ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელი

მარკოზის სახარების განმარტება

თავი პირველი

(თ. 1, მ. 1-3)

იოანეს წინასწარმეტყველთაგან უკანასკნელს, მახარებელი წარმოადგენს, როგორც ძე ღმერთის სახარების დასაბამს, ვინაიდან ძველი აღთმის დასასრული, დასაბამია ახალი აღთქმისა. რაც შეეხება წინასწარმეტყველებას წინამორბედზე, იგი აღებულია ორი წინასწარმეტყველისგან: მალაქიასგან: „აჰა ესერა წარვავლინო ანგელოზი ჩემი წინაშე პირსა შესა, რომელმანც განმზადნეს გაზნი შენი წინასე შენსა“ (3, 1); და ესაიასაგან: „ხმაი ღაღადებისაი უდაბნოსა...“ (40, 3) და ასე შემდეგ. ეს მამა ღმერთის სიტყვებია ძის მიმართავი იგი ანგელოზს უწოდებს წინამორბედს მისი ანგელოზებრივი და თიტქმის უსხეულო ცხოვრების გამო და სოფლად მომავალი ქრისტეს გამოცხადების და მასზე მინიშნების გამო. ამზადება რა, ნათლბის მეშვეობით, იუდეველთა სულებს ქრისტეს მისაღებად, იოანე გზას განუმზადებდა უფალს. „წინაშე პირსა შენსა“ ნიშნავს: „ახლოსაა შენთან ანგელოზი შენი“. ამით აღინიშნება ნათესაური კავშირი წინამორბედის ქრისტესთან, რამდენადაც მეფეებსაც წინ უმთავრესად მასთან ნათესაური კავშირის მქონე პირები მიუძღოდნენ. „ხმაი ღაღადებისაი უდაბნოსა“ ... მაშასადამე, იორდანეს უდაბნოში, უფრო მეტად კი იუდეველთა სინაგოგაში, რომელიც ცარიელი იყო სიკეთისგან. „გზანი“ აღმნიშვნელია ახალი აღთქმისა, „ალაგნი“ - ძველისა, რომელიც არაერთგზის ირღვეოდა იუდეველთა მიერ. „გზისათვის“, ანუ ახალი აღთქმისათვის ისინი უნდა მომზადებულიყვნენ, ძველის „ალაგნი“ კი განემართათ, რადგან თუმცა ძველად მიიღეს კიდეც ისინი, მაგრამ შემდგომში გადაუხვიეს საკუთარ ალაგთან და გზა აებნათ.

(თ. 1, მ. 4-5)

იოანეს ნათლისღებას ტან არ ახლდა ცოდვათა მიტევება, არამედ მოჰქონდა ადამინებისთვის მხოლოდ სინანული. მაშ როგორღა ამბობს მარკოზი აქ: „მისატევებელად ცოდვათა?“ ამაზე ვუპასუხებთ, რომ იოანე ქადაგებდა ნათლისღებას სინანულისა. ამ ქადაგებას კი საით მიჰყავდა? ცოდვათა მიტებევებისკენ, რომელიც თავის თავში ცოდვათა მიტევებასაც მოიცავდა. როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ, მაგალითად ესა და ეს მოვიდა, როგორც წინამორბედი მეფისა, ბრძანებდა რა განემზადებინათ საჭმელი მეფისათვის, ვგულისხმობთ, რომ ამ ბრძანების აღმასრულებელნი კეთილს მოიღებდნენ მეფისგან. ასეა აქაც: წინამორბედი ქადაგებდა ნათლისღებას სინანულისა იმისათვის, რომ ადამიანები შეინანებდნენ რა და მიიღებდნენ ქრისტეს, ცოდვათაგან განთავისუფლებაც მიეღოთ.

