წმ. თამარ მეფის ხატი ზედა ვარძიის დედათა მონასტრიდან
წმ. თამარ მეფის ხატი ზედა ვარძიის დედათა მონასტრიდან
წმიდა მეფე თამარის მარად უკვდავი სიტყვა
„ჰოი, წმიდანო მამანო, თქუენ ღმრთისა მიერ განჩინებული ხართ მოძღვრად ჩვენდა და მმართებლად წმიდასა ეკლესიასა და თანაგაც მისა სიტყვის მიცემა სულთათვის ჩვენთა. გამოიძიეთ ყოველი კეთილად და დაამტკიცეთ მართალი, ხოლო განხადეთ გულარძნილი. იწყეთ ჩემ ზედა, რამეთუ შარავანდი ესე მეფობისა არს და არა ღმრთის მბრძოლობისა. ნუ თუალახუამთ მთავართა სიმდიდრისათვის, ნუცა გლახაკთა უდებ-ჰყოფთ სიმცირისათვის თქუენ სიტყვითა, ხოლო მე საქმით, თქუენ სწავლით, ხოლო მე განსწავლით, თქუენ წურთით, ხოლო მე განწურთით, ზოგად ხელი მივსცეთ დაცვად სჯულთა საღმრთოთა შეუგინებელად, რათა არა ზოგად ვიზღვივნეთ: თქუენ, ვითარცა მღდელნი, ხოლო მე ვითარცა მეფე, თქუენ ვითარცა მნენი, ხოლო მე, ვითარცა ებგური“.
პარაკლისი წმიდისა და კეთილმსახურისა მეფისა თამარისი
დაუჯდომელი წმიდისა და კეთილმსახურისა მეფისა თამარისი
სხვა დაუჯდომელი საგალობელი წმიდისა კეთილმსახურისა მეფისა თამარისი
 |
|
თამარ მეფის ფრესკა ვარძიის |
1166 წელს მეფე გიორგი III და მის მეუღლე ბურდუხანს ქალიშვილი - თამარი შეეძინათ. გიორგი მეფემ თავისსავე სიცოცხლეში იგი მეფედ გამოაცხადა. დიდებულებმა ფიცი დასდეს და მუხლი მოიყარეს 12 წლის მონარქის წინაშე, რომლისთვისაც განგებას ებოძებინა მძიმე ჯვარი ერის წინამძღოლობისა.
მამა-შვილი ხუთი წლის მანძილზე განაგებდა სამეფოს. 1184 წელს მეფე გიოორგი გარდაიცვალა და საქართველოს ერთადერთ მბრძანებლად და პატრონად 18 წლის თამარი იქცა. ქვეყანამაც ერთგულად და სიყვარულით მიიღო „მზე მზეთა და ნათელი ნათელთა“. სახელმწიფოს კარის გარიგების დაცვით ღირსმა და მადლმოსილმა მეუფემ, ქუთათელმა მთავარეპისკოპოსმა ანტონ საღირის ძემ და რაჭისა და თაკვერის ერისთავმა კახაბერ კახაბერის ძემ სამეფო გვირგვინი დაადგეს, ვარდანისძეებმა, საღირისძეებმა და ამანელისძეებმა კი ხმალი შემოარტყეს წელზე. განიხარა სრულიად საქართველომ. „ჰკრეს ბუკთა, ქოსთა და წინწილათა და იყო ზარი და ზაჰმი ქალაქსა შინა, სიხარული, შუება და იმედი უიმედოქმნილთა“. დაიწყო დიდებით და გამარჯვებებით, აღმშენებლობით და მოღვაწეობით, უძილო ღამეებით და ცრემლიანი ლოცვებით აღსავსე გზა მონარქთა შორის გამორჩეულის, „მზეთა მზის და დედოფალთა დედოფლის, შარავანდედთა შორის უმეტეს აღმობრწყინებული“ თამარის მეფობისა.
ხელისუფლების სათავეში მოსვლა თამარმა საღმრთო საქმით აღნიშნა: მოიწვია საეკლესიო კრება, რომელზეც შეკრებილ მღვდელმთავართა და მამათა სიმრავლეს მან ბრწყინვალე სიტყვით მდაბლად მიმართა. მეფის თანადგომით გამხნევებულმა კრებამ უღირსი ეპისკოპოსები გადააყენა, მათ ნაცვლად „საღმრთონი კაცნი დაადგინა“ და „სხუანი საეკლესიონი წესნი განმართნეს უდებთა მიერ დახსნილნი“.
