტი ბერძნული წარმოშობისაა და ბერძნული ქალაქების სამმართველო სათათბიროს, საკანონმდებლო კორპუსს, პარლამენტს, „სასულიერო პირთა სათათბიროს“ შეესაბამება (იოსებ ფლავიუსი, „არქეოლოგია“ 13,166; საქ. 19,14), რომელიც არისტოკრატული წარმომავლობის 10 წევრის, ძირითადად მღვდელმთავრებისა და საერო საქმოსნებისაგან „ათი პირველთაგანი“-სგან შედგებოდა (იოსებ ფლავიუსი, „იუდ. არქეოლოგია“ 20, 194. ლათ. Decem Primi). მღვდელმთავრები პრესვიტერებთან და მწიგნობრებთან ერთად წარმოადგენდნენ დიდ სინედრიონს (ებ. სან-ჰედრინ), საყოველთაო იუდაიზმის უმაღლეს სამმართველო, საკანონმდებლო, აღმასრულებელ, პოლიტიკურ და რელიგიურ ორგანოს. „მწიგნობრები“ იყვნენ კანონმცოდნენი, ცნობილნი როგორც „ბრძენნი“ ან „რაბინნი“, ხოლო „პრესვიტერები“ არისტოკრატიის წარმოსაჩრენი წევრები. სინედრიონის წევრთა საერთო რაოდენობა შეადგენდა 71-ს (Mishna, Sanhedrin1, 6), რომლის საფუძველსაც წარმოადგენდა „სამოცდაათი მამაკაცი ისრაელის პრესვიტერებისაგან“ (რიცხ. 11. 6). სამოცდამეთერთმეტე იყო თვით მოსე. სინედრიონის შეკრებები ხორციელდებოდა საკანონმდებლო კორპუსში, იერუსალიმის ტაძრის სამხრეთ-დასავლეთით (იოსებ ფლავიუსი, „იუდ. ბრძ. შესახ“. 5, 144). სათათბიროს სრული შემადგენლობით შეკრება აუცილებელი იყო მხოლოდ სასიკვდილო განაჩენის გამოსატანად. ძირითადად, წევრთა მცირე რაოდენობა საკმარისად ითვლებოდა. თუკი თათბირი, რომელიც, რა თქმა უნდა, არ იყო სასამართლო, კაიაფას სახლის ეზოში გაიმართა, საქმე გვაქვს ატიპურ თათბირთან, რომელშიც სინედრიონის განსაზღვრული და წინასწარშერჩეული წევრები მონაწილეობდნენ.

მარკოზის (14, 1), უფრო მეტად კი ლუკას (22, 1) ქრონოლოგიური ფორმულირება, რომელიც პასექისა და უფუარობის დღესასწაულებს ერთმანეთთან აკავშირებს არ არის ზედმიწევნით ზუსტი. რეალურად, საუბარია ორ, ერთმანეთისაგან გავსხვავებულ დღესასწაულზე. პასექი (ებრ. „პისაჰ“; არამ. „პისჰა“) რელიგიური კალენდრის პირველი თვის, ნისანის (მარტი-აპრილი) 14 რიცხვში აღინიშნებოდა, მაშინ როცა უფუარობის დღესასწაული (ებრ. „მაცოტ“ ან „მაცოთ“) იწყებოდა იმავე თვის 15 რიცხვში და გრძელდებოდა 7 დღეს, ვიდრე ნისანის 21-მდე (გამ. 12, 6-15; ლევ. 23, 5-9). იუდეველი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსიც იმეორებს მახარებლების სიტყვებს აღნიშნული დღესასწაულის შესახებ: „κατά τον καιρόν της των αζύμων εορτής, ήν πάσχα λέγονεμ“ - იმ დროს, უფუარობის დღესასწაულზე, პასექად წოდებულზე (იოსებ ფლავიუსი „არქეოლოგია“ 14, 21). იუდეური კალენდრის მიხედვით დღე იწყებოდა და მთავრდებოდა მზის ჩასვლის დროს. ე.ი. თვის 14 რიცხვი მთავრდებოდა ზუსტად იმ დროს, როდესაც იწყებოდა 15 რიცხვი, დაახლოებით საღამოს 6 საათზე. აღნიშნული დაბნეულობა და მონაცემთა არევა მხოლოდ იმ ფაქტიდან არ მომდინარეობს, რომ საპასექო სერობა ნისანის თვის 14 რიცხვში აღინიშნებოდა მზის ჩასვლის შემდეგ, უფრო სწორედ ნისანის 15-ში (საღამოს 6 საათის შემდეგ), არამედ უფრო ძველია და მიეკუთვნება მოსეს ხუთწიგნეულში არსებულ ორ ერთმანეთისაგან განსხვავებულ გადმოცემას. შედარებით ძველი გადმოცემის მიხედვით (გამ. 12, 6. 8. 18) პასექი განისაზღვრება ნისანის 14-ში, ხოლო ახალი გადმოცემის მიხედვით, რომელიც შემდგომშიც დომინირებდა (ლევ. 23, 5; რიცხ. 28, 16), პასექის დღესასწაული აღინიშნებოდა ნისანის 15-ში. გამოთქმა „ორი დღის შემდეგ“, შეიძლება ნიშნავდეს რომ ვნების შესახებ წინასწარმეტყველება მოხდა ნისანის 13-ში, მაგრამ ალბათ იგულისხმება 14. ისევე, როგორც მსგავსი გამოთქმა „მესამესა დღესა აღდგომად“ (მარკ. 8, 31) არსობრივად გულისხმობს ორ დღეს პარასკევის შემდეგ. ე.ი. ათვლა იწყება პარასკევიდან.

„ძე კაცისაი“. (მთ. 26, 1; ებრ. „ბენ (ჰა) ადამ“; არამ. „ბარ ნაშა“) არის იდიომატური გამოთქმა, რომელიც ებრაულად უბრალოდ „ადამიანს“ ნიშნავს.

იოანე. „მღვდელმთავრები“ და „ფარისევლები“ არ ჩანს ეჭვობდნენ, რომ იესო „მრავალსა სასწაულსა იქმს“ (იოან. 11, 47). რასაც ეჭვქვეშ აყენებენ არის ის, იესო მესიაა თუ არა. შიშობენ, ვაითუ ხალხი, გატაცებული ერთი ვიღაც ფსევდომესიის მიერ, აჯანყდეს რომაელთა წინააღმდეგ და დამპყრობელთა მხრიდან შურისძიება გამოიწვიოს. კაიაფა წარმოდგენილია დრამატული სახით, რომელსაც ხელიდა უსხლტება ისტორია, ვინაიდან ვერ ხვდება რომ იგი, უმაღლესი იერარქი ღვთის ნებას წინასწარმეტყველებს. იესო მართლაც „მოკვდა ერისათვის“, მაგრამ არა მხოლოდ ერისათვის, როგორც ამას კაიაფა იმედოვნებდა. საბოლოოდ გამართლდა მღვდელმთავართა და ფარისეველთა შიში „მოვიდნენ ჰრომნი და მიგვიღონ ჩვენ, ადგილიცა ჩვენი და ნათესავიცა“ (იოან. 11, 48). რომაელებმა სისხლში ჩაახშვეს იუდეველთა აჯანყება 66-70 წწ. ქრისტეს შობიდან. გამოთქმა „უმჯობეს არს ჩვენდა, რაითა ერთი კაცი მოკუდეს ერისთვის“, ცნობილი რაბინული გაგებაა და გვხვდება Midrash Genesis Rabah 94, 9-ში.