(თ. 1, მ. 6)

ჩვენ ამაზე ვისაუბრეთ მათეს სახარებაში, ახლა კი მხოლოდ იმას ვიტყვი, რაც იქ გამოგვრჩა, კერძოდ: რომ იანეს სამოსელი იყო ნიშანი მწუხარებისა და წინასწარმეტყველს ამით იმის ჩვენება სურდა, რომ მონანული უნდა გლოვობდეს, რამდენადაც უხეში ქსოვილის სამოსელი ჩვეულებრივ არის ნიშანი გლოვისა; ტყავის სარტყელი იუდეველი ხალხის უსიცოცხლო მდგომარეობას აღნიშნავდა. იმაზე, რომ ეს სამოსელი გლოვის მომასწავლებელია, თავად უფალი საუბრობს: „ვოგოდებდით, და არა იტყებდით“, უწოდებს რა აქ გოდებას წინამორბედის ცხოვრებას, რამდენადაც შემდგომში ამბობს: „რამეთუ მოვიდა იოანე, არცა ჭამდა, არცა სუმიდა, და იტყიან, ვითარმედ ეშმაკეულ არს“ (მათე, 11; მ. 17-18). ისე როგორც იანეს საკვები მინიშნებულია, რაღა თმა უნდა, თავშეკავებისა, ამავე დროს, მაშინდელი იუდეველთა სულიერი საკვების ხატია, რომლებიც წმინდა ზეციური ფრინველებით არ იკვებებოდნენ, ანუ არ ფიქრობდნენ არაფერ მაღალზე, არამედ იკვებებოდნენ ამაღლებული სიტყვებით, რომლებიც მთისკენ მიისწრაფვის, მაგრამ ისევ ბარში ვარდება. რამდენადაც კალია ისეთი მწერია, რომელიც მაღლა ხტება, მაგრამ სემდეგ ისევ მიწაზე ეცემა. ზუსტად ასევე ხალხი იკვებებოდა თაფლით, რომელსაც ფუტკრები, ანუ წინასწარმეტყველები ამზადებდნენ; მაგრამ იგი მოუვლელი რჩებოდა მათთან და არ მატულობდა მასში ჩაღმავებითა და სწორი გააზრებით, თუმცა ებარელები ფიქრობდნენ, რომ ისინი იაზრებენ და წვდებიან წმინდა წერილს. ისინი ფლობდნენ წმინდა წერილს, როგორც ერთგავ თაფლს, მაგრამ არ შრომობდნენ მასზე და არ იკვლევდნენ მას.

(თ. 1, მ. 7-8)

ძეო, ამბობს, მის უკანასკნელ მონის ყოფნის ღირსიც კი არ ვარ, რომელიც საკვრელს, ანუ კვანძს შეხსნიდა მისი ჩექმების თასმებზე. თუმცა იგებდნენ ასეც: ყველა ვინც მოდიოდა და ნათელს იღებდა იოანესაგან, სინანულის მეშვეობით თავისუფლდებოდა საკუთარი ცოდვების საკვრელთაგან, იწამებდა რა ქრისტეს. ამდენად იოანე ყველას შეუხსნიდა ხოლმე თასმებსა და ცოდვის საკვრელთ, ხოლო იესოსთვის არ შეეძლო შეეხსნა ამგვარი თასმა, ვინაიდან მას ვერც უპოვა ეს თასმა, ანუ ცოდვა.

(თ. 1, მ. 9-11)

იესო ცოდვათა მიტევებისათვის არ მოსულა მოსანათლად, რადგან მას ცოდვა არ უქმნია, ისევე როგორც სული წმიდის მისაღებად, ვიანიდან როგორ შეეძლო იოანეს ნათლობის სულის მინიჭება, როდესაც მას, როგორც ვთქვი არ შეეძლო ცოდვათაგან განწმენდა? მაგრამ არც სინანულისთვის მიდის ის მოსანათლად, რამდენადაც თავად მეტი იყო ნათლისმცემელზე (მათე, 11. 11). მაშ რიღასთვის მიდის? ეჭვგარეშეა, იმისათვის, რომ იოანემ გამოუცხადოს მის შესახებ ხალხს. რამდენადაც მრავალი შეიკრიბა იქ, ინება მისულიყო რათა დაემოწმებინათ მრავალთა წინაშე, თუ ვინ არის ის და ამავე დროს, იმისთვისაც, რომ აღესრულებინათ „ყოველი სიმართლე“ ანუ სჯულის ყოველი მცნება, რამდენაც წინასწამეტყველის მორჩილება, როგორც ღმრთისაგან წარმოგზავნილი, იყო ასევე მცნება, ამდენად ქრისტეს ამ მცნებასაც აღასრულებს. სული გადმოდის არა იმიტომ, რომ ქრისტეს სჭირდება ეს (რადგანად არსებითა იგი მასში მყოფობს), არამედ იმიტომ, რომ შენ იცოდე, ნათლისღების ჟამს შენზეც სულიწმინდა გამოდის. სულიწმინდის გარდამოსვლისას მეყვსეულად წარმოითქმება მოწმობაც. რამდენადაც მამა ხმას მოსცემდა მაღლით: „შენ ხარ ძე ჩემი საყვარელი“. მსმენელს რომ არ ეფიქრა თითქოს იგი იოანეზე საუბრობდა, იესოზე გადმოდის სული, აჩვენებს რა ამით, რომ ეს მასზეა ნათქვამი. ცანი კი განიხვნებიან იმიტომ, რომ ვიცოდეთ, ისინი ჩვენითვის განიხვნებიან, როდესაც ვინათლებით.