კეთილ ნაყოფში ღვარძლი გაერია. სწორედ თამარის კურთხევის წელს, მეჭურჭლეთუხუცესმა ყუთლუ-არსლანმა, რომელიც ამირსპასალარობას მიელტვოდა, ისანში კარვის დადგმა მოითხოვა, სადაც, მისი გეგმით, ყველა საშინაო და საგარეო საქმე უნდა განხილულიყო და შედეგი მეფისათვის ეცნობებინა. ისნის კარავს ხელში უნდა აეღო მეფის ძირითადი უფლებები. ამით არა მარტო სამეფო ტახტი შესუსტდებოდა, არამედ ქვეყნის ერთიანობასაც საფრთხე დაემუქრებოდა.
თამარის ბრძანებით ყუთლუ-არსლანი შეიპყრეს, მაგრამ მისმა თანამოაზრეებმა იარაღით ხელში მოითხოვეს მისი გათავისუფლება. ქვეყანა ძმათა შორის ომის საშიშროების წინაშე აღმოჩნდა. მეფემ ყველაზე კეთილშობილურ ხერხს მიმართა: შეთქმულთა ბანაკში გაგზავნა ორი წარჩინებული და პატივდებული მანდილოსანი ხუშაქი ცოქალი, დედა ქართლის ერისთავის რატისა და კრავაი ჯაყელი. პატიოსანთა დედათა მოციქულობამ ისე იმოქმედა მეამბოხეებზე, რომ „მოჰყვეს ბრძანებასა პატიოსნისასა და წინაშე მოსრულთა დავრდომით თაყუანის-სცეს, აღიღეს ფიცი პატრონისაგან და მისცეს მათ პირი ერთგულებისა და ნებისმყოფელობისა მათისა“.
ქვეყანამ იგრძნო მეფის ძლიერი ხელი. თამარმა სახელმწიფო თანამდებობაზე თავისი მომხრეები დანიშნა.
სამღვდელოებამ და დიდებულებმა თამარს მოსთხოვეს დაქორწინებულიყო და სასიძოდ შეარჩიეს რუსი უფლისწული, სუზდალის მთავრის, ანდრია ბოგოლიუბსკის ძე გიორგი. მეფემ წინააღმდეგობის გაწევა სცადა: „ვითარ ღირს არ შეტყუებული ესე ქმნად? არა ვიცით კაცისა ამის უცხოსა ქცევა და საქმე, არცა მხედრობისა, არცა ბუნებისა, და არცა ქცევისა. მაცალეთ, ვიდრემდის განიცადონ ყოველთა სიკეთე, გინა სიდრკუე მისი“.
ქვეშევრდომებმა არ შეისმინეს მეფის სიტყვა და მალე დიდვაჭარმა ზანქან ზორობაბელმა საქართველოში ჩამოიყვანა „მოყმე სახეკეკლუცი, სრული ანაგებითა და მჭვრეტელთაგან საჩენი გუარისშვილად“.
პირმშვენიერ გიორგი რუსს არც ვაჟკაცობა და სიმამაცე აკლდა. მისი წინამძღოლობით ქართველთა ლაშქარი მუდამ გამარჯვებული ბრუნდებოდა.
საუბედუროდ, გიორგიმ მალე გამოამჟღავნა თავისი ავი ზნე. „სკვითურნი, ვითარ ნაღებთა ბუნებითნი სიმთრვალეთა შინა საძაგელთა უწესობად იწყო მრავალთა“. ორწელიწადნახევარი ითმენდა თამარი ქმრის უმსგავსო საქციელს, ბოლოს უხმო კათოლიკოსს, ეპისკოპოსთ, დიდებულთ და ბრძანა: „დაღათუ საღმრთოსა სჯულსა მიერ სწავლულ ვარ მე „არგანშორებად პირველსა საწოლსა“, არამედ რომელმან არა დაიცვას საწოლი თვისი წმიდად, არა ჯერ არს მის თანა დათმენა, რამეთუ შემაგინებელი არს ტაძრისა ღმრთისა და მე არა მიძლავს აჩრდილისა მრუდისა ხისასა განმართვად და უბრალოდ განვიყრი მტუერსაცა, რომელი აღმეკრა მე შენ მიერ“.
გიორგი რუსს ურიცხვი განძი უბოძეს და კონსტანტინეპოლს გაისტუმრეს.