ფარისეველები, ისევე როგორც სადუკეველები და ესეელები, პოლიტიკურ-რელიგიურ დაჯგუფებას წარმოადგენდნენ ქრისტეშობამდე მეორე საუკუნის შუა წლებისათვის. სადუკეველები, მაღალი არისტოკრატული ფენის წარმომადგენლები, დიდი სინედრიონის სამმართველო აპარატის უმრავლესობას შეადგენდნენ. ხოლო ფარისევლები საზოგადოების საშუალო კლასს მიეკუთვნებოდნენ. „მწიგნობართა“ ანუ კანონმცოდნეთა ფენა ფარისევლებისა და სადუკეველების ფენებთან შედარებით უფრო ძველია, მაგრამ დროთა განმავლობაში „მწიგნობართა“ უმრავლესობა ფარისეველთა დაჯგუფებას შეუერთდა, რომელმაც შემდგომში გვიანი იუდაიზმი ჩამოაყალიბა. იესო ქრისტეს მოღვაწეობის პერიოდში „მწიგნობრები“ და „ფარისევლები“ უკვე თითქმის თანაბარი მნიშვნელობის დაჯგუფებებს წარმოადგენდნენ. ქალაქი „ეფრემი“ შესაძლოა იყოს ქალაქი „აფრა“ (ისუ. ნავ. 18, 23 Ο’; ებრ. „ოფრა“), რომელიც დღევანდელ Et-Taiyibeh-ს, მთიან რეგიონს იერუსალიმიდან 24კმ. და ბეთილიდან 7, 5 კმ. ჩრდილო-აღმოსავლეთით, შეესაბამება.

ნელსაცხებელი

 (მთ. 26, 6-13; მარკ. 14, 3-9; ლკ. 7, 36-50; იოან. 12, 1-8)

აღნიშნული ეპიზოდი აღწერილია ოთხივე მახარებლის მიერ, მაგრამ განსხვავებული წვრილმანებით როგორც ადგილისა და დროის, ასევე ეპიზოდში მონაწილე პირების მიხედვით. მახარებლები ლუკა და იოანე ისტორიას ნელსაცხებლის შესახებ შედარებით ადრე გადმოგვცემენ (იოანე იესოს იერუსალიმში დიდებით შესვლამდე), ვიდრე მათე და მარკოზი. მაგრამ განსხვავებების მიუხედავად, ოთხივე მახარებელს შორის არის მნიშვნელოვანი მსგავსებანიც. არ არის შემთხვევითი, რომ იოანე ეთანხმება როგორც მარკოზსა და მათეს („ბეთანია“, „ნელსაცხებელი ნარდისაი“, „300 დინარი“, „გლახაკნი მარადის თქუენ თანა არიან“), ასევე ლუკასაც („თმითა თავისა მისისაითა წარჰხოცდა და ამბორს-უყოფდა ფერხთა მისთა და სცხებდა ნელსაცხებელსა“). შესაძლებელია საუბარი იყოს ორ ან სამ მსგავს ეპიზოდზე, რომლებიც ზეპირი გადმოცემის შედეგად ნელ-ნელა ერთი მთლიანი ისტორია გახდა, ან ერთ ეპიზოდზე, ოღონდ განსხვავებული განმარტებებით. სარწმუნოა უფრო პირველი. რომელიც არ უნდა იყოს სწორი, აღნიშნული მონაკვეთის ადგილი იოანესთან და ლუკასთან, რომლებიც უფრო ადრე აღწერენ მას, მათესათან და მარკოზთან შედარებით, რომლებთანაც აღწერილი ჩანართი ორ ნაწილად ჰყოფს იესოს ვნების ისტორიას, იმის შესახებ მეტყველებს, რომ ნელსაცხებლის ცხების ისტორია თავდაპირველად დამოუკიდებელი იყო და არ წარმოადგენდა მაცხოვრის ვნების შესახებ თხრობის ფრაგმენტულ ნაწილს. სავარაუდოა, რომ იესო მოწაფეებს ახსენებს დედაკაცის საქმეს, რომელმაც „ნელსაცხებელი ესე ხორცთა ჩემთა და დასაფლველად ჩემდა ყო“ (მთ. 26, 12), საქმე, რომელიც ამართლებს აღნიშნული ეპიზოდის ჩართვას ვნების ისტორიაში. ჭეშმარიტებაა ისიც, რომ იესოს სხეული არ იქნა მირონცხებული მისი დაკრძალვის დროს ისე, როგორც იყო აუცილებელი (A. Legault, CBQ 16 (1954) გვ. 131-145).

ბეთანია. (Beth-hini, იხ. M. Jastrow, A. Dictionary of the Targuminm, the Talmud Babli and Jerushalmi, and the Midrashic Literature, London, N. Y. 1903 გვ. 348) მდებარეობს ზეთისხილის მთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კიდეზე, იერუსალიმიდან დაახ. 3 კმ. აღმოსავლეთით და არანაირი კავშირი არ აქვს ბეთანიასთან „წიაღ იორდანესა“ (იოან. 1, 28 იხ. ქართული თარგმანი „ბეთაბრა... წიაღ იორდანესა“) და შეესაბამება el- Azariyeh-ს (<el-Lazarieh), მე-5 საუკუნის ლაზარეს მხარედ წოდებულ ადგილს (პალადიოსი, „ლავსიაკონი“ 44, 5), სადაც გრანიტის მრავალი საფლავი მდებარეობს.

სიმონ კეთროვანი შესაძლებელია იმ ათი კეთროვანიდან ერთ-ერთი ყოფილიყო, რომელიც იესომ განკურნა. იოანეს მარიამი (იოან. 12. 3) არანაირ შემთხვევაში არ შეიძლება გაიგივდეს მარიამ მაგდალინელთან.

„ნელსაცხებელი ნარდისა სარწმუნოისაი“ (მარკ. 14. 3) უნდა ყოფილიყო ერთი პატარა დალუქული ფიალა (ფლაკონი) მცირე რაოდენობით სუნამოთი, რომლის გამოყენებაც ფიალის გატეხვის შემდეგ შეიძლებოდა. თანამეინახეთა ნელსაცხებლით ცხება სერობის დროს ჩვეულებრივი მოვლენა გახლდათ (იხ. ფს. 22, 5). ნარდი (სპარს. „ნარდინ“) არის სურნელოვანი მცენარე კატაბალახას ოჯახიდან, ველურად მზარდი ინდოეთში, რომლის ფესვებიდანაც იწარმოებოდა სურნელოვანი ზეთი. „სარწმუნოისაი“ შესაძლებელია ნიშნავდეს ნატურალურს. ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელი აღნიშნული ადგილის განმარტებისას ამბობს, აქ უნდა იგულისხმებოდეს ან ნარდის სახეობა, ან ეს სიტყვა უნდა ნიშნავდეს „შეურევნელს“ (თეოფილ. ბულგარელი, PG 123, 645b). „სარწმუნოისაი“, ბერძნულად „Πιστική“, არამ. „პისტაქა“, მომდინარეობს მცენარის Pistachio-ს სახელწოდებისაგან (M. Black, An Aramaic Approach, 1967 გვ. 223-225) ან ნარდის ინდური სახელწოდების Piccita-გან (იხ. BDAG).

ვერცხლის „დინარი“ (denarius, ქართული თარგმანი „დრაჰკანი“ (მთ. 20, 2)), რომის იმპერატორ ნერონის მიერ მისი გაუფასურების შემდეგ, მუშის დღიურ ხელფასს შეესაბამებოდა. ანუ 300 დინარი სამასი დღის ხელფასი იყო (BDAG). აღნიშნული მონაკვეთი დინარის შესახებ, ჩვენი აზრით, მისი გაუფასურების შემდეგაა დაწერილი და როდესაც იესო იგავს ჰყვებოდა, გამოიყენებოდა სხვა ფულადი ერთეული, რომლის ფასიც მათემ მისი ეპოქის ეკონომიკური მონაცემების მიხედვით განსაზღვრა.