(თ. 1, მ. 12-13)

იმისთვის, რომ გვასწავლოს არ ჩავარდეთ სასოწარკვეთილებაში, როდესაც ნათლისღების შემდგომ განვიცდებით, უფალი მიდის მთაში გამოსაცდელად, ან უფრო სწორად კი არ მიდის, სულიწმინდის მიერ განიყვანება, გვიჩვენებს რა ამით, რომ ჩვენც ჩვენი ნებით არ უნდა ჩავვარდეთ საცდურებში, არამედ მივიღოთ, როდესაც ისინი გვეწვევიან. მთაში კი იმიტომ ადის, რომ ადგილის უდაბურებისა გამო, ეშმაკმა ჰპოვოს კადნიერება და მიუდგეს მას, რამდენადაც იგი, ჩვეულებრივ მაშინ გვესმის თავს, როდესაც მარტონი ვართავი ადგილი იმდენად ველური იყო, მეტწილად მხეცები დაძრწოდნენ, ანგელოზებმა მხოლოდ მას შემდეგ დაიწყეს მისი მსახურება, როდესაც მან სძლია მაცდურს. ყველაფერი ეს მათეს სახარებაში ვრცლად არის გადმოცემული.

(თ. 1, მ. 14-15)

გაიგებს რა იოანეს დილეგში ყოფნის ამბავს, იესო მიდის გალილეაში, რათა ჩვენც გვიჩვენოს, რომ თავად არ უნდა ვესწრაფოდეთ საცდურებს, არამედ ვერიდოთ მათ, ხოლო როცა ვვარდებით - მოვითმინოთავი ქრისტე, ერთი შეხედვით, ქადაგებს იმასვე, რასაც იოანე, როგორიცაა: „შეინანეთ“ და „მოახლებულ არს სასუფეველი ღმრთისაი“. მაგრამ სინამდვილეში იმსვე არა: იოანე ამბობს: „შეინანეთ“, ცოდვათაგან რომ განაშოროს, ხოლო ქრისტე ამბობს: „შეინანეთ“ სჯულის სიტყვათაგან დახსნისათვის, ამიტომაც დასძენს: „და იწამეთ სახარება“, რამეთუ მან, ვისაც სურს სწამდეს სახარების მიხედვით, უკვე გააუქმა სჯული. უფალი ამბობს, რომ „აღსრულებულ არს ჟამი“ სჯულისა. აქამდე ამბობს ის, მოქმედებდა სჯული, ხოლო ამიერითგან მოიწევა ღმერთის სასუფეველი, ცხოვრება სახარების მიხედვითავი ამგვარი ცხოვრება სამართლიანად წარმოსდგება, როგორც ღმერთის სასუფეველი, ვინაიდან როდესაც ხედავ, რომ სახარების მიხედვით მცხოვრები ისევე იქცევა, როგორც უხორცო, როგორ არ იტყვი, რომ მან უკვე მოიპოვა ღმერთის სასუფეველი, (სადაც არც საჭმელია და არც სასმელი), თუმცა კი ის ჯერაც შორეულად გვესახება.

