სიცრუის საგანგებო იგავურ სამოსთან დაკავშირებით არ შეიძლება, არ გაგვახსენდეს სულხან-საბა ორბელიანის არაკი „ბრძენი და მდიდარი“ თხზულებიდან „სიბრძნე სიცრუისა“. ეს არაკი მადლიერების თემით არის გაჯერებული: არაკის წინამავალ კომპოზიციურ სივრცეში დაწინაურებული მადლიერების თემა ამ არაკში კულმინაციას აღწევს და არაკის შემდგომაც განაგრძობს განვითარებას. მხედველობაში გვაქვს უფლისწულ ჯუმბერის მიერ გამჟღავნებული მადლიერება მშობელი მამისადმი - მეფე ფინეზისადმი, აღმზრდელი ლეონისა და სედრაქ ვაზირისადმი.
მეფე ფინეზი თავის ერთადერთ მემკვიდრეს დამოძღვრავს, იგავური ფორმით გამოხატავს თავის მოწონებას ძე მეფისა ჯუმბერის სიტყვის, სიბრძნისა და მადლიერების გამო და უკვე სამეფოდ გამხადებული ძის გასაგონად საგანგებოდ ჰყვება არაკს:
„შვილს უბრძანა მეფემ არაკი: იყო კაცი ერთი ბრძენი, რომელი ვაჭრობისა სიმდიდრისაგან დაცემულიყო. წავიდა და მოვლო პირი ყოვლისა ქვეყანისა და მივიდა ინდოეთს. გამოიკითხა მუნ კაცი დიდად მდიდარი და მდიდრობისაგან უმეტესად ღვთის მოშიში, რა აცნობეს, დაისწავლა სახლი მისი, მივიდა და რქვა კაცსა მას: - ძმაო, ძოღან ორმოცი ლიტრა ვეცხლი ივასხე, ახლა დიდად მეჭირვება და მომეც, ღვთისათვის გევედრები!
მან მდიდარმან უარყო, რომელი არა ევალა, რას მიცემდა? უთხრა: ოდეს ვივახშე, მოწამე ვინ გივის და ანუ ხელითწერილი სად არს?
მან კაცმან ეგრე უთხრა: - მაშინ საქმიანად იყავ და ესრეთ მითხარ: არა მცალს და ხვალე მოდი, ხელითწერილს მოგცემო. მე შენი მორწმუნე ვიყავ, დაგჯერდი, მე სხვა საქმე დამეცა, იგი დამავიწყდა, წაველ და აწ გთხოვ, თუცა მტყუარ ვარ, შენ სახელი ღვთისა იფიცე, ჩემი ვეცხლი არა გევალოს, და გარე შევიქცე!
მან, ღვთის მოშიშმან მდიდარმან, ეგრე თქვა: რასათვის ვფიცო სახელი ღვთისა ამა მცირედსა ზედა. ღმერთს ჩემთვის ეგოდენი უბოძებია, მრავალს კაცს ეყოს. ორმოცი ლიტრა ვეცხლი მას მივსცე, სხვა მე მოვიხმარო და ღმერთი არ გავიწყრომო. არ იფიცა და მას კაცსა თხოვილი მისცა.
მან კაცმან, რომელმან წარიღო ვეცხლი, ეგრე თქვა: ღმერთო, მართალო და ჭეშმარიტო! შენ უწყი, ჩემისა სიგლახაკისათვის ვქმენ ესე. აწ თუ გამემარჯვოს სავაჭროსა ამასა ზედა, ყოველი მონაგები ამავე კაცსა მოვუძღვანო და ყველაყა ვაუწყო.
წავიდა იგი კაცი ჩინ-მაჩინს. ესრეთ ივაჭრა და გამდიდრდა, რომე უდიდესი ვაჭარი აღარ ითქმოდა.
რაოდენთა წელთა უკანის, მუნვე ქალაქად მოვიდა, მონახა მდიდარი იგი, პოვა და იწვია. ამან იცნა და მან მდიდარმან ვერა. შეიყვანა სალაროსა თვისსა და, რა რომე აქვნდა, აჩვენა. და უკვირდა მდიდარსა მას დიდება მისი და სიმრავლე უნჯთა. მოეწონა და უქო ყოველივე. მერმე მან კაცმან ამოიღო კლიტე მისისა სალაროსა, მიართვა, ხელთა აკოცა და მოახსენა: ესე ყოველი შენია და ღმერთმან გაუფლოსო!
მას მდიდარსა ძოღანდელი საქმე დავიწყებიყო და ჰკითხა ვინაობა და ვითარობა, და მან ყოველდღე ყოფილი მოახსენა: ჩემმან სიგლახაკემ მომაგონა, თვარა შენ ჩემი არარა გევალა. მე რა მქონდა, რომ გამევასხა. ესე ყოველი შენია, დაეპატრონეო!
გაუკვირდა მას მდიდარსა მის კაცისა სიმართლე და გულკეთილობა. ერთი სარტყელი აიღო და ერთი საპერანგე. ეგრე უთხრა: ესეც ამად ავიღე, ნუთუ გულის კლება შეგექმნას, ღმერთმან შენ მოგახმაროს, რადგან შენში ეგეთი კეთილობა ვიხილე, ჩემი რაც მაქვს, იგიც შენი იყოსო“.
ამგვარია შინაარსი სულხან-საბას არაკისა „ბრძენი და მდიდარი“.
არაკის ორივე პერსონაჟი სიმდიდრის მფლობელია, ოღონდ ბრძენი მდიდარი სიმდიდრისაგან დაცემულია, ანუ ძლეულია. ძველი ქართული დაცემა ნიშნავს როგორც „ძლევას, დამხობას“, ასევე „დაქცევას, დავარდნას“. ამ ბრძენს ქონება იმ მიზეზით დაექცა, რომ სიმდიდრის მოხვეჭის სურვილმა მის სიბრძნეს გადააჭარბა. ბრძენს სიბრძნემ უმტყუნა და სიმდიდრისაგან იძლია, ვინაიდან ვაჭრობა მას თვითმიზნად ექცა, ქონების თავისთვის დაუნჯებას მიჰყო ხელი და არც განსაცდელმა დაახანა - იგი ვაჭრობისა სიმდიდრისაგან დაცემული შეიქნა, ანუ გაკოტრდა.
ამის საპირისპიროდ, არაკის მეორე პერსონაჟის სიმდიდრის წყარო და სათავე ღვთისმოშიშობაა. ამას იგავურად მიგვანიშნებს მდიდრის ეპითეტი - მდიდრობისაგან უმეტესად ღვთის მოშიში. ღვთისმოშიშმა მდიდარმა, როგორც ჩანს, კარგად უწყის, რომ:
„სიბრძნის სათავე უფლის შიშია... სიბრძნის გვირგვინია უფლის შიში“ (სიბრძნე ზირაქისა 1,14. 18. 20. 27;19,20; იგავნი სოლომონისნი 9,10; ფსალმუნნი 110,10). ღვთისმოშიში მდიდარი სწორედ იგია, ვინც „ღმრთისა მიერ განმდიდრდებოდა“, და არა იგი, „რომელი იუნჯებდეს თავისა თვსისა“ (ლუკა 12,21), რასაც ვაჭრობისა სიმდიდრისაგან დაცემული ბრძენი ეწეოდა გაკოტრებამდე.
