იხ. დასაწყისი
(მთ. 26, 36-46; მკ. 14, 32-42; ლკ. 22, 39-46)
ლუკას სახარების 22, 43-44-ის არ არსებობა ზოგიერთ ხელნაწერში (P-75; B; א; A; W; T), რამდენადაც მნიშვნელოვანი არ უნდა იყოს ის, შეიძლება აიხსნას როგორც მცდელობა იესოს ძლიერი განსაცდელის ადამიანური მხარის შერბილებისა, მისი აგონიის, შიშის გამო „და იქმნა ოფლი მისი, ვითარცა ცუარი სისხლისაი“ (ლკ. 22, 44), რაც შესაძლოა ერეტიკოსთა გარკვეული წრეებისათვის წარმოადგენდა მტკიცებულებას მაცხოვრის ღმერთკაცური ჰიპოსტასის არსებობის მხარდასაჭერად (J. A. Fitzmyer, CBD 24 [1962]).
იესო პირველად იმყოფება ასეთ მძიმე მდგომარეობაში და ფუჭად ითხოვს მოწაფეთაგან მათ თანამყოფობას გეთსიმანიის ბაღში, რომლებიც, როგორც ჩანს, ვერ აცნობიერებენ ამ დროის სიმწვავეს. უკანასკნელ წუთებში იესო სრულიად მარტოა. სამყაროს იგი მიტოვებული ჰყავს და მხოლოდ „ანგელოზი ზეცით განაძლიერებდა მას“ (ლკ. 22, 43), რათა მოწამეობის სასმისი მიეღო. აღწერილი მონაკვეთი ძალზედ დიდაქტიკური უნდა ყოფილიყო ქრისტიანთა დევნის პერიოდში „სასუმელი ესე, რომელსა მე ვსუამ, სუათ, და ნათლისღებაი, რომელი მე ნათელ-ვიღო, ნათელ-იღოთ“ (მკ. 10, 39). ეს განსაცდელი მიტოვების, უარყოფის, წამების შიშისა და საშინელებათა განსაცდელია, რომლებიც პირველად იესო ქრისტეს, შემდეგ კი მის მოწაფეებსა და ეკლესიას მოელით.
გეთსიმანიის ბაღი იესოს ხშირი მონახულების ადგილი გახლდათ „ღამე განვიდის და იქცევინ მთასა მას, რომელსა ჰრქვიან ზეთისხილთაი“ (ლკ. 21, 37), „ესე თქუა იესუ და გამოვიდა მოწაფითურთ თვისით წიაღ ხევსა მას ნაძოვანსა, სადაცა-იგი იყო მტილი, რომელსა შევიდა თავადი და მოწაფენი მისნი“ (ინ. 18, 1). როგორც ბაღის სახელწოდებიდან ჩანს (Gat Shemen-ზეთსახდელი, ზეთის საწნეხელი), ადგილი გეთსიმანია ქრისტეს ეპოქაში „ელეონის მთის“ (ბერძ. Το Όρος των Ελαιών) ზეთისხილის პლანტაციებში მდებარეობდა. დღეს, მიუხედავად იმისა, რომ ზეთისხილის მთაზე კიდევ არსებობენ უძველესი ხეები, ცნობილია რომ იერუსალიმის ალყის დროს ქრისტეს შობიდან 70 წ. ტიტემ ძირფესვიანად ამოათხრევინა ისინი ჯარისკაცებს (იოსებ ფლავიუსი, „იუდ. ბრძ. შესახებ“ 5, 106-108; 6, 5-7).
მოციქულები პეტრე და ძმები იოანე და იაკობი, ზებედეს ძენი, ასევე მაცხოვრის ფერისცვალების მოწმენიც იყვნენ (მთ. 17, 1-9; მკ. 9, 2-10; ლკ. 9, 28-36).
მათეს „მწუხარებად და ურვად“ (26, 37) საგრძნობლად ამცირებს მარკოზის მიერ გამოყენებულ „დასულებად და ურვად“-ის (მკ. 14, 33) დაძაბულობას.
„მოიწია დასასრული“ (მკ. 14, 41) ნიშნავს „საკმარისია, სამყოფია!“
(მთ. 26, 47-56; მკ. 14, 43-52; ლკ. 22, 47-53; ინ. 18, 1-11)
სამი მახარებლის (მათე, მარკოზი, ლუკა) მიერ ამ მონაკვეთში ერთი და იმავე ფრაზის („ერთი იგი ათორმეტთაგანი“) გამოყენება და ის ფაქტი, რომ მათი მონათხრობი უკვე ეთანხმება (მსგავსია) მოციქულ იოანეს გადმოცემას, ითვლება მტკიცებულებად, რომ თავდაპირველად დამოუკიდებელი იყო და ორგანულად არ ეკუთვნოდა წინა მონათხრობ-წყაროს. Jeremias (EWJ გვ. 96) თვლის, რომ ამ ადგილიდან იწყებოდა მარკოზის ერთი ახალი, წინამდებარესთან შედარებით მცირე, წყარო.
ღვთისმეტყველი იოანე იესოს შეპყრობაში რომაელების თანამონაწილეობასაც აღგვიწერს. მათე ასწორებს მარკოზის „მწიგნობრებს“ „მღვდელმთავრებით“, მიუხედავად იმისა, რომ უფრო შეესაბამება იოანეს „ფარისევლებს“.
იოანეს მახარებლის მიხედვით, შეიარაღებული მოწაფეებიდან პეტრემ მახვილი იშიშვლა და შეეცადა მრვდელმთავრის მონისათვის თავში დაერტყა, რომელმაც ერთი მოძრაობით თავიდან აიცილა დარტყმა, შედეგით, რომ მახვილმა მხოლოდ ყური მოკვეთა. მოციქული ლუკა ეთანხმება იოანე მახარებელს იესოს მიერ მონის მოკვეთილი ყურის განკურნებაში.