(თ 1, მ. 16-20)

 პეტრე და ანდრია თავიდან წინამორბედის მოწაფეები იყვნენ, მაგრამ როდესაც იესო იხილეს, რომელზეც იოანე მოწმობდა, მას შეუერთდნენ. შემდგომ, როდესაც მიცემულ იქნა იოანე, ისინი მწუხარებით დაუბრუნდნე თავიანთ ძველ ხელობას. ამგვარად ქრისტე ახლა უკვე მეორედ მოუწოდებს მათ, რადგანაც ნამდვილი მოწოდება მეორეა. დაუკვირდი, რომ ისინი ტავიანთი მართალი შრომით იკვებებოდნენ და არა უკანონო საქმიანობითავი ასეთი ხალხი ღირსი იყვნენ, რომ ყოფილიყვნენ ქრისტეს პირველი მოწაფეები. მყისვე დააგდეს რა ყვეფერი, რაც ხელში ჰქონდათ, ისინი გაყვნენ მას, რადგან არ მართებდათ დაყოვნება, არამედ მაშინვე უნდა გაყოლოდნენ. ამათ შემდეგ იაკობსა და იოანეს მოინადირებს. ეს უკანასკნელი, თუმცა ღირიბები იყვნენ, თავიანთ მოხუც მამას ინახავდნენ. მაგრამ მათ დატოვეს მამა არა იმიტომ, რომ მშობელთა დატოვება კეთილი საქმეა, არამედ იმიტომ, რომ მას სურდა ხელი შეეშალა მათთვის გაჰყოლოდნენ უფალს. ასევე შენც, თუკი მშობლები ხელს გიშლიან, დატოვე ისინი და მიჰყევი კეთილს. როგორც ჩანს ზებედეს არ სწამდა, მაგრამ ამ მოციქულთა დედას სწამდა და როდესაც ზებედე გარდაიცვალა, ასევე გაჰყვა უფალს. დააკვირდი იმას, რომ თავდაპირველად მოუწოდებს ქმედებას, ხოლო შემდგომ ჭვრეტას, რამეთუ პეტრე არის სახე ქმედებისა, რამდენადაც ცეცხლოვანი ხასიათისაა და ყოველთვის წინ უსწრებს სხვებს, რაც დამახასიათებელია ქმდებისთვის, იოანე კი პირიქით, განასახიერებს თავისში ჭვრეტას, რამდენადაც უმეტესად ღმერთისმეტყველი იყო.

(თ. 1, მ. 21-22)

საიდან მოვიდნენ კაპერნაუმში? ნაზარეთიდან და თანაც შაბათ დღეს როცა ჩვეულებრივ იკრიბებოდნენ სჯულის საკითხავად, მაშინ მოვიდა იესოც, რათა ესწავლებინა. ვინაიდან სჯულიც იმიტომ ბრძანებდა შაბათის ზეიმით აღნიშვნას, რომ ხალხი კითხვით ყოფილიყო დაკავებული, შეიკრიბებოდნენ რა ამისთვის ერთად. უფლის სწავლება კი მამხილებელი იყო და არა მაამებლური, როგორც ფარისევლებისა: არწმუნებდა ეკეთებინათ სიკეთე, ხოლო ურჩებს ტანჯვით ემუქრებოდა.

(თ. 1, მ. 23-28)

ბოროტი სულები „არაწმინდად“ იწოდებიან იმიტომ, რომ უყვართ ყოველგვარი არაწმიდა საქმეები. ადამიანიდან გამოსვლას ეშმაკი საკუთარი თავის დაღუპვად თვლის, უკეთური ეშმაკები საერთოდაც ბოროტ სატანჯველად რაცხავენ საკუთარი თავისთვის, როდესაც ადამიანთათვის ბოროტების კეთების ნებას არ რთავენ. ამისთან, არიან რა ავხორცნი და მიჩვეულნი ტკბობას ნივთიერით, ისინი, ასე ვთქვათ, დიდ შიმშილს განიცდიან, როდესაც სხეულებში არ ცხოვრობენ. ამიტომ ამბობს უფალი, რომ ნათესავი ეშმაკისა მარხვით განიგდება. არაწმიდამ არ უთხრა ქრისტეს: შენ ხარ წმიდა, არამედ უთხრა „წმიდაი“, ანუ ერთადერთი, თავისი არსით წმიდა. მაგრამ ქრისტე აიძულებს გაჩუმდეს, რათა ვიცოდეთ, რომ ეშმაკებს პირი უნდა დაუყოთ, თუნდაც ისინი სიმართლეს მეტყველებდნენ. ეშმაკი დააკვეთებს და ძლიერად ანჯღრევს მისით შეპყრობილს, რათა თვითმხილველებმა, ნახავენ რა, თუ როგორი უბედურებისაგან თავისუფლდება ადამიანი, სასწაულის გამო ირწმუნონ.