ასე რომ, არაკში „ბრძენი და მდიდარი“ ღვთისმოშიში მდიდრის მხატვრულ-იგავური განსაზღვრება - მდიდრობისაგან უმეტესად ღვთის მოშიში - აშკარად დაპირისპირებულია ვაჭრობისა სიმდიდრისაგან დაცემულთან, ანუ ბრძენი მდიდარყოფილის მხატვრულ-იგავურ ეპითეტთან, შდრ.:
სიმდიდრისაგან დაცემული <---> ღვთის მოშიში
სწორედ ღვთისმოშიშ მდიდარზე შეაჩერა თავისი არჩევანი ბრძენმა მდიდარყოფილმა და ორმოცი ლიტრა ვერცხლი გამოითხოვა მისგან. ორმოცი ლიტრა ვერცხლი ღვთისმოშიში მდიდრისათვის მცირედია იმასთან შედარებით, რაც, ამ მდიდრისავე თქმით, ღმერთს უბოძებია მისთვის. ღვთისმოშიში თავის სიმდიდრეს ღვთის წყალობად მიიჩნევს და მუდამ ემადლიერება უფალს. იგი სიმდიდრის გაცემას ეშურება, რათა, ჯერ ერთი, დარჩენილი თავად შეირგოს, მეორეც, ღვთის წყრომა არ დაიტეხოს თავს. ღვთისმოშიში მდიდარი ასე ფიქრობს:
„ღმერთს ჩემთვის ეგოდენი უბოძებია, მრავალ კაცს ეყოს. ორმოცი ლიტრა ვერცხლი მას მივსცე, სხვა მე მოვიხმარო და ღმერთი არ გავაწყრომო“.
ღვთისმოშიშის ხსენებულ ალეგორიასთან ერთად, აქაც მოიპოვება იგავური მინიშნება იმ ერთადერთ წყაროზე, საიდანაც ულევად მოედინება ღვთისმოშიში მდიდრის სიმდიდრე-ქონება - ეს არის ღვთის ნებისა და წყალობის უზენაესობა, ღვთისადმი მადლიერება, ასევე მოშურნეობა და სიმარდე მოწყალების გაღებაში.
არაკი მოგვითხრობს ამბავს იმაზე, თუ როგორ დააღწია თავი გაკოტრებას ბრძენმა მდიდარყოფილმა. იგი გონიერებასა და გამჭრიახობას იჩენს: ღვთისმოშიშ მდიდარს ღვთის სახელს უხსენებს („შენ სახელი ღვთისა დაიფიცე“), რადგან იცის, რომ ღვთისმოშიში არასოდეს დაიფიცებს ამაოდ, და ასე დასტყუებს ორმოც ლიტრა ვერცხლს, თითქოსდა, მართლაც ემართა მისი.
მაგრამ ბრძენმა შემდეგ ღვთის წინაშე მოინანია თავისი სიცრუე, თან აღთქმაც დადო, რომ წარმატების შემთხვევაში მონაგებს უთუოდ ვერცხლის პატრონს მისცემდა. ბრძენს მართლაც გაუმართლა სავაჭრო საქმეში, გამდიდრდა და დაუყოვნებლივ შეასრულა აღთქმა: ზაქეს მსგავსად (ლუკა 19,8), მან ყველაფერი დაუბრუნა ღვთისმოშიშს: „ჩემმან სიგლახაკემ მომაგონა, თვარა შენ ჩემი არარა გევალა. მე რა მქონდა, რომ გამევასხა. ესე ყოველი შენია, დაეპატრონეო!“ - ეს აღსარებაც დაურთო და სამართლიანობაც აღადგინა.
სულხან-საბას ბრძენი მდიდარყოფილი მკითხველს უეჭველად მოაგონებს სახარებისეულ ორგულ მნეს, რომელმაც არაკეთილსინდისიერად, ბოროტად გამოიყენა მასზე მინდობილი მოვალეობა.
პატრონის მიერ მნისათვის ჩაბარებული და მინდობილი ქონება, როგორც უკვე განიმარტა, არის უფლისაგან ბოძებული ყველანაირი ნიჭი, უნარი თუ სიმდიდრე, რასაც მხოლოდ სამნეოდ, საპატრონებლად გვანდობს და გვავალდებულებს, რომ ამ სამნეო ქონებას არასოდეს მოვეპყრათ უსამართლოდ, უმართებულოდ, ესე იგი, არ უნდა ვიქცეთ სიცრუის მნედ: ეს ქონება საკუთარი სიამოვნებისთვის კი არ გამოვიყენოთ, არამედ გასამრავლებლად, გასაცემად და სხვათა სამსახურებლად. უფალი ჩვენ, სიცრუის მნეებს, იგავურად გვითითებს იმ გზასა და საშუალებებზე, რომელთა მეოხებითაც შეგვიძლია, განვერიდოთ ჩვენივე ნებით თავს დატეხილ უსამართლობას, ანუ უარი ვთქვათ უმართებულო, ცოდვისმიერი ცხოვრების წესზე, და ჩვენს ხელთ არსებული ყველანაირი ქონება გავცეთ მოწყალების სახით, რათა სამუდამო სასუფევლის ღირსნი გავხდეთ.
სწორედ ამ მხრივ ენიჭება განსაკუთრებული მნიშვნელობა იმას, თუ როგორი გულმოდგინებითა და მოხერხებით (სიცრუვით) ზრუნავს მნე წარმავალი, ამქვეყნიური ცხოვრების კეთილმოწყობისათვის.
ვიმეორებთ, წმიდა სახარების ამ იგავის მეორე ნაწილში შექებული სიცრუვე სინამდვილეში წარმოადგენს უფლისმიერ მითითებას იმ გზასა და საშუალებებზე, რასაც ცოდვილმა უნდა მიმართოს თავის (სულის) გადასარჩენად: ეს არის მოხერხებულობა და გამჭრიახობა, გულმოდგინება და დაუცხრომელი ღვაწლი, რაც უმართებულო, ცოდვისმიერი ცხოვრების წესის უარსაყოფად უნდა მოვიმარჯვოთ.
სიცრუის მნეც სულის გადასარჩენად დგამს ამ ნაბიჯს - იგი, იგავური ქარაგმით რომ ვთქვათ, სიცრუით სძლევს სიცრუეს (ხელწერილებში აღბეჭდილი სიცრუე-ცოდვა მან გადაწერილ ხელწერილებში ამოშალა), რაც იგავურად სინანულის ფარდია.
ჩვენ ვხედავთ, რომ წმიდა სახარების იგავში სიცრუე თავდაპირველად ცოდვის გამომხატველი იგავური ალეგორიაა, რომელიც იგავის მეორე ნაწილში იცვლება და ალეგორიულად სინანულის გზის მაჩვენებელი ხდება. სიცრუე ამ დროს მთლიანად დაცლილია საკუთარი სემანტიკისაგან, იგი მხოლოდ ე.წ. შიშველ ალეგორიად რჩება, რომელიც იგავის მთხრობელმა უფალმა იესომ ერთადერთი მიზნით მოიხმო: სათქმელი ამსოფლიური ცხოვრებისეული სურათებით გააცოცხლა, რათა იგი უფრო ადვილად გასაგები ყოფილიყო და გულისხმიერ მსმენელს თავად ეძებნა სიტყვის ჭეშმარიტება.