იუდას ამბორი გაუგონარი ირონიაა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ტრადიციული მისალმება გახლდათ მოწაფისა მასწავლებლისადმი. „მოყუასო, რომლისათვისცა მოსრულ ხარ“, ნიშნავს „მოყვასო, აღასრულე ის, რისთვისაც მოხვედი“. იესომ ზუსტად, თანმიმდევრულად იცის რაც უნდა მოხდეს.
მახარებელი მათე ხშირად უსვამს ხაზს, რომ ყოველივე ღვთის წინასწარგანსაზღვრული ხედვით აღესრულება „რამეთუ ესრეთ ჯერ-არს ყოფად“ (მთ. 26, 54), „ვითარ-მე აღესრულნენ წერილნი“ (მთ. 26, 54) ზაქარიას წინასწარმეტყველებაა (ზაქ. 13, 7). ასევე მკვდარი ზღვის ყუმრანის[Q] ხელნაწერებშიც „ანგელოზები“ (მთ. 26, 53) სამართლიანი „სინათლის ძეთა“ თანამებრძოლნი არიან (1 Q M 7, 6).
უცნობი „ერთი ვინმე ჭაბუკი“ (მკ. 14, 51) ყოველ მიზეზ გარეშე იესოს გარემოცვიდანაა, რომლის სახელსაც მახარებელი არ ასახელებს. აღნიშნულის გამო, ზოგიეთი მეცნიერი თვლის, რომ უცნობი ჭაბუკი თვით მარკოზია, რომელიც ასეთი სახით გადმოგვცემს მის გეთსიმანიის ბაღში ყოფნასა და აღწერილი მოვლენის თვითმხილველობას.
(მთ. 26, 57-75; მკ. 14, 53-72; ლკ. 22, 54-71; ინ. 18, 12-27)
მოციქულები მათე და მარკოზი იესოს ორ „სამსჯავროს“ აღწერენ. ერთს შეპყრობის ღამესვე და მეორეს კი დილით. ლუკა და იოანე კი მხოლოდ ერთი „სამსჯავროს“ გადმოცემით კმაყოფილდებიან, ლუკა - დილის, იოანე კი ღამის. გამოსავალი ამ მდგომარეობის ასახსნელად P. Benoit-ის აზრით ის არის, რომ მათესა და მარკოზს მაცხოვრის სინედრიონის წინაშე წარდგომაც აქვთ აღწერილი და მისი წინასწარი დაკითხვაც ღამით მღვდელმთავრის სასახლის ეზოში („Jesus devant le Sanhedrin”, Angelicum 20 (1943) 143-165, Exegese 1, 265-359). მახარებელ ლუკას განმარტება, მიუხედავად იმისა, რომ მახარებელს აქვს გარკვეული სცენების დაჯგუფების ჩვევა, ჩანს რომ უფრო სწორია და ამასთანავე მას იოანე ღვთისმეტყველის მონაცემებიც უმაგრებენ მხარს. ძალიან ძნელია იმის დაჯერება, რომ „მღდელთ-მოძღუარნი იგი და მოხუცებულნი და ყოველი კრებული“ (მთ. 26, 59; მკ. 14, 55) პასექის ღამეს კაიაფას სასხლის ეზოში შეიკრიბა.
იუდაიზმისათვის დამახასიათებელი სამსჯავრო საქმის განხილვა დაწვრილებითაა აღწერილი Mishna-ს Sanhedrin-ში. სასიკვდილო განაჩენის აღსრულება მხოლოდ განაჩენის გამოტანიდან მეორე დღეს აღესრულებოდა და არა იმავე დღეს (Sanhedrin 4, 1). ამასთანავე დღესასწაულის დღეს „არანაირი სამსჯავრო გადაწყვეტილება არ უდა იქნას გამოტანილი“ (Tosefta, Yom iv. 4, 207). ჩნდება კითხვა, ძალაში იყო თუ არა აღნიშნული კანონები იესო ქრისტეს ეპოქაში? ან იქნებ საუბარია მსჯავრის გამოტანის პაროდიაზე? ხოლო მეორე კითხვა უშუალოდ სინედრიონს ეხება, რამდენად ჰქონდა მას უფლება სიკვდილით დასჯის განაჩენი (Jus gladii) გამოეტანა. ლევიტელთა 24, 10-24-ის მიხედვით სიკვდილით დასჯა იესოს ქვით ჩაქოლვა უნდა ყოფილიყო. ამასთან, „ჰრქუეს მას (პილატეს) ჰურიათა მათ: ჩუენდა არავისი ჯერ-არს მოკლვაი“ (ინ. 18, 31 დამატებით იხ. J. Blinzler, The Trial of Jesus, Westminster, 1949; P. Winter, On the Trial of Jesus, Berlin 1961).
იოანე ღვთისმეტყველის მიხედვით (18, 13) მაცხოვარი შეპყრობის შემდეგ თავდაპირველად არა კაიაფასთან (მთ. 26, 57), არამედ მის წინამორბედ მღვდელმთავარ და კაიაფას სიმამრ „ანნაის“-თან წაიყვანეს. ანნა ან ანანოს I, მიუხედავად იმისა, რომ წინამორბედი მღვდელმთავარი იყო (6-15 წწ. ახ. წ) დიდი გავლენით სარგებლობდა და არსე ბითად იგი განაგებდა სინედრიონს გარდაცვალებამდე, 35წ. ახ. წ. ანნა მიეკუთვნებოდა სადუკეველთა დაჯგუფებას და აღნიშნულ თანამდებობაზე დანიშნული იყო Legatum Quirinius სირიელის (6-11 ახ. წ. ) მიერ რომაელთა სიყვარულის გამო (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 18, 26). სინედრიონი, თავისი არსებობის მანძილზე მემკვიდრეობითი გახლდათ (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 20, 198).