(თ. 1, მ. 29-31)

შაბათს საღამოს, როგორც ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე, უფალი წავიდა მოწაფეების სახლში საკვების მისაღებად. ამასთან ის, ვინც მათ უნდა მომსახურებოდა, მხურვალებით იყო შეპყრობილი, მაგრამ უფალი კურნავს მას და ისიც იწყებს მსახურებას. ეს სიტყვები მანიშნებელია იმის, რომ შენც, როდესაც უფალი განგკურნავს სნეულებისაგან, შენი ჯანმრთელობა წმიდათა სამსახურებელად და ღმრთის სათნოყოფისათვის უნდა გამოიყენო. ერთგვარი მხურვალებით შეპყრობილი ხდება აგრეთვე მრისხანე ადამიანიც და მრისხანებისგან ხელებს სითამამეს აძლევს. მაგრამ თუკი ს ი ტ ყ ვ ა ხელს უპყრობს და მდაბლად გააშვებინებს მას, მაშინ ის, ვინც ადრე მრისხანებით იწვებოდა, ს ი ტ ყ ვ ი ს მსახურებას იწყებს. რამეთუ მრისხანე, ხელს უპყრობს რა ს ი ტ ყ ვ ა, აღდგება და ამგვარად, მრისხანება ს ი ტ ყ ვ ა ს ემსახურება.

(თ. 1, მ. 32-34)

უმიზეზოდ არ არის დამატებული „მზის ჩასვლისას“. რამდენადაც ფიქრობდნენ, რომ შაბათ დღეს განკურნება არ შეიძლება და დაელოდნენ მზის ჩასვლას და მერეღა დაიწყეს ავადმყოფთა მოყვანა განსაკურნებლად. „მრავალი“ განკურნა, ნათქვამია ნაცვლად „ყველასი“1 (1. ეს ადგილი, როგორც ჩანს შესაბამისობაშია რა ახალ რუსულზე თარგმნილ სახარებასთან, სადაც ნახმარია სიტყვა „многие“, ერთგვარ წინააღმდეგობაში მოდის ძველ ქართულ ტექსტთან, სადაც ნახმარია სიტყვა „ყოველნი“ თუმცა იგი შეესატყვისება ახალი ქართულით თარგმნილ ტექსტს. აქ ნახმარია სიტყვა „მრავალი“, თუმცა ამან მკითხველი არ უნდა დააბნიოს, რადგან თავადაც პატიობს განმარტებისა, რომ განკურნებისათვის აუცილებელ პირობას რწმენა წარმოადგენდა, სრულ შესაბამისობაშია ზოგადი სახარების პატოსთან.) იმიტომ, რომ ყველა შეადგენს მრავალს; ანუ ყველა არ განუკურნავს, რადგან ზოგიერთი ურწმუნო აღმოჩნდა, რომელნიც არც იქნებიან განკურნებულნი თავიანთი ურწმუნოებისდა გამო. მაგრამ მრავალი, მათგან ვინც მოიყვანეს, განკურნა, ანუ ისინი რომელთაც ჰქონდათ რწმენა. ეშმაკებს უკრძალავდა ლაპარაკს, რათა როგორც ვთქვი, ჩვენთვის ესწავლებინა, რომ მათ არ უნდა დავიჯეროთ, თუნდაც ისინი სიმართლეს ამბობდნენ. სხვაგვარად, თუკი ნახავენ ვინმეს, ვინც სავსებით ენდობა მათ, რას აღარ იზამენ წყეულნი, შეურევენ რა ტყუილსა და მართალს! ასევე პავლემ აუკრძალა პითონის სულს ელაპარაკა: „ეს კაცნი მონანი არიან ღმრთისა მარლისანი“. წმიდა კაცს არ სურდა მოესმინა შეფასება და არაწმიდა ბაგეთაგან.