მეზობელ სახელმწიფოთაგან მრავალი მეფე იყო თამარის მშვენიერებით მოხიბლული და მისი მეუღლეობის მსურველი. ქართველთა ხელმწიფეს ქორწინება აღარ უნდოდა, მაგრამ დარბაზის ერი „წინააღუდგებოდეს, უშვილობასა მოახსენებდეს, სახლისა მისისა უნაყოფობასა დრტვინვიდეს“. ამიტომ თამარმა ყორად-იღო მამიდის, რუსუდანის რჩევა და ჯვარი დაიწერა ოვსთა მეფის ძეზე, ბაგრატიონთა, კერძოდ, გიორგი I შთამომავალზე დავით სოსლანზე. „ფერ-ნაკუთად კარგი, ბეჭ-ბრტყელი, პირად ტურფა და ტანად ზომიერი, ორთავე კერძოთა გუართაგან სახელმწიფო“ დავითი, რუსუდანის გაზრდილი იყო.
გიორგი რუსი ვერ შეურიგდა თამარისა და საქართველოს დაკარგვას, შემოვიდა კარნუ-ქალაქში, მხარში ამოიყენა კლარჯთა ერისთავი გუზანი, სამცხის სპასალარი ბოცო, მესხი დიდებულები, იმერ-სვანნი და ქუთაისში თავი მეფეს გამოაცხადა. „ჰოი ღაღადი დიდი და განსაკვირვებელი კაცთა ცნობისა! ვინა ანუ ვისღა მოსაყდრე საყდარსა დაჯდა დავითიანსა?“ თამარის ერგულმა სპამ სამაგიერო გადაუხადა ორგულებს.
1193 წელს თამარს და დავითს შეეძინათ ვაჟი, „ყოვლითურთ მსგავსი პაპისა და დაარქვეს სახელი გიორგი“ და რადგანაც ძალზე ლამაზი იყო, მეტსახელად უწოდეს ლაშა (ნათელი, ქვეყნის მანათობელი).
1193 წლის მიწურულს გიორგი რუსი კვლავ დაბრუნდა კონსტანტინეპოლიდან და სპარსეთის ათაბაგის დახმარებით აიღო რანი და მოაოხრა კამბეჩოვანი. პირველად ხორნაბუჯელმა საღირ მახატლის ძემ შეიტყო რუსის მოსვლა, მცირე რაზმი შეკრიბა და მხნედ ეკვეთა მომხდურს. თამარის სიმართლემ გაამარჯვებინა ქართველებს. მათ მთლიანად მოსრეს მტერი და მათი ნაალაფარი უკანვე დაიბრუნეს. გიორგი რუსმა ძლივს გაასწრო ორ მონასთან ერთად.
მომდევნო, 1194 წელს ასული შეეძინა თამარს და დავითს. ქართველთა გამარჯვებით შეძრწუნებულმა თურქებმა 1195 წელს მუსლიმთა დიდი კოალიციური ლაშქრობა მოაწყვეს ადარბადაგანის ათაბაგ აბუბაქარის სარდლობით.
თამარმა სასწრაფოდ ბრძანა ქუდზე კაცის შეყრა, თანაც ანტონ ჭყონდიდელს დაავალა: „ისწრაფედ დაწერად და მიმოდადევით ბრძანება, რათა მსწრაფლ შემოკრბეს მხედრობა და კუალად მიეცენით ყოველთა ეკლესიათა და მონასტერთა, რათა დაუცადებელნი ღამისთევანი და ლიტანიობანი აღესრულებოდიან ყოველსა ადგილსა და წარგზავნეთ ფრიად საფასე და სახმარი გლახაკთათვის, რათა მოიცალონ ლოცვად და მოწყალე ყონ ღმერთი. ნუ სადა თქუან წარმართთა: სადა არს ღმერთი იგი მათი“.