გამოთქმა „გლახაკნი მარადის თქვენ თანა არიან“ ეხმაურება ძველი აღთქმის გამოსვლათა წიგნში არსებულ ფრაზას: „ვინ მსგავს შენდა უფალო? ვინ მსგავს შენდა წმიდათა შორის, დიდებულო, საკვირველ, დიდებათა შინა მოქმედი ნიშნებისაი?“ (გამ. 15, 11).

შეთანხმება მაცხოვრის გასაცემად

 (მთ. 26, 14-16; მარკ. 14, 10-11; ლკ. 22, 3-6; იოან. 13, 2)

სახელი „ისკარიოტელი“, რომელიც იესოს ერთ-ერთი მოწაფის, იუდას (იოან. 6, 71; 13, 2; 13, 26) ეპითეტია, შეიძლება მომდინარეობდეს ებრაული სიტყვიდან Ish qeriyot- „კაცი ქერიოტიდან“. სოფელი ქებრონიდან 16 კმ. სამხრეთით (ისუ. ნავ. 15, 25), დღევანდელი Khirbet el-Qaryatein. თუ ეს ასეა, მაშინ იუდა იესოს ერთადერთი არაგალილეველი მოწაფე უნდა ყოფილიყო. სხვა განმარტების მიხედვით, სახელი მომდინარეობს ებრაული ზმნადან shaqar - ვატყუებ, ე. ი. „მატყუარა“, „ცბიერი“ (Torrey HTR 36 [1943] გვ. 51-62). არსებობს კიდევ სხვა განმარტებებიც, მაგალითად ზმნა saqar - აღვნიშნავ, ვნიშნავ ხედვით ან წითლად ვღებავ. შესაბამისად „მღებავი“, „წითელთმიანი“, დანიშნული, დადაღული. ინტერესმოკლებული არაა ცნობილი გერმანელი მეცნიერის Culmann-ის მოსაზრება აღნიშნულ ეპითეტთან დაკავშირებით, რომლის აზრითაც, სიტყვა „ისკარიოტელი“ შეიძლება მომდინარეობდეს ლათინური „sica” (დანა, ხანჯალი)- დან. „სიკარიელნი“ (საქმ. 21, 38) წარმოადგენდნენ ცნობილ ზილოტების (მოშურნე) დაჯგუფებას. თუკი იუდა მართლაც ზილოტი იყო, შესაძლოა იგი იესოსგან იმედგაცრუებული დარჩა და მაცხოვარი ისრაელის მესიანისტური მოლოდინის წარუმატებელ მატარებლად ჩათვალა. ის, რომ იესო ნამდვილად იუდამ გასცა, იქიდან ჩანს, რომ იესოს შეპყრობა ხალხისაგან შორს, იმ ადგილას შეძლეს, რომლის მდებარეობაც მხოლოდ მოწაფეებმა იცოდნენ, მათ შორის იუდამაც: „იცოდა იუდაცა, მიმცემელმან მისმან, ადგილი იგი, რამეთუ მრავალგზის შესრულ იყო მუნ იესუ მოწფითურთ თვისით“ (იოან. 18, 2). როგორც გადმოგვცემს ღვთისმეტყველი იოანე: „ხოლო იესუ არღარა განცხადებულად ვიდოდა ჰურიათა შორის, არამედ წარვიდა მიერ სოფელსა, მახლობელად უდაბნოსა, ქალაქსა, რომელსა ჰრქვიან ეფრაიმ, და მუნ დაადგრა მოწფითურთ თვისით... რამეთუ მიეცა მცნებაჲ მღდელთ მოძღუართა მათ ფარისეველთა, რაითა, უკუეთუ ვინმე უწყოდის, სადა არს, აუწყოს მათ, რაითა შეიპყრან იგი“ (იოან. 11, 54-57). გაცემის მიზეზი მახარებლების მიერ არ აღინიშნება. მხოლოდ ლუკა და იოანე (13, 27) გადმოგვცემენ იუდას შესახებ, რომ „შევიდა მისა ეშმაკი“.

მრავლობით რიცხვში ნახმარი „ერის წინამძღუარნი“ (ლკ. 22, 4) აღნიშნავს იერუსალიმის ტაძრის დაცვის სამსახურის წევრებს, რომელსაც ლევიტელები წარმოადგენდნენ. გარნიზონის უფროსი მაღალი არისტოკრატულ წარმომავლობის მღვდელმთავარი, „ათი პირველთაგანის“ (Decem Primi) წევრი და ხშირად დიდი სინედრიონის თავმჯდომარის წევრობის კანდიდატი გახლდათ.

„ოცდაათი ვერცხლი“. მათეს სახარებაში სიტყვა-სიტყვით არის გადმოტანილი ზაქარიას წინასწარმეტყველებიდან: „და ვთქუ მათდა მიმართ: უკეთუ კეთილ არს წინაშე თქუენსა, მოეცით, აღწონეთ სასყიდელი ჩემი, ანუ უკუნ თქვით. და აღწონეს სასყიდელი ჩემი ოცდაათი ვერცხლნი...“ (ზაქ. 11, 12-13). წინასწარმეტყველების ალეგორიულ გაგებაში ზაქარია ითვლება „მწყემს კეთილად“, იესოს მსგავსად, მისი დატყვევებული ერისათვის, რომლის მსახურებაც არ ფასდება და უმნიშვნელოდ ნაზღაურდება მოსესეული კანონების მიხედვით, ერთი მონის ზარალის ასანაზღაურებლად უბედური შემთხვევის გამო: „ხოლო უკუეთუ მონაი დარქინოს კურომან, ანუ მხევალი, ოცდაათისა ვეცხლისა დიდრაქმაი (ებრ. sheqel) მისცეს უფალსა მათსა და კუროი ქვითა განიტვინოს“ (გამ. 21, 32). მათეს ცნობა, რომელიც აზროვნებს როგორც რაბინი, აღნიშნავს, რომ რამდენი ვერცხლიც არ უნდა აეღო იუდას, ნებისმიერ შემთხვევაში ცოტა იქნებოდა იმ საქმის ასანაზრაურებლად, რომელიც მან ჩაიდინა.

მიზეზი, რის გამოც მღვდელმთავრებს იესოს მოკვდინება სურდათ, აღნიშნულ ეპიზოდში არ აღიწერება. მოციქული იოანე აღნიშნავს, რომ ერთადერთი კითხვა, რომელიც დიდი სინედრიონის წევრებს ლაზარეს მკვდრეთით აღდგინების შენდეგ აწუხებდათ იყო: „რაი-მე ვყოთ, რამეთუ კაცი ესე მრავალსა სასწაულსა იქმს? უკუეთუ დაუტეოთ იგი ესრეთ, ყოველთა ჰრწმენეს მისა მიმართ, და მოვიდენ ჰრომნი და მიგვიღონ ჩვენ, ადგილიცა ჩვენი და ნათესავიცა“ (იოან. 11, 47-48). მიუხედავად იმისა, სწამდათ თუ არა მათ იესოს „ნიშნებისა“, ჭეშმარიტება ერთია, ისინი მაცხოვარს ფსევდომესიად აღიქვამდნენ.

საიდუმლო სერობის მომზადება

(მთ. 26, 17-19; მარკ. 14, 12-16; ლკ. 22, 7-13)

მიუხედავად იმისა, რომ პასექის თარიღი განისაზღვრება როგორც „პირველსა მას დღესა უცომოებისას“ (მთ. 26, 17; ნისანის 15), არსობრივად გულისხმობს ნისანის 14-ს, ხუთშაბათს (ოთხშაბათის საღამოდან ხუთშაბათის საღამომდე). ვინაიდან ზუსტად ამ დროს შეიწირებოდა საპასექო მსხვერპლი იერუსალიმის ტაძარში. ამასვე ამტკიცებს იუდეველი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი: „უფუარობის დღესასწაულის დაძაბულ დღეს... 14 რიცხვში“ (იოს. ფლავიუსი „იუდ. ბრძოლ. შესახ.“ 5, 99). გვიანდელ იუდაიზმში უფუარობა პასექს შეერწყა და ერთ დღესასწაულად ჩამოყალიბდა, რომლის დასაწყისიც უკვე ნისანის 15 იყო 14-ის ნაცვლად და 7 დღეს გრძელდებოდა. ამ გაერთიანების პირველ მტკიცებულებებს სწორედ მახარებლებთან და იოსებ ფლავიუსთან ვხვდებით.