(თ. 1, მ. 35-39)

მას შემდეგ, რაც სნეულნი განკურნა, უფალი განმარტოებულ ადგილას მიდის, გვასწავლის რა ამათ, რომ ჩვენს საჩვენებლად კი არ ვიქმოდეთ რაიმეს, არამედ თუკი ვიქმნით კიდეც რაიმე სიკეთეს, ვესწრაფოთ რათა დავფაროთ იგი და ლოცულობს ის ასევე იმისთვისაც, რომ გვიჩვენოს, ყოველ ჩვენს მიერ ქმნილ სიკეთეს ღმერთს უნდა ვაწერდეთ და ვეყბნებოდეთ მას: „ყოველი მოცემული კეთილი და ყოველი ნიჭი სრული ზეგარდამო არს გარდამოსრულ მამისაგან ნათლისა“. (იაკობი 1, 17)

თავისთავად ქრისტეს საჭიროებაც კი არ ჰქონდა ლოცვისა. შემდგომში, როცა ერი ეძიებს და ძლირ მოითხოვს, იგი არ ეძლევა მათ, თუმცაღა კეთილგანწყობით იღებს ამას, მაგრამ მიდის სხვებთანაც, მათთან, კურნებას და დარიგებას საჭიროებენ. რადგანაც სწავლების სახე ერთი ადგილით არ უნდა იფარგლებოდეს, არამედ საჭიროა ყოველგან განეფინოს სხივები სიტყვისა. მაგრამ იხილე, როგორ აერთებს იგი სწავლებას ქმედებასთან: ქადაგებს, შემდეგ კი ეშმაკებს განასხამს. ასევე შენც, ასწავლე და თან საქმეები აკეთე, რომ შენი სიტყვა არ იყოს ამაო. ქრისტეს თან სასწაულებიც რომ არ ეჩვენებინა, მის სიტყვას არ დაიჯერებდნენ.

(თ. 1, მ. 40-42)

კეთილგონიერი იყო კეთროვანი და სწამდა; ამიტომაც არ უთქვამს: „თუკი ღმერთს სთხოვ“, არამედ სწამდა რა მისი, როგორც ღმერთისა, თქვა: „უკუეთუ გინდეს“. ქრისტე ეხება მას იმის ნიშნად, რომ არაფერია არაწმიდა. სჯული კრძალავდა შეხებას კეთროვანთან, როგორც არაწმიდასთან: მაგრამ მაცხოვარი, სურს რა გვიჩვენოს, რომ არაფერია ბუნებით არაწმიდა, რომ სჯულის მოტხოვნები უნდა გამარტივდეს და რომ მათი მოქმედების ძალა მხოლოდ ადამიანებზე ვრცელდება, ეხება კეთროვანს; მაშინ როდესაც ელისეს ისე ეშინოდა სჯულისა, რომ ნახვაც კი არ სურდა ნეემანისა, კეთროვანისა და განკურნების მთხოველისა.

(თ. 1, მ. 43-45)

 აქედანაც ვსწავლობთ, აგრეთვე, რომ ყველას დასანახად არ გამოვიტანოთ საკუთარი თავი, როდესაც ვინმეს სიკეთეს ვუკეთებთ, ვინაიდან თავად იესოც უბრძანებს განწმენდილს არ გაახმაუროს მის შესახებ. თუმცაღა მან იცოდა, რომ ის არ დაემორჩილებოდა და გაახმაურებდა, მაგრამ როგორც ვთქვი, გვასწავლის რა არ ვიყოთ დიდებისმოყვარენი, უბრძანებს არავის უთხრას. მაგრამ მეორე მხრივ, ყოველი ვისაც კეთილს უყოფენ, მადლიერი და მადლობელი უნდა იყოს, თუნდაც მისი კეთილისმყოფელი ამას არ საჭიროებდეს. ასევე კეთროვანმა გაახმაურა მიღებული წყალობის ამბავი, მიუხედავად იმისა, რომ უფალმა აუკრძალა. ქრისტე მას მღვდელთან აგზავნის, რადგან სჯულის მიხედვით კეთროვანი, სხვგავარდ ვერ შევიდოდა ქალაქში, თუ მღვდელი არ გამოაცხადებდა მისი კეთროვანებისგან განწმენდის შესახებ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, იგი განგდებული უნდა ყოფილიყო ქალაქიდან. ამასთანავე, უფალი უბრძანებს შესწიროს მსვერპლიც, როგორც ჩვეულებისამებრ მიჰქონდათ განწმენდილებს: ეს იმის ნიშნად, რომ იგი არაა სჯულის მოწინააღმდეგე. პირიქით, იმდენად ძვირფასია მისთვის, რომ თავადაც მოითხოვს სჯულის კანონის აღსრულებას.