ათ დღეში შეყარა „ლაშქარნი იმერით და ამერით“. ბრძოლის წინ თამარმა სიტყვით მიმართა სპას: „ძმანო ჩემნო, ყოვლად ნუ შეძრწუნდებიან გულნი თქუნნი სიმრავლისა მათისათვის და სიმცირისა თქუენისა, რამეთუ ღმერთი ჩუენ თანა არს. გასმია გედეონისათვის სამსონი და სიმრავლე ურიცხვი მადიამელთა მათ მიერ მოწყუედილთა, კუალად ასურასტანელთა ბანაკი ლოცვითა ეზეკიელისათა წამსა შინა ანგელოზისა მიერ დაცემულნი? მხოლოდ ღმერთსა ოდენ მიენდვენით და გულნი თქუენნი სიმართლით იპყრენით წინაშე მისსა და სასოება ყოველი ჯუარისა მიმართ ქრისტესისა იყავნ. შეისწრაფეთ ქუეყანად მათდა შეწევნითა ყოვლად წმიდისა ღვთისმშობელისათა და ძალითა უძლეველისა ჯუარისათა წარემართენით“.
 |
|
თამარ მეფის ფრესკა |
შემდეგ მეფეთ-მეფემ დალოცა ლაშქარი, ღმერთს შეავედრა ქრისტესთვის თავდადებული მხედრობა, „წარუძღუანა ძელი ცხოვრებისა და თანა წარატანა ანტონი ჭყონდიდელი“. თვითონ ფეხსაცმელი გაიხადა და „შიშულითა ფერხითა მიიწია ტაძარსა ღმრთისმშობლისასა მეტეხთა და წინაშე ხატსა მას წმიდასა მდებარე არა დასცხრებოდა ცრემლითა ვედრებად“.
უფალმა მოწყალე თვალით გადმოხედა ღვთისმოყვარე მეფესა და ღვთისმშობლის წილხვედრ საქართველოს. უთანასწორო ბრძოლა ციხე-ქალაქ შამქორთან, სადაც თურქნი ბევრად აღემატებოდნენ ქართველთა ლაშქარს, ქრისტიანთა გამარჯვებით დამთავრდა. წმიდა შალვა ახალციხელმა (ხს. 17 ივლისს) სეფე დროშა მოსტაცა აგარიანებს, შემდგომ თამარმა ეს დროშა ძვირფას მანიაკთან ერთად ხახულის ღვთისმშობელს შესწირა.
ამ გამარჯვების აღსანიშნავად და ღვთის სადიდებლად წმიდა მეფემ იამბიკო დაწერა:
„შენგან, ქალწულო, რომელსა შენთვის დავით
როკვიდა, ძისა ღმრთისა შენისა ყოფად,
მე, თამარ, მიწა შენი და მიერვე,
ცხებულობასა ღირს მყავ და თვისობასა.
ედემს, ღადირთად, სამხრით და ჩრდილოეთით
შუამფლობელი იავარს შენდა ვმრთელობ,
ხალიფას დროშა თანავე მანიაკსა
შევრთე, ცრუ სჯულთა მოძღურისა ღაზოდ მძღუანი,
ვინ დავით, ძეებ ეფრემის მოისარმან
მოირთხნა, მოსრნა სულტნითა, ათაბაგით...“
თამარის დროს ერთი ფრიად მნიშვნელოვანი სარწმუნოებრივი კამათი მოხდა ქართველთა და სომეხთა შორის. თამარის უპირველესი კარისკაცები, ზაქარია და იოანე მხარგრძელები გასომხებული ქურთები იყვნენ და გრიგორიანულ სარწმუნოებას მისდევდნენ. ერთხელ, საღამოს ლიტურღიის შემდეგ, ზაქარიამ სეფისკვერის მიღება ისურვა, მაგრამ კათოლიკოსმა იოანემ ნება არ დართო.
გაბრაზებულმა ამირსპასალარმა სომეხთა კათოლიკოსი მოიყვანა. „მე მოლაშქრე ვარ, სჯული არ ვიცი, ამას ეკამათეო“. კამათმა დიდხანს გასტანა. ბოლოს იოანე კათოლიკოსმა ბრძანა, საქმით გამოვაჩინოთ ჩვენი სიმართლეო. სამი დღე ვაშიმშილოთ ძაღლები. მესამე დღეს უსისხლო მსხვერპლშეწირვა აღვასრულოთ და ტარიგი ძაღლებს დავუგოთ. რომლის ტარიგსაც ძაღლი შესჭამს, მისი სარწმუნოება მცდარი იქნებაო. ამის გამგონე მეფეს და ერს თავზარი დაეცა. წმიდა თამარმა კათოლიკოსს შეჰკადრა: „რა ვთქუ, ვინ შემძლებელ არს მისდა ქმნად, მოგონებად და სმენად, რამეთუ განსაკვირვებელ არს?“ კათოლიკოსმა წყნარად მიუგო: „საქმე ესე არა მინდობითა თავისა ჩემისათა ვყავ, არამედ ვყოფ ამას სასოებითა ქრისტეს ღმრთისათა, რათა აჩუენოს მორწმუნეთა მართალი მორწმუნეობა თუ ვისი არს და ვინ არიან მართლაღმსარებელნი და ვისითა მღდელ-მოქმედებითა შეიწირავს უსისხლოსა მსხვერპლსა და ვისთა ხელთა მისცემს ტარიგი ღმრთისა დაკლვად თავსა თვისსა“.