გამოთქმა „ჭამად პასქაი“ (მთ. 26, 17) გულისხმობს საპასექოდ შეწირული კრავის ხორცის ჭამას, რომელსაც გვიანდელ იუდაიზმში ებრაულად „კორბან პესახ“ (ღვთისადმი შესაწირი) ეწოდებოდა (იხ. რიცხ. 9, 13).

სიტყვები, „კაცი, რომელსა ლაგვინითა წყალი ზე ედგას“ (მარკ. 14, 13; ლკ. 22, 10), შესაძლოა ამ ადამიანის ამოსაცნობი ნიშანი ყოფილიყო. ჩვეულებრივ, მხოლოდ ქალებს დაჰქონდათ თავზე დადგმული წყლით სავსე დოქები. კაცები, მოცემულ შემთხვევაში, უფრო ცხოველის ტყავისაგან დამზადებულ ტიკებს იყენებდნენ.

სერობა, რომელიც მაცხოვრის იერუსალიმში დიდებით შესვლამდე აღესრულება, ნამდვილად საიდუმლოა, რომელიც აუცილებლად უნდა განხორციელდეს სანამ იესოს შეიპყრობენ. უფალი უკანასკნელი მიდის სერობაზე, სადაც ყველაფერი უკვე მზადაა. მას არ სურს გამოჩნდეს დროზე ადრე მოწაფეებთან ერთად ქალაქში ან საპასექო კრავით მიმავალი ტაძრისაკენ. „ქორი დაგებული დიდი“ (ლკ. 22, 12) გულისხმობს, რომ მზად იყო უკვე ფარდაგები, ბალიშები, ტახტი ან დივანი და, ალბათ, ერთი დაბალი მაგიდა სერობისათვის. საპირისპიროდ გამოსვლათა წიგნში აღწერილი სერობისა, რომლის დროსაც ებრაელები ფეხზე მდგომნი ჭამდნენ, მწყემსის ჯოხით ხელში წასასვლელად გამზადებულნი. „აღთქმულ მიწაზე“ აღნიშნული წესი შეიცვალა და სერობას ადამიანები ყოველთვის ნახევრად წამოწოლილ მდგომარეობაში აღასრულებდნენ, ნიშნად განსვენებისა ეგვიპტელთა მონობიდან განთავისუფლების გამო. „სახლის უფალი“, ცხადია, იესოს რომელიმე მოწაფე უნდა ყოფილიყო, რომლისთვისაც გამოთქმა „მოძღვარი ეგრეთ იტყვის“ (მთ. 26, 17) საკმარისი აღმოჩნდა. სახლის შესაბამისობა, სადაც საიდუმლო სერობა აღსრულდა, იმ სახლის „ქორთან“, რომელიც იერუსალიმიდან სამხრეთით ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის მახლობლად მდებარეობს, მე-4 საუკუნეს მიეკუთვნება (C. Kopp, Holy Places of the Gospels, N. Y. 1963 გვ. 323).

პასექი (გამ. 12, 1-20, 40-51; რიცხ. 9, 1-4; 28, 16-25; რჯლ. 16, 1-8; 23, 5-8) ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოსვლამდე, ვიდრე მას განსხვავებული დანიშნულება მიეცემოდა, მწყემსთა დღესასწაული უნდა ყოფილიყო, რომელიც ცხოველთა შეწირვასა და თხოვნას გულისხმობდა ფარის გასამრავლებლად. შეწირული ცხოველის სისხლი უმთავრესად „ბოროტი სულების“ (გამ. 12, 23) განსადევნად გამოიყენებოდა. აღნიშნული მსხვერპლშეწირვა გაზაფხულის ერთ სავსემთვარიან ღამეს უნდა მომხდარიყო, ე.ი. იმ დროს, როდესაც ფარა ტოვებდა ფარეხს გასამრავლებლად სხვა ადგილზე გადასასვლელად, ვინაიდან სავსემთვარიანობა ყველაზე შესაფერისი დღე გახლდათ გადაადგილებისათვის. დღესასწაული შესაძლოა ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოსვლამდე უფრო ძველი და შეიძლება ის დღესასწაულიც კი იყოს, რომლის უდაბნოში აღნიშვნისათვისაც ისრაელიანები ფარაონისაგან უფლებას ითხოვდნენ (გამ. 5,1). გაუფუებელი პური (ფქვილისა და წყლისაგან, რომელიც მალე იწვება, ვიდრე გაფუებას მოასწრებდეს), ხორცის შეწვა (ოღონდ საკვების მოსამზადებელი ჭურჭლის გარეშე), საკვების მწარე გემო, დაუმუშავებელი ბალახი, წელზე შემოჭერილი ქამარი და ჯოხი ხელში, მწყემსთა დიდი გადაადგილების ეპოქაზე მიუთითებენ.

უფუარობა კი, პასექისაგან განსხვავებით, სამიწათმოქმედო დღესასწაული გახლდათ, რომლის დროსაც თიბვა და ქერის შეგროვება აღესრულებოდა. გრძელდებოდა 7 დღეს, შაბათიდან-შაბათამდე და მომდინარეობდა ებრაელების ქანაანში ცხოვრების პერიოდიდან (ლევ. 23, 10). მას შემდეგ, რაც მეფე იოსიას მიერ განხორციელებული რეფორმის შედეგად (ქ. შობამდე 620/21 წწ.) ერთადერთ კანონიერ მსხვერპლშესაწირ ადგილად იერუსალიმის ტაძარი გამოცხადდა, უფუარობის დღესასწაული მხოლოდ იერუსალიმში აღინიშნებოდა, ისევე როგორც კარვობისა და სატფურებისა. მისმა მომიჯნავეობამ პასექთან, ეს უკანასკნელიც სამომლოცველო დღესასწაულად აქცია (გამ. 16, 5-6). პასექი, რიგის მიხედვით, უფუარობის პირველი დღე, შაბათი გახლდათ, რომელიც მანამდე პასექის შემდგომ დღედ ითვლებოდა. თავდაპირველად უფუარობის დღესასწაულის გაუფუებელ პურს პასექის პურთან მსგავსი მნიშვნელობა არ ჰქონდა და ახალი საწყისის, ახალი წლის სიმბოლოს წარმოადგენდა, გამოხატულს ქერის შეგროვებაში. კალენდარული თვე „აბიბი“ (შემდგომში „ნისანი“) გახლდათ ძველი, ტყვეობამდელი თვე, რომელმაც თავისი ლიტურგიკული მნიშვნელობა ახალი, ბაბილონური კალენდრის შემოღების შემდეგაც შეინარჩუნა. დღესასწაულების თავდაპირველი მნიშვნელობა შეიცვალა, განსაკუთრებით პასექისა, სადაც მისი და ისრაიტელთა ეგვიპტიდან გამოსვლის ფაქტები ერთმანეთს შეერწყა.