გამოთქმა „ხოლო იესუ დუმნა და არარაი მიუგო მათ“ (მკ. 14, 61) ეკლესიის თვალთახედვით, მაცხოვარს ესაია წინასწარმეტყველის ღვთის ტანჯულ მონასთან აკავშირებს: „და იგი განბოროტებისათვის არა აღაღებს პირსა თვისსა“ (ეს. 53, 7). იგივე შეიძლება ითქვას იესოს ცემის შესახებაც (ეს. 50, 6; 53, 3-5).
„შენ ხარ ქრისტე, ძე კურთხეულისაი“ (მკ. 14, 61) ან „ძე ღმრთისაი“ (მთ. 26, 63; ლკ. 22, 70) იუდეურ ლექსიკაში მხოლოდ იმას აღნიშნავს, რომ იესო იცავს „ქრისტეს“, ისრაელის მეფის, იუდაიზმის ეროვნული მოლოდინის მატარებელის სახელის ღირსებას (II მეფეთა 7, 14; ფს. 26, 63). რასაც არ აღნიშნავს, რა თქმა უნდა, სახარების მკითხველთათვის. „კურთხეულისა“, ისევე როგორც „ძლიერისა“-ს (იხ. მთ. 26, 64) გამოყენება ღვთის სახელის გამოყენებისთვის გვერდის ავლაა. მათესა და ლუკას სახარებებისაგან განსხვავებით, მარკოზთან იესოს პასუხი პირდაპირი და გასაგებია. დანიელის წინასწარმეტყველებისა (დან. 7, 13) და ფსალმუნის მოხმობა: „ჰრქუა უფალმან უფალსა ჩემსა: დაჯედ მარჯუენით ჩემსა, ვიდრემდის დავსხნე მტერნი შენნი ქუეშე ფერჴთა შენთა“ სავსებით ნათელი და გასაგებია. იესო უკვე ესქატოლოგიური მესიაა და სწორედ ამას წარმოადგენს „გმობა“ მღვდელმთავრის წინაშე (მთ. 26, 65; ლკ. 14, 64). T. F. Glasson-ი [NTS 7 (1960-61) გვ. 88-93] თვლის რომ სიტყვებს „მჯდომარე“ და „მომავალი“ (მკ. 14, 62) არ აქვთ ერთი და იგივე მნიშვნელობა, მაგრამ ორივე მამის დიდებაში ტახტზე დაბრძანებულ იესოს მიეკუთვნებიან.
მარკოზის გამოთქმა „ქათამმან ხმა-ყო“ (მკ. 14, 68) სავარაუდოდ გვიანი ჩანართია. მიუხედავად ხელნაწერთა სიმრავლისა, რომლებიც ამ ჩანართს მოიცავენ, მრავალ უმნიშვნელოვანეს ხელნაწერში (א, B და სხვა) არ აღიწერება. თუკი იგი ჩანართია ამტკიცებს „ქათმისა მეორედ ხმობადმდე“-სა (მკ. 14, 30) და „პირველ ქათმისა ხმობადმდე მეორედ სამ-გზის უვარ-მყო მე“-ს (მკ. 14, 72). ხოლო თუკი დედნისეულია, მისი გამორიცხვა ცნობილ ხელნაწერებში შესაძლებელია დაკავშირებული იყოს აღნიშნული მონაკვეთისა და დანარჩენი სამი სახარების ჰარმონიზაციასთან, სადაც მამლის მხოლოდ ერთი „ხმობა“ გვხვდება. ან გადამწერთა იმ სირთულესთან, თუ რატომ ვერ გაიხსენა მოციქულმა პეტრემ იესოს წინასწარმეტყველება მამლის პირველივე „ხმობის“ შემდეგ. იგივე შეიძლება ითქვას „მეორედ“-ის (ბერძ. „δις“, მკ. 14, 30) შესახებაც (B. M. Metzger, A Textual Commentary on the New Testament, Stuttgart 2002, გვ. 96-97).
ლუკა და მარკოზ მახარებლების მსგავსი ფრაზები „რამეთუ გალილეველ არს“ (ლკ. 22, 59; მკ. 14, 70) მათეს განმარტებას ეხმაურებიან: „ჭეშმარიტად შენცა მათგანი ხარ, და რამეთუ სიტყუაიცა შენი (გალილეური კილო) გამოგაჩინებს შენ“ (მთ. 26, 73).
(მთ. 27, 3-10)
„კორბან“ (ებრ. Korban, არამ. Korbana „საჩუქარი“ მკ. 7, 11) არის ტაძრის საგანძური („ფასის საცავი“, მკ. 12, 41; ლკ. 21, 1; ინ. 8, 20). ცნობილია, რომ იერუსალიმის ტაძარს საღვთისმსახურო დანიშნულების გარდა ერთგვარი ბანკის ფუნქციაც გააჩნდა, ჰქონდა რა საკუთარი ფულადი ერთეული. ტაძრის ყოველი მომლოცველი ან მომნახულებელი ვალდებული იყო საკუთარი ფული ტაძრის ფულზე გადაეცვალა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერ შეძლებდა ვერანაირი შესაწირავის ყიდვას ან ფულის შეწირვას. სხვა მოწმობა ფულის ტაძარში შენახვის შესახებ, გარდა იუდას ისტორიისა, არ მოგვეპოვება. „საფლავად უცხოთა“ (მთ. 27, 7) ცხადია უცხოთა, ე.ი. არაიუდეველთა საფლავს გულისხმობს.
მახარებელი ლუკა იუდას აღსასრულის განსხვავებულ ვერსიას აგვიღწერს: „ამან მოიგო დაბაი იგი სასყიდლითა მით სიცრუვისაითა და განსივნა გა განსთქდა შორის და განიბნინეს ყოველნი ნაწლევნი მისნი და საცნაურ იქმნა ყოველთა მკვიდრთა იერუსალეიმისათა, ვიდრეღა ეწოდაცა დაბასა მას თვისითა სიტყვითა მათითა აკელდამა (haqel dama-არამ.) ესე იგი არს დაბაი სისხლისაი“ (საქ. 1, 18-19).