კვირის საღმრთო ლიტურგიაზე მწირველმა იოანე კათოლიკოსმა ხელთ იტვირთა მართლმადიდებლურად შეწირული ტარიგი. მეფე და ერი შეძრწუნებული უმზერდა საოცარ სახილველს. კათოლიკოსმა ილოცა: „ქრისტე მეუფეო, ხსნისათვის კაცთასა განკაცებულო, ჯვარცმულო ჩვენთვის, დაფლულო და აღდგომილო და ზეცად მამისა ამაღლებულო, რომელმან მოგუეც ხორცი შენი, რათა მოსახსენებლად შენდა ვჰყოფდეთ; შენ, მეუფეო, გთნავს სარწმუნოება ქართველთა, გთნავს სარწმუნოება ესე ჩვენი. შეუხებელად და მიუახლებელად დაიცევ ზარისა ასახდელი ხორცი ესე შენი, ჩვენ მიერ მღვდელმოქმედებული; შენ უკვე შეიწირე შეუძრველი ეგე და აჩუენე ერსა ამას გზა ჭეშმარიტი და მოხედე მსხვერპლსა ამას და სირცხვილეულ ჰყვენ წინააღმდგომნი ჩვენნი“. სამი დღის ნაშიმშილარი ძაღლი, როგორც კი მიუახლოვდა წმიდა ძღვენს, შეშინებული წკავწკავით განერიდა იქაურობას, სომეხთა მღვდელმოქმედებული კი მსწრაფლ შთანთქა. ამ საოცრების მხილველი ერი განადიდებდა უფალს: „დიდ ხარ შენ, უფალო, და საკვირველ არიან საქმენი შენნი“.
სომეხი სჯულისმეცნიერნი სირცხვილეულნი დაბრუნდნენ უკან. იოანე ხარგრძელმა მაშინვე აღიარა მართლმადიდებლობა და ნათელ-იღო იოანე კათოლიკოსის მიერ, ზაქარიამ კი თქვა: „მრთელ სჯული არს ქართველთა“, მაგრამ მაინც გრიგორიანობა შეინარჩუნა.
ქართველები ზედიზედ ამარცხებდნენ თურქებს ადარბადაგანში და სომხეთში, ხლათში და არზრუმში. ასე რომ, XII-XIII საუკუნეების მიჯნაზე საქართველო ევროპისა და აზიის გასაყარზე გადაჭიმული უზარმაზარი სახელმწიფო იყო, რომელსაც ანგარიშს უწევდა ქრისტიანული დასავლეთი და მაჰმადიანური აღმოსავლეთი.
საქართველოს გაძლიერებამ შიშის ზარი დასცა თურქებს. ამჟამად რუმ-იკონიის სულთანმა რუქნადინმა იკისრა საქრისტიანოზე გამოლაშქრება. იგი ზაკვით სიყვარულს ეფიცებოდა თამარ მეფეს, საჩუქრებს უძღვნიდა, მალულად კი ჯარს აგროვებდა. უზარმაზარ ლაშქარს მოუყარა თავი, „შეკრიბა ორმეოცი ბევრი, რომელ არს ოთხასი ათასი“. ბასილი ეზოსმოძღვარი წერს, რომ რუქნადინმა 800000-იანი ლაშქარი გამოიყვანაო. თავის უზარმაზარ სამფლობელოში „არა დაუტევა თვინიერ დედაკაცის სოფელთა შინა მათთა, არამედ ყოველნი აამხედრნა“. არც ოქრო-ვერცხლი დაზოგა მოკავშირეთა მისამხრობად და საომარ ხარჯად.
მთელი თურქობა შეიყარა საქაღთველოს წინააღმდეგ. რუქნადინმა ჯარი ბასიანის ახლომახლო დააბანაკა, თამარს კი მოციქული გაუგზავნა და ჯარის სიმრავლით გათავხედებულმა სჯულის გამოცვლის საფასურად ცოლობა შესთავაზა, ხოლო თუ თამარი ქრისტიანად დარჩებოდა, მაშინ სულთანი მას ხარჭად დასმით დაემუქრა. ამ მკრეხელური სიტყვების გამგონე ზაქარია მხარგრძელმა ისეთი სილა გააწნა სულთანი მოციქულს, რომ გონდაკარგული დასცა მიწაზე.