დღესასწაულების დროს იერუსალიმში უამრავი ადამიანი გროვდებოდა ყოველი ადგილიდან, სადაც კი ებრაელები ცხოვრობდნენ. თავდაპირველად საზეიმო ცერემონიალი მხოლოდ ტაძრის სამსხვერპლოსთან მახლობლად აღესრულებოდა (გამ. 16, 7; 2 ნეშ. 2, 4). მაგრამ დროთა განმავლობაში, ხალხის სიმრავლის გამო, ეს გაგება შეიცვალა და მთელს ქალაქს (იერუსალიმი) მოიცავდა. კრავის (ან ციკნის) დაკვლა ხორციელდებოდა მხოლოდ ტაძრის შიგნით ნისანის 14-ში (ხუთშაბათი) დღის დაახ. 12 საათიდან საღამოს 5 საათამდე. საპასექო სერობა აღესრულებოდა მზის ჩასვლის შემდეგ, ანუ ნისანის 15-ში 7 საათიდან შუაღამემდე (ლევ. 23, 5; რიცხ. 28, 16). დასაკლავი კრავი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო ერთი წლის, მამრი და უნაკლო. მისი არცერთი ძვალი არ უნდა დამტვრეულიყო დაკვლიდან შეწვამდე (გამ. 12, 10). შემწვარი ხორცი სრულად უნდა ყოფილიყო მოხმარებული იმავე ღამეს, ხოლო ნარჩენები უნდა დაეწვათ დილამდე.

„უფუარი პური“ (ებრ. მხ. რ. „მაცა“; მრ. რ. „მაცოც“), რომელიც სერობის დროს გამოიყენებოდა აღნიშნავდა ისრაიტელთა გამოსვლის გახსენებას ეგვიპტიდან (რჯლ. 16, 3). სერობის დროს ასევე მოიხმარდნენ ღვინოს, მწარე ბალახს (ებრ. მხ. რ. „მარორ“; მრ. რ. „მერორიმ“), როგორც ეგვიპტეში მონობის სიმბოლოებს. რომელიმე ხილის ფაფას, ღვინოს ან ძმარს სანელებლებით, თიხას (ებრ. „ხერეს“ ან „ხაროსეთ“), როგორც ტყვეობაში მძიმე ფიზიკური მუშაობის სიმბოლოს (გამ. 1, 14). ასევე სიმწარის გასანეიტრალებელ საშუალებებს.

პასექი მოიცავდა ყოველივე ზემოთაღნიშნულის უპირობო დაცვასა და ციკნის ან კრავის დაკვლას ნისანის 14-ში მხოლოდ იერუსალიმის ტაძრის ეზოში, რაც მახარებლების მიერ საერთოდ არ აღინიშნება. სახარებებში საუბარია მხოლოდ პურსა და ღვინოზე, რაც არ წარმოადგენს საკმარის მტკიცებულებას მავანთა მხრიდან „საიდუმლო სერობის“ საპირისპიროდ. მახარებლები, უბრალოდ, არ ინტერესდებიან იუდეური პასექის წვრილმანებით. ის, რაც მათ აინტერესებთ ღვინო და პურია, რაც „წმინდა ზიარებასთან“ იგივდება. საპასექო კრავი კი თვით იესო ქრისტეა, რომელიც „ზატიკად ჩვენდა დაიკლა“ (1 კორ. 5, 7).

საიდუმლო სერობა

 (მთ. 26, 20-30; მარკ. 14, 17-26; ლკ. 22, 1-30; იოან. 13, 1-38)

მოციქულ იოანეს „საიდუმლო სერობა“ არ არის საპასექო („და უწინარეს დღესასწაულისა მის პასექისა“ (13, 1), „იყიდე რაი იგი გვიხმდეს დღესასწაულსა ამას“ (13, 29). ამასთანავე, იოანეს მიხედვით, იესოს ჯვარცმა ნისანის 14-ში, ზუსტად იმ დროს აღესრულა, როდესაც იერუსალიმის ტაძარში მსხვერპლი შეიწირებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ოთხივე მახარებელი აღნიშნავს ჯვარცმის აღესრულებას პარასკევს, ხოლო აღდგომას კვირის პირველ დღეს (კვირა), სინოპტიკოსების მიხედვით პარასკევი პასექის დღეა, ანუ ნისანის 15, ხოლო იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემით დღესასწაულის წინა დღე (მღვდელმთავრებმა „მოიყვანეს იესუ კაიაფაისით ტაძრად და იყო განთიად და იგინი არა შევიდეს ტაძრად, რაითა არა შეიგინნენ, არამედ რაითა ჭამონ პასექი“ (ინ. 18, 28), „და იყო პარასკევი პასექისაი“ (ინ. 19, 14), „ხოლო ჰურიათა მათ, რამეთუ პარასკევი იყო... რამეთუ იყო დიდ დღე იგი შაბათისაი“ (ინ. 19, 31). ანუ, იოანეს მიხედვით, საიდუმლო სერობა აღესრულება ნისანის 14-ში, პასექის წინა დღეს (პარასკევი). შესაძლებელია ასევე, რომ სერობა არა საპასექო, არამედ გამოსამშვიდობებელი ყოფილიყო. აღნიშნული გარდამოცემა გამოხმაურებას ჰპოვებს აღმოსავლეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიაშიც, რომელიც დასავლეთის რომაულ-კათოლიკური ეკლესიისაგან განსხვავებით, ჟამისწირვის დროს, ზიარებისას არ გამოიყენებს გაუფუებელ პურს. აღნიშნული პრობლემა, ისტორიული თვალსაზრისით, დღემდე გადაუჭრელი რჩება.

სინოპტიკოსები

იოანე

ორივე გარდამოცემის ურთიერთმისადაგების ყოველგვარმა მცდელობამ მარცხი განიცადა. A. Jaubert-ი ნაშრომში „საიდუმლო სერობის თარიღის შესახებ“ (La date de la Cene, 1957) ხაზგსმით აღნიშნავს, რომ შესაძლოა იესო და მისი მოწაფეები ყუმრანის (Qum-ran) კალენდარს მისდევდნენ და პასექი ოფიცილურ კალენდართან შედარებით უფრო ადრე აღნიშნეს. ყუმრანის თემი მისდევდა არა მთვარის, არამედ მზის კალენდარს, რომლის მიხედვითაც საპასექო სერობა ყოველთვის სამშაბათს საღამოს აღესრულებოდა. აღნიშნული მოსაზრება ერთის მხრივ ამარტივებს მოვლენების თითქოსდა ზუსტად აღქმას, ვინაიდან რჩება დროის გარკვეული მონაკვეთი, რომლის დროსაც შესაძლებელი იყო იესოს განსჯა (დროის თვალსაზრისით), მაგრამ მეორეს მხრივ, ვაწყდებით სხვა პრობლემებს, რომელთა გამოც ცნობილი ინგლისელი მეცნიერი K. Stendahl შემდეგ კითხვებს სვამს: „როგორ შეიძლება დავიწყებულიყო (მოწაფეების მიერ) ასეთი მოვლენა, მაშინ როცა ისინი სახარებებში ეთანხმებიან ერთმანეთს, რომ საპასექო სერობა ოფიციალური კალენდრით აღესრულა? ან იოანე მოციქული (დავამატებდით ჩვენი მხრიდან), განა არ ეთანხმებოდა იესოს მიერ არჩეულ კალენდარს ? (Mattew M. Black-H. H. Rowley, Peake’s Commentary on the Bible, London 1975). C. H. Turner-ი (A. New Commentary on Holy Scriptu-res). იგი გვთავაზობს განსხვავებულ მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც სერობა არ იყო საპასექო და მოწაფეებს, ჯვარცმის შემდგომ მძიმედ დაქანცულებს, არ ჰქონდათ საპასექო სერობის აღსრულების განწყობა. მაგრამ მომდევნო წელს იგი ერთი წლით ადრე აღასრულეს (წლისთავის აღსანიშნავად 14 ნისანს). ასე გაიგივდა მოგვიანებით ერთმანეთთან საიდუმლო და საპასექო სერობანი.