სულხან-საბას ბრძენი მდიდარყოფილიც სიცრუეს მიმართავს, ისიც მოხერხებულად დასტყუებს ღვთისმოშიშს ვერცხლს. ეს სიცრუე ორგული მნის მიერ არჩეული სინანულის გზას შეესაბამება, ვინაიდან ბრძენი მაშინვე მოაყოლებს თავის სიცრუეს სინანულისა და აღთქმის სიტყვებს:
„მან კაცმან, რომელმან წარიღო ვეცხლი, ეგრე თქვა: ღმერთო, მართალო და ჭეშმარიტო! შენ უწყი, ჩემისა სიგლახაკისათვის ვქმენ ესე. აწ თუ გამემარჯვოს სავაჭროსა ამასა ზედა, ყოველი მონაგები ამავე კაცსა მოვუძღვანო და ყველაყა ვაუწყო“.
სიმდიდრისაგან დაცემული არაკში სულით დაცემასაც უნდა გამოხატავდეს, კერძოდ, იმას, რომ ბრძენს, როგორც უკვე შევნიშნეთ, სიბრძნემ უმტყუნა: იგი ღმერთს დაშორდა, ვინაიდან სიმდიდრის კეთილად გამოყენების ნაცვლად (გამრავლება-გაცემას ერთდროულად რომ ითვალისწინებს) მან ვაჭრობა გაიხადა კერპად და, ქონების თავისთვის დაუნჯებით, მის მონა-მორჩილად იქცა.
ასე გვესმის არაკში წარმოდგენილი ალეგორიული ეპითეტი ბრძენისა - ვაჭრობისა სიმდიდრისაგან დაცემული, რომელიც პირდაპირი მნიშვნელობით მისი ქონების განიავებას, გაკოტრებას გამოხატავს, იგავურად კი ასახავს ბრძენის ღვთისაგან განშორებას მამონას ცოდვათა გამო.
სიმდიდრისაგან დაცემული ბრძენი გაკოტრებისათანავე მოეგება გონს და, ორგული მნის მსგავსად, მთლიანად გააცნობიერებს თავისი შეცოდების თავსა და ბოლოს. ეს ჩანს მისი გულმოდგინებიდან, რითაც მდიდარყოფილი მთელ ქვეყანას მოივლის, ინდოეთს მისწვდება, იქ მოძებნის და შეისწავლის ერთი მდიდრის ასავალ-დასავალს, ისარგებლებს მისი ღვთისმოსაობით და ცრუ გამსესხებლად, ვითომდა მოვასხედ მიადგება ამ ღვთისმოშიშ მდიდარს.
ყოველივე ეს თითქმის სრულად ემთხვევა ორგული მნის გონს მოგებას, მის გაცნობიერებულ გადაწყვეტილებას და ხსენებული სიცრუის, ანუ სინანულის გზის არჩევანს. ბრძენი და მნე ჯერ სიმდიდრისადმი უჯერო დამოკიდებულებით სჩადიან ცოდვას - ეს მათი უმართებულოდ გაკეთებული არჩევანის შედეგია. შემდეგ კი ორივე იპოვის გზას ცოდვისაგან დასახსნელად - ეს გზა არაკშიც და იგავშიც ამსოფლიური სიბრძნისა და გონიერების იგავური ალეგორიით - ტყუილითა და სიცრუით გამოიხატება.
ვიმეორებთ, არაკშიც და იგავშიც ამ ალეგორიის პირდაპირი მნიშვნელობა (სიცრუის სემანტიკა) მთლიანად უგულებელყოფილია, იგი, როგორც უკვე აღინიშნა, მხოლოდ შიშველი მხატვრული ხერხია, წმინდა წყლის იგავური სამოსია თავის (სულის) გადარჩენის ბრძნული (ქრისტიანული) გზის გამოსახატავად.
ამაზე სულხან-საბას არაკის სათაურიც მიგვითითებს - „ბრძენი და მდიდარი“. ბრძენი მდიდარყოფილს იმიტომ ჰქვია, რომ მან ბრძნულად დააღწია თავი გაჭირვებას, მდიდარი კი თავისი ღვთსმოშიშობით, ანუ ღმრთისა მიერი განმდიდრებით უნდა იყოს მდიდარი. „ბრძენი და მდიდრის“ სათაურიც ალეგორიაა, სადაც იგავური სიტყვის ქართველი დიდოსტატი არაკის მთავარ სათქმელს შესაშური სრულყოფილებით ასახავს.
ბრძენი მდიდარი, სიბრძნის გარდა, მადლიერებასაც ავლენს. მისი სიბრძნე არაკში აერთიანებს გონიერებას, გამჭრიახობას, სინანულის გზის არჩევანს და ასევე მადლიერებასაც. ბრძენი მადლიერია არა მარტო ღვთისმოშიშისადმი, არამედ ღვთისადმიც. იგი სწორედ ღვთისადმი მადლიერებით აღსავსე მიიღებს თავის გადაწყვეტილებას. სხვაგვარად ვერც აიხსნება ბრძნის ის განზრახვა და გამიზნულობა, რასაც იგი ღვთის შეწევნით მიაღწევს და აღასრულებს კიდეც: „ესე ყოველი შენია და ღმერთმან გაუფლოსო!“ - ასე მიმართავს იგი სტუმრად მოსულ ღვთისმოშიშს, თავისი სალაროს კლიტეს გადასცემს მას, თან, თავმდაბლობისა და ღვთის ნებისადმი მორჩილების ნიშნად, მოწიწებით ეამბორება ხელზე.
ღვთისმოშიში მდიდარიც დიდ სულგრძელობასა და მადლიერებას ამჟღავნებს, რაც მისი ღვთისმოშიშობიდან და ღვთისადმი თავმდაბლური მორჩილებიდან გამომდინარეობს. ღვთისმოშიშის საპასუხო რეაქცია ღირსეული ჟესტი გახლავთ:
„გაუკვირდა მას მდიდარსა მის კაცისა სიმართლე და გულკეთილობა. ერთი სარტყელი აიღო და ერთი საპერანგე. ეგრე უთხრა: ესეც ამად ავიღე, ნუთუ გულის კლება შეგექმნას, ღმერთმან შენ მოგახმაროს, რადგან შენში ეგეთი კეთილობა ვიხილე, ჩემი რაც მაქვს, იგიც შენი იყოსო“.
ღვთისმოშიშის მადლიერებაზე ისიც მეტყველებს, რომ მადლობის ნიშნად მან ბრძნის სალაროდან ერთი სარტყელი და ერთი საპერანგე აიღო მხოლოდ. სიმართლესა და კეთილობაში ცხოვრების ის ბრძნული წესი უნდა ვიგულოთ, რასაც ღვთისადმი მადლიერი კაცი ეწევა.
არაკის ბოლოს სწორედ ორი ამგვარი მდიდარი ადამიანი დგას გვერდიგვერდ. ისინი ჭეშმარიტად „ღმრთისა მიერი“ მდიდარნი არიან, ვინაიდან მათ ღვთიური სიბრძნითა და მადლიერებით, სინანულით, თავმდაბლობითა და მორჩილებით დათრგუნეს უგუნურება, უმადურობა, ვერცხლისმოყვარეობა, დიდებისმოყვარეობა და, საფიქრებელია, რომ ამ ვნებათაგან გამომდინარე ყველა სხვა მანკიერებაც შემუსრეს.
ამ არაკს შეგონება არ ახლავს. მეფე ფინეზის სათქმელი ისედაც ნათელია და ცხადი: სიბრძნისა და ღვთისადმი მადლიერების შექებით არაკის მთხრობელი მიგვანიშნებს ღვთის უზენაესობაზე კაცთა ცხოვრებაში, კერძოდ, მეფის კურთხევის საქმეში. ამას ისიც გვკარნახობს, რომ არაკის ადრესატი ძე მეფისაა, და ისიც, რომ ამ არაკის ჩამთავრებისთანავე მეფე თავის ერთადერთ ძესა და მემკვიდრეს სამეფოს მფლობელად აღიარებს, და ამას უპირველესად ღვთის ნებად შერაცხავს:
„შვილო ჩემო, შენთვის ღმერთსაც მოუნდომებია და მეც მომიცია ადგილი და სამეფო ჩემი და დღეის წაღმა უფლებდე ყოვლისა ზედა და ნუმცა ვინ არს ურჩი შენი“.
უფლის მეორე შეგონებაში კიდევ ერთი იგავური მინიშნება იქცევს ყურადღებას: „ორგული მნის“ იგავში მნე ცდილობს, მოვალეები თავის მეგობრებად იგულოს, ხოლო შეგონებაში უფალი მეგობრებს ახსენებს: შეიძინეთ მეგობრებიო. მეგობრებისა და მოვალეების იგივეობაზე უფალი მიგვანიშნებს სიტყვით - შეგიწყნარონ.
იგავში მნე ამბობს: „უწყი, რაა ვყო, რაჲთა, რაჟამს გარდავდგე მნეობისაგან, შემიწყნარონ მე სახლთა მათთა“ (ლუკა 16,4); შეგონებაში კი უფალი გვეუბნება: „ისხენით თავისა თქუენისა მეგობარნი მამონაისა მისგან სიცრუვისა, რაჲთა, რაჟამს მოაკლდეთ თქუენ ამიერ, შეგიწყნარნენ თქუენ საუკუნეთა მათ სამყოფელთა“ (ლუკა 16,9).
როგორც ვხედავთ იგავშიც და ამ შეგონებაშიც ბოლო ნაწილი სრულად ემთხვევა ერთმანეთს:
„რაჲთა, რაჟამს გარდავდგე მნეობისაგან, შემიწყნარონ მე სახლთა მათთა“, - ამბობს მნე იგავში.
„რაჲთა, რაჟამს მოაკლდეთ თქუენ ამიერ, შეგიწყნარნენ თქუენ საუკუნეთა მათ სამყოფელთა“ - ამბობს უფალი შეგონებაში.
იგავშიც და შეგონებაშიც უფალი მიგვანიშნებს ამ სოფლიდან გასვლაზე, სიკვდილზე. იგავში ამ აზრს გამოხატავს მნეობისაგან გადადგომა. პატრონი ჯერ სამნეო ანგარიშს სთხოვს მას - ეს განსაცდელებია: ავადმყოფობა, უბედურება, გაჭირვება, ასევე ხორციელი სილამაზე, სიმდიდრე, ძალაუფლება. სამნეო ანგარიში, ზოგის განმარტებით, გარდაცვალებასაც უნდა გულისხმობდეს, ხოლო მნეობისგან გადადგომა, ანუ მნეობის მოკალეობის გასრულება - ქვეყნის აღსასრულს, საბოლოო სამსჯავროს გამომხატველიაო.
შეგონებაში მნეობისგან გადადგომის შესაბამისია მოაკლდეთ ამიერ სოფლით - ესე იგი, როდესაც თქვენ ამ სოფელს მოაკლდებით, ანუ ამ სოფლიდან გახვალთ, გარდაიცვლებითო. ძველი ქართული მოკლება ნიშნავს „გაღატაკებას“, მაგრამ ასევე ნიშნავს „შემცირებას, დაკლებას, დატოვებას, დალევნას (დაილია), დაცხრომას“. გარდა ამისა, კლება, თავისი ძირით კლ(კალ) აისახება ზმნაში მოკლ-ვა, მოკვლა (მოკლა).
მოაკლდეთ თქუენ ამიერ სოფლით - ანუ ამ სოფელს რომ მოაკლდებით, ამ სოფლიდან რომ გახვალთო. უფალი იგავურად მიგვანიშნებს გარდაცვალებაზე. გარდაცვლილზე ვამბობთ ხოლმე, ამ ქვეყნიდან წავიდა, ამ ქვეყანას მოაკლდაო.
მთლიანობაში, მეორე შეგონებიდან გამომდინარე სათქმელის გათვალისწინებით - მოაკლდეთ ამიერ სოფლით - სწორედ გარდაცვალების, სიკვდილის მნიშვნელობის ამოკითხვას ითხოვს მსმენელისგან: უფალი გვაფრთხილებს, რომ ჩვენ სიცოცხლეშივე, სანამ ამ სოფელს დავტოვებთ, მანამდე უნდა შევიძინოთ მეგობრები - ჩვენი შემწენი და მეოხნი, რათა სიკვდილის შემდეგ საუკუნო სასუფეველი გვერგოს.
სხვა განმარტებით, შეგონებაში ნათქვამი რაჟამს მოაკლდეთ თქუენ ამიერ ნიშნავს: სანამ გაღარიბდებით, გაღატაკდებითო, როგორც ეს ძველ რუსულ თარგმანშია. ამით უფალი იმაზე უნდა მიგვითითებდეს, რომ უსამაროლოდ მოხვეჭილი სიცრუის სიმდიდრე დაკარგავს იმ აზრს, რის გამოც კაცობრიობის დიდი ნაწილი საკუთარი სულის წარწყმედასაც კი არ ერიდება. ამ დროს გულისხმობენ იგავურ მითითებას ქრისტეს მეორედ მოსვლაზე, როდესაც არათუ სიცრუის სიმდიდრე, არამედ ყოველნაირი ხორციელი სიმდიდრე, თვით ყველაზე პატიოსანი გზით შეძენილიც კი, ყოველგვარ მნიშვნელობას დაკარგავს.
მაშასადამე, უფალი მიწიერი სიმდიდრისა და ქონების დროებითობაზე, მის წარმავლობაზე მიგვანიშნებს თავის შეგონებაში.
წმიდა იაკობ მოციქული ამ უფლისმიერი შეგონების სათქმელს ავითარებს, როდესაც თავის ეპისტოლეში მდიდრებს მიმართავს და ეუბნება:
„ამრიგად, თქვენ, რომელნიც ამბობთ: დღესა თუ ხვალ ამა და ამ ქალაქში წავალთ, ერთ წელიწადს დავრჩებით იქ, ვივაჭრებთ და მოვიგებთო, მაგრამ ის კი არ იცით, რა გელით ხვალ, ვინაიდან რა არის თქვენი სიცოცხლე? ნისლი, რომელიც წამით ჩანს და მსწრაფლ განქარდება, ნაცვლად იმისა, რომ გეთქვათ: თუ უფალი ინებებს, ვიცოცხლებთ და ამასა და ამას ვიზამთო, - თქვენი ქედმაღლობის გამო იქადით; მაგრამ ყოველგვარი სიქადული ბოროტებაა. ამიტომ ვისაც სიკეთის ქმნა შეუძლია, მაგრამ არა იქმს, სცოდავს.
და თქვენც, მდიდარნო, იტირეთ და ივაგლახეთ თქვენს თავს მოწევნადი უბედობისთვის. სიმდიდრე თქვენი დალპა და მღილმა შეჭამა თქვენი სამოსი. ოქრო-ვერცხლი თქვენი დაიჟანგა, მათი ჟანგი სამოწმებლად იქნება თქვენს წინააღმდეგ და შეჭამს თქვენს ხორცს, როგორც ცეცხლი; უკანასკნელ დღეთათვის დაიუნჯეთ თქვენი საუნჯე“ (იაკობი 4,13-17; 5,1-3).
ეს შეგონება უშუალოდ ეხმიანება იმ უფლისმიერ შეგონებას, რომელიც ასევე შეგვახსენებს ქრისტეს მეორედ მოსვლასა და საბოლოო სამსჯავროს: უფალი საუკუნო სამყოფელის დამკვიდრებისთვის განმზადებას გვირჩევს: რათა იქ მიგიღონო, - ბრძანებს იგი შეგონებაში. წმიდა იაკობ მოციქული კი ქონებისა და სიმდიდრის ჯეროვანი გამოყენებით მოუწოდებს ამ განმზადებისკენ: დაიუნჯეთო თქვენი საუნჯე - ესე იგი, ისე გამოიყენეთ, რომ უკანასკნელ დღეებში ღვთის წინაშე წარდგომისას თქვენვე გამოგადგეთ, თქვენვე ისარგებლოთო.
უფალი იესო ასე მიმართავს მდიდართ, სიმდიდრისა და ქონების პატრონებს: „ვაი თქუენდა, მდიდარნო! რადგან უკვე მიიღეთ თქვენი ნუგეში“ - და იმაზე მიანიშნებს, რომ აქ მიღებული ნუგეშითღა დარჩებიან ისინი, იქ კი - სანეტარო ნუგეშისცემას ღირსნი ვერ გახდებიან, თუკი არ ისმინეს ქრისტესი, არ გაჰყვნენ მას და, მებაჟე ზაქეს მსგავსად, არ შეასრულეს მისი ნამცნები. უკვე რამდენჯერმე ვახსენეთ ზაქე, ახლა მისი ამბავიც გავიხსენოთ:
ქალაქ იერიქონში მებაჟეთა მთავარი, მეტად მდიდარი კაცი, სახელად ზაქე, ცდილობდა, თვალი მაინც მოეკრა უფალი იესოსთვის, მაგრამ ტანმორჩილმა ხალხმრავლობის გამო ვერა და ვერ მიაწვდინა თვალი. მაშინ წინიდან მოურბინა და იმ ლეღვის ხეზე ავიდა, სადაც იესოს უნდა გაევლო, რათა დაენახა იგი.
იმ ადგილს რომ გაუსწორდა, უფალმა აიხედა ზემოთ დაინახა ზაქე და უთხრა: ზაქე, ჩქარა ჩამოდი ძირს, დღეს შენს სახლში უნდა ვიყოო. ისიც საჩქაროდ ჩამოვიდა და სიხარულით მიიღო უფალი. მაგრამ უფალი ზაქეს გულმაც მიიღო. ამ ცოდვილმა მდიდარმა მებაჟემ გულის კარი გაუღო ზეციურ ნათელს, თავის მხსნელსა და მაცხოვარს. სულიერი ფერისცვალებით უფრო იყო გახარებული ზაქე, ვიდრე უფლის სტუმრობით, რადგან ამ ფერისცვალებით გამოღებული ტკბილი ნაყოფი იგემა და მასთან წვეულ ღვთაებრივ სტუმარს აღსარების სიტყვებით მიმართა:
„აჰა, უფალო, ჩემი ქონების ნახევარს მივცემ გლახაკთ, და თუ ვინმეს ცილი ვწამე, ოთხმაგად ვუზღავ“ (ლუკა 13,1-16). ზაქეს განმართლებასა და გადარჩენას თავად უფალიც ადასტურებს და ამბობს: „დღეს მოევლინა ხსნა ამ სახლს, ვინაიდან ესეც ძეა აბრაამისა. რამეთუ მოვიდა ძე კაცისა მოძიებად და ცხორებად წარწყმედულისა“. ზაქე ვერცხლისმოყვარეობით იყო წარწყმედილი, მაგრამ უფალმა მოიძია იგი, იხმო და იხსნა ამ წარწყმედისაგან - გადაარჩინა.
ის, რაც ზაქემ გააკეთა, ანუ ქონების დაბრუნება და ოთხმაგად მიზღვა, არის გზა გადარჩენისა იმისთვის, ვინც უსამართლო, სიცრუის სიმდიდრის პატრონია. ზაქემაც, სიცრუის მნის მსგავსად, ამ გზით - უსამართლოდ მოხვეჭილი ქონების დაბრუნებით - გადარჩენა მოიპოვა, მეგობრები შეიძინა და საუკუნო სამყოფი განიმზადა ზეციურ სასუფეველში.
რაც შეეხება შეძენილ მეგობრებს, რომელთაც იგავში-ბატონის მოვალეები განასახიერებენ, და რომელთა შემწეობითა და მეოხებითაც უნდა დავიმკვიდროთ საუკუნო სასუფეველი - ისინი უპირველესად არიან ზეციური მკვიდრნი: წმინდანები, მართლები, ასევე ის ღარიბ-ღატაკნი რომელთაც თავისი სიმდიდრით აქ შევეწევით.
თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ზეციური მკვიდრნი ღვთის ნების გარეშე, საკუთარი ნებითა და უფლებით მიგვიღებენ ცის სასუფეველში. ნეტარი ავგუტინე ამასთან დაკავშირებით ბრძანებს: „ისინი (მეგობრები) სასუფეველში თავიანთი ლოცვებით კი არ მიგვიღებენ, სიცოცხლეში რომ აღავლინეს ჩვენთვის, არამედ თავიანთი მოწმობითა და დასტურით სამსჯავროზე, იმის დასტურით, რომ ჩვენ მათთვის მოწყალება გავიღეთ და გავეცით“.
ნეტარი მამა „ცხვრებისა და თიკნების“ იგავს იხსენებს (მათე 25,31-46), სადაც სწორედ ამ მოწმობისა და დასტურის იგავური სურათია აღბეჭდილი. უფალი ხორციელ სათნოებებს ჩამოუთვლის ცხვრებსაც, ესე იგი, მართლმორწმუნეებს, და თიკნებსაც, ანუ მოუნანიებელ, უმოწყალო ცოდვილებს. პირველნი ამ სათნოებათა სანაცვლოდ სანეტარო კურთხევას მიიღებენ, მეორენი კი ეშმაკისთვის განმზადებულ ცეცხლში მოხვდებიან.
უფალი მარჯვენით მდგომ ცხვრებს ეუბნება: „რაც გაუკედეთ ერთს, ამ ჩემს მცირე ძმათაგანს, მე გამიკეთეთო“, და ეს ერთი მცირე ძმათაგანი შეგონებაში ხსენებული მეგობრის ტოლფარდია, იმავე იგავური შინაარსისა და მნიშვნელობის მქონე.
საგანგებოდ უნდა შევჩერდეთ სიცრუის მამონაზე, რომელსაც უფალი „სიცრუის მნის“ იგავს მოდევნებულ მეორე შეგონებაში ახსენებს:
„და მე გეტყჳ თქუენ: ისხენით თავისა თქუენისა მეგობარნი მამონაჲსა მისგან სიცრუვისა, რაჲთა, რაჟამს მოაკლდეთ თქუენ ამიერ, შეგიწყნარნენ თქუენ საუკუნეთა მათ სამყოფელთა“ (ლუკა 16,9).
განმმარტებელთა ნაწილი მამონაში გულისხმობს საკუთრივ ქონებას, სიმდიდრეს, რომელიც უსამართლოდ არის მოხვეჭილი. თუმცა განმმარტებელთა მეორე ნაწილი სიცრუის მამონაში განსხვავებულ საღვთისმეტყველო მნიშვნელობას ხედავს.
ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელი ბრძანებს, რომ ეს სიმდიდრე, რომელსაც უფალი იესო შეგონებაში მამონად იხსენიებს, ღმერთმა მოგვცა, რათა სიმართლის იარაღად გვექცია და მართებულად, ღვთისაოვის სათნოდ მოგვეხმარა - მოყვასისათვის გაგვეზიარებინა. მაგრამ ჩვენ ეს ღვთაებრივი იარაღი უსამართლობად ვაქციეთ. სწორედ ამიტომ შეაფასებს უფალი ამ სიმდიდრეს სიცრუისად, თავად სიმდიდრეს კი იმ მიზეზით იხსენიებს მამონად, რომ უსამართლოდ, უმართებულოდ მოხმარებული სიმდიდრე თავად იქცევა უსამართლობად - მამონად, ხოლო უსამართლობა ეშმაკიაო, - დასძენს ნეტარი მამა.
გავიხსენოთ რომ მამონა სირიული სიმდიდრის კერპის სახელია. ანტიოქიაში მამონას კერპი განსაკუთრებული თაყვანისცემის საგანი იყო სირიელთათვის. მიტროპოლიტ ფილარეტის განმარტებით, უფალმა შემთხვევით არ ახსენა სწორედ ამ კერპის სახელი მამონა.
წმიდა მამა იოანე ოქროპირი „ორგული მნის“ იგავის განმარტებისას მამონას ნაცვლად ახსენებს ოქროს. წმიდა მამა შეძრწუნებულია იმით, რომ კაცთა მოდგმამ, თავისი საზარელი ცოდვათქმნადობით, უფალი აიძულა, ღმერთთან ერთად ოქრო ეხსენებინა:
„შევძრწუნდეთ სმენისათჳს ამის სიტყუათაჲსა, რაჲთა ესე ვაიძულეთ ქრისტესა თქუმად და ღმრთისა თანა ჴსენებად ოქროჲსა. ხოლო უკუეთუ სმენაჲ ოდენ სიტყჳსაჲ შესაძრწუნებელ არს, რაჲმე ვთქუათ, ოდეს საქმით ვიქმოდით და უპატიოსნეს შიშისა ღმრთისა შეგურაცხოს მონებაჲ საფასეთაჲ?“ - ეს რიტორიკული შეკითხვა დღემდე გაისმის ჩვენს შესაგონებლად.
იგავთმთხრობელი იესოს მსმენელისთვის მამონას კერპი ცნობილი იყო, ვითარცა სიმდიდრის ღმერთი, ყოველგვარი ამქვვყნიური ქონების მპყრობელი. ვინც ამ კერპს ემსახურებოდა, სინამდვილეში იყო მსახური სიმდიდრისა, ამქვეყნიური განძისა. მიტროპოლიტ ფილარეტის თქმით, მამონათი უფალი მიგვანიშნებს, რომ სიმდიდრის მოხვეჭა, უსამართლოდ მიტაცება და დაგროვება არის კერპთაყვანისცემა. რაკი გაცხარებით მხოლოდ შენთვის აგროვებ ქონებას, ესე იგი, პყრობილი ხარ შენგანვე კერპად ქცეული სიმდიდრისა, მონა ხარ მისი და მსახურიც. ასე გექცევა შენი სიმდიდრე საცდურად და ცოდვის წყაროდ.
წმიდა წერილში სიცრუის მამონა, ანუ უსამართლო სიმდიდრე და მასზე მიჯაჭვულობა, ცოდვად არის აღიარებული. უფალი ამ ცოდვისაგან თავის დასაღწევ საშუალებასა და გზაზე იგავურად გვითითებს და გვირჩევს, უსამართლო მამონა სამართლიანობისა და სათნოების იარაღად ვაქციოთ, სიკეთისაკენ მივმართოთ და უარი ვთქვათ ამ სიმდიდრეზე - ღარიბ-ღატაკებს მივცეთ იგი!
ამ შეგონებაში მამონა ასევე არის არა მხოლოდ საკუთრივ სიმდიდრე, არამედ სიმდიდრის დაგროვების ვნება, ქონების მფლობელობისაკენ მისწრაფება, ანუ სიმდიდრის გაკერპება.
სიმდიდრის კერპის სირიული სახელით უფალმა გააერთიანა ორი ცნება - სიმდიდრე და კერპთაყვანისმცემლობა. უფალი გვაფრთხილებს, რომ სიმდიდრისადმი სიყვარულის სულ მცირედი ნიშნებიც კი უკვე სახიფათოა, და თუკი სიფხიზლეც მოგიდუნდა, მაშინ ისე შეუმჩნევლად ჩაგისახლდება წარმწყმენდელი ჩვევა ქონების მოხვეჭისა, რომ, იქნებ, მეტისმეტად გაჭირდეს კიდეც მისგან თავის დაღწევა.
სიცრუის მამონას უფალი „ორგული მნის“ იგავს მოდევნებულ კიდევ ერთ შეგონებაში ახსენებს:
„უკუეთუ სიცრუვისა ამას მამონასა სარწმუნო არა იქმნნეთ, ჭეშმარიტი იგი ვინ გარწმუნოს თქუენ?“ (ლუკა 16,11).
ამ შეგონებაში უფალი ერთმანეთს უპირისპირებს სიცრუის მამონას და სარწმუნო, ჭეშმარიტ სიმდიდრეს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დაპირისპირებულია ორგვარი სიმდიდრე - უსამართლო და ჭეშმარიტი. ეპისკოპოს მიხეილის თქმით, უფლის შეგონებაში აღბეჭდილი ეს დაპირისპირება თვით იგავიდან გამომდინარე ფასდება: რამდენადაც სიცრუის მამონა არის უსამართლოდ მოხვეჭილი სიმდიდრე, იგი იმდენადვე განაპირობებს თავად მომხვეჭელის ცხოვრების უგვანო წესს. მეორე მხრივ, - განაგრძობს ეპისკოპოსი, - ეს სიმდიდრე ცრუა, მუხთალია და წარმავალი, საპირისპიროდ ჭეშმარიტი, უხრწნელი, მარადიული სიმდიდრისა.
„ორგული მნის“ იგავის დასასრულ, იგავს მოდუნებული შეგონებების შემდეგ, უფალი კვლავ ახსენებს მამონას და ბრძანებს:
„არავის მონასა ჴელ-ეწიფების ორთა უფალთა მონებად: ანუ ერთი იგი მოიძულოს და ერთი შეიყვაროს, და ანუ ერთისაი თავს-იდვას და ერთი შეურაცხ-ყოს. ვერ ჴელ-ეწიფების ღმრთისა მონებად და მამონაისა“ (ლუკა 16,13).
ამავე შეგონებას ბრძანებს უფალი წმიდა მათეს სახარებაში (იხ. მათე 6,24). როგორც ვხედავთ, ამ შეგონებაშიც მოწმენი ვართ დაპირისპირებული წყვილისა: ცოცხალი, ჭეშმარიტი ღმერთი და მამონას სიცრუის კერპი. „ორგული მნის“ სათქმელს ამ შეგონებით აგვირგვინებს უფალი და გვაფრთხილებს: ყოველმა სიცრუის მნემ აუცილებლად უნდა გააკეთოს არჩევანი - ან განეშოროს მამონას კერპთაყვანისმცემლობაზე დაფუძნებულ ცხოვრების წესს და მიმართოს ჭეშმარიტ ღვთისმსახურებას, ან კვლავაც დარჩეს მონად მამონასი.
ეს ღვთავბრივი სწავლება არაერთგზის მეორდება წმიდა სახარებაში:
„ნუ იუნჯებთ თქუენ საუნჯეთა ქუეყანასა ზედა, სადა მღილმან და მჭამელმან განრყუნის, და სადა მპარავთა დათხარიან და განიპარიან. ხოლო თქუენ იუნჯებდით საუნჯეთა ცათა შინა, სადა არცა მღილმან, არცა მჭამელმან განრყუნის, და სადა არცა მპარავთა დათხარიან და განიპარიან. რამეთუ სადაცა არს საუნჯე თქუენი, მუნცა იყოს გული თქუენი“ (მათე 6,19-21; იხ. ლუკა 12,33).
იგივე აზრი ამოიკითხება უფლის რჩევიდან, რომელიც მან საუკუნო ცხოვრების მაძიებელ მდიდარ ჭაბუკს მისცა და უთხრა:
„უკუეთე გნებავს, რაითა სრულ იყო, წარვედ და განყიდე მონაგები შენი და მიეც გლახაკთა, და გაქუნდეს საუნჯე ცათა შინა, და მოვედ და შემომიდეგ მე“ (მათე 19,21).
წმიდა პავლე მოციქული თავის პირველ ეპისტოლეში ტიმოთეს მიმართ გვიბრძანებს: „გამდიდრების მოსურნენი საცდურის მახეში ებმებიან და ბევრი შლეგური, მავნე და კაცთა წარმწყმედ-დამღუპველი გულისთქმის ტყვენი ხდებიან. რადგანაც ყოველგვარი ბოროტების ფესვი ვერცხლისმოყვარეობაა („ძირი არს ყოველთა ბოროტთა ვეცხლისმოყუარეობაჲ“), და ზოგიერთი, ვინც ამ ვნებას აჰყვა, რწმენას განუდგა და თავს დაიტეხა ურიცხვი ჭირი...“
წმიდა მოციქული ამასაც ავალებს ტიმოთეს: „მდიდართა ამა ქვეყნისათა ამცნე: ნუ ქედმაღლობენ, და ფუჭი სიმდიდრის იმედი ნუკი ექნებათ, არამედ ცოცხალი ღმრთისა, უხვად რომ გვაძლევს ყველაფერს სამხიარულოდ; რათა ქველმოქმედებდნენ, კეთილი საქმით მდიდრდებოდნენ, გულუხვნი იყვნენ, ხელგაშლილნი, და იუნჯებდნენ სიკეთის საუნჯეს მომავლის მტკიცე საფუძვლად, რათა ეწიონ საუკუნო სიცოცხლეს“ (ტიმოთეს მიმართ 6,9-10, 17-19).
არქიეპისკოპოს სილვესტრისა და დეკანოზ ბუხარევის თქმით, სიცრუის მამონაში უფალი არ გულისხმობს მხოლოდ ორგული მნის მიერ მოხვეჭილ სიმდიდრეს. ორგულმა მნემ მოტყუებითა და მომხვეჭელობით დააგროვა თავისი სიმდიდრე. სიცრუვის მნე მართლაც სიცრუისაა, რადგან მან იცრუა, ითვალთმაქცა და ამ გზით გამოსძალა პატრონსაც და პატრონის მოვალეებსაც.
სიცრუის მამონა კი გაცილებით ფართო, მრავალწახნაგოვანი სახარებისეული ალეგორიაა, რომელშიც ერთდროულად არის მონიშნული ამ სიცრუის სიმდიდრის წყაროც, შედეგებიც, დანიშნულებაც და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მისი ნამდვილი ბუნება, რაობა და რაგვარობა.
სიცრუის მამონა, ჯერ ერთი, არის სიმდიდრე და ქონება, რომელიც მოიპოვება უსამართლო გზებითა და საშუალებებით: მოტყუებით, უსამართლო გზებით (ვთქვათ, მებაჟეები რომ უწევენ ხოლმე გადასახადის საფასურს, ანუ ის, რასაც ეს სიცრუის მნე იქმოდა პატრონისა და მოვალეების წინაშე). ამასვე მიეკუთვნება მემკვიდრეობა, რომელიც შვილებსა და შვილიშვილებს ერგებათ ხოლმე მშობლებისა და ბებია-ბაბუებისაგან. ხშირად მემკვიდრეებმა არ იციან, რა გზით არის მოპოვებული ქონება, რომელიც მათ ერგოთ პატიოსანი გზითაც რომ იყოს მოწეული ეს სამემკვიდრეო ქონება, უფლის სწავლებით, ისიც გასაცემელია, და არა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის მოსახმარი, მით უფრო გასაცემი იქნება ის ქონება, რომელიც სავარაუდოდ მაინც, უსამართლოდ მოუხვეჭია ჩვენს წინაპარს.
ამასთან დაკავშირებით არქიეპისკოპოსი სილვესტრი იხსენებს ნეტარ იერონიმეს შეგონებას: „ყოველი მდიდარი კაცი ან უსამართლოა, ან უსამართლოდ მოხვეჭილის მემკვიდრე“.
მეორეც, სიცრუის მამონა არის სიმდიდრე, რომელიც გამოიყენება უმართებულოდ - არა ღვთის სადიდებლად, არც მოყვასისთვის, მისი შეწევნისთვის და, რაც მეტად საკვირველია, არც საკუთარი სულის გადასარჩენად, არამედ ემსასურება ცოდვის გამრავლებას, და არანაირი სიკეთის მომტანი არ არის.
მესამეც, ეს სიმდიდრე იმიტომაც არის სიცრუის მამონა, რომ მრავალი ცოდვის წყაროდ იქცევა ხოლმე: ტყუილის, გამოძალვის, ქურდობის, ქრთამის, მკვლელობის, შურის, ცილისწამების, ანგარების, ნაყროვანების, სიძუნწის, გარყვნილებისა და სხვა მრავალთა.
მეოთხეც, სიცრუის მამონა უწმინდურებსა და ურწმუნოებს მარადიული ბედნიერების მომტან სიმდიდრედ მიაჩნიათ მათ არ იციან ან არ ახსენდებათ, რომ, სინამდვილეში, ეს არის ამაო, ფუჭი, წარმავალი, არამტკიცე, მაცდუნებელი და დამღუპველი სიმდიდრე. მათ არც ის ახსენდებათ, რომ ჭეშმარიტი სიმდიდრე მხოლოდ სულიერებაა, მოწყალებაა, ის სათნოებაა, რაც მარადიულია, უხრწნელია და ცათა შინა იუნჯება.
ყოველ ურწმუნო მდიდარს უფალი თავისი შეგონებით თითქოს ამას ეუბნება გულისტკივილით: ვაი შენ, მდიდარო! ძუნწო და უგუნურო! შენ ხომ კერპის თაყვანისმცემელი ხარ. მაშ, იცოდე, რომ ეს კერპი სიცრუის მამონაა, რადგან იგი ცრუა, თან მუხთალიც, რადგან ფუჭია და ამაოა ყოველი მისი დაპირება მომავალ ბედნიერებაზე. დაამსხვრიე ეს კერპი, შენ თვითონ რომ შეგიქმნია და გულში ყველაზე ამაღლებული ადგილი მიგიჩენია მისთვის. შენივე ხელებით დაუყოვნებლდვ დაამსხვრიე ეს მამონა სიცრუვისა, ნამსხვრევები კი ღატაკებს დაურიგე. იცოდე, ეს ნამსხვრევები იმწამსვე სასწაულებრივ ღვთაებრივ სხივებად ჩაიღვრება შენს გულში, სადაც ღირსეულ ადგილს პოვებს უფალი ღმერთი, რომელიც მადლისა და წყალობის უხვად მომნიჭებელია. მაშინ შენს გულში შენივე სულის გადასარჩენად დამკვიდრდება და აღმოცენდება სიყვარული, სიმშვიდე, სასოება და რწმენა.
ამ შეგონების განმარტებისას უფლისმიერი სათქმელის ორ მხარეს გამოკვეთენ: ერთი მხრივ, უფალი შეგვაგონებს, რომ მოხვეჭილი სიმდიდრე უნდა დაუბრუნდეს იმას, ვისაც ეკუთვნის. თუკი იცი ან ცნობილია, ვისგან მოიხვეჭე ეს შენი სიმდიდრე, იმას დაუბრუნე; და თუ არ იცი (ვთქვათ, სამემკვიდრეო ქონება გერგო და არ იცი, ვისგან მოიხვეჭა იგი შენმა წინაპარმა), მაშინ ღარიბ-ღატაკებს მიეცი.
სიცრუის მამონის უკანონობა, ნეტარი ავგუსტინეს თქმით, შემდეგში მდგომარეობს: „შენ გაქვს და სხვას კი არა აქვს“.
ეს უკანონობა კიდევ უფრო მძიმდება, როცა შენ ჭარბად გაქვს, სხვა კი გაჭირვებულია და იტანჯება: „ჩვენ მაშინ გვაქვს ის, რაც სხვას ეკუთვნის, როცა ჭარბად გვაქვს ხოლმე რაიმე“, - დაასკვნის ნეტარი მამა.
მაგრამ შეგონების ეს ნაწილი იმავდროულად შეიცავს და გულისხმობს კიდევ ერთ უფლისმიერ იგავურ მითითებას, - განაგრძობენ კომენტატორები, - კერძოდ, იმას, რომ სიცრუის მამონა, ანუ სიმდიდრე, ჩვენ საკუთარი თავისთვისაც შეგვიძლია გამოვიყენოთ, თუკი ჯეროვნად მოვეპყრობით მას და გავცემთ ამ სიმდიდრეს, შეგონებაში ნახსენებ მეგობრებს, ანუ ღარიბებს დავურიგებთ, მოყვასს ვუწილადებთ.
მხოლოდ მაშინ მოგვიტანს სიცრუის მამონა საკვირველ სარგებლობას. ეს სარგებლობა სულის გადარჩენაა, ამ მეგობრების შუამდგომლობითა და უფლის წყალობით მიღებული მარადიული სამყოფელია ზეცაში. მაგრამ ამისთვის ჩვენ არ უნდა განვაგრძოთ სიარული იმ გზით, რომელზეც მომხვეჭელნი, ვაჭრები, ძუნწები, მექრთამეები და მათი ჯიშის სხვა ცოდვილები დადიან, არამედ, უპირველესად, ჩვენს გულში უნდა ჩავქოლოთ მომხვეჭელობის ვნება და მისწრაფება, უარი უნდა ვთქვათ მამონაზე - სიმდიდრის კერპზე, რომელსაც ჩვენი გული და გონება თავის კვარცხლბეკად უქცევია. ამის სანაცვლოდ ჩვენ უნდა შევიყვაროთ ცოცხალი ღმერთი, რომელიც სიმართლისაკენ, პატიოსნებისაკენ, სიყვარულისა და მოწყალებისაკენ გვითითებს.
მაშასადამე, როდესაც უფალი ამბობს: სიცრუის მამონათი შეიძინეთ მეგობრები და ასე დაიმკვიდრეთ სასუფეველიო, წმიდა იოანე ოქროპირის თქმით იგი იმაზეც მიგვანიშნებს, რომ: „სიმდიდრე არ არის ცოდვა, რადგან იგი ღვთისგანაა; და ამიტომ ეს სიმდიდრე ღვთისავე რჩევა-დარიგებით უნდა გამოვიყენოთ“.
ოღონდ ეგ არის, რომ სულის საცხონებელ ამ ღვთაებრივ რჩევა-დარიგებას იშვიათად თუ მისდევს ვინმე, რის გამოც ასევე იშვიათია, როდესაც სიმდიდრე მსახური ხდება კაცისა: „სიმდიდრე მსახურია ბრძენისა და ბატონია სულელისაო“, - ეს ხალხური თქმაც ქრისტესმიერ შეგონებას ემსგავსება.
აბა, მითხარი, ვის უნახავს ბედნიერი მდიდარი? - გვეკითხება წმიდა იოანე ოქროპირი, და დასძენს: „სიმდიდრე ღმრთისაგან ეძლევა კაცს, ღვთის ნებითა და დაშვებით შეიძინება, და ამიტომ, სიმდიდრე ბედნიერებაა, მაგრამ იშვიათია - მდიდარი ბედნიერი იყოს“.
წმიდა მამები გვირჩევენ, მოხვეჭილი დავუბრუნოთ პატრონს. პატრონში, როგორც უკკე ითქვა, საკუთრივ პატრონსაც გულისხმობენ, ესე იგი, იმას, ვისაც წაართვეს, გამოსტაცეს ეს სიმდიდრე, მისი ქონება. მაგრამ ამ სიმდიდრის ნამდვილ პატრონად ასევე მიიჩნევიან უქონელები.
ის, ვინც თავის უსამართლო სიმდიდრეს გასცემს, ბოროტს განშორდება, ხოლო უპოვართათვის გაცემული მოწყალება ღვთის წინაშე განმართლებასაც მოაპოვებინებს მას:
„სათნოა უფლისათვის ბოროტისაგან განშორება, და იგი შეიწყალებს უსამართლობისგან განდგომილს“ - ვკითხულობთ ზირაქის სიბრძნეში (35,3). აი რატომ არიან უსამართლოდ მოხვეჭილი სიმდიდრის ნამდვილი პატრონები უპოვარნი და ღარიბ-ღატაკნი, რადგან მხოლოდ მათი შუამდგომლობით შეიწყალებს უფალი ღმერთი სიმდიდრის მოყვარულ ცოდვილს.