ნიკოფსიიდან დარუბანდამდე შეიკრიბა სრულიად საქართველო: „ცოტათა შინა დღეთა შემოკრბეს ვითარცა ვეფხნი სიკისკასითა და ვითარცა ლომნი გულითა“.
თამარის ბრძანებით რუქნადინის მოგზავნილი ელჩი უხვად დაასაჩუქრეს და ქართველ მოციქულთან ერთად წერილი გაატანეს სულთანთან. „...შენ ოქროსა შეკრებულთა სიმრავლითა მევირეთა მინდობილი ხარ უმეცარი მსჯავრთა ღმრთისასა. ხოლო მე არც სიმდიდრეთა, არცა სპათა ჩემთა სიმრავლესა, არცა რას სხუასა კაცობრივსა საქმესა მინდობილ ვარ, არამედ ძალსა ღმრთისასა ყოვლისა მპყრობელისასა და შეწევნასა ქრისტეს ჯუარისასა, რომელსა შენ ჰგმობ...“ იყანვ ნება ღმრთისა და ნუ შენი! სამართალი მისი და ნუ შენი! ხოლო მე უწყი დახსნილობა მსახურთა შენთა. ამისთვის წარმომივლენიეს მსახური ჩემი, რათა წიგნისა შენისა პასუხი ადრე მოგართუას და განგაკრძალოს, რამეთუ ჩემ მიერ წარმოვლენილთა სპათა ფერხნი აჰა ესერა კართა შენთა ზედა დგანან“, - წერდა წმიდა მეფე ბილწ სულთანს.
თამარმა ვარძიის ღვთისმშობელს შეავედრა ქართველთა მხედრობა, შემდეგ ფეხშიშველი წარუძღვა ლაშქარს წინ და ქალაქის კარამდე მიაცილა. „მერმე თვით მიიქუა პატიოსანი... ჯუარი ხელთა თვისთა და ამხედრებულთა ზედა ყოველსა მხარსა ნიში ჯუარისა გამოსახა სამგზის, დალოცა და ეგრეთ წარემართნეს მინდობილნი ღმრთისანი და თამარის ცრემლთანი“.
შეისმინა ღმერთმა წმიდა მეფისა და საზეპურო ერის მხურვალე ლოცვა, ქართველებმა ბასიანთან სასტიკად დაამარცხეს მტერი. ამ ომში ქართველთა გამარჯვებას უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა არა მარტო საქართველოსათვის, არამედ სრულიად საქრისტიანოსთვის.
ამგვარმა გამარჯვებებმა მეფეთ-მეფე კიდევ უფრო ღვთისმოსავი გახადა. დღისით იგი, სამეფო ბრწყინვალებით მოსილი, ბრძნულად განაგებდა საქვეყნო საქმეებს, ღამე კი, მუხლმოდრეკილი ლოცულობდა, ცრემლმდინარე ევედრებოდა უფალს საქრისტიანოს გაძლიერებას, ქსოვდა, ქარგავდა, კერავდა და თავის ნამუშაკევს გლახაკებს უნაწილებდა.
ერთხელ ლოცვით და ხელსაქმით დაღლილ თამარს ჩათვლიმა და ჩვენება იხილა: ლამაზ და კეთილადნაგებ სახლში შევიდა, თვალ-მარგალიტით შემკული ოქროს ტახტი ნახა, იფიქრა: „მეფე ვარ მპყრობელი და ჩემი არს უზენაესი და უპატიოსნესი ესე საჯდომი“. გაემართა, რათა დამჯდარიყო. უცებ ნათლით მოსილმა კაცმა შეაჩერა და უთხრა: „შენი არა არს საჯდომი ისი, რამეთუ ვერ შემძლებელ ხარ დაპყრობად მისა“. გაოცებულმა თამარმა იკითხა: „ვინ უპატიოსნეს არს ჩემსა, რომელმან დაიპყრას უპატიოსნეს საჯდომი?“ მან უპასუხა: „საყდარი ისი შენისა მოჯალაბისა არს, ამისთვის რომელ ათორმეტთა მღვდელთა მისთა ხელთა შესთული ჰმოსიეს, რაჟამს წარდგენ შესაძრწუნებელსა და საშინელსა ტრაპეზსა შეწირვად უსისხლოსა და პატიოსნის მსხუერპლისა. ამისთვის იგი უზეშთაეს შენსა არს, დაღაცათუ შენ მეფე ხარ, კმა არს შენდა დიდება ესე, დაღათუ საყოფელი შენი აქვე არს“ და უჩვენა სხვა ადგილი.