„ნუ დღესასწაულსა ამას“ (მკ. 14, 2) შესაძლებელია ნიშნავდეს პასექის დღესასწაულამდე, ან მის შემდეგ. და არა აუცილებლად პასექის ღამეს. მოციქულ ლუკას სიტყვებით „გულის-სიტყვით გული-მითქუმიდა პასექსა ამას ჭამად თქუენ თანა, ვიდრე ვნებადმდე ჩემდა“ (ლკ. 22, 15), შეიძლება იესოს წუხილს გამოხატავდეს რომ ჯვარცმა, მაცხოვარს იმ სურვილის აღსრულების საშუალებას არ მისცემდა, რომ მოწაფეებთან ედღესასწაულა პასექი. არამედ მხოლოდ „ვიდრე აღესრულოს სასუფეველსა შინა ღმრთისასა“ (ლკ. 22, 16). რამდენად შესაძლებელია, რომ პასექის ღამეს მოწაფეებს იარაღი ჰქონოდათ? ან იესოს სამსჯავრო პასექის ღამესვე მომხდარიყო? ან თუნდაც სიმონ კვირინელი მეორე დილით ადრე, ჯერ კიდევ პასექის დღესასწაულზე „მომავალი ველით“ (მკ. 15, 21) ეხილათ? ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ერთი დასკვნის გაკეთება შეიძლება, რომ სინოპტიკოსებმა საიდუმლო სერობა სახარების ისეთ მონაკვეთში ჩაურთეს, რომ იგი წმინდა ზიარების დაარსებას, ქრისტიანულ პასექს დამთხვეოდა. ასეთია იოანე მახარებლის გადმოცემის მიმდევართა მოსაზრება (V. Taylor, Mark, გვ. 664. მისივე Behind the Third Gospel 1926 გვ. 37).

სინოპტიკოსთა გადმოცემის მომხრენი (J. Jeremias, The Eucharistic Words of Jesus, 1955 და Higgins, The Lord ‘s Supper in the N. T. London, 1952) უგულვებელყოფენ ყველა ზემოთჩამოთვლილ მოსაზრებას და თვლიან, რომ იოანე ჯვარცმის თარიღს ცვლის ისე, რათა იგი (ჯვარცმა) საპასექო კრავის შეწირვის სიმბოლო გახდეს: „...რამეთუ ზატიკად ჩვენთვის დაიკლა ქრისტე“ (1 კორ. 5, 7). მონაცემები საპასექო ტრაპეზის შესახებ: ღვინო და სახმევი საკვების დანიშნულების განმარტება - პასექის დღესასწაულზე მიუთითებენ, რასაც ჩვენც ვემხრობით. Oesterley მხარს უჭერს მოსაზრებას, რომ საიდუმლო სერობა შესაძლოა Qidush-ი, პურისა და ღვინის კურთხევა ყოფილიყო, რომელსაც ებრაელები შაბათ-კვირაობით ან დღესასწაულებზე ხშირად აღასრულებდნენ. მაგრამ იესოსა და მისი მოწაფეების მიერ Qidush-ის აღსრულება პასექამდე ერთი დღით ადრე გამორიცხულია (გარდა ზემოთაღწერილი მოსაზრებისა იხილე H. Strack-P. Billerbeck, Kommentar zum N. T. aus Talmud und Midrash, ტ. 2, 1924 გვ. 812-853. W. O. E. Oesterley, The Jewish Backgroundof the Christian Liturgy, 1925. Marshall, I. H. , Last Supper and Lord’s Supper. Exeter 1981. Ruckstuhl, E. , Zur Chronologie der Leidensgeschichte Jesu. Pp. 27-61 . Studien zum Neuen Tes-tament und seiner Umwelt A, 10, ed. A. Fuchs. Linz, 1985).

იესო ქრისტეს ეპოქაში საპასექო სერობა მოიცავდა ერთ კონკრეტულ მსახურებას დღევანდელი „სედერ ჰაპესახ“ (seder hapesach)-ის მსგავსს, მაგრამ ძველი, განსხვავებული ფორმით. აღნიშნული ტიპიკონისა (Talmud, Pesachim 10) და ადრექრისტიანული გადმოცემის მიხედვით (1 კორ. 11, 23-25), სერობა მოიცავდა 4 ჭიქა ღვინის აუცილებელად ხმევას შემდეგი რიგის მიხედვით: 1. ღვინით დალოცვა და პირველი ჭიქის ხმევა, დღესასწაულის (Qidush) კურთხევა. 2. ხელების დაბანა. 3. karpas-ის ჭამა (თეთრი ნიახურის ან ოხრახუშის სახეობა მლაშე წყლით ან ძმრით შეზავებული), როგორც ეგვიპტეში მონობის სიმძიმის სიმბოლო. 4. გაუფუებელი პურის დამტვრევა. 5. „Magid“-ი, დღესასწაულის განმარტება, რომელც ისრაიტელთა ეგვიპტიდან გამოსვლის ისტორიის მოყოლას გულისხმობდა. 6. „Hallel“-ის (ებრ. „ქება“) პირველი ნაწილის კითხვა (ფსალმ. 112-113, Ο΄) და მეორე ჭიქა ღვინის ხმევა. 7. ხელების დაბანა 8. უფუარი პურის კურთხევა და მისი მიღება. 9. მწარე ბალახის კურთხევა და ხმევა „ჰაროსეთ“-ში (მლაშე წყალი ან ძმარი) ჩაწობის შემდეგ. 10. საკუთრივ სერობა - საპასექო კრავის ხორცის ჭამა და სურვილისამებრ ღვინის მიყოლება. 11. სერობის კურთხევა, დალოცვა („Birkath hamazon”) და მესამე ჭიქა ღვინის მიღება. 12. „Hallel“-ი (მეორე ნაწილი ფსალმ. 114-117, Ο΄) და მე-4 ჭიქა ღვინის ხმევა.

პურის დამტვრევის დროს, მის ერთ ნაწილს, წოდებულს „Afikoman“ ან უფრო სწორედ „epikoman“ (იხ. Jastow), მალავდნენ სერობის დასასრულისაკენ გასართობად. მის საპოვნად ეძახდნენ ბავშვებს და პოვნის შემთხვევაში საჩუქარში უცვლიდნენ. აუცილებელ პირობას წარმოადგენდა ყოველ თანამეინახეს პურის მცირედი ნაწილი მაინც ეხმია, რათა მთლიანად ყოფილიყო მოხმარებული მესამე ჭიქა ღვინის კურთხევის წინ.

ქრისტეს შობიდან 70 წ. იერუსალიმის ტაძრის განადგურებისა და მსხვერპლშეწირვის გაუქმების შემდეგ (ვინაიდან მსხვერპლშეწირვა მხოლოდ იერუსალიმის ტაძარში აღესრულებოდა), კრავის ან ციკნის შემწვარი ხორცის არსებობა საპასექო მაგიდაზე აღარ არის აუცილებელი და იგი ნებისმიერმა საკვებმა შეიძლება შეცვალოს. მაგრამ ყოველ თეფშზე ყოველთვის დევს ხორცის პატარა ნაჭერი, როგორც სერობის პირვანდელი სახის გახსენება. არ არის ცნობილი, არსებობდა თუ არა იესოს ეპოქაში სერობისას ღვინის მე-4 ჭიქის ხმევა (იხ. მთ. 26, 30).