წინასწარმეტყველ იერემიას სიტყვები სინამდვილეში ზაქარია წინასწარმეტყველს ეკუთვნის (ზაქ. 11, 12-13). „სადნობელი“ (ბერძნ. Χωνευτήpιον, ებრ. Yotser) გარდა კერამიკული ნაკეთობების დამამზადებელი საწარმოსი ლითონის სადნობსაც აღნიშნავს. აღნიშნული ტერმინი ტაძრის ფულის ჩამოსასხმელ საწარმოს გულისხმობს, რომელშიც ცხადია ყოველნაირ ფულად ერთეულს ინახავდნენ ტაძრის ფულში გადაცვლის შემდეგ.
მათე მახარებელი თავისუფლად გადმოგვცემს ფაქტებს ძველი აღთქმის მოშველიებით, რომელსაც, როგორც რაბინს, წმინდა წერილის განმარტებისა და სიღრმეში ჩაწვდომის შესაძლებლობა ნამდვილად აქვს. საინტერესოა რატომ მიაკუთვნებს წინასწარმეტყველებას ზაქარიას ნაცვლად იერემიას? იქნებ შეცდომის გამო? (K. Stendahl, The School of St. Matthew, Copenhagen 1967, გვ. 123) თუმცა ზაქარიას წინასწარმეტყველების ზოგიერთი კვანძის არსებობა იერემიას წინასწარმეტყველებასთან დასაშვებია. Yoster-ის ორმაგი მნიშვნელობა, ასევე აგარაკის სახელწოდება („აგარაკი იგი მეკეცისაი“ (27, 7) შესაძლებელია გარკვეულ კავშირში იყოს „მეკეცის იგავთან“ (იერ. თავები 18 და 19), რომლითაც წინასწარმეტყველი თანამემამულეებს ღვთისაგან განშორების გამო სასჯელით ემუქრება. რაბინული განმარტებითი კანონის თანახმად, როდესაც ტექსტის ორი მონაკვეთი ამ სიტყვას შეიცავს, ავტომატურად ერთმანეთს უკავშირდება. ასევე [იერ. 32, 7 (ებრ. ) (=იერ. 39, 7 O’] წინასწარმეტყველი უფლის დავალებით ყიდულობს „აგარაკს“ ბაბილოვნელების მიერ უკვე გადათელილ ისრაელის მიწაზე, რომელიც იქნება დასაწყისი ტყვეთა დაბრუნებისა და მშობლიურ მიწაზე აღდგინებისა. თუკი საუბარი არაა შეცდომაზე, მაშინ მახარებელი მათე ზაქარიას წინასწარმეტყველებას იერემიას „სინათლის“ ფონზე გადმოგვცემს, თუმცა როგორ აკავშირებს, მისი რაბინული ლოგიკით აღნიშნულ ორ წინასწარმეტყველებას ერთმანეთთან, ბოლომდე ნათელი არაა.
(მთ. 27, 1-2; 11-14; მკ. 15, 1-5; ლკ. 23, 1-12; ინ. 18, 28-38)
ჰეროდე დიდის გარდაცვალების შემდეგ (37-4 ძვ.წ.) ისრაელის სამეფო მისივე ანდერძის თანახმად ჰეროდეს სამ ძეს შორის განაწილდა (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 17, 188-189; „იუდ. ბრძ. შესახ. 2, 95). ჰეროდე არქელაოსს (4 ძვ.წ. - 6 ახ.წ.) წილად ხვდა იუდეა, იდუმია და სამარია. ჰეროდე ანტიპას (4 ძვ.წ. - 39ახ.წ.) გალილეა და პერეა დედაქალაქ ტიბერიადასთან ერთად. ჰეროდე ფილიპეს კი (4 ძვ.წ. - 34 ახ.წ.) ავრანიტიდა, ტრახონიტიდა, ვატანეა და პანიადა დედაქალაქ იორდანეს ბეთსაიდასთან ერთად, რომელიც აღადგინეს და იმპერატორ ავგუსტინეს ქალიშვილის პატივსაცემად ახალი სახელი იულიადა უწოდეს. არქელაოსი, რომში მცხოვრები იუდეველების ჩარევის შემდეგ, რომელთა შორიც სავარაუდოდ მღვდელმთავარი ანნაც იყო, გალიაში (გალატიაში) გააძევეს ცუდი პოლიტიკური მმართველობისა და საკუთარი ნება-სურვილით სამეფოს განმგებლობის გამო (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. შეს. “ 2, 111; „არქეოლოგია“ 17, 344). არქელაოსის სამეფო ქრისტეს შობიდან 6 წ. იუდეის რომაული ეპარქია გახდა ცენტრით კესარიაში (Caesaria maritima). იუდეის პირველ მმართველად (praefectus) კოპონიუსი (Coponius) დაინიშნა. პრეფექტის ფუნქციებში სამმართველი, სასამართლო და ეკონომიკური ძალაუფლება შედიოდა. იოსებ ფლავიუსი („იუდ. ბრძ. შეს.“ 2, 117) აღნიშნავს, რომ პრეფექტს კეისრის მსგავსი უფლებები ჰქონდა, ანუ სასიკვდილო განაჩენის (jus gladii) გამოტანის უფლება მხოლოდ რომაელ მმართველს კუთვნოდა. სწორედ ამით აიხსნება იესოს წაყვანა პონტიელ პილატესთან.
პილატე (26-36 წ.) [Pilleus-თავსაბურავი, რომელსაც განთავისუფლებულნი ატარებდნენ ღვთაება სატურნისადმი მიძღვნილ დღესასწაულზე. ლათ. - Satumalia] იუდეის მეხუთე რომაელი მმართველი ან ეპარქიის თავი გახლდათ. იტალიელი მეცნიერის Antonio Frova-ს მიერ 1961 წ. ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების დროს კესარიაში აღმოჩნდა (ინახება იერუსალიმის მუზეუმში) ტაძრის წარწერა იმპერატორ ტიბერიუსის პატივსაცემად, სადაც პილატე მოხსენიებულია როგორც Praefectus Iudaeae [J. Vardaman, JBL 81 (1962) გვ. 70-71; A. Calderini, BTS 57 (1963) გვ. 8-19]. ტაციტუსი (Annales 15, 44) გვაუწყებს: „Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus est“, ანუ „ქრისტე, ტიბერიუსის მმართველობის დროს, პროკურატორ პილატე პონტიელის მიერ სიკვდილით დაისაჯა“. ტაციტუსი იყენებს ტერმინს „procurator“, ვინაიდან ტერმინი „praefectus“ კლავდიუსის (41-54 წ. ) ეპოქიდან აღარ გამოიყენებოდა (J. Finegan, The Archeology of the New Testament, Princeton N. J. 1992 გვ. 138). როგორც იოსებ ფლავიუსი, ასევე ალექსანდრიელი ფილოსოფოსი ფილონ იუდეველიც, პილატეს შავი, მუქი ფერებით აღწერს. როდესაც მან მმართველობა მიიღო, იერუსალიმში, ძალზედ გამომწვევად, იუდეველთა დროშების ნაცვლად, რომლებზეც ადამიანთა გამოსახულებანი არ გამოისახებოდა, რომის იმპერატორ ტიბერიუსის გამოსახულებიანი დროშების გამოყენება დაადგინა, რის გამოც იუდეველები ხუთი დღის განმავლობაში კესარიაში, პილატეს სასახლესთან დროშების მოშორებას ითხოვდნენ. პილატე ქედმოუხრელად ავიდა ტრიბუნაზე, ვითომცდა იუდეველთათვის პასუხის გასაცემად, მაგრამ როგორც კი შეგროვდნენ დემონსტრანტები, მათი ალყაში მოქცევის ბრძანება გასცა და პასუხის გაცემის ნაცვლად გაჟლეტით დაემუქრა, თუკი არ მიიღებდნენ კეისრის გამოსახულებიან დროშებს. მაგრამ პილატეს გასაოცრად იუდეველებმა დაიჩოქეს და კისრები მოიღერეს. იძახდნენ: „ჯობს მოვკვდეთ, ვიდრე ჩვენი კანონები დავარღვიოთ“. ასეთ წინააღმდეგობას, რა თქმა უნდა, არ ელოდა პილატე. განშორდა მათ და ბრძანა მოეშორებინათ რომაული დროშები და კესარიაში გადაეტანათ (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. შეს. 2, 169-174; „არქეოლოგია“ 18, 55-59; იხ. ასევე ფილონ ალექსანდრიელი „მოკითხვა გაიოზისადმი“ 299). კიდევ ერთი სერიოზული და მნიშვნელოვანი ეპოზოდი აღწერილია იოსებ ფლავიუსის მიერ, როდესაც პოლატემ იერუსალიმის წყალმომარაგების სისტემის აგება ტაძრის ფულით გადაწყვიტა. ათეულ ათასობით იუდეველი შეგროვდა მოთხოვნით შეჩერებულიყო სამუშაოები. პილატემ ალყაში მოაქცია დემონსტრანტები ჯარისკაცებით, რომლებსაც სამოქალაქო ტანსაცმელი ემოსათ, ხოლო სამოსის შიგნით იარაღს მალავდნენ. პრეფექტის ნიშანზე ჯარისკაცები თავს დაესხნენ იუდეველებს, რის შედეგადაც მრავალი მოკვდა და დასახიჩრდა (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 2, 175-177; „არქეოლოგია“ 18, 60-62). პოლატეს პოლიტიკური დასასრული სამარიტელების წინააღმდეგ გადაჭარბებული ძალმომრეობის გამო დადგა. ერთმა მდიდარი ფანტაზიების მქონე სამარიტელმა თანამემამულეებს გარიზინის მთაზე ასვლისკენ მოუწოდა, სადაც, მისივე რწმუნებით, მოსეს მიერ წმინდა ჭურჭელი იყო დამარხული. როდესაც აღჭურვილმა სამარიტელებმა მთაზე ასვლა დაიწყეს, პილატემ მათი დარბევა და დახოცვა ბრძანა, რის შედეგადაც სამარიტელ წინამძღოლთა დიდი ნაწილი დაიღუპა. აღნიშნული ფაქტის გამო სამარიტელებმა დახმარებისათვის ვიტელიუსს (Vitellius), სირიის მმართველს მიმართეს, რომელიც კონსულად იყო დანიშნული და პილატეზე მაღალი თანამდებობა ეკავა. სამარიტელებმა კონსულს საჩივრით მიმართეს, სადაც აღნიშნეს, რომ მთას თავი არა რომაელთა წინააღმდეგ ასაჯანყებლად, არამედ პილატეს ძალმომრეობისაგან გასაქცევად შეაფარეს. ვიტელიუსმა პილატე მარკელიოთი შეცვალა, ხოლო ყოფილი პრეფექტი რომში იმპერატორ ტიბერიუსის წინაშე თავის გასამართლებლად გაგზავნა. პილატეს რომში ჩასვლამდე ტიბერიუსი გარდაიცვალა (იოს. ფლავ. „არქეოლ.“ 18, 85-89). ამის შემდეგ პილატეს კვალი იკარგება. ევსები კესარიელი აღნიშნავს, რომ პილატემ თავი მოიკლა („ეკლ. ისტ.“ 2, 7, 1).
იერუსალიმში იუდეველთა ჩამოსვლა დიდი მომლოცველობითი დღესასწაულების დროს ხშირად ეროვნულ-განმათავისუფლებელ აჯანყებებს წარმოშობდა, რის გამოც რომაელი მმართველი თავის ვალდებულებად თვლიდა დღესასწაულის განმავლობაში სამმართველო ცენტრი კესარიიდან დროებით იერუსალიმში გადმოეტანა და ქალაქის მუდმივმოქმედი გარნიზონით გაემაგრებინა, რათა უფრო კარგად გაეკონტროლებინა ქალაქში არსებული მდგომარეობა. იერუსალიმში პრეფექტი რეზიდენციაში („პრეტორიაში“ - praetorium) ცხოვრობდა, რომლის ზუსტი ადგილსამყოფელის შესახებ მრავალი მოსაზრება არსებობს. კლასიკური და უფრო მიღებული მოსაზრების მიხედვით იგი ანტონიუსის ციხე-სიმაგრესთან იგივდება, რომელიც ჰეროდე დიდმა იერუსალიმის ტაძრის ჩრდილო-დასავლეთით რომის იმპერატორ მარკუს ანტონიუსის პატივსაცემად ააგო (L. H. Vincent, „L’ Antonia, palais primitive d’ Herode“RB 61 (1954) გვ. 87-107; M. Aline, „La Forteresse Antonia a Jerusalem et la question du Pretoire“, Jerusalem 1956, გვ. 119-42). ამ ადგილს უკავშირდება ე.წ. Via dolorosa (ვნების გზა), იესო ქრისტეს მიერ განვლილი სავარაუდო გზა პრეტორიიდან გოლგოთამდე, რომელსაც ჯვაროსანთა დროიდან ყოველწლიურად ვნების შვიდეულის პარასკევს უამრავი მომლოცველი მიუყვება. სარწმუნოა, რომ ამ ადგილას მდებარეობდა ქალაქის რომაული გარნიზონის („ერის“-ინ. 18, 3) დისლოკაციის ადგილი (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. 5, 244). თუკი მარკოზის (15, 16) ფრაზეოლოგიას „შეიყვანეს იგი შინაგან ეზოსა მას, რომელ არს ტაძარი“ (ბერძ. Πραιτώριον) შევადარებთ იოსებ ფლავიუსის გადმოცემას („არქეოლ. “ 15, 292), ალბათ გამოირიცხება ანტონიუსის ციხე-სიმაგრე, როგორც პრეტორიის ადგილსამყოფელი. „ეზო“ აქ სასახლეა და არა ციხე. ასეთი სასახლე იერუსალიმში კი იყო ორი, ჰეროდე დიდისა და ძველი ასამონელთა სასახლეები. ისინი, რომლებიც ასამონელთა სასახლეს, როგორც პრეტორიის ადგილსამყოფელს, ემხრობიან, აღნიშნულ ადგილს უკავშირებენ უძველეს ბიზანტიურ, არაბების შემოჭრამდელ ადგილ Via dolorosa-ს, რომელიც ზეთისხილის მთიდან იწყებოდა, უვლიდა იერუსალიმის ტაძრის სამხრეთ ნაწილს და დამთავრებამდე (გოლგოთასთან) წმ. „სიბრძნის“ ტაძართან გაივლიდა, რომელიც ქრისტეს შობიდან 450 წ. იმ ადგილას აიგო, სადაც სავარაუდოდ პრეტორია მდებარეობდა. აღნიშნული ეკლესია, რომელიც არ არის შემორჩენილი, მადავას მოზაიკური რუქის მიხედვით იუსტინიანეს (483-563 წ.) მიერ აგებულ ღვთისმშობლის ახალ ეკლესიასთან ახლოს მდებარეობდა. არქეოლოგიური გათხრების შედეგად ძველი ქალაქის ებრაული დასახლების ჩრდილოეთით აღმოჩნდა იუსტინიანესეული ეკლესიის ნანგრევები, რის მიხედვითაც დგინდება „წმ. სიბრძნის ტაძრის“ (Η Αγία Σοφία) დაახლოებითი ადგილმდებარეობა. იოსებ ფლავიუსის მიხედვით ტაძარი „ზემო ქალაქში“ მდებარეობდა („იუდ. ბრძ.“ 2, 530), იქ სადაც მდებარეობდა ასმონეველთა სასახლე, რომელიც ჰეროდემ ახალი სასახლის აგებამდე აღადგინა. შესაძლებელია პრეტორია სწორედაც ის ყოფილიყო. თუმცა ახალ სასახლეს, რომელიც ჰეროდე დიდმა იერუსალიმის დასავლეთ ნაწილში 23 წ. დღევანდელი Citadel-ის ტერიტორიაზე, გიაფას ციხესთან ახლოს ააგო, უფრო მეტი მტკიცებულებანი გააჩნია. ვინაიდან ზომითაც უფრო დიდი და მდიდარი იყო და ამასთანავე სამი სპეციალურად გამაგრებული მტკიცე კოშკი ჰქონდა (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 5, 161). თუკი ერთმანეთთან დავაკავშირებთ ფილონ ალექსანდრიელის ორ მონათხრობს „მოკითხვა გაიოზისადმი“ 38, 299 და 39, 306, გამოდის რომ ზუსტად ის იყო „მმართველთა საცხოვრებელი“. სხვაგვარად პილატე კესარიაშიც იმავე საცხოვრებელში დაბინავდებოდა სადაც ფელიქსი, ანუ „ჰეროდეს პრეტორიაში“ (საქ. 23, 35) [P. Benoit, „Pretoire de Pilate a l’ere byzantine “ RB 91 (1984) გვ. 161-177; J. Murphy O’ Connor, The Holy Land: An Archaeological Guide, Oxford, 1986 გვ. 25-26; J. Finegan, The Archeology of the New Testament, Princeton N. J. 1992, გვ. 246-253].
„შენ იტყვი“ (მთ. 27, 11), იესოს პასუხი არც დადებითია და არც უარყოფითი, არამედ თავშეკავებული, ფრთხილი და წინდახედულია „მეუფის“ მნიშვნელობის, მისი შინაარსის გამო. მახარებელი იოანე აღნიშნულ მონაკვეთს (ინ. 18, 33-38) უფრო გასაგებად გადმოგვცემს.
პილატეს სიტყვები, „არარას ბრალსა ვჰპოვებ კაცისა ამის თანა“ (ლკ. 23, 4 დ ინ. 18, 38), წარმოადგენს იესოს უდანაშაულობის ოფიციალურ განაჩენს და კანონით საქმის განხილვა ამით უნდა დასრულებულიყო დამადანაშაულებელი მტკიცებულებების არქონის გამო.
ჰეროდე ანტიპაც (ლკ. 23, 4-16), როგორც იუდეველი (მიუხედავად იმისა რომ მამის მხრიდან იდუმიელი იყო), პასექისა და უფუარობის დღესასწაულთა გამო იერუსალიმში იმყოფებოდა. თუკი პილატემ ჰეროდეს სასახლე გამოიყენა, მაშინ ანტიპა ასმონეველთა სასახლეში უნდა დაბინავებულიყო, ან პირიქით. პილატემ, გაიგო რა რომ იესო გალილეველია და ამასთანევე პასუხისმგებლობის თავიდან მოცილება სურდა, ზნეობრივ და კანონიერ მოვალეობად ჩათვალა იესო ჰეროდე ანტიპასთან გაეგზავნა, რომლის იურისდიქციაშიც შედიოდა გალილეა და რომელსაც დიდი ხანია სურდა იესოს გაცნობა, ვინაიდან მას მრავალი აღწერდა როგორც ახალ იოანე ნათლისმცემელს (ლკ. 9, 7-9; 13, 31-32).
არსებობს მოსაზრება, რომ აღნიშნული ისტორია ჰეროდე ანტიპასთან დაკავშირებით არ არის ისტორიული ფაქტი და მახარებელ ლუკას, ან მისი წყაროს მიერაა შეთხზული ფსალმუნზე (ფს. 2, 1-2) და ლკ. 9, 7-9-ზე დაყრდნობით (იხ. ასევე საქ. 4, 27) [M. Dibelius ZNW 16 (1915) გვ. 113; R. Bultmann, HST გვ. 273]. მიუხედავად ამისა ჰეროდე ანტიპასა და მის გარემოცვაში მყოფი ადამიანების არაერთჯერადი მოხმობა ნათელს ხდის, რომ როგორც ანტიპას, ასევე მის „წყაროებს“ განსაკუთრებული ინტერესი ჰქონდათ აღნიშნული პიროვნებისადმი (იხ. ლკ. 8, 3; 13, 31; საქ. 4, 27; 12, 20-23; 13, 1).
(მთ. 27, 15-26; მკ. 15, 6-15; ლკ. 23, 13-25; ინ. 18, 39-19, 16)
მახარებელ ლუკას სიტყვები, „რამეთუ უნებელად ედებოდა მას განტევებად დღესასწაულსა მას ერთი“, არ გვხვდება P-75, A, B, L-ში და ითვლება განმარტებით „ენად“ მომდინარე მკ. 15, 6-დან.
გამოთქმა „აჰა კაცი იგი!“ (ინ. 19, 5) ზოგიერთ შემთხვევაში იკითხება როგორც „აჰა ძე იგი კაცისა!“ და სრულიადაც სარწმუნოა, ვინაიდან არამეული პერიფრაზის მიხედვით bar nasha (= ძე კაცისა), შეიძლება ითარგმნოს უბრალოდ როგორც „ადამიანი“. და რადგანაც იოანემ კარგად იცის აღნიშნული ქრისტოლოგიური სახელის მნიშვნელობა (ინ. 3, 13-14; 6, 27. 53. 62 და ა. შ. ), მოცემულ შემთხვევაში სხვა განმარტებას აღარ იძლევა.
იოანე ღვთისმეტყველის გამოთქმა „რამეთუ თავი თვისი ძედ ღმრთისა ყო“ (ინ. 19, 7) ეხმაურება ინ. 10, 33-38-ს (იხ. ასევე მკ. 14, 61-62). პილატეს შიში იმ დროისათვის ბერძნულ-რომაულ სამყაროში არსებული დამახინჯებული აზროვნებიდან მომდინარეობს. აზრი, რომელიც მას გონებაში გაუვლის, ის გახლავთ, რომ „იქნებ იესო მართლაც ღვთის მიერ გამოგზავნილი „ღვთის კაცი“ ან „ღვთის ძეა“ ადამიანის გარეგნობით, როგორც უძველესი მითოლოგიის ადამიანები?“. ამიტომაც მისი შემდგომი კითხვაც ასეთია: „ვინაი ხარ შენ?“. მსგავს მდგომარეობაში იმყოფება ასისთავიც, რომელიც ჯვარცმულ იესოს „ღვთის ძედ“ აღიარებს.
მსჯავრდებულთა გათავისუფლების სხვა მოწმობა პასექის დროს, გარდა ავაზაკ ბარაბას გათავისუფლებისა, არ გაგვაჩნია.
ბარაბა (არამ. „ძე აბბასი“ ან ძე (შვილი) მამისა“ [აბბა-არამ. „მამა“]. გამოთქმას „[იესო] ბარაბა“ (მთ. 27, 17), რომელიც ზოგიერთ ხელნაწერში არ გვხვდება, მეცნიერთა მიერ მტკიცე მხარდაჭერა არ აქვს, ამიტომაც მრავალ და მნიშვნელოვან ხელნაწერში არ აღიწერება. თუკი იგი დედნისეულია, სიტყვა „ბარაბა“ შესაძლებელია იესოს სახელის ხაზგასმას უკავშირდებოდეს („იესო ძე მამისა“), ხოლო თუკი ჩანართია, ავაზაკ ბარაბას სახელს გულისხმობდეს, რაც საპირისპიროა იესოს ღვთიური ჰიპოსტასისა: - „იესო ძე მამისა“ - „იესო ძე (შვილი) საკუთარი მამისა“ [H. A. Rigg, JBL 64 (1945) გვ. 417-456].
„ბარაბა“ (ბერძ. Βαρραβάς- ძე რაბინისა, მოძღვრისა) გახლავთ „იესოსა“ და „ბარაბას“ შორის განსხვავების ჩვენების სხვა მცდელობა. განსხვავებისა ნამდვილ „მოძღვარსა“ და მხოლოდ სახელის მქონე მოძღვარს შორის. აღსანიშნავია, რომ სახელი იესო ძალზედ გავრცელებული ებრაული სახელი იყო. „ბარაბა“ (Βαρραβάς) კი ცნობილი რაბინული ეპითეტია თალმუდში. „შფოთი“ (მკ. 15, 7), რომლის შესახებაც მარკოზი გადმოგვცემს, შესაძლებელია პილატეს მიერ იერუსალიმის ტაძრის ფულით ქალაქის წყალ-გაყვანილობის სისტემის აგების საპირისპიროდ იუდეველთა აჯანყებას შეესაბამებოდეს. იოანე მახარებელი ბარაბას დასახასიათებლად ტერმინ „ავაზაკს“ (ინ. 18, 40), ხოლო მარკოზი კი „მეშფოთეს“ (მკ. 15, 7) იყენებს. ტერმინ „ავაზაკს“ იყენებს ასევე ცოტა მოგვიანებით იოსებ ფლავიუსიც რომაელთა წინააღმდეგ იუდეველთა აჯანყების აღწერისას. როგორც ჩანს, ბარაბა რომელიღაც ეროვნულ, ანტირომაულ დაჯგუფებას მიეკუთვნებოდა.
იუდეველთა მიერ იესოს დადანაშაულება, რომლებიც რამდენიმე დღით ადრე მისი სასწაულებით იყვნენ აღტაცებულნი, ალბათ მათ იმედგაცრუებასა და მესიის გასაცოდავებულ მდგომარეობაში ხილვას უკავშირდება მისი მდევნელების ხელში და თავს მოტყუებულადაც კი გრძნობდნენ. მღვდელმთავრები „მართლდებიან“.
პილატე, მიუხედავად იმისა, რომ „დაიბანა ხელნი“ (მთ. 27, 24), და აღიარა, რომ არ იზიარებდა სინედრიონის მოსაზრებას იესოს შესახებ, მაინც ჯვარცმის მონაწილეა. უკან იხევს და ხალხის გროვას ღირსებას ალახვინებს, რომელიც მას არათუ პატივს არ სცემს, არამედ ემუქრება კიდეც: „უკუეთუ ეგე განუტეო, არა ხარ მოყუარე კეისრისაი, რამეთუ ყოველი, რომელი მეუფედ იტყვინ თავსა თვისსა, სიტყუას-უგებნ კეისარსა“.
„შოლტი საბლისაი“ [ (ინ. 2, 15) ლათ. flagellum], არის რკინის წვეტებიანი მათრახი. გამათრახება სიკვდილმისჯილი მონებისა და არარომაელი მოქალაქეების დასჯის აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენდა (იხ. იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 2, 306; 5, 449).
არამეული სახელწოდება „გავვათა“ აღნიშნავს „ამაღლებულ ადგილს“ (იხ. იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 5, 51). „გავათ საულ“ გადმოიცემა როგორც „საულის ბორცვი“, მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული სახელწოდება ლათინური წარმოშობისაა (gabata). იერუსალიმის ძველი სომხური დასახლების არქეოლოგიური გათხრებისას (M. Broshi) აღმოჩნდა ქვის უზარმაზარი ტრიბუნა ზომით 335 x 61 მ. Citadel-დან (ჰეროდე დიდის სასახლის ადგილსამყოფელი) ქალაქის სამხრეთ კედლამდე. შესაძლოა ზუსტად ამ ადგილას მდებარეობდა ის ტრიბუნაც (rostrum), საიდანაც რომაელი მმართველები ხალხს მიმართვდნენ [J. McRay, “Gabbatha” D. Noel Freedman-თან, The Anchor Bible Dictionary, N. J. 1992]. აღმოჩენილი ტრიბუნა იოსებ ფლავიუსის მიერ აღწერილი ტრიბუნის მსგავსია, საიდანაც რომაელი მმართველი Gessius Florus-ი (64-66 წ. ) მღვდელმთავრებსა და ხალხს მიმართავდა (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. 2, 301-306).
(მთ. 27, 27-31; მკ. 15, 16-20; ინ. 19, 2-3)
„ყოველი იგი თესლები“ [(მკ. 15, 16; მთ. 27, 27) ბერძნ. Σπείρα] ლათინურ „cohors, -rtis“ უიგივდება. Cohortis- ხელმძღვანელობდა ათასისთავი (საქ. 21, 31) და მის სრულ შემადგენლობაში 600 მეომარი შედიოდა, თუმცა ეს რიცხვი ყოველთვის არ იყო მუდმივი.
პორფირი (ბერძ. Πορφύρα, ლათ. Murex) ზღვის რბილსახსრიანთა ჯავშნიანი წარმომადგენელია, რომლისგანაც მზადდებოდა მასალა მატერიის წითლად შესაღებად, ე.წ. პორფირის („ძოწეულის“, „მეწამულის“) ფერის მისაღებად. მსგავსი ფერი ჰქონდა არა მხოლოდ სამეფო შესამოსელებს, არამედ რომაელი ჯარისკაცების ქლამინდებსაც (sagum purpulatum და paludamentum). მსგავსი ფერის ქლამინდით შემოსეს ჯარისკაცებმა იესოც: „და განძარცუეს იგი და ქლამინდი მეწამული შეჰმოსეს მას“ (მთ. 27, 28) და დამცინავი შეძახილებით მიმართავდნენ როგორც იმპერატორს: „Ave, Caesar, victor, imperator“.
ეკლის გვირგვინი (იხ. ინ. 19, 2) წარმოადგენდა „მზის სამეფო გვირგვინს“ და სავარაუდოდ მიზნად ისახავდა იესოს წარმოჩინებას (მისი დაცინვის მიზნით) როგორც Sol invictus („მზე დაუმარცხებელი“), რომელიც საკმაოდ გავრცელებული იყო რომაელ ჯარისკაცთა შორის და ღვთაება მითრას შეესაბამებოდა.