გამოღვიძებულმა თამარმა საკუთარი ხელით დაიწყო რთვა და ქსოვა და თორმეტი მღვდელი შემოსა.
გლახაკთა და ღატაკთა უზომოდ განმკითხველი მეფე თავისი დიდი წინაპრის, კეთილმსახური მეფის, დავით აღმაშენებლის (ხს. 26 იანვარს) მსგავსად თავისი ნამუშაკევით გასცემდა მოწყალებას.
ისტორიამ შემოგვინახა ამაღელვებელი ამბავი წმიდა მეფის ცხოვრებიდან. ერთხელ, თურმე, თამარ მეფე სადღესასწაულო წირვაზე აპირებდა წასვლას გელათში და ლალებს იმაგრებდა სამეფო შემოსაკრავზე, როცა მოვიდნენ და უთხრეს, მონასტრის კოშკთან მდგომი მათხოვარი ითხოვს წყალობასო. მეფემ ბრძანა, დაეცადა მათხოვარს. როცა პალატიდან გავიდა და წყალობის გაცემა ინება, მათხოვარი ვეღარ იპოვა. შეცბუნებული მეფე საკუთარ თავს საყვედურობდა, რომ ამ ღარიბ-ღატაკი დედაკაცის სახით უარი უთხრა თვით უფალ იესოს, მოიხსნა ის, რამაც დააბრკოლა - სამეფო შემოსაკრავი - და ღვთისმშობლის ხატს შესწირა.
 |
|
თამარ მეფის ფრესკა ყინცვისის მონასტერში |
არც თვით უქმობდა თამარი და არც სხვებს აუქმებდა. თამარის დროს აშენდა კლდეში ნაკვეთი ქალაქი ვარძია, რომლის მონასტერშიც დიდმარხვას ატარებდა ღმერთშემოსილი მეფე. ამ დროს აშენდა ფიტარეთი, ქვაბთახევი, ბეთანია... წმიდა მეფემ არა მარტო საქართველოს ეკლესია-მონასტრები გაამდიდრა, არამედ უხვად შეამკო ლავრები და სავანეები პალესტინაში, კვიპროსზე, სინას მთაზე, საბერძნეთში, ათონის მთაზე, პეტრიწონში, მაკედონიაში, თრაკიაში, რუმინეთში, ისავრიაში, კონსტანტინეპოლში.
ერთხელ მეფემ უზომო განძი უძღვნა სათხოვნელად მოსულ შავმთელ მონაზვნებს და მშვიდობით გაისტუმრა. კონსტანტინეპოლს მისული ბერები ძმის მკვლელმა კეისარმა ალექსი ანგარმა შეიპყრო და ყველაფერი წაართვა. ეს რომ თამარმა გაიგო, მონაზვნებს წინანდელზე მეტი ოქრო მისცა და „ამით უმეტეს არცხვინა ეშმაკი“, ხოლო კეისარს თავისი სპა გაუგზავნა და წაართვა: ლაზია, ტრაპიზონი, ლიმონი, სამსონი, კერასუნდი, კიტიორა, ამასტრია, ირაკლია, პაფლაგონია და ადგილნი პონტოსნი. შემდგომ ეს ადგილნი, რომელსაც ტრაპიზონის სამეფო უწოდა, ქართველთა ნათესავს ალექსი კომნინს ჩააბარა.
ღვთისმოყვარე მეფემ სამეფო კარისათვის აუცილებელი წესი დაადგინა: თვითონაც პალესტინის მონასტერთა ტიპიკონით ლოცულობდა და სხვებისაგანაც იმავეს მოითხოვდა. „დარბაზის კარს მყოფი წირვად ვერავინ დააკლდებოდა: მწუხრი, დილეული, სამხარ, ვითარცა თქმულ არს“.