საპასექო სერობის დროს არსებობდა ჩვეულება, რომელიც გამოსვლათა წიგნს ემყარებოდა (გამ. 12, 26 და 13, 8. 14) და რომლის დროსაც უმცროსი შვილი, ძე, ოჯახის უფროსს ერთი კითხვით მიმართავდა: „რაი არს ესე“ (გამ. 13, 14; Ο΄. მოგვიანებით კითხვების რაოდენობა ოთხამდე გაიზარდა), რაზეც ოჯახის უფროსი ყველას გასაგონად პასუხობდა ამონარიდებით გამოსვლათა და მეორე სჯულის წიგნებიდან (რჯლ. 26; გამ. 13; 12, 29; 1, 14). თუკი სერობა საპასექო იყო, მაშინ იოანე, როგორც უმცროსი თანამეინახეთა შორის, ყველაზე შესაფერისი პიროვნება იქნებოდა, რათა აღნიშნული შეკითხვით იესოსთვის მიემართა. იქნებ არც არის შემთხვევითი, რომ სწორედ იოანეს სახარება მოიცავს იესოს გამოსამშვიდობებელ სიტყვას, რომელშიც მაცხოვარი იქ დამსწრეთ საიდუმლო სერობის მნიშვნელობას უხსნის. იესოს, „Magid“-ის ნაცვლად საიდუმლო სერობის განმარტება შემოაქვს, როგორც მომავალი ჯვარცმის სახე: „ესე არს ხორცი ჩემი... „ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქმისაი, მრავალთათვის დათხეული მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26, 26-28; მკ. 14, 22-24; ლკ. 22, 19-20; 1 კორ. 11, 23-26).

სინოპტიკოსი მახარებლების თანახმად, იესო (მარტო ან „ათორმეტთა მათ თანა“ (მთ. 26, 20)) სერობაზე მზის ჩასვლის შემდეგ ნისანის 14-ში მიდის, რომელიც უკვე პარასკევი, ნისანის 15-ია (ხუთშაბათის საღამოს დაახ. 6 საათის შემდეგ დღევანდელი გათვლით).

მახარებელი ლუკა, რომელიც ორ გადმოცემას აერთიანებს, გარდა წმინდა ზიარებისა, იესოს კიდევ ერთ გამოსამშვიდობებელ აღთქმას წარმოგვიდგენს (ლკ. 22, 24-30. 35-38), რომელიც იოანეს სახარების 13-17 თავებში აღწერილი მაცხოვრის სიტყვის შემოკლებულ გადმოცემად შეიძლება ჩაითვალოს. მათესა და მარკოზთან აღნიშნული სიტყვის მხოლოდ მცირე კვალს ვხვდებით მთ. 26, 29 და მკ. 14, 25-ში.

გამოთქმა „გულის-სიტყვით გული- მითქუმიდა“ (ლკ. 22, 15) უცნობია კლასიკური ბერძნულისათვის (BI-Deb-F 198, 6; იხ. ბერძ. „Επιθυμία επεθύμησα“), რაც ალბათ სემიტიზმი და სავარაუდოთ „სამოცდაათთაგანის“ (Ο΄) ენის იმიტაციაა, რომელსაც მახარებელი ლუკა იყენებს.

ლუკას სახარებაში იესოს სიტყვები „არღარა ვსუა ნაყოფისა ამისაგან ამის ვენახისა“ (მთ. 26, 29; მკ. 14, 25), მახარებელს იმ სიტყვების წინ გადააქვს, სადაც მაცხოვარი წმინდა ზიარების შესახებ საუბრობს. ეს ადგილი, ალბათ, მისი საწყისი ადგილია. ე.ი. არსებობს „Seder”-ის პირველი ჭიქის (ფიალის) მჭიდრო კავშირი ლუკას 22, 17-თან, რომლის შინაარსი ის გახლავთ, რომ ზიარება, რომელიც ყოველთვის მეორდება, ცათა სასუფევლის სერობის წინასახეა (ფსალ. 22, 5; ეს. 25, 6; 55, 1; 65, 13; სოფ. 1, 7; ენოქ. 62, 14; მკ. 10, 37; ლკ. 14, 15; გამ. 7, 16-17; 19, 9; 22, 17). ოღონდ ცათა სასუფეველი არის ის, რომელიც უნდა აღსრულდეს მომავალში. ახლა კი, ვინაიდან არსებობს, ჯერ კიდევ ადამიანთა შორისაა (ლკ. 17, 20-21). ანუ არ არის გამომჟღავნებული დიდებით, ვინაიდან უფალი არ არის დაბრუნებული (ამაღლებული) თავის დიდებაში (ლკ. 19, 11-28). სხვაგვარად, როგორც ამბობს მოციქული პავლე: „რამეთუ რაოდენ-გზისცა შჭამდეთ პურსა ამას და სუმიდეთ სასუმელსა ამას, სიკუდილსა უფლისასა მიუთხრობდით, ვიდრემდის მოვიდეს“ (1 კორ. 11, 26).

იესო არ არის მკვდარი, არამედ მარადის მყოფობს მამის მარჯვენით დიდებაში მჯდომი, რომელიც მამის აღთქმას აღასრულებს ეკლესიისათვის სულიწმინდის მისანიჭებლად (საქ. 2. 33). ყოველთვის, როდესაც წმინდა ზიარება აღესრულება, იესო იქ მყოფობს, როგორც უფალი თავის დიდებაში ცათა სასუფევლის გაცხადებამდე.

გამოთქმა „ესე არს სისხლი ჩემი...“ (მთ; მკ.), ღვინოს მსხვერპლშეწირვის სისხლთან აკავშირებს, რომლითაც დაიბეჭდა ძველი, სინას მთის აღთქმა (გამ. 24, 8; ზაქ. 9, 11; ებრ. 9, 15-22). ფორმულირება „ახალი აღთქმა“ გვხვდება ჯერ კიდევ იერემიას წინასწარმეტყველებაში, მიუხედვად იმისა, რომ მის მიერ გამოყენებული აღნიშნული ტერმინი სახარებაში ნახმარ ტერმინს („ახალი აღთქმა“) არ შეესაბამება: „აჰა, დღენი მოვლენ, - იტყვის უფალი, - და აღუთქუა სახლსა ისრაელისასა და სახლსა იუდაისასა აღთქმაი ახალი“ (იერ. 31, 31 ებრაული ხელნაწერის მიხედვით, ხოლო „სამოცდაათთაგანის“ თარგმანის მიხედვით იერ. 38, 31). მათეს განმარტება „მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26, 28) სიახლეა იუდაიზმისთვის, ვინაიდან ძველ აღთქმაში თუმცა კი ვხვდებით გამომსყიდველობით მსხვერპლშეწირვებს, მაგრამ მხოლოდ მსახურებითი ხასიათის დარღვევების გამო და არა ზოგადად ცოდვებისათვის.

პურის დამტვრევა და მაცხოვრის სიტყვები „ესე არს ხორცი ჩემი...“ შეესაბამება სერობის გაუფუებელი პურის კურთხევას. იესო, როგორც სერობის უფალი, განმარტავს „გაჭირვების პურს“ (რჯლ. 16, 3) როგორც საკუთარ სხეულს, აქვს რა წარმოდგენილი თვალწინ მომავალი ჯვარცმა. სიტყვა „პური“ (ბერძნ. „άρτος“) არ წარმოადგენს წინააღმდეგობას სერობისათვის საპასექო ხასიათის მისანიჭებლად, ვინაიდან იგი ასევე გამოიყენებოდა როგორც „პურნი შესაწირავთანი“ (გამ. 29, 2; მთ. 12, 4; მკ. 2, 26).

ლუკა მახარებლის მეორე სასმისი „შემდგომად სერობისა“ (22, 20) შეესაბამება Seder-ის მესამე ფიალას, რომელსაც მოციქული პავლე „სასუმელი ესე კურთხევისაი“-ს (1 კორ. 10, 16) უწოდებს.

გამოთქმა „ამას ჰყოფდით მოსახსენებელად ჩემდა“ (ლკ. 22, 19) არ გვხვდება მათესა და მარკოზის სახარებებში, მაგრამ სიტყვა-სიტყვით მეორდება 1 კორ. 11, 24-ში. ძველ აღთქმაში (გამ. 12, 14;13, 9; რჯლ. 16, 3) პასექი შეიწირებოდა როგორც გახსენება (ებრ. „ლეზიკკარონ“). სახარების მკითხველთათვის გახსენება არ წარმოადგენს მხოლოდ საიდუმლო სერობის გახსენებას იესოსთან ერთად, არამედ მისი ჯვარცმისა და აღდგომისასაც „ვიდრემდის მოვიდეს“ (1 კორ. 11, 26), ანუ ცათა სასუფევლის გაცხადებამდე.

იუდას მიერ მაცხოვრის გაცემის შესახებ ცნობა მათესთან, მარკოზთან და იოანესთან, მახარებელ ლუკას გადმოცემის საპირისპიროდ, წარმოადგენს მცდელობას იუდას თანამონაწილეობის გამორიცხვისას წმინდა ზიარების დროს. მაგრამ რაიმე მსგავსის მიღება შეუძლებელია და ძნელად ეთანხმება „სუეს მისგან ყოველთა“-ს (მკ. 14, 23 იხ. P. Benoit Scr 9 [1956], გვ. 101). გამოთქმაში „რომელი ჭამს ჩემ თანა“ (მკ. 14, 18), მახარებელი ხედავს იუდას მიერ იესოს გაცემას, რომელიც აღასრულებს ფსალმუნის წინასწარმეტყველებას: „და რამეთუ ამანცა, კაცმან მშვიდობისა ჩემისამან, რომელსა იგი მე ვესევდი, რომელი ჭამდა პურსა ჩემსა, მან განადიდა ჩემ ზედა შეტყუილი“ (ფს. 40, 10). მარკოზის „პინაკის“ (14, 20 „ღრმა თეფში“, „პატარა თასი“) შიგთავსს ცხადია „ჰაროსეთ“-ი წარმოადგენდა, რომელშიც მწარე ბალახს აწობდნენ.

„ძე კაცისაი წარვალს ვითარცა წერილ არს“ (მკ. 14, 21; მთ. 26, 24) გულისხმობს პირველი ეკლესიის მიერ „ძე კაცისა“- ს მნიშვნელობის დაკავშირებას ესაიას „ღვთის მონასთან“. ხოლო ლუკა მახარებლის ფორმულირება „მსგავსად წარჩინებულისა“ (ლკ. 22, 22) თუ კორექტივაა არაა, ჩანს რომ საუკეთესო ფორმულირებას წარმოადგენს.

„მრავალთათვის დათხეული“ (მკ. 14, 24) სემიტური იდიომატური გამოთქმაა და ნიშნავს „არცერთის გამოკლებით“, „ყველასათვის“.

„გალობაი წართქუეს“ (მკ. 14, 26), თუკი საიდუმლო სერობა საპასექო იყო, ეხმაურება საპასექო ტიპიკონის Hallel-ს. ზეთისხილის მთა მდებარეობს იერუსალიმის აღმოსავლეთით „ხევსა მას ნაძოვანსა“ (ინ. 18, 1). გამ. 12, 22 კრძალავდა სახლიდან საპასექო სერობის შემდეგ გამოსვლას მომდევნო დილამდე: „ნუ გამოხუალთ კართა მათ სახლისა თქუენისათა მიგანთიადმდე“. მაგრამ ახალი აღთქმის ეპოქაში დღესასწაულზე, ხალხმრავლობის გამო, პასექის აღსასრულებელი ტერიტორიის ფართობი ბეთბაგეში, ზეთისხილის მთამდე აღწევდა (Jeremias EWJ გვ. 55).

ლუკას სახარების ერთ-ერთი ტექსტი, რომელსაც ფილოლოგიური ნიშანიც კი ადევს, რომ იგი დაკარგულია, არ გვხვდება ე.წ. „დასავლური ტიპის“ ხელნაწერთა შორის (D, Vetus Latina და სხვ.). საუბარია ყველაზე ცნობილ ხელნაწერებზე (Western non-interpolations), რომელთა ნამდვილობაც ეჭვქვეშ დადგა Westcott-ისა და Hort-ის მიერ ახალი აღთქმის კრიტიკული გამოცემის გამოქვეყნების დროს. მიუხედავად აღნიშნულისა, ზემოთნახსენებ ტექსტს აქვს მტკიცე მხარდაჭერა და აღიწერება მრავალი სხვა ხელნაწერის მიერ (P-75; א; B; A; C; W; Vulgata; ძვ. სირიული ხელნაწ.). დღეს, პაპირუს Bodmer (P-75)-ის აღმოჩენის შემდეგ კი, იგი აღიარებულია მრავალი მკვლევარის მიერ (Jeremias, Schormann, Benoit, BJ (იხ. P. Benoit, Exegese et theologie, Paris, 1961, 1, 163-203; J. A. Fitzmyer, CBQ 24 (1962), გვ. 177).

„ისრაელი“ (ლკ. 22, 30) უკვე „ახალი ისრაელია“, ანუ ეკლესია, ხოლო „ათორმეტნი“ (ლკ. 22, 30) იქნებიან ახალნი „მსაჯულნი“, მსგავსნი ძველი მსაჯულებისა ახალ ისრაელში.

მთ. 26, 31-35; მკ. 14, 27-31; ლკ. 22, 31-38

წინასარმეტყველ ზაქარიას სიტყვებით, „დაეც მწყემსი და განიბნინენ ცხოვარნი!“ (ზაქ. 13, 7), იესო წინასწარმეტყველებს იმ დროებით შიშსა და გაურკვევლობას, რაც მოწაფეებში მისი ჯვარცმითა და სიკვდილით იქნება გამოწვეული. მაგრამ მისი აღდგომა ისევ შეკრებს ყველას გალილეაში, საიდანაც მოღვაწეობა დაიწყეს (მთ. 28, 7; მკ. 16, 7).

მახარებლები ლუკა და იოანე, მარკოზისა და მათესაგან განსხვავებით, პეტრეს მიერ მაცხოვრის უარყოფის შესახებ წინასწარმეტყველებას საიდუმლო სერობის დროს აღწერენ. ისევე როგორც იობის შემთხვევაში, აქაც სატანა ითხოვს უფლებას ღვთისაგან მოწაფეთა „აღცრად“ (გასაცხრილად, ლკ. 22, 31).

გამოთქმა „ვიდრე ქათმის ხმობადმდე“ (მთ. 26, 34) და ვერსიათა ნაირსახეობანი არ არის აუცილებელი, რომ ღამის განსაზღვრულ დროს გულისხმობდეს. მაგალითად ღამის მესამე სამხედრო ცვლას 24:00-დან 03:00-მდე. როგორც ცნობილია, ღამის 03:00-ს ეწოდებოდა „მამლის ხმობა“ (მკ. 13, 35). აღნიშნული გამოთქმის მნიშვნელობა მარტივია: „განთიადამდე უარყოფილი გეყოლები“.

„უსჯულოთა თანა შეირაცხა“ (ლკ. 22, 37) მომდინარეობს ესაიას წინასწარმეტყველებიდან (იხ. ეს. 53, 12).

იესოს პასუხი მოწაფეებისადმი „კმა არს“ (ლკ. 22, 38) ნიშნავს „სამყოფია, საკმარისი თქვით“. მსგავსი ფრაზა გვხვდება მეორე სჯულის 3, 26-ში „კმა იყავნ შენდა, ნუღარა შესძინებ სიტყუად ჩემდა სიტყუასა მაგას“. მოწაფეები უძლურნი არიან გაიგონ, რომ მაცხოვარი ეკლესიის დევნას წინასწარმეტყველებს. ამასთანავე ჩანს, რომ მოწაფეთაგან ზოგიერთი შეიარაღებული იყო.

გაგრძელება