მოწყალე, კეთილი, ბრძენი მსაჯულის სამფლობელოში არავინ იყო მომძლავრებული, მტაცებელი, მეკობრე და მპარავი. თვითონ იტყოდა ხოლმე: „მე ვარ მამა ობოლთა და მსაჯული ქურივთა“. დინჯმა და ღვთივგაბრწყინებულმა მეფემ სასტიკად აკრძალა სიკვდილით დასჯა და სხეულის დასახიჩრება. გამუდმებულმა მარხვამ, ფეხშიშველა ლიტანიობამ მონასტრის ქვის სარეცელზე წოლამ ჯანმრთელობა შეურყია სათაყვანებელ მეფეს. დიდხანს მალავდა მეფე ავადმყოფობას, სხვის შეწუხებას ერიდებოდა, დღითიდღე დაუმძიმდა ჭირი და როცა ტკვილი გაუსაძლისი გახდა, მხოლოდ „მაშინღა განაცხადა“.
ნაჭარმაგევიდან თბილისს ჩამოყვანეს მეფე. შემდეგ ქალაქგარეთ გაიყვანეს - იქნებ ტყის სიმშვიდემ და მშვენიერებამ არგოსო, მაგრამ „დიდად გაძნელდა სენი იგი უწყალო“. ისევ თბილისს დააბრუნეს სულთმობრძავი.
ლოცვად დადგა სრულიად საქართველო, ლიტანიობდა, ღამეს ათევდა, ცრემლით გამოსთხოვდა უფალს მზისდარი გვირგვინოსანის განკურნებას, მთავარნი პირთა იცემდნენ, გლახაკნი თავთა იტყებდეს, თითოეული ქართველი საკუთარ თავს და შვილებს მიუპყრობდა უფალს და ევედრებოდა: „რათა მარტო ეს დარჩეს და ჩუენ ყველანი მოგუსრენ“.
სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე მდგარმა მეფემ დარბაზის ერი იხმო და მიმართა: „ძმანო ჩემნო და შვილნო! მე ესერა მივიწოდები მსაჯულისაგან საშინელისა, უსაშინლესისა უფროს მეფეთა ქუეყანისათა, რომელმან მიიხუნეს სულნი მთავართანი.
თქუენ ყოველნი თვით მოწამე ხართ, რამეთუ თავისა ჩემისა თანა მაქუნდა სიყუარული თქუენი და სარგებელსა და სათნოსა თქუენსა არა დავაკლე თვითოეულისამებრ არზანგისა, ვიდრემდის განგებითა ღმრთისათა ვიყავ თქუენ ზედა მეფედ. აწ მეცა წარვალ მამათა ჩუენთა გზასა ჩემგან უცხოსა, ბრძანებითა საშინელითა და განყოფითა საკვირველითა. გევედრები ყოველთა, რათა მარადის კეთილსა შინა იყვნეთ მახსენებელ ჩემდა. აჰა, ესერა მკვიდრად სახლისა ჩემისა დაგიტევებ, რომელნი მომცნა ღმერთმან შვილნი ჩემნი, გიორგი და რუსუდან. ეგენი მიიხუენით ჩემ წილ და მაგათ აღმოგივსონ დაკებული ჩემი“.
შემდეგ მაცხოვრის ხატს და ცხოველმყოფელ ჯვარს შეავედრა საქართველო მეფეთ მეფემ, მშვიდობა უსურვა ირგვლივ მყოფთ, უკანასკნელად შეავლო თვალი ერთგულ ქვეშევრდომებს, უკანასკნელად გადაისახა პირჯვარი, უკანასკნელად თქვა: „ქრისტე, ღმერთო ჩემო მხოლოო, დაუსრულებელო მეუფეო ცათა და ქუეყანისაო! შენ შეგვედრებ სამეფოსა ამას, რომელი შენ მიერ მერწმუნა და ერსა ამას, პატიოსნითა სისხლითა შენითა მოსყიდულთა და შვილთა ამათ ჩემთა, რომელნი შენ მომცენ, და მერმე სულსა ჩემსა“.
დღემდე საიდუმლოებითაა მოცული თამარ მეფის საფლავის ადგილსამყოფელი. ზოგიერთი ისტორიული წყარო თამარ მეფის საძვალედ გელათს ასახელებს, ზოგიც - იერუსალიმის ჯვრის მონასტერს. ერიც ლეგენდებით ამკობს თავისი უდიდესი მონარქის მონატრებას და ამით გამოხატავს ოცნებით კავშირს წმინდა გვირგვინოსან მეფესთან და იმდროინდელ საქართველოსთან.
„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი II, თბილისი, 2001